VOORSTUDIE JOODSE MUZIEK (Wordpress Publicaties) Research Master Lemmens Instituut Leuven. Mathieu Daniël Polak. Januari 2013

Transcriptie

1 VOORSTUDIE JOODSE MUZIEK (Wordpress Publicaties) Research Master Lemmens Instituut Leuven Mathieu Daniël Polak. Januari 2013 Inhoud Plan voor Onderzoek Lemmens Instituut 22 oktober 2012 Aanvang Onderzoek Lemmens Instituut 30 oktober 2012 Ahavah Rabbah I 4 november 2012 Ahavah Rabbah II 6 november 2012 Thematiek en ritme in Le baiser deel I 11 november 2012 Nusach I 1 december 2012 Nusach in Havdalah 4 december 2012 Piyut 9 december 2012 Zemirot 23 december 2012 Nigun I 25 december 2012 Nigun II 28 december 2012 Nigun III 30 december 2012 Lajenen I 2 januari 2013 Lajenen II 5 januari 2013 Lajenen III 6 januari 2013 Muziek Joodse Feestdagen 13 januari 2013 Werkenlijst Joodse muziek M.D. Polak 27 januari 2013 Plan voor Onderzoek October 22, 2012 Onderwerp: Joodse Muziek: eerste fase van het onderzoek Het onderwerp Joodse Muziek is erg breed. Waarschijnlijk zou je al een heel mensenleven van dag en nacht studeren, niet genoeg hebben om ook maar een klein percentage door te nemen. Ofschoon binnen het veld van Joodse muziek het op een gegeven moment nodig is om de beperking op te zoeken (Klezmer/Yiddische liederen/synagogale muziek et cetera) lijkt het mij aangewezen de eerste vier maanden toch de breedte op te zoeken. Eerst overview maken waardoor alle deelgebieden in ieder geval een naam krijgen en de keuze voor een specifiek gebied ook werkelijk een keuze betreft. Bijvoorbeeld het Kaddish van Ravel als onderwerp nemen omdat dat het eerste stuk is dat je tegenkomt, draagt een soort van toevalligheid in zich; is eo ipso geen werkelijke keuze. De vraag is dan ook: hoe breng ik het onderwerp Joodse Muziek in kaart? Tien rubrieken Ik heb tien rubrieken samengesteld. Voor iedere rubriek reserveer ik een word of excelbestand. Vanaf nu ga ik alles wat ik tegenkom en mij waardevol toeschijnt, onderbrengen in deze rubrieken. Om welke rubrieken gaat het? 1) Modern klassieke werken (19 de en 20 ste eeuw) waarin Joodse melodieën een belangrijke rol vervullen. 2) De compositorische bijdrage van 20 ste eeuwse Joodse componisten aan de Joodse muziek. 3) Database Joodse componisten algemeen (populaire/filmmuziek/klassiek) 4) Database boeken over Joodse muziek 5) Lijst met relevante websites met betrekking tot Joodse muziek

2 6) Lijst met personen die ik zou willen interviewen 7) Begrippenlijst Joodse muziek en Joodse cultuur 8) Begrippenlijst Synagogale muziek 9) Uitspraken/citaten over Joodse muziek 10) Verzameling gegevens Joodse muziek van voor de twintigste eeuw. Nota Bene: bij alles moet de bronvermelding staan. Indien mogelijk, maak ik kopieën van relevante pagina s met informatie en highlight de zinnen die ik mogelijkerwijs later wil gebruiken. Aanvang Onderzoek Lemmens October 30, 2012 Inmiddels ben ik begonnen met het inzamelen en categoriseren van gegevens omtrent Joodse muziek. Via Open Office ben ik aan een gratis programma gekomen waarmee spreadsheets te maken zijn. Een spreadsheet is een (digitaal) rekenblad; een computertoepassing om rekenkundige bewerkingen uit te voeren aldus Wikipedia. Zelf had ik nooit van spreadsheets gehoord. Waarschijnlijk is het vooral iets dat in de kantoorscene gebruikt wordt? In elk geval is het heel handig om een document mee te maken waarin men eenvoudig van het ene hoofdstuk naar het andere kan fietsen. Het programma verzorgt ook hyperlinks. Een hyperlink is een computer en internetterm en duidt op een verwijzing (referentie) in een hypertekst (bijvoorbeeld een website) die de gebruiker kan volgen (Wikipedia). Een ding was voor mij alvast belangrijk om te overwegen. Begin ik breed of baken ik het gebied af? Een hele charmante website genaamd Jewish Music WebCenter (JMWC) noemt op zijn eerste pagina al het begrip narrowing you subject for research waaruit op te maken valt dat afbakenen belangrijk is. Toch zegt mijn gevoel dat dit pas kan als er een zekere basiskennis aanwezig is. Ik wil mijn vocabulaire omtrent Joodse muziek eerst een boost geven voordat ik ga narrow-en of een gespecialiseerde vraag durf te stellen. In feite voel ik mij gesteund door een ander begrip dat op diezelfde eerste pagina van JMWC gelanceerd wordt namelijk keyword searching. Een aantal keywords wordt genoemd waaronder Yiddish, ladino, Hebrew, Sephardic, Ashkenazic, chazzan, hazan, synagogue, klezmer, cantor. Natuurlijk weet ik wel het een en ander maar vind het zelf prettig om toch vanaf een nulpunt te starten. Een groot deel van de informatie zal ik moeten halen van Engelstalige sites. Voor mijn eigen gemak ga ik mijn teksten evenwel in het Nederlands produceren. Ook lijkt het me zaak om mijn Hebreeuws bij te spijkeren. Hoofdvakdocent Jeroen D hoe stelde terecht dat de portfolio met composities verband moet houden met wat ik tijdens het onderzoek aan het doen ben. Ahavah Rabbah I November 4, 2012 In het middendeel van Le baiser d amour voor viool solo wordt de Ahavah Rabbah Steiger toegepast/als vertrekpunt genomen. Graag schrijf ik daar iets over. A) De Steiger (Yiddisch voor toonladder) is een bepalende factor voor de muziek van het Oost-Europese Jodendom. Uit de Steiger wordt ruw materiaal gemaakt waarop de zanger (dikwijls chazzan) zijn improvisatie baseert. Bij ruw materiaal denk je aan muzikale motieven die op deze ladders gebaseerd zijn. Sommige ladders worden gebruikt voor openingssecties, andere voor slotwendingen en weer andere om begin en eind aan elkaar te linken. De namen van de Steigers komen voort uit beginwoorden van gebeden.. Adonai Malach Steiger: ladder van dankbaarheid en prijsgebeden.. Magen Avot Steiger: deze ladder komt men veelvuldig tegen in West-Europese muziek; annecdotische en didactische teksten.. Ahavah Rabbah Steiger: typerend voor Oost-Europese traditie, geassocieerd met het begrip genade.

