5THE BIG SCHOLINGS- PROGRAMMA.

Transcriptie

1 MEER WETEN? Meer informatie over onze trainingen, aarzel dan niet om contact op te nemen met Suzanne Titsing van Tinten Welzijnsgroep. t Postbus AB Gieten OVER TINTEN Tinten Welzijnsgroep is een maatschappelijke ondernemer in Drenthe en Groningen. We besteden voortdurend aandacht aan het ontwikkelen van nieuwe diensten voor de bewoners van ons werkgebied. Daarnaast zijn we de verbindende factor tussen zeven lokaal verankerde welzijnsorganisaties. Tinten faciliteert kennisdeling tussen organisaties, zodat we in al onze werkgebieden de bewoners optimaal van dienst kunnen zijn. Dat doen we op z'n Drents en Gronings: oprecht, nuchter en met de 'poten in de klei'. SCHOLINGS- PROGRAMMA 5THE BIG Juni

2 Het scholingsprogramma The Big Five van Tinten Welzijnsgroep staat al behoorlijk in de steigers. Het programma bestaat uit een training op basisniveau en een verdieping op vijf terreinen: Jeugd, GGZ, LVB, Ouderen en Participatie. De onderwerpen zijn gekozen op grond van de veranderende wetgeving rond WMO, AWBZ, Jeugd, Participatie en Passend Onderwijs. Het programma is in eerste instantie bedoeld voor de agogisch medewerkers van Tinten Welzijnsgroep. Inmiddels doen vele organisaties uit het sociale domein uit Groningen en Drenthe mee. Terwijl we nadachten en spraken over de inhoud van de trainingen, kregen we steeds meer zicht op de uitgangspunten voor de scholing. De behoefte ontstond de onderbouwing verder te doordenken en op papier te zetten. Gesprekken met Lies Korevaar en Louis Polstra, lectoren van de Hanzehogeschool, hebben ons op weg geholpen. Met het professorenpanel bestaande uit Joris Slaets, Tom van Yperen en Hans van Ewijk, hebben we een inspirerend gesprek gevoerd naar aanleiding van de concepttekst. De kern van de scholing werd door dat gesprek steeds duidelijker. Overeind bleef dat het verstandig is medewerkers te scholen in kennis en vaardigheden, maar dat is nog maar het begin. Leren reflecteren is de belangrijkste competentie om te blijven verbeteren. Een leven lang leren dus. Het scholingsprogramma van Tinten wil daaraan een bijdrage leveren. academy Omgeving van de professional Met de komst van de WMO 2015 en de veranderingen in de AWBZ-regelingen krijgen gemeenten nieuwe taken. Die taken zullen zij beleggen bij partijen in het lokale veld. Uitgangspunt bij de wetgeving is dat inwoners zoveel mogelijk zelfredzaam zijn; hulp en ondersteuning organiseren zij vooral via hun eigen netwerk. Een aantal inwoners heeft een steuntje in de rug nodig. Voor hen wordt laagdrempelig een steunstructuur gevormd; in veel gevallen heeft het sociaal / wijkteam hier een belangrijke rol in. Daarnaast is de huisarts een centrale figuur. Het wijkteam bestaat veelal uit buurtwerkers, buurtmaatschappelijk werkers, wijkverpleegkundige (met een link naar de thuiszorg) en medewerkers van de gemeente (WMO, Werk, Inkomen). De sociaal werker of generalist maakt in steeds meer gemeenten deel uit van een team van generalisten van diverse organisaties. Binnen Tinten Welzijnsgroep gaan we uit van het concept van de T-shaped professional. De T-shaped professional kan niet alleen vanuit het eigen (organisatie)referentiekader naar een situatie kijken, maar zich ook verplaatsen in het referentiekader van de ander. De t-shaped professional vraagt zich af wat hij/zij bij kan dragen aan het oplossen van een probleem dat een ander in het team ervaart. Deze interdisciplinaire samenwerking is er niet vanzelfsprekend. Tinten stimuleert alle beschikbare middelen om dit te oefenen, zoals samen scholen, samen systematisch casussen bespreken, leren van elkaar etc. De professionals in het voorveld kunnen werkers uit de 2e lijn erbij halen als zij een niet-pluis hebben en opschaling nodig achten.

