Kennis-spillovers en economische groei

Transcriptie

1 Reseach Repot 0007/N Kennis-spilloves en economische goei Heny Nieuwenhuijsen Andé van Stel De auteus danken Piet Donselaa, Thomas Gosfeld, Johan Vebuggen, Jelle Wijnstok en Aie van de Zwan voo hun commentaa op een eedee vesie van dit appot.

2 ISBN: Pijs: ƒ 20,- Bestelnumme: H0007 Dit ondezoek is gefinancied doo het Ministeie van Economische Zaken EIM is een ondezoeksbueau met 170 pofessionals. EIM veschaft beleidsgeichte en paktijkgeichte infomatie van sociaal-economische aad voo en ove alle sectoen van het bedijfsleven en voo beleidsinstanties. EIM is gevestigd in Zoetemee. Behalve op Nedeland icht EIM zich ook op de Euopese economie en op andee continenten. Voo mee infomatie ove EIM en wat EIM voo u kan betekenen, kunt u contact met ons opnemen. Ades: Italiëlaan 33 Postades: Postbus AA Zoetemee Telefoon: Fax: Website: De veantwoodelijkheid voo de inhoud beust bij EIM. Het gebuik van cijfes en/of teksten als toelichting of ondesteuning in atikelen, scipties en boeken is toegestaan mits de bon duidelijk wodt vemeld. Vemenigvuldiging en/of openbaamaking in welke vom ook, alsmede opslag in een etieval system, is uitsluitend toegestaan na schiftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaadt geen aanspakelijkheid voo dukfouten en/of andee onvolkomenheden. The esponsibility fo the contents of this epot lies with EIM. Quoting of numbes and/o texts as an explanation o suppot in papes, essays and books is pemitted only when the souce is clealy mentioned. No pat of this publication may be copied and/o published in any fom o by any means, o stoed in a etieval system, without the pio witten pemission of EIM. EIM does not accept esponsibility fo pinting eos and/o othe impefections.

3 Inhoud 1 Inleiding Theoie Model en data Inleiding Definities van de modelvaiabelen Specialisatie Concuentie Divesiteit Eenheden Definities van Glaese e.a Model Data Uitkomsten Significantie van de effecten Specialisatie Concuentie Divesiteit Gootte van de effecten Veklaade vaiantie van de goei Uitkomsten uit het ondezoek van Glaese e.a Discussie Samenvatting...25 Liteatuu...27 Bijlagen 1 Altenatieve definities Goei van de abeidspoductiviteit...39

4 3 Uitkomsten voo Nijveheid en Diensten apat...41

5 1 Inleiding Spilloves teden op als innovaties of vebeteingen bij een bedijf de pestaties van een ande bedijf vebeteen zonde dat het pofiteende bedijf hievoo een (volledige) compensatie hoeft te betalen. De afgelopen decennia is het inzicht ontstaan dat spilloves een belangijke bijdage leveen aan de economische goei. Volgens de nieuwe goeitheoie (Lucas, 1988, Rome, 1986) zijn spilloves de moto van de goei. E bestaan veschillende sooten spilloves (ovedachten), namelijk kennisspilloves, makt-spilloves en netwek-spilloves 1. De nieuwe goeitheoie icht zich vooal op de kennis-spilloves (Aghion en Howitt, 1992, Aghion e.a., 1997, Rome, 1986). Kennis (bijvoobeeld opgebouwd via R&D) accumuleet en leidt tot innovaties bij bedijven. Omdat bedijven van elkaas innovaties en ideeën pofiteen, kan de economie ook goeien als de inzet van abeid en kapitaal al maximaal is. Of andes gefomuleed: de spilloves 2 veklaen een deel van het veschijnsel dat economieën hade goeien dan op basis van de goei van abeid en kapitaal vewacht zou woden. Kennis-spilloves blijken vooal een lokaal veschijnsel te zijn. Intemenselijke contacten en dicht bij elkaa liggende bedijven geven de meeste kans op spillove-effecten. Dit lijkt veassend, gezien het feit dat dankzij de infomatietechnologie infomatie bijna zonde kosten weeldwijd vespeid kan woden. Audetsch en Thuik (1999, p. 5) speken van een paadox, die zij veklaen doo ondescheid te maken tussen infomatie en kennis. Infomatie is eenvoudig en kosteloos te vespeiden. Voobeelden die zij noemen zijn de pijs van goud in Tokio of het wee in New Yok. Kennis daaentegen is niet eenvoudig (of bijna onmogelijk) te codeen. Vespeiding van kennis vindt vooal plaats doo sociale contacten op bijvoobeeld vegadeingen en bij in- en vekoop. Ook Kleinknecht en Naastepad (2000, p. 578) hebben ecent nog op het lokale kaakte van kennis-spilloves gewezen. Dat kennis-spilloves bijdagen aan goei van de economie is aannemelijk en aangetoond (Giliches, 1992, Soete en Te Weel, 1999). Echte ove de weking van de spilloves bestaan veschillende visies. De discussie spitst zich toe op twee vagen: 1. Teden spilloves met name binnen één secto op, of zijn vooal de spilloves tussen bedijven uit veschillende sectoen van belang? 2. Welke ol speelt de concuentie tussen bedijven hiebij? 1 2 Zie Jaffe (1996) voo een uitgebeide uiteenzetting. In het vevolg van dit appot woden met de tem spilloves kennis-spilloves bedoeld, tenzij andes aangegeven. EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 5