3 In de Chassidische liederen heeft de Ahavah Rabbah Steiger het monopolie. B) Steiger (Yiddish: Shtayger) betekent letterlijk toonladder maar eigenlijk wordt de modus van het gebed bedoeld. Ondanks het gevaar van simplificatie toch een paar karakteristieken:. Adonai Malach: majeur toonladder met verlaagde zevende trap. (Dus in feite de Mixolydische ladder) (grandeur en kracht).. Magen Avot: mineur naturel ladder: derde en zesde en zevende trap zijn verlaagd.. Ahavah Rabbah: overmatige secunde tussen de verlaagde 2 en de 3. (geassocieerd met liefde). C) Wikipedia: Jewish prayer modes: Ahavah Rabbah Mode De Ahavah Rabbah modus wordt ookwel betiteld als Freygish en is genoemd naar de zegen die onmiddelijk volgt op de Sh ma in de ochtenddienst. Deze zegen begint met de woorden Ahavah Rabbah (letterlijk: veel liefde) en beschrijft God s liefde voor Israel en hoe deze gemanifesteerd werd door de openbaring van de Torah. Muzikaal gesproken wordt de Ahavah Rabbah modus als de meest joods klinkende beschouwd vanwege de overmatige secunde tussen de tweede en derde trap. De modus wordt gebruikt/toegepast in het begin van de dagelijkse avonddiensten tot en met de chatzi kaddish (this mode is used in the beginning of the weekday evening service through the Chatzi Kaddish staat er in Wikipedia) en op momenten tijdens de Hoge Feestdagen. De ahavah rabbah modus wordt ook in vele joodse volksliederen toegepast zoals Hava Nagila en in liturgische melodieen zoals het bekende Yismechu. (MP: hier gaat Wikipedia toch echt even de mist in van Yismechu hashamayim zoals iedereen die kent is niet in de Ahavah Rabbah modus) Notenvoorbeeld in Wikipedia Ahavah Rabbah Modus: d es fis g a bes c d Deze ladder wordt inderdaad toegepast in het middendeel van Le baiser d amour voor viool solo van M.D. Polak. Daarmee bedoel ik het volgende te zeggen: in plaats van toonladder zou ik liever willen spreken van een scale (Eng) of Skale (Du). Het gaat om een scala van noten, een palet zo u wilt waaruit tonen gebruikt worden. Om kort door de bocht te gaan: ik gebruik de es, fis en bes als gealtereerde tonen en daarmee ontstaat een Chassidisch geluid. Echter, over een tonalis heb ik niet nagedacht. Tot in hoeverre je dan mag spreken van een ahavah rabbah modus durf ik niet met zekerheid te zeggen. Maar goed, zoals ik Dr. Phil ooit hoorde zeggen op de televisie When it walks like a duck, it is a duck dus als het klinkt als ahavah rabbah, het is ahavah rabbah. Een geweldig leuke documentaire over hava nagilah kan worden gevonden op vimeo: R. Elisa Klapheck heeft mij daarop geattendeerd. Echt een aanrader! MP: Toch heb ik nog vragen omtrent tonaliteit. Hoe zie je nou dat Hava Nagilah in ahavah rabbah staat en niet in a mineur? Is het slim om in de vaste voortekens de toonsoort vast te leggen? (Voor aan de regel een kruis op de g lijn in het onderstaande notenvoorbeeld bijvoorbeeld) Dat zou betekenen dat ik in mijn compositie Le baiser vooraan de regel een mol op de b lijn, een mol op de e lijn en een kruis op de f lijn had moeten schrijven. En tot welke absolute schoonheid deze melodie in de ahavah rabbah modus kan leiden: (Alexandra Raisman, formidabele turnster en mooi meisje)

4 Ahavah rabbah Steiger on E: e f gis a b c d e De informatie van [A] komt uit Jewish Musical Traditions, auteur: Amnon Shiloah, uitgeverij: Detroit Wayne University Press, 1 mei 1995, 274 pagina s. ISBN De informatie van [B] komt uit The Lord s Song in a Strange Land: music and identity in contemporary Jewish worship, auteur: Jeffrey A. Summit, uitgeverij: Oxford University Press, 2 november 2000, 224 pagina s. ISBN [C] is informatie van Wikipedia. Ahavah Rabbah II November 6, 2012 A) De traditionele improvisaties in joodse muziek zijn gebaseerd op speciale modi genaamd (in Jiddisch) shtaygers of (in Duits) steigers. Een shtayger is een muzikaal lichaam gebouwd uit melodische patronen die gerelateerd zijn aan specifieke toonladders en geassocieerd worden met toepasselijke gebeden, functies en diensten. Ofschoon de toonladders/modi ethische en emotionele waarden staan is er over de perciese invulling (welke ladder drukt welke emotie uit) geen enduidige mening onder wetenschappers. Drie hoofdsteigers en een paar hulpsteigers worden algemeen aanvaard. De Ahavah Rabbah steiger is het symbool van joodse muziek geworden. (Alhoewel het percentage joodse melodieen dat in deze steiger staat belsist niet de bovenhand heeft). Merk op dat sommige ladders over twee octaven gaan en in het tweede octaaf andere gealtereerde noten bevatten. In die zin kun je binnen een toonladder dus moduleren en terugmoduleren. De melodische formules voor begin en eind van een improvisatie zijn min of meer ingekaderd/hebben een vast verloop zoals cadenzen in klassieke muziek maar bieden de cantor altijd ruimte tot het inbrengen van een eigen geluid/eigen inbreng. De improvisatie is geslaagd wanneer de tekst van het gebed helemaal uit de verf komt. In een ongunstig geval is de improvisatie een show, een vocale tirade. (MP: ik ga ervan uit dat synagogale toepassingen bedoeld worden en niet nugunim). Sublieme improvisatoren: Ephraim Zalman Razunini, Pinchas Segal Pinchik, Joseph Rosenblatt, Leib Glantz. (MP: Op Youtube zijn de zangers te vinden behalve Ephraim Zalman Razunini). MP: de auteur mixt begrippen door mekaar. Een uitvoering van een gebed d.m.v. een Steiger is iets anders dan een liedje in een Steiger tijdens een bar mitzvah. Daardoor worden vragen opgeroepen die niet beantwoord worden. Havah nagilah mag volgens mij best een show zijn en er is geen sprake van modulatie vanwege een eventueel tweede octaaf, om maar wat te noemen..