3 Doel van de scholing Uitgangspunten Tinten Het doel van de scholing is om de professionals in de wijk toe te rusten met kennis, vaardigheden en attitude (ofwel competenties) om in de nieuwe situatie adequaat te kunnen handelen. De doelen zijn dus het verkrijgen van: kennis van nieuwe doelgroepen kennis en vaardigheid om de zelfredzaamheid van cliënten te versterken kennis en vaardigheid om het sociaal netwerk om de cliënt te versterken effectieve methodieken om participatie en deelname aan de samenleving te bevorderen De scholing gaat echter om meer dan kennis en vaardigheden. We willen ook werken aan de attitude van de professionals jegens de hulpvragers / cliënten / klanten. Daarvoor gaan we eerst in op onze visie op hulpverlening. We willen daarin het verlenen van hulp een nieuwe inhoud geven. MENS EN SAMENLEVING Tinten laat zich inspireren door filosofe Martha Nussbaum, Nagy en andere denkers. MENSBEELD Tinten heeft respect voor alle mensen. Tinten vindt dat de mens een betekenisgevend, zinzoekend, waarderend, ervarend en creatief wezen is, en vrij en verantwoordelijk in het leven kan staan. Tinten vindt dat mensen waarde in zichzelf hebben. Hij/ zij is wie hij/zij is en/of zich manifesteert. Elk mens moet, om met de filosofe Martha Nussbaum te spreken, gezien worden als een uniek wezen. Er moet zo min mogelijk in soorten, categorieën of groepen worden gedacht. In De breekbaarheid van het goede kent de filosofe Martha Nussbaum een belangrijke rol toe aan het oncontroleerbare noodlot waarmee mensen te maken krijgen. De mens kan nog zo denken dat hij zichzelf in de hand heeft, er speelt zich buiten hem zo veel af dat zijn leven beïnvloedt, dat het leven gelijk staat aan kwetsbaar zijn. Maar, mensen zijn ondanks hun tragische conditie, beperktheid en breekbaarheid toch nog tot zoveel in staat. de situatie waarin hij/zij zich bevindt. De mens is in staat zelf verantwoordelijkheid te nemen voor die ontwikkeling. Maar dit kan de mens niet alleen. Nagy, en velen met hem, weten dat de mens op een ander is aangewezen en de ander op die mens. Het fundament is dus de relatie. Hij ontdekte dat mensen behoefte hebben aan een eerlijke verdeling tussen geven en nemen in menselijke verhoudingen en een rechtvaardige balans tussen verdiensten en verplichtingen. Zijn inzichten (de contextuele theorie) maken deel uit van de systeemtheorie, die onder de methodiek van het systemisch werken ligt. De mens is een sociaal wezen. Hij of zij is in staat en geneigd zich met anderen verbonden te voelen, met andere mensen, aan de samenleving. Hij-zij wil erbij horen, deelnemen, bijdragen en verantwoordelijkheid dragen en gedragen worden. Nussbaum vindt dat we daarbij niet (alleen) het economisch belang voor ogen moeten houden als criterium, maar het menselijk welbevinden, het goed geleefde leven, dat geen egoïstisch leven is. Mens en wereld veranderen voortdurend. De mens ontwikkelt zich steeds in relatie met anderen en de veranderende omstandigheden. Mensen hebben de vrijheid om keuzes te maken. De mens heeft de potentie om zich te (verder) te ontwikkelen en te leren (beter) om (te) gaan met

4 SAMENLEVING De samenleving is (nog) geen inclusieve samenleving, waarin iedereen vanzelfsprekend participeert. Er heerst nog geen sociale rechtvaardigheid. Tinten ziet het als haar opdracht om bij te dragen aan het tot stand brengen van een inclusieve samenleving; een samenleving waarbij we actief bevorderen dat elke persoon zijn of haar vermogens benut, zo nodig met een steuntje in de rug. ONTWIKKELEN VAN MOGELIJKHEDEN De (sociale) teams van Tinten dragen bij aan welbevinden van bewoners door: Mensen te ondersteunen hun leven op orde te brengen - en hun potentie te leren zien en gebruiken; Te motiveren, te activeren en te stimuleren om zich te verbinden en in te zetten in en voor het eigen netwerk, in en voor de samenleving; Handelingsmogelijkheden te bieden en te oefenen in de context waar de bewoner zich bevindt; Steunstructuren op te (helpen) zetten waar die ontbreken, voor