6 In dit ondezoek wodt ingegaan op deze twee vagen. Dit wodt gedaan doo een model voo egionale goei te schatten dat is gebaseed op het egiomodel van Glaese e.a. (1992). Het model beschouwt (naast een aantal contolevaiabelen) die factoen die de goei van een secto in een egio kunnen bepalen, namelijk specialisatie, concuentie en divesiteit. De agumentatie hiebij is dat specialisatie de kans op spilloves binnen een secto vegoot, tewijl divesiteit juist spilloves tussen veschillende sectoen faciliteet. De invloed van de factoen specialisatie en divesiteit geeft dus het belang aan van espectievelijk de spilloves binnen een secto en de spilloves tussen veschillende sectoen. De vaiabele concuentie moet uitsluitsel geven ove de invloed van lokale concuentie op goei. Het model wodt geschat met gegevens ove de 40 COROP-gebieden. Van de COROP-gebieden is infomatie beschikbaa ove zes sectoen, namelijk Delfstoffenwinning, Industie, Bouw, Handel, Tanspot en Communicatie en Financiële Diensten. De gegevens hebben betekking op de peiode De opbouw van dit appot is vede als volgt. In hoofdstuk 2 wodt ingegaan op de veschillende theoieën ove lokale kennis-spilloves en concuentie. In hoofdstuk 3 wodt het model bespoken waamee de theoieën getoetst woden. Aan de ode komen het model, de constuctie van de modelvaiabelen en de gebuikte data. De esultaten woden in hoofdstuk 4 gepesenteed. E wodt aandacht besteed aan de uitkomsten van het model en de betekenis hievan. Een samenvatting sluit dit appot af. 6 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