5 B) De site virtual klezmer biedt op laatsgenoemde probleem een antwoord. Ashkenazische muziektradities hebben een element met mekaar gemeen namelijk dat er aan haar muziek bepaalde toonladders ten grondslag liggen. Oorspronkelijk stammen de joodse toonladders uit de synagogale muziek waar men spreekt over nusach en steiger. Deze praktijk wordt vandaag de dag nog toegepast. Uit de synagogale muziek vloeide (sprekende over toonladders) de klezmer muziek voort. Op de website van wordt ook nog een andere steiger genoemd namelijk de Ukrainische Moll Skala of Mi Sheberach Steiger of Ukrainische Dorische Steiger. Als voorbeeld wordt gegeven: d e f gis a b c d. Inderdaad een dorische ladder maar dan met verhoogd vierde trap. (MP: ik ga ervan uit dat deze steiger (Mi Sheberach) een hulpsteiger is en geen hoofdsteiger. Maar het zou ook zo kunnen dat het een steiger is die uberhaupt niet in de synagogale muziek gebruikt wordt en specifiek bij Klezmer hoort?) C) Op Wikipedia is een artikel aan te treffen genaamd Jewish prayer modes waarin laatstgenoemde steiger (Ukrainian Dorian Mode) ook genoemd wordt. Bovendien wordt de Yishtabach mode genoemd. De Yishtabach mode is een variant van de Magein Avot ladder waarbij de tweede trap verlaagd wordt. (MP: dan krijg je dus: d-es-f-g-a-bes-c-d). Minstens even belangrijk zijn twee Maneuvres die behandeld worden namelijk de Yishtabach Maneuver en de Sim Shalom Maneuver. 1) Yishtabach Maneuver: de Yishtabach Maneuver beweegt van magien Avot naar Adonai Malach. Dan gaat het naar de Ukrainian Dorian en vervolgens weer terug naar Magein Avot. Deze Maneuver highlight de proclamatie van de grootsheid van hashem die plaatsvindt in de laatste zegen in de Shabbat shacharit dienst. 2) Sim Shalom Maneuver: de Sim Shalom Maneuver, genoemd naar het gebed waarin deze woorden voorkomen, begint in de Ahavah Rabbah, moduleert naar de vierde trap van de ladder (MP: begrijp ik niet). De Ukrainian Dorian wordt gebruikt als een shift back naar de Ahavah Rabbah. Informatie over Steigers via: [A] Jewish Liturgical Music Part III van de sitehttp:// ( sp) en [B] Virtual Klezmer van en [C] Wikipedia, Jewish prayer modes Thematiek en ritme in Le baiser deel I November 11, 2012 In feite gaat al mijn werk over de liefde zo ook Le baiser d amour (fr. De liefdeskus/eng. French kiss) voor viool solo. Aanname is dat verliefdheid niet leidt tot een kus maar dat de kus zelf de aanjager annex veroorzaker is van verliefdheid. De kus als oorzaak in plaats van gevolg van verliefdheid is dan ook waar mijn compositie over gaat. Tsja, om deze aanname te staven was het goed om de proef op de som te nemen. Sterker nog, in het belang van het compositieproces was frequenteren van genoemde handeling onontbeerlijk. En inderdaad zat ik spoedig achter de piano en beslist geinspireerd te componeren. In het eerste deel van Le baiser staat ritme centraal, in het tweede deel melodie en in het derde deel harmonie. Over het tweede deel heb ik reeds een blog geschreven. Het derde deel ga ik nog uitbloggen. Nu wil ik mij toeleggen op het beschrijven van het eerste deel. Aksak Het eerste deel staat in onregelmatige maatsoorten. Bulgaarse ritmische formules die ik in The New Grove Dictionary of Music and Musicians (volgens Wikipedia de eerste bron die musicologen raadplegen als zij met een onderzoek beginnen of informatie over specifieke onderwerpen nodig hebben) had gevonden, bleken uitstekend gereedschap te zijn om mee te componeren. De verdeling van maten in afwisselende groepjes van twee

6 en drie achtsten gaven de schwung waarmee ik goed uit de voeten kon. Zo zijn maten als 3/8, 5/8, 7/8 in het eerste deel van le baiser aan te treffen. Wellicht voor een violist een enorm getel terwijl de luisteraar wellicht juist ritmische vrijheid ervaart! In beginsel heb ik qua achtsten gekozen voor de verdeling: in een 7/8 maat. In een 5/8 maat is dat dan: Over deze ritmische formules schrijft de Encyclopedia Britannica: aksak, ( Turkish: limping ) an important pattern in the rhythmic structure of folk and vernacular traditional music of the Middle East, particularly Turkey, Iran, and Afghanistan, and of the Balkans. It is characterized by combinations of unequal beats, such as and their extensions, particularly Called Bulgarian rhythm (e.g., by the Hungarian composer and ethnomusicologist Béla Bartók), the concept also includes divisions of the eight-beat structure common in Western music into unequal subdivisions, such as As non-western music, as well as eastern European folk music, began to exert influence in the West, aksak rhythms found their way into the works of a number of 20th-century composers of Western art music, Bartók and Igor Stravinsky foremost among them. Bron: Dus de eerste inspiratiebron, Bulgaarse ritmische formules hielpen mij om een schets op muziekpapier neer te zetten. Gesticulerend en zingend en spelend kwamen de melodische curves tot stand. In de tweede fase heb ik alle noten in de computer ingevoerd. Toen ontstonden de gealtereerde noten. Kort door de bocht ben ik een witte toeten componist die later chromatische noten toevoegd als kruiden in de maaltijd. Zo treffen we in maat 1 tot en met 7 een gekruiste f aan daar waar in maat 8 tot en met 16 de f en de c gekruist worden. Het is heel aangenaam later op Wikipedia te lezen dat de Hora in Klezmer muziek begint met een 3/8 maat, langzaam tempo, limping en meestal overgaat in een sneller tempo; in een Freylech of Bulgar. Dat betekent dat het eerste deel van le baiser waarin deze aspecten enigszins naar voren komen ook met een Klezmer bril te belezen/te analyseren valt. Aangenaam omdat het voor mij persoonlijk bewijst dat een externe inspiratiebron (Bulgaarse ritmiek) zich goed laat mengen met een interne (joodse) inpiratiebron. Nu zou ik jokken als ik zou zeggen dat de hora ten grondslag heeft gelegen aan het componeren. Dat is niet het geval. Maar voor mij staat wel als een paal boven water dat de nussach van de Amidah (het staande gebed) altijd in mijn oren zit en intuitief meekomt in nieuwe stukken. Dat is enenwel een ander verhaal. Wat nussach precies inhoudt zal ik bestuderen en in een andere blog beschrijven. Repetitie Onlangs heb ik met violist Burkhard Maiss gerepeteerd. Op 12 november vindt immers de wereldpremiere van Le baiser plaats. Dan zal Burkhard de compositie in het Bethanienklooster te Amsterdam uitvoeren. Zo n repetitie is voor beiden waardevol. In feite bleek de hele repetitie om maar een woord te draaien namelijk tenuto. Alle accenten hebben gewicht en zijn als het ware de katapult waarmee de volgende noten gelanceerd worden. Dat woord is dan ook na de repetitie in de partituur door mij aangebracht. Het eerste deel behoeft tenuti het meest. Waarschijnlijk door de vrije ritmiek zijn accenten ofwel bakermatten juist van belang. Nusach I December 1, 2012 A) Onlangs heb ik met vrienden bij mij thuis Shabbat in mincha style gevierd. (Mincha is middaggebed). Om uur begonnen we met koffie en gebak. Daarna maakten we een plan hoe we de laatste uren van de shabbat optimaal konden beleven. Eerst hebben