de veiligheid en erkenning van de bewoner; Het ondersteunen bij het versterken van eigen kracht en het eigen netwerk is een middel om hier aan bij te dragen. De theorie van Azjen en Fishbein geeft inzicht in de manier waarop we mensen kunnen helpen om hun mogelijkheden te ontwikkelen en te versterken. De theorie wordt bijvoorbeeld in de rehabilitatie benadering nader uitgewerkt, maar is ook uitgewerkt in het oplossingsgericht werken. DE THEORIE VAN GEPLAND GEDRAG De essentie van de theorie van Ajzen en Fishbein is dat onze intenties en ons gedrag worden gestuurd door drie verzamelingen van overtuigingen: onze beliefs / (gedrag)overtuigingen omtrent het nut van ons voorgenomen gedrag, onze verwachtingen over wat anderen (sociale omgeving) zullen vinden van dat gedrag en onze inschatting van ons vermogen om het voornemen ook echt uit te voeren, ofwel onze persoonlijke effectiviteit.

5 In het schema hieronder zijn deze overtuigingen in het gele vlak opgenomen. De theorie onderkent een aantal voorwaarden waaraan moet worden voldaan, alvorens een persoon een of andere gedragsverandering wil aangaan of wérkelijk aangaat. Wil er van échte verandering sprake kunnen zijn, dan moet er aan vier voorwaarden zijn voldaan: Wie bewust zijn gedrag wil veranderen, doet dat om een bepaald nuttig effect te bereiken. Hier zijn bepaalde waarden in het geding. Een waarde is iets wat je de moeite van het nastreven waard vindt (Wat wil je; wat is je intentie). Dus voordat iemand verandert, moet hij allereerst een behoefte hebben ófwel de betreffende waarde onderschrijven. Betrokkene moet het idee hebben dat het nieuwe gedrag (in enige mate) kan bijdragen aan het bereiken van die waarde of helpt in die behoefte te voorzien. Dit noemt men gedragseffectiviteit. Iemand zal zijn gedrag pas willen veranderen, als hij gelooft dat het beoogde nieuwe gedrag werkelijk tot het gewenste effect kan leiden. Het gedrag moet dus aan het bereiken van de betreffende waarde kunnen bijdragen. Er zijn factoren die het gedrag belemmeren en vaardigheden die gedrag ondersteunen. Betrokkene moet het idee hebben dat die verandering, althans in aanleg, voor hem ook mogelijk is. Dit is de zogeheten persoonlijke effectiviteit. Het begrip persoonlijke effectiviteit heeft betrekking op de mate waarin men in staat is, of denkt te zijn, zich het nieuwe gedrag daadwerkelijk eigen te maken. Betrokkene moet steun ondervinden uit zijn omgeving. In de theorie van gepland gedrag heet dit de voorwaarde van de sociale norm. In het algemeen zijn mensen pas bereid te veranderen, als hun omgeving dit min of meer ziet zitten. Een gedragsverandering zal altijd aansluiten bij de behoeften van de betrokkene. De motivatie om gedrag te veranderen heeft het meeste effect als ingestoken wordt op de persoonlijke effectiviteit. UITGANGSPUNTEN VOOR HULPVERLENING KWALITEIT VAN LEVEN De overtuigingen van de cliënt zijn dus van cruciaal belang voor het motiveren en realiseren van veranderingen. De meningen en oordelen van de hulpverlener zijn niet bepalend voor het kiezen van doelen en het maken van (deel)plannen. Slaets geeft nog een andere dimensie aan voor hulpverlening. Hij betrekt de notie van kwaliteit van leven erbij. Hij ziet als de basis van het werk van de professional het nadenken met een ander (de hulpvrager) over de kwaliteit van leven. De overtuiging van de cliënt over wat goed is voor zijn/haar welbevinden is dan het uitgangspunt. In het gesprek daarover maken zij samen een gemeenschappelijk kader voor het handelen van de professional. Criterium voor het succes van de interventie is dan dat de interventie bijdraagt aan de kwaliteit van leven, of die afbreekt. Het nadenken en de dialoog moet zowel met de cliënt als met collega s gebeuren. Een zelfbewuste medewerker denkt dan ook in zijn visie na over wat zij doet. Tinten onderstreept deze opvatting. Een professional handelt vanuit kennis en attitude (denken vanuit welbevinden) en doet wat nodig is, in gesprek met de cliënt over diens overtuigingen.