7 2 Theoie Het model van Glaese e.a. gaat evan uit dat kennis-spilloves op egionaal niveau een belangijke ol spelen bij de innovatie en economische goei. Pecieze gefomuleed is het uitgangspunt van Glaese e.a. dat sectoen in veschillende egio s een veschillend goeitempo laten zien doodat kennisspilloves in de ene egio effectieve zijn dan in een andee egio. Dit komt doodat e pe egio veschillende typen kennis-spilloves kunnen zijn, namelijk spilloves binnen sectoen en spilloves tussen sectoen. Het model bengt die visies ove de invloed van kennis-spilloves op egionale goei bij elkaa en toetst in hoevee de visies in oveeenstemming zijn met de wekelijkheid. De eeste visie is gebaseed op Mashall (1890), Aow (1962) en Rome (1986), kotweg MAR genoemd. Volgens deze visie teden kennis-spilloves met name op tussen gelijksootige bedijven. In deze filosofie vinden (effectieve) spilloves dus vooal binnen dezelfde secto plaats. Voo een egio betekent dit dat specialisatie in een bepekt aantal activiteiten bij kan dagen aan spilloves en goei. Vede gaan deze economen evan uit dat een lokaal monopolie bijdaagt aan goei, omdat in een monopoliesituatie het leeuwendeel van de opbengsten van innovaties aan de innovato zelf ten goede komt. Dit vomt een exta pikkel om te innoveen. In deze visie is de goei van een secto in een egio maximaal als de secto in de egio domineet en als e niet te veel lokale concuentie is. De tweede visie is van Pote (1990), die net als MAR stelt dat kennis-spilloves in gespecialiseede (in egio s geconcenteede) sectoen de goei stimuleen. Echte Pote denkt, in tegenstelling tot MAR, dat lokale concuentie van belang is voo goei. In deze visie leidt concuentie tot vesnelling van imitatie en tot vebeteing van innovaties. Concuentie zogt wel voo minde voodeel voo de innovato (vanwege de hogee spilloves naa concuenten), maa tegelijketijd dwingt concuentie tot innovatie. Een bedijf dat niet tijdig poducten en poductiepocessen venieuwt zal uit de makt gedukt woden en uiteindelijk failliet gaan. Pote denkt dat met name het tweede effect van concuentie van belang is, tewijl MAR juist het eeste effect van concuentie benadukken. De dede visie die ingaat op het belang van lokale kennis-spilloves is ontwikkeld doo Jacobs (1969). De theoie van Jacobs gaat evan uit dat kennisspilloves het meest effectief zijn tussen bedijven die veschillende activiteiten uitoefenen. Volgens Jacobs zijn dus vooal de kennisovedachten tussen sectoen van belang. In dit geval zullen sectoen juist goeien in egio s waa naast de secto zelf nog divese andee sectoen van belang zijn. Regio s met veel vaiëteit (divesiteit) zouden het volgens deze filosofie goed moeten doen. Met betekking tot concuentie sluit Jacobs zich aan bij Pote. Volgens Jacobs vesnelt concuentie tussen bedijven de adoptie van nieuwe technologieën. Op deze manie bevodet de lokale concuentie tussen bedijven de economische goei. EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 7

8 8 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

9 3 Model en data 3.1 Inleiding De die visies van MAR, Pote en Jacobs woden getoetst doo een model te schatten dat de goei van sectoen in veschillende egio s veklaat uit die factoen: specialisatie, concuentie en divesiteit. E wodt gekeken naa een wat langee peiode, omdat veondesteld wodt dat kennis-spilloves op langee temijn effect soteen. Vede is het van belang dat de vaiabelen egiospecifiek gedefinieed woden. Alleen op deze manie kan de weking van kennis-spilloves getaceed woden, omdat kennis-spilloves vooal op lokaal niveau effectief zijn. In dit hoofdstuk wodt de gevolgde aanpak nade uitgewekt. Achteeenvolgens komen aan de ode de constuctie van de vaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit (paagaaf 3.2), het model voo egionale economische goei (paagaaf 3.3) en de gegevens waamee het model geschat wodt (paagaaf 3.4). 3.2 Definities van de modelvaiabelen De vaiabelen specialisatie (S), concuentie (C) en divesiteit (D) woden als volgt beekend Specialisatie De vaiabele specialisatie wodt gemeten als het aandeel van de secto in de egio in elatie tot het aandeel van de secto in de hele economie (heel Nedeland), in temen van wekgelegenheid. Het gaat hie om de dominantie van een secto in de egio. Indien een secto elatief stek vetegenwoodigd is, dan zijn e mee mogelijkheden voo spilloves tussen gelijksootige bedijven, en dit type spilloves zou volgens MAR en Pote de goei van een secto in een egio bevodeen. In fomules: (1) Wi, Wtot, Si, =, W W i, NL tot, NL met: S i, specialisatie secto i in egio, 1987 W i, wekgelegenheid secto i in egio, 1987 W, totale wekgelegenheid in egio, 1987 tot W, wekgelegenheid secto i in Nedeland, 1987 i NL W, totale wekgelegenheid in Nedeland, tot NL EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 9