7 we gelernd o.l.v. Coen van Tijn. Vertrekpunt was het verhaal van Laban. Zijn stelling was dat Laban niet zo n slecht mens was als we hem over het algemeen zien. Hij deelde zijn ideeën en de anderen konden daarop reageren. Dit werd gevolgd door een drasha (in feite een spreekbeurt) over hetzelfde thema gehouden door Renee Citroen. Daarna kwam een stukje nusach geleid door Corinne Falch. De mincha kent haar eigen melodie die ik zelf als heel warm en lyrisch ervoer. We sloten gezamenlijk af met de havdalah. In de havdalah wordt afscheid genomen van de shabbat en nemen we de herinnering aan de zoetheid van de heilige tijd mee in de week die komen gaat. Corinne vertelde mij dat nusach een gecomponeerde/geimproviseerde melodielijn is waarop een tekst wordt geappliceerd. In feite is er dus sprake van een contrafact: de melodie is er eerst, daarna komt de tekst erbij. Afhankelijk van de lengte van de tekst kan de melodie uitgerekt of korter worden. Dit principe is voor mij als componist interessant omdat ik verscheidene werken heb gecomponeerd waarin ik begonnen ben met het componeren van een melodie. Na voltooing van de melodie heb ik dan de tekst erover heen gelegd. Deze werkwijze noem ik zelf het componeren van melodische velden ter onderscheiding van de algemeen bekende acht of zestienmatige melodieen uit de klassieke en populaire muziek. Melodische velden beslaan bij mij dikwijls meer dan 80 maten, zijn plurimetrisch en bestaan uit een aaneenschakeling van motieven. (Gevoelsmatig spreek ik overigens liever over een melodie van bijvoorbeeld anderhalve minuut in plaats van een melodie van bijvoorbeeld 80 maten). In mijn compositie Havdalah voor bariton solo heb ik me bovendien strikt gehouden aan het gebruik van specifieke, nusach-gerelateerde toonladders genaamd steigers. Het begrip steigers heb ik reeds in voorgaande blogs uitvoerig beschreven. Ik zal mijn compositie Havdalah voor bariton solo analyseren om weer te geven wat mijn insteek was met betrekking tot nusach. Dat zal ik in de tweede blog doen. Het lijkt mij aangewezen om eerst te formuleren wat nusach precies inhoudt. B) Drie citaten 1) Nusach: Vele passages in het gebedenboek, zoals de Amidah en de Psalmen worden gereciteerd. Die recitatieven maken gebruik van modi. Typisch Ashkenazisch is het gebruik van steigers. Mizrahi gemeenten (joodse gemeenten in het Midden Oosten en de Kaukasus) volgen het maqam systeem. Maqam is een Arabisch woord dat plaats betekent. (MP: Makom is Hebreeuw voor plaats, Mokum = Amsterdam!) Maqam is een melodielijn die opgebouwd is uit samenhangende motieven. Tijdens iedere Shabbat wordt een andere melodielijn uitgevoerd die emotioneel uitdrukt wat het verhaal en thema van de Torah lezing inhoudt. (Wikipedia) 2) Nusach: geheel van traditionele melodiepatronen, m.n. bij de muzikale voordracht in de synagoge. ( 3) Noesach betekent gebedsformulier maar heeft vaak de connotatie van minhag, de gebedsgewoonte. Er bestaan zeer veel verschillende gebedsgewoonten en gebedsformulieren. Volgens een oude traditie had iedere Joodse stam zijn eigen uitspraak van het Hebreeuws en ongetwijfeld ook eigen gebedstradities. (Dayan Evers Copyright 2012 faq-online.nl) C) Maqam Ik vind de Maqam (zie citaat 1) interessant. Ik heb het voornemen daar in de nabije toekomst een blog over te schrijven maar geef alvast twee interessante opmerkingen over Maqam die ik gevonden heb in het boek A comparison of Arabic Makamat and Ashkenazic Modes uit Discovering Jewish Music by dr. Marsha Bryan Edelman. Published by The Jewish Publication Society, 2100 Arch Street, Philadelphia. ISBN : 1) De Makam Bayat modus is identiek aan de Magen Avot modus. Deze modus wordt in de Arabische wereld gebruikt voor vreugdevolle zang daar waar Ashkenazim het voor allerlei toepassingen gebruiken variërend van Shabbat liederen tot en met klaagzang op

8 Tish be Av (9de dag in de maand Av). 2) De Ahavah Rabbah modus is bekend om zijn overmatige secunde. In de Arabische wereld staat deze ladder bekend onder de naam Makam Hijaz. In de overmatige secunde klinkt pijn, armoede en vervolging door. In het Oost Europese jodendom is om die reden de Ahavah Rabbah steiger geliefd om de eigen smart te verklanken. In de Westerse Ashkenazische praktijk kom je deze steiger nauwelijks tegen. D) Nusach & Hans Bloemendal Chazzan Hans Bloemendal heeft op acht CD s de Amsterdamse chazzanoet-traditie voor het gehele jaar opgenomen. Dit historisch educatieve project is door het NIK tot stand gebracht met het doel de Nederlandse noesach hatefilla (gebedstraditie) vast te leggen opdat het voor het nageslacht bewaard zou blijven en opdat jongere generaties aan de hand van deze collectie CD s en een boek met de bladmuziek van de eerste CD, zich in deze traditie kunnen bekwamen en er voortzetting aan kunnen geven. Hans Bloemendal was de oppervoorzanger van de Nederlands Israëlietische Hoofdsynagoge in Amsterdam. Het Amsterdamse chazzanoet is voor een belangrijk deel synoniem aan Nederlands chazzanoet. Voor een belangrijk deel en niet geheel, omdat ook buiten Amsterdam zich chazzanoettradities hebben ontwikkeld. E) Enkele voorbeelden van Nusach 1) Amidah Marokkaanse Nusach: 51c4mdgNe8 2) Be ana rochiz cantor Yaacov: tmz30 3) cantor yaacov singing shacharit rosh hashanah nusach. morning service. minhag ashkenaz: ndscreen 4) sephardic synagogue prayers singing moroccan style nusach music. 5) Cantor Pierre Pinchik Live Pesach Shacharis and Musaf: eos&list=ll3tikvbync_nrdbi7-okfog 6) Haracha ma merosh Dutch Western Ashkenazi Nusach: MH5SfME31ZJaXkB_6MSqb4fdoUYZczv1&feature=results_main 7) Nusah presentation fifth year (Fall 2010) by Matt Klein: 8) Nusah presentation, part 1 by Magda Fishman Keydar: 9) Rosh hashana Malchuyot by Yakov Hadash: 10) Two minutes of Basic Prayer Part 4 by Rabbi Raphael: 11) Collectie Nuschaot: 12) Collectie Nuschaot: F) Enkele notities uit een interview Op de website van het Levisson Instituut las ik een interview met Gilad Nezer, hoofd chazzan van de LJG en docent aan de chazzanut-opleiding en wat mij betreft een van de top zangers van Nederland. (Gilad is een autoriteit die ik op een later moment ook wil interviewen). Enkele zinnen uit het interview: Het Sjema Jisraëel klinkt totaal anders op de Hoge Feestdagen dan op een gewone sjabbat. Waar de cursisten goed mee kennis maakten is de functie van de zogenoemde sjtaygers (zeg maar: soorten toonladders). De asjkenazische traditie kent drie van die