6 ZELFWERKZAAMHEID Van Ewijk benadrukt de zelfwerkzaamheid in plaats van de zelfredzaamheid als principe. Dit betekent niet dat de professional niet meer nodig is; professionele interventies kunnen juist bijdragen aan zelfwerkzaamheid, omdat die niet (altijd) spontaan tot stand komt. Vrijwilligers, mantelzorgers en andere betrokkenen geven ook hun bijdrage aan de zelfwerkzaamheid. Ook hier geldt weer: de hulpverlener, professioneel of niet-professioneel, zijn niet de probleemeigenaar; dat blijft de hulpvrager. EMPOWERMENT Prof. dr. Tine van Regenmortel beschouwt empowerment als het centrale thema. Empowerment is een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie. Hulpverlening, in verschillende vormen, draagt bij aan empowerment. PROFESSIONELE INTERVENTIES In basis gaat het om de interactie tussen twee mensen (hulpvrager-hulpgever); de medewerker/ hulpverlener neemt zichzelf mee in de interactie. Die inbreng bepaalt dus de kwaliteit van de geleverde hulp. Welke interventies er dus ook worden uitgevoerd, het resultaat zal voor een groot deel afhangen van de kwaliteit van de relatie tussen beiden. HET HANDELEN VAN DE PROFESSIONAL IN DE 1E LIJN VAN HET SOCIALE DOMEIN WERKZAME FACTOREN Algemeen werkzame factoren zijn de ingrediënten van de hulp die -als ze goed worden toegepast- de werkzaamheden bevorderen, ongeacht het type probleem of het type hulp. Ze vormen als het ware de basis ingrediënten van effectieve hulp. Bekende voorbeelden van deze factoren zijn (Van Yperen & Van der Steege 2010): aansluiten bij de motivatie van de cliënt; goede kwaliteit van de relatie cliënt behandelaar: een goede structurering van de interventie (duidelijke doelstelling, planning en fasering); uitvoering van de interventie zoals deze uitgevoerd hoort te worden: professionaliteit (goede opleiding en training) van de behandelaar: goede werkomstandigheden van de behandelaar (zoals draaglijke caseload, goede ondersteuning, veiligheid van de hulpverleners). Recent zijn er ook steeds meer aanwijzingen in de literatuur dat het routinematig monitoren van de effectiviteit van de behandeling gedurende de uitvoering tot betere resultaten leidt Bij specifiek werkzame ingrediënten van hulp gaat het om elementen die zijn toegesneden op de aard van de doelgroep en het probleem. De algemeen werkzame factoren zijn een onmisbaar fundament voor effectieve hulp, en afhankelijk van het type probleem zijn er bovenop dat fundament specifieke kennis en vaardigheden nodig om (veel) meer effect te kunnen sorteren (zie bijvoorbeeld Van Yperen, Van der Steege & Boendermaker 2010: Al et al.). Op de website van het NJi en Movisie worden effectieve interventies uitgebreid beschreven, inclusief werkzame factoren. Tinten is, met het professorenpanel, van mening dat protocollen en methodieken gezien moeten worden als een instrument. Beginners leren er het vak mee; gevorderden kunnen er mee spelen: ze improviseren naar bevind van zaken, ze gaan er flexibel mee om. Dát is het kenmerk van de professional. De cliënt blijft eigenaar van het probleem, en van zijn/ haar doel om met het probleem te leren omgaan. AFBAKENING IN DOMEINEN Dr. E. Korevaar maakt gebruik van het figuur zoals hieronder weergegeven om te illustreren waar de generalist zich in het sociale domein mee bezig houdt. Hij stelt dat mensen hulp zoeken bij hulpverleners als het gaat om hun veiligheid, gezondheid en stabiliteit. Het model van Lies Korevaar, lector Rehabilitatie, is gebaseerd op de beschreven visie en laat zien welke globale categorieën interventies er zijn. Korevaars model toont de drie gebieden