9 sjtaygers, die letterlijk de toon zetten voor bepaalde dagen. Zo is er de Adonai malach sjtayger die het soort melodie bepaalt van Erev Rosj Hasjana. Het is voor de kenners een majeur toonladder met een verlaagde zevende trap (in do-re-mi-termen de ti), die tamelijk bijzonder ook nog eens mineur wordt in het bovenste octaaf. Voor Erev Sjabbat (en bepaalde variaties op Jom Kippoer) is er de Mageen Avot. Deze sjtayger is eigenlijk een gewone mineur-toonladder, maar hij legt sterk de nadruk op de zesde trap, de sext (vertaald naar do-re-mi de la). En dan is er tenslotte de Ahava Rabba de meest Joodse sjtayger volgens Gilad die tussen mineur en majeur altereert en die je tegenkomt in Moesaf, het Kol Nidre of ook wel klezmer en in Hava Nagila. Wat de cursisten bij Levisson dus hebben geleerd is van de bouwblokken van deze sjtaygers een noesach te maken, een noesach die dus totaal anders is voor sjabbat dan voor bijvoorbeeld de Sjalosj Regaliem. Door bewust voor zo n noesach te kiezen, creëer je bewust een sfeer, zegt Gilad, voor een dag of een deel van de dienst. MP: Drie trefwoorden dus als het gaat om Ashkenazische Nusach: 1) Shtaygers 2) Bouwblokken 3) Sfeer. Die drie elementen zal ik in ieder geval betrekken op de analyse van mijn compositie over Havdalah in een volgende blog. Nusach in Havdalah December 4, 2012 A) Introductie Voor de Joodse gemeente Beit ha Chidush (Huis van Vernieuwing) componeerde ik in de periode 2007 tot 2010 een liederencyclus. De serie, Shir ha T filah geheten, bestaat uit een veertiental Hebreeuwse liederen. Door een stipendium van stichting Maror kon de opdracht gerealiseerd worden. De liederen werden uitgevoerd tijdens diensten in de Uilenburger Synagoge en tijdens bijzondere gelegenheden zoals op Yom ha Shoa 2008 in de Hollandse Schouwburg te Amsterdam. Het laatste lied van de serie was Havdalah. De première van dit werk vond plaats aan het eind van een seculiere mincha waarin rabbijn Elisa Klapheck in gesprek ging met politicus Felix Rottenberg. Als zanger voor Havdalah was Gilad Nezer gevraagd. Hij is voorzanger bij de Joodse Liberale Gemeente (LJG) te Amsterdam. Een opname van het werk staat op Youtube: VM_bdc B) Wat is Havdalah? Havdalah is de scheiding tussen de Shabbat of en de daarop volgende werkdag. De havdalah-ceremonie bestaat uit enkele inleidende verzen, gevolgd door vier brachot (zegeningen): 1. de beracha borei pri haĝafen over wijn of druivensap 2. de beracha borei minei besamiem over kruiden 3. de beracha borei me orei ha eesj over een kaars met meerdere lonten 4. de eigenlijke hawdala beracha. De inleidende verzen zijn verschillend in Ashkenazische en Sefardische nuschaot, maar identiek in de verschillende Asjkenazische noeschaot. (Bron: Wikipedia) De tekst van de vier brachot 1) Blessing over the wine: Barukh ata Adonai, Eloheinu Melekh ha-olam, borei peri ha-gafen. Blessed are You, Adonai our God, Ruler of the universe, Creator of the fruit of the vine. 2) Blessing over the spices: Barukh ata Adonai, Eloheinu Melekh ha-olam, borei minei v samim. Blessed are You, Adonai our God, Ruler of the universe, Creator of many kinds of spices. 3) Blessing over the flames of the Havdalah candle:

10 Barukh ata Adonai, Eloheinu Melekh ha-olam, borei m orei ha-eish.blessed are You, Adonai our God, Ruler of the universe, Creator of the fire s light. 4)Concludingblessing: Barukh ata Adonai, Eloheinu Melekh ha-olam, ha-mavdil bein kodesh l chol, bein or-le choshekh, bein Yisrael la-amim, bein yom ha-shevi i l sheshet y mai ha-ma aseh. Barukh ata Adonai, ha-mavdil bein kodesh l chol. Bron: th/at_home/havdalah.shtml De volledige tekst van Havdalah is in mijn partituur te vinden, in de Siddur van Beit ha Chidush en uiteraard in vele andere Siddurim (gebedenboeken) van andere Joodse gemeenten. C) Pré-compositie Havdalah van Polak Voorafgaand aan het componeren van Havdalah heb ik een lijst met motieven samengesteld. Ik ben begonnen met het opstellen van een lijst met bekende muzikale bewegingen: 1) Dubbelslag 2) Stijgende toonladder 3) Dalende toonladder 4) Seufzers met oplossing dalend 5) Seufzers met oplossing stijgend 6) Trioolfiguren 7) Repeterende noten 8) Pendelbeweging 9) Mordenten 10) Prallers Met deze bouwblokken zijn uitstekend melodieën te vervaardigen. Het zou echter een simplificatie van de werkelijkheid zijn om te verkondigen dat men door knip en plakwerk van de genoemde motieven uitkomt op een bezielde melodie. Zingen, op de piano spelen en kritisch luisteren naar de melodieën die ontstaan, is en blijft onvoorwaardelijk van het grootste belang. Dat maakt uiteindelijk het verschil tussen een aardig knutselwerk of een volwaardig kunstwerk. Voor mij werkt dat aaneenrijgen van motieven erg goed. Er ontstaan melodische velden: uitgerekte melodieën die het midden houden tussen reciteren en bel canto. Na het opstellen van een motievenlijst en het précomponeren van melodische velden heb ik de Shtaygers toegepast. Hoe klinkt een melodie/thema in de Ahavah Rabbah modus? Hoe klinkt dezelfde melodie in de Magen Avot toonaard? Of in de Adonai Malach Shtayger? Op dat moment stel ik mij op als componist. Mogelijkerwijs zou het qua tekst goed zijn om een passage in de Ahavah Rabbah modus te zetten. Maar het muziek-oor kan iets anders verlangen. Indien die passage muzikaal gesproken beter tot zijn recht komt in de Magen Avot Shtayger dan kies ik daarvoor. Het is zelfs mogelijk een enkele laddervreemde toon toe te laten als het muziekwerk daar om vraagt. Maat en ritme: in Havdalah komen meerdere maatsoorten voor. Dit verschijnsel heet plurimetriek. Ik beoog daar metrische en ritmische vrijheid mee te genereren. Ook de aanduiding sempre espressivo e con alcuna licenza duidt in die richting. De zanger dient over veel neshomme (bezieling) en gevoel voor rubato te beschikken. Met een stijve hark zou zo n lied natuurlijk gelijk de nek om worden gedraaid; en dat zou jammer zijn. Baruch hashem had ik de beschikking over een zanger die wist wat de bedoeling was: _bdc Interessant is te noemen de toename van kleine notenwaarden van maat 149 tot het slot. Er ontstaat een zekere climax. Naar aanleiding van deze constatering wil ik toch nog eens op een andere manier gaan luisteren naar nusach. Waar versnelt en vertraagd nusach en wat zou de betekenis daarvan kunnen zijn?

11 D) Shtaygers in de brachot in Havdalah van Polak 1) B racha I (maat 48 65): as bes c des es f ges as = Adonai Malach 2) B racha II maat 66 78): c d es f g as bes c = Magen Avot 3) B racha III (maat ): c des e f g as bes c = Ahavah Rabbah 4) B racha IV (maat ): c d es f g as bes c = Magen Avot E) Conclusies In mijn Havdalah zitten nusach-elementen zoals het gebruik van bouwblokken en shtaygers. Tot in hoeverre die bouwblokken traditioneel of uit de eigen fantasie ontsproten zijn, weet ik nu nog niet. Door plurimetriek en rubato onstaat een vrije metriek maar is nooit zo vrij als wanneer een chazzan een improvisatie doet. Mijn Havdalah is bedoeld voor gebruik bij speciale gelegenheden en is voor een gemeente te lastig om mee te zingen. Het is eerder luister (concert) muziek dan functionele muziek. Piyut December 9, 2012 Een Piyut (afgeleid van het Grieks voor poem) is een Joods liturgisch gedicht dat bedoeld is om te zingen of te reciteren. De meeste piyutim zijn geschreven in het Hebreeuws of Aramees. De bekendste auteurs van piyutim zijn Solomon ibn Gabirol ( vermoedelijk 1058) en Judah Halevi ( De laatstgenoemde auteur schreef meer dan 300 liturgische gedichten. Enkele bekende Piyutim Adir Hu (tijdens Pesach) Adon Olam (dagelijks) Anim Zemirot (Shabbat en Festivals) Akdamut (Shavuot) Ein Keloheinu (Shabbat en Festivals) [MP: zie Siddur BHC blz. 171: beginletters spellen Amen] El Adon (Shabbat) [MP: zie Siddur BHC blz. 114: beginletters v.d. zinnen spellen Hebreeuwse alfabet] El Nora Alila (tijdens Neilah op Yom Kipur) Geshem (Sh mini Atzeret) L cha dodi (Shabbat avond)

12 Maoz Tzur (Chanukah) Tal (Pesach) Unetanneh Tokef (Rosh hashana en Yom Kipur) Yedid Nefesh (Shabbat) [MP: zie Siddur BHC blz. 12: in 1584 geschreven door Elazar ben Moshe Azkiri] Yigdal (dagelijks) Voorbeeld van een piyut: Adir Hu Transliteration English Translation ADIR HU Adir hu, adir hu Chorus: Yivneh veito b karov Bim heirah, bim heirah, b yameinu b karov Ei-l b neih! Ei-l b neih! B neih veit kha b karov Bachur hu, gadol hu, dagul hu, (Chorus) Hadur hu, vatik hu, zakai hu, chasid hu, (Chorus) Tahor hu, yachid hu, kabir hu, Lamud hu, melekh hu, nora hu, Sagiv hu, izuz hu, podeh hu, tzadik hu (Chorus) Kadosh hu, rachum hu, shaddai hu, takif hu (Chorus) GOD IS MIGHTY He is mighty, He is mighty Chorus: May He soon rebuild his house Speedily, speedily and in our days, soon. God, rebuild! God, rebuild! Rebuild your house soon! He is distinguished, He is great, He is exalted (Chorus) He is glorious, He is faithful, He is faultless, He is righteous (Chorus) He is pure, He is unique, He is powerful He is wise, He is king, He is awesome He is sublime, He is all-powerful, He is redeemer, He is all-righteous (Chorus) He is holy, He is compassionate, He is almighty, He is omnipotent (Chorus) Bron: Wikipedia Enkele klinkende voorbeelden Merk op dat de term piyut louter slaat op de tekst. Desalniettemin is het aangenaam om op Youtube verklankingen te beluisteren.

13 Adir Hu uitgevoerd door Shlomo Carlebach: Adon Olam: Ein Keloheinu uitgevoerd door chazzan Brian Shamash: El Nora Alila: L cha dodi uitgevoerd door Asaph Neve Shalom: Maoz Tzur uitgevoerd door het Shirah Chorus o.l.v. Matthew Lazar: Yedid Nefesh: Yigdal uitgevoerd door Avraham Perrera: Verscheidene gezongen piyutim: Losse notities 1) Uit Kabbalah for Dummies door Arthur Kurzweil, Wiley Publishing Inc.: ofschoon piyutim geen onderdeel uitmaken van de essentiële tekst, behoren deze gedichten dikwijls tot de favoriete gebeden van kabbalisten. Piyutim worden vandaag de dag ook nog gemaakt. Als ik het voor het zeggen zou hebben dan zouden Halleluyah en if it be your will van Leonard Cohen ook in annmerking komen om piyutim genoemd te worden. 2) Uit Chapters on Jewish Literature, hoofdstuk 7 door Israel Abrahams: de eerste toevoegingen aan de liturgie van de synagoge waren proza-gedichten. Het waren teksten die voor special occasions gebruikt werden. Als zo n proza-gedicht in de smaak viel dan kon het onderdeel gaan uitmaken van de locale liturgie. Muzikaliteit is beslist aanwezig maar metrum niet persé. Onder de Spaanse piyutim treffen we de meeste meesterwerken aan. 3) Uit Eredienst en literatuur in de vroege synagoge, een artikel van W.J. Van Bekkum (Universiteit Utrecht): Zo groeiden de hoofdgebeden dicht met wederom routinematige, normatieve teksten die in de vierde eeuw geen grote emotie meer teweegbrachten noch bij het publiek noch bij de voorzanger. Deze ontevredenheid met de gangbare teksten leverde een nieuwe uitbreiding van de teksten op met poezie, tezamen met alle dichterlijke kenmerkendie daarbij hoorden. Zo ontstond de poezie van de synagoge, ook wel Piyyut genoemd, naar het Griekse poiesis of poietes, dichtkunst en dichter in een joods-religieus milieu. Het is zeker dat in de vierde en vijfde eeuw enkele grondpatronen voor bepaalde typen gedichten aanwezig zijn. Er wordt meer en meer ontdekt aan rudimenten van gedichten uit die vroege tijd, die niet alleen in een dichterlijk soort Hebreeuws, maar ook in het Aramees en Grieks geschreven zijn. 4) A.Z. Idelsohn schrijft in Hoofdstuk 5 The Poetry (Piyyut) uit zijn boek Liturgy and Its Development, uitgegeven door Henry Holt and Company 1932: Eleazar b. Jacob Kallir was de meest succesvolle synagogale dichter wiens stijl van grote invloed is geweest op de dichtkunst in Roemenie, Rome en Ashkenaz. In zijn gedichten treffen we alphabetical acrostics aan, hij verwerkt de naam van zijn vader en zijn eigen naam in de gedichten. Hij gebruikt rijm en woordaccenten. Meestal zijn er drie of vier accenten per zin. Hij verhebreeuwdiseerde vele Aramese, Griekse en Latijnse woorden. Kallir was een vernieuwer.