7 rondom het (Cliënt)Systeem: Probleem, Milieu en Ontwikkeling. Problemen van of rond een cliënt kunnen geduid worden als persoonsgerelateerd. De hulpverlener en cliënt kunnen een aanpak kiezen die gericht is op het probleem, en komen dan uit op behandeling. Ze kunnen tot de conclusie komen dat de problemen van de cliënt in het milieu gelegen zijn en dat die eerst aandacht behoeven. Begeleiding is dan de meest voor de hand liggende interventie. Een derde weg is, wellicht pas als het probleem en het milieu stabiel zijn, dat de cliënt en hulpverlener zich richten op Ontwikkeling. De interventie valt dan in de categorie Rehabilitatie en is gericht op verbeteringen op het gebied van wonen, weken, sociale context en-of leren van de cliënt. Tot nu toe worden de behandeling en begeleiding meestal door en met specialistische hulpverleners uitgevoerd. Onder de nieuwe WMO wordt de rol van specialisten beperkt, en deels overgenomen door generalisten al of niet in samenhang met initiatieven van het eigen netwerk en vrijwilligers van de betrokkene. Maar de meeste aandacht zal uitgaan naar het domein van Ontwikkeling. In dat domein ondersteunt de generalist een gedragsverandering. De generalist neemt als aangrijppunt de wens van de cliënt want daar ligt zijn/haar motivatie. Bij de wens van de cliënt hoort een bepaalde rol om te kunnen functioneren om de wens te (kunnen) realiseren. In de omgeving van de cliënt wordt naar hulpbronnen (eerst eigen netwerk. vrijwilligers en professionals) gezocht. Daarnaast wordt gewerkt aan het ontwikkelen van bepaalde vaardigheden. Hulpverleners kunnen bij beide aspecten ondersteunen door activeren en stimuleren en coachen. De scholing op interventies in het kader van het scholingsprogramma van Tinten (the Big Five) kan op dezelfde wijze gecategoriseerd worden. Interventies zijn gericht op Behandeling, op Begeleiding en op Rehabilitatie. De laatste vorm zal het meest voorkomen. OP- EN AFSCHALEN De generalist wordt door Van Ewijk ook wel sociaal huisarts genoemd. De huisarts kan veelvoorkomende vragen afdoende beantwoorden, maar. als de arts niets doet gaan de meeste kwalen ook over. De huisarts reguleert het proces, maar daar is wel veel kennis en ervaring nodig. En ze moeten de achtergrond van richtlijn(en) kennen. De generalist is in deze zin vooral de procesbegeleider met veel kennis en inzicht om de cliënt vertrouwen te geven zodat deze doorgaat met zelfwerkzaamheid. Van Yperen geeft aan dat het handelingsrepertoire over de top 10 problematieken bekend is (zie websites NJI en Movisie). De professional moet die kunnen bieden aan de cliënt(en) op een manier die past bij de cliënt en de omstandigheden. De generalist moet echter ook weten wanneer het beter is, in overleg met de betrokkene(n), om door te verwijzen. Hij/zij moet dus bekend zijn met de 2e-lijns disciplines. De 2e-lijnsmedewerkers kunnen erbij geroepen worden voor (korte) behandeling. Zo mogelijk draagt de 2e lijn kennis en vaardigheden over aan de 0e en 1e lijn, via een consult of anderszins. Doel is de begeleiding te optimaliseren en de ontwikkeling te stimuleren uitgaande van de kwaliteit van leven. BREED KIJKEN Vanuit het mensbeeld worden medewerkers van de Tinten werkorganisaties geacht om breed te kijken naar de problematiek en wensen van de bewoners, alvorens samen tot interventies te komen. We nemen hierbij de 11 leefgebieden, zoals benoemd in de Zelfredzaamheidsmatrix als uitgangspunt: Financiën, dagbesteding, Huisvesting, Huiselijke relaties, Geestelijke gezondheid, lichamelijke gezondheid, Verslaving, Activiteiten Dagelijks Leven, Sociaal Netwerk, Maatschappelijke participatie en Justitie. Er wordt voor jeugdigen een 12e gebied toegevoegd; Tom van Yperen is bezig dit onderdeel te valideren.