14 Voorbeeld van een verklanking van Maoz Tzur MP: Deze blog gaat in feite niet meteen over muziek (tenzij je woorden als muziek ziet natuurlijk). In beginsel is het volgens mij taalkundig wel juist om te kunnen spreken van het zingen van piyutim. De vervolgstap is op uit te zoeken hoe piyutim op muziek genoemd worden Zemirot December 23, 2012 Zemirot (uitleg) Zemirot of Z mirot (Yiddish: Zmiros; enkelvoud: zemer/z mer) zijn Joodse hymnes. Deze hymnes worden doorgaans in het Hebreeuws of Aramees gezongen maar er zijn ook zemirot in het Yiddish en Ladino. Bij Zemirot denk je in de allereerste plaats aan liederen die aan tafel bij de maaltijd gezongen worden. Denk hierbij aan de vrijdagavondmaaltijd, de shabbatmiddagmaaltijd en zaterdagavond. Zemirot worden ook gezongen op Joodse feestdagen. De teksten zijn dikwijls ontleend aan gedichten uit de Middeleeuwen geschreven door rabbijnen en andere geleerden. Andere liederen zijn volksliedjes (anoniem) die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Sommige teksten zoals Adon Olam zijn dermate populair dat ze ook vandaag de dag opnieuw door componisten getoonzet worden. Merk op dat sephardische Joden onder zemirot de psalmenreeks van de ochtenddienst verstaan. Ashkenazim noemen die psalmenreeks Psukei de Zimrah. Bron: Wikipedia. Zemirot Song Index (selectie) Achat Sha alti, Acheinu, Adir Ayom v nora, Adir Hu, Adon Olam, Ahavti, Aleinu, Ana Hashem, Ashira, Ashrei, Avinu Malkeinu, Baruch She amar, Chad Gadya, D ror Yikra, Dayeinu, Dodi Li, Echad mi Yodeah, Ein keloheinu, El Adon, Eli Eli, Elohai Neshama, Hatikva, Havdalah (Ashkenazi), Hineh mah tov, Ivdu, Ki lo na eh, Kiddush, Kol Nidrei, Lecha dodi, Ma tovu, M hera, Ma nishtana, Maoz tzur, Mi adir, Odeh, Oseh shalom, Ribon haolamim, Shabbat hamalka, Shalom aleichem, Shalom rav, Sim shalom, Tov l hodot, Tzadik katamar, Y did nefesh, Y hei, Yah ribon, Yism chu v malchut cha, Yom zeh l Yisrael. Bron:

15 Een voorbeeld uitgelicht: Adon Olam (Hebreeuws in transliteratie) Adon olam asher malach, b terem kol y tzir nivra. L et na asah b cheftzo kol azai melech sh mo nikra. V acharei kichlot hakol l vado yimloch nora. V hu hayah, v hu hoveh, v hu yihyeh b tifarah. V hu echad v ein sheni l hamishil lo l hachbirah, b li reishi b li tachlit, v lo haoz v hamisra. V hu eili v chai goali v tsur chevli b eit tsrah, v hu nisi umanos li, m nat kosi b yom ekrah. B yado afkid ruchi b et ishan v airah. v im ruchi g viati Adonai li v lo irah. (Vertaling in het Engels) Lord of Eternity Who reigned before any creature was created At the time that all was made by His will, then King was his name declared. And after everything has finished, He alone will rule in awesomeness He Was, He Is, and He Will Be in Splendor He is One, there is no second to compare or to be His peer Without beginning, without end, His is the Strength and Dominion And He is my God, my living redeemer, the Rock of my trial/pain in time of trouble He is my ensign/proof/miracle and my refuge, the portion of my cup on the day that I call In His hand I entrust my spirit, at the time I sleep and I awake and with my spirit, my body. God is mine/god is with me, I will not fear. Bron: MP: belangrijk is dat de website vermeldt dat dit gedicht zeer vaak op muziek is gezet. Daar gaat het inderdaad om. Een gedicht zonder melodie zou eerder piyut genoemd dienen te worden. Er worden luistervoorbeelden gegeven maar bladmuziek tref ik niet aan. Tot nu toe heb ik een beetje pech als het gaat om bladmuziek. Is het op schrift stellen van melodieën not done? Liederen met pianopartijen, akkoorden voor gitaar of koorzettingen zouden mij de mogelijkheid bieden om liederen op gebied van parameters met elkaar te vergelijken. Het valt mij in deze database op dat sommige titels er in beginsel niet thuis horen. Zo trof ik Halleluyah (Psalm 150) aan. Een zemer is een melodie op een niet Bijbels gedicht. In beginsel want als je het met een Sephardische bril zou bekijken kan het weer wel (zie uitleg zemirot). Zelf heb ik in opdracht van Renee Citroen een Adon Olam gecomponeerd. Deze compositie is voor bariton met piano en is in eigen beheer uitgegeven. De compositie is naar het schijnt een tijd in het Joods Historisch Museum te Amsterdam tentoongesteld te zijn geweest zo heb ik van Renee Citroen begrepen. Luistervoorbeelden bij Adon Olam MP: het eerste voorbeeld is de melodie van Adon Olam zoals wij die bij Beit ha Chidush ook zingen. Op deze website worden 21 melodieën aangeboden. Aleinu op Youtube (door Brian Shamash, Hebreeuwse tekst erbij) (door Debbie Friedman) (door Aharon Ezra ben Avraham) (deze video toont de tekst waardoor meezingen gestimuleerd wordt) (popmuziek versie door kind)