8 4. Samenvattend De scholing is gericht op het versterken van de kennis en de competenties van de professionals: voor een effectieve aanpak van de Top 6 van vragen en problemen van jeugd en opvoeders in het werkgebied van Tinten, plus de Top 10 positieve ontwikkeling jeugd in de context van ketensamenwerking; in het werken met specifieke (nieuwe) doelgroepen in de wijk, zoals mensen met een licht verstandelijke beperking en psychische problemen; in het werken met ouderen en chronisch zieken, die voorheen AWBZ-ondersteuning kregen, en de mantelzorgers en vrijwilligers om hen heen; in het werken met mensen die op grote afstand van de arbeidsmarkt staan om hen naar participatie te leiden. Uitgangspunten (Van Yperen) hierbij zijn: de behoefte van de cliënt centraal oplossingen bedenken vanuit de context inzetten op eigen kracht sociale netwerk versterken activering van cliënten Daarom werkt de professional volgens de principes van Welzijn Nieuw Stijl: Gericht op de vraag achter de vraag. Richt je samen met de cliënt op de werkelijke vraag in plaats van dat het aanbod de vraag stuurt. Gebaseerd op de eigen kracht van de burger. Ga eerst na wat de burger zelf kan (met hulp van de directe omgeving) en bepaal daarna of verdere ondersteuning nodig is. Direct er op af. Benader ook mensen die niet om ondersteuning kunnen, durven of willen vragen. Formeel en informeel in optimale verhouding. Zoek naar de ideale verhouding voor de toekomst tussen formele hulp (en afhankelijkheid daarvan) en ondersteuning vanuit het sociale netwerk van de burger. Doordachte balans van collectief en individueel. Ga uit van het stepped-care principe: doe collectief wat collectief kan, en bied individuele hulp als dit nodig is. Integraal werken. Werk samen met de keten (en netwerk) partners om tot een samenhangend en volledig pakket van ondersteuning te komen, waarin de regie duidelijk is geregeld. Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht. Definieer duidelijke doelen voor de korte en lange termijn en ga na hoe die te halen. Gebaseerd op ruimte voor de professional. Creëer ruimte voor de goed opgeleide professional om te werken en te handelen volgens zijn of haar kennis, ervaring en vaardigheden. De inhoud van de training sluit aan bij de visie van Tinten Welzijnsgroep, zoals beschreven in bovenstaande paragrafen. Ze zijn dus vooral gericht op ontwikkeling, en niet op behandeling en minder op begeleiding. Methodieken zijn gebaseerd op het gedachtengoed van de systeemtheorie, het oplossingsgericht werken, rehabilitatie, motiverende gespreksvoering. Het scholingsprogramma stopt niet na de formele trainingen. De medewerkers gaan met de kennis van problemen en interventies oefenen en leren ze hanteren indien nodig. De implementatie van de training wordt begeleid door reflectie op het handelen. In de training wordt hier al aandacht aan besteed. Dus, na de training begint het pas! Centraal staat de mens en diens definitie van kwaliteit van leven. De professionele hulpverlener: is toegerust om het gesprek te kunnen voeren; kan omgaan met heel verschillende mensen; kan de relatie ombuigen als het niet goed gaat; kent strategieën om aan te sluiten bij de cliënt; kan gestructureerd en doelgericht werken; kan reflecteren op eigen handelen.