16 (instructie door Amerikaanse rabbijn) (kind Ari Goldwag met keyboard) MP: zelf heb ik een Aleinu gecomponeerd voor kehille (gemeentezang) met ensemble en een Adon Olam voor zang met piano. Beide composities heb ik in eigen beheer uitgegeven. De stukken zijn te veel luistermuziek om echt het predicaat zemer te mogen dragen. Eigenlijk ben ik ook echt een componist van concertmuziek die zijn inspiratie vind in Joods liturgische muziek; dit meer dan een componist van gebruiksmuziek tijdens diensten. Losse notities omtrent Zemirot 1) A) A term applied by the Sephardim to the Psalms in the earlier sections of the morning service. The Ashkenazim, on the other hand, style them pesuḳe de-zimra (= verses of song ), and the term zemirot more especially designates the Hebrew hymns chanted in the domestic circle, particularly those which precede or follow the grace after the chief meal on the eve and the afternoon of the Sabbath. Music at table was a regular feature in ancient Jewish life. B) Even later in origin than the hymns are the melodies. Indeed, the ordinary head of a household could scarcely be expected to do more than repeat in the domestic circle the folk-songs which he heard in the workaday world outside. With the growing elaboration of the florid chant of the ḥazzan, it would be difficult for the children at the table even to approximate the intricate ornamental vocalization heard in the synagogue; nor would they be able to analyze the intonations and detect the basis on which they were constructed. Jewish characteristics are manifested chiefly in occasional phrases of synagogal character in which the traditional melody diverges from its folk-song model. The most wide-spread melodies for the zemirot are those short phrases introduced into the chanting of the grace after meals when three or more adult males are present. MP: de zemirot-melodieën die ik ken bij Beit ha Chidush zijn inderdaad eenvoudig mee te zingen en hebben een volkskarakter. Dit in tegenstelling tot nusach hetgeen veel ingewikkelder klinkt. 2) In het boek The Biblical and Historical Background of Jewish Customs and Ceremonies van Abraham P. Bloch (ISBN ) stelt de auteur dat er voor de 10de eeuw geen zemirot zijn geschreven. Een ander woord voor zemirot zijn Shabbattafelliederen. In een rabbijnse midrash staat: Als de Shabbat arriveert, verwelkomen we haar met liederen en chants. 3) A ז מ יר ה zmiràh (plural ז מ יר ות zmirot) is a simple Jewish liturgical song, particularly a Sabbath song. Though liturgical, zmirot reflect Judaism s this-wordly focus in being quite earthy, personal, and not at all sanctimonious. While many zmirot are derived from secular folk melodies set to liturgical texts, any zmiràh worthy of the name has become a folksong in its own right. Zmirot are sung not just in the synagogue, but around the dinner table on Shabbat, at gatherings of friends, for celebrations, and for any other handy excuse. Bladmuziek Op de website heb ik bladmuziek aangetroffen! Een aantal pdf-files bewaar ik in mijn eigen archief. In dit artikel geef ik alvast een tiental links: 1) 2)

17 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) Zemirot Yisrael In het artikel Giacomo Meyerbeer the Jew op de website Jewry in Music, Home Site of David Conway, wordt vermeld dat de Joodse componist Giacomo Meyerbeer ( ) naast een beroemd operacomponist ook een belangrijk componist van synagogale muziek is geweest. Zo heeft hij een compositorische bijdrage geleverd aan de driebanden-beslaande Zemirot Yisrael welke in opdracht van Samuel Naumbourg ( ) tot stand kwam. De invloed van Naumbourg s Zemirot Yisrael was vergelijkbaar met de werken van voorgangers als Solomon Sulzer en Louis Lewandowsky. De stukken is Zemirot Yisrael zijn gezet voor chazzan met twee tot vierstemmig koor, sommige met orgelbegeleiding. Er zijn werken van Samuel Naumbourg, Fromental Halévy ( ) componist van o.a. De beroemde opera La Juive en Giacomo Meyerbeer in opgenomen. 015_0_14616.html De bladmuziek van de bundels Zemirot Yisrael van Naumbourg wil ik graag downloaden. Op de website zie ik (MP) dat de bundels momenteel voorbereid worden als gratis downloads. Sam Englander Zemirot Yisra eil Sam Englander (1896 Sobibor 1943) was according to the well-known Dutch conductor Fred Roeske one of his most talented pupils. Englander achieved great triumphs as choir master of the Great Synagogue in Amsterdam. In 1928, his choir had been elected best Synagogue choir of Europe by the Jewish Chronicle. Englander composed and arranged numerous pieces. Sadly, most of his work got lost during the war. All that remains is a booklet with Piano Arrangements of well-known Jewish melodies (1931), and his most important composition, Ahavti, for the Halleil prayer. Both are now available at Chazzanut Online:

18 Stuk uit Zemirot Yisraeil van Englander Nigun I December 25, 2012 Nigun (uitleg) I. Nigun is Hebreeuws voor wijsje of melodie. Nigunim (meervoud) zijn (religieuze) melodieën, doorgaans uitgevoerd in groepsverband. Dikwijls wordt er, in plaats van op gewone woorden, op fantasiewoorden zoals bim-bimbam of ai-ai-ai gezongen. Nigunim kunnen qua gevoelswaarde uiteenlopen van heel vrolijk tot klagend, van individuele meditatie tot gemeenschappelijk gebed. Sommige nigunim zijn gebaseerd op niet-joodse melodieën. Bij de Nigun denkt men in eerste instantie aan het Chassidisme. Dit is een ultraorthodoxe stroming binnen het Oost- Europese Jodendom opgericht door rabbijn Yisroel ben Eliezer ( ) bijgenaamd Rabbi Israel Baal Shem Tov. Nigunim worden gezongen tijdens Chassidische samenkomsten. Er hangt een zweem van mysterie rondom de nigun. Het idee is dat als je een nigun zingt, de ziel van de rabbijn die de melodie gemaakt heeft, verschijnt. Bron: Wikipedia II. Op My Jewish learning las ik (MP) als subtitel bij een artikel over de nigun: There are gates in heaven that cannot be opened except by melody and song. Deze opmerking is toegeschreven aan Rabbi Shneur Zalman of Liady, oprichter van Chabad. MP: dit haakt aardig aan bij de laatste statement over de zweem van mysterie die hangt rondom de nigun lijkt me zo. In dit artikel geschreven door Dr. James Loeffler vervolgt de auteur: vanaf zijn opkomst in de 18de eeuw heeft de Chassidische beweging muziek en dans als krachtige uitdrukkingsvormen van Joodse religie beschouwd. Dit leidde tot een nieuw genre van Joodse vocale muziek genaamd nigun. De nigun wordt vaak getypeerd als een mystiek muzikaal gebed of een spirituele taal voorbij de woorden. De nigun van de Chassidim is een onmisbaar en fundamenteel stuk van de Ashkenazische cultuur. Muzikaal gesproken variëren de nigunim enorm in stijl, vorm en expressie. Sommige zijn langzaam meditatief daar waar andere liederen juist vlug en jubelend zijn. Er zijn ook overeenkomsten waaraan men de nigun kan herkennen. Zo wordt de nigun in het algemeen niet begeleid door instrumenten en worden er onzin lettergrepen gebruikt i.p.v. Echte woorden. Volgens Rabbi Israel Baal Shem Tov ( ) bracht melodie (MP: de klank van de stem?) je dichterbij het Hogere annex Mystieke. Aan hem zijn vele gecomponeerde melodieën opgedragen waaronder Dem Rebns Nigun. (MP: opzoeken!) Het centraal