10 Volgens de fomule zijn e dus veel mogelijkheden voo lokale kennisspilloves (een hoge specialisatie) als e elatief veel weknemes in dezelfde secto weken. Dit kan het geval zijn als e enkele elatief gote bedijven actief zijn of juist als e elatief veel kleine bedijven in de secto actief zijn Concuentie De vaiabele concuentie wodt gemeten als het aantal bedijven in de secto in de egio ten opzichte van het aantal bedijven in de secto in heel Nedeland, gecoigeed voo de omvang van de egio. De omvang van de egio wodt benaded met de totale wekgelegenheid in de egio. De vaiabele meet of de concuentie in de egio steke of zwakke is dan de landelijke mate van concuentie. Indien e een intensieve lokale concuentie is, dan is dat volgens MAR ongunstig voo de goei in de secto. Volgens MAR stoppen bedijven dan met innoveen omdat e te veel nieuwe kennis weglekt naa concuenten. Volgens Jacobs en Pote is lokale concuentie juist gunstig voo economische goei, omdat bedijven gedwongen woden om te innoveen (het altenatief is immes dat de slag met de concuenten veloen gaat). De vaiabele ziet e in fomules als volgt uit: (2) met: Bi, Wtot, Ci, =, B W i, NL tot, NL C i, lokale concuentie secto i in egio, 1987 B i, aantal bedijven secto i in egio, 1987 W tot, totale wekgelegenheid in fte s in egio, 1987, als indicato voo de gootte van de egio B, aantal bedijven secto i in Nedeland, 1987 i NL W, totale wekgelegenheid in fte s in Nedeland, tot NL Het is mogelijk dat concuentie samenhangt met specialisatie, omdat de vaiabelen aantal bedijven en aantal weknemes positief gecoeleed kunnen zijn. In onze dataset is de coelatie tussen specialisatie en concuentie significant, maa niet goot (0,37). Late (in hoofdstuk 4) zal blijken dat het model betouwbae schattingen geneeet van de invloed van beide vaiabelen. De coelatie is dus niet zodanig goot dat de invloed van beide vaiabelen niet mee apat te taceen zou zijn. 1 Als e één zee goot bedijf actief zou zijn, kunnen e uiteaad geen kennis-spilloves tussen bedijven opteden. In dat geval zou de vaiabele specialisatie als poxy voo de faciliteing van inta-sectoale spilloves op nul gezet moeten woden. In onze dataset komt zo n geval echte niet voo. 10 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

11 3.2.3 Divesiteit De vaiabele divesiteit wodt voo een gegeven secto gemeten als het wekgelegenheidsaandeel van de kleinste die sectoen in de andee vijf sectoen in de egio, gecoigeed voo het wekgelegenheidsaandeel van de andee vijf sectoen in de egio. De eeste facto meet de divesiteit van de est van de egio (de eigen secto uitgezonded, bedenk dat een egio uit zes sectoen bestaat). Hoe gote het aandeel van de kleinste sectoen, hoe divese de sectostuctuu in de egio. De coectie met het wekgelegenheidsaandeel van de andee vijf sectoen is nodig, omdat gote sectoen minde pofiteen van de andee sectoen, simpelweg omdat die andee sectoen klein zijn ten opzichte van de eigen secto. Oftewel, bij een identieke stuctuu van de andee vijf sectoen is de potentie om te pofiteen van spilloves elatief gote voo een kleine secto dan voo een gote, vandaa de hogee waade van de divesiteitsmaat voo de kleine secto in dat geval. Volgens Jacobs leidt een gotee divesiteit tot een hogee goei. De divesiteitsmaat kan in fomules als volgt genoteed woden: (3) met: 3 3 W k i k W i i W = 1 [ ],, k= 1 i[ k ], Di, = 100 = 100, W W W i i, tot, D i, divesiteit secto i in egio, 1987 W i [ k ], wekgelegenheid van k e kleinste secto in egio, uitgezonded de eigen secto i, 1987 i W, totale wekgelegenheid in egio, uitgezonded de eigen secto, 1987 i W, totale wekgelegenheid in egio, tot Fomule (3) laat zien dat de twee factoen hescheven kunnen woden tot één uitdukking: het aandeel van de andee die kleinste sectoen in de totale egio-omvang. De vaiabele divesiteit is niet te intepeteen als een tegenhange van specialisatie. Specialisatie kan zelfs samengaan met divesiteit. Een secto kan elatief belangijk zijn in een egio tewijl tevens de est van de egio dives is. Wel is het zo dat de vaiabele divesiteit ontbonden kan woden in twee factoen (zie fomule 3) en dat één van de twee temen negatief samenhangt met de vaiabele specialisatie. Maa dit hoeft niet te betekenen dat voo de combinatie een echtsteeks veband bestaat. In onze steekpoef is de coelatie tussen divesiteit en specialisatie significant veschillend van nul, maa met 0,26 in absolute temen niet goot. Het blijkt dan ook geen pobleem te zijn om de invloed van beide vaiabelen met behulp van het egiomodel te bepalen (zie hoofdstuk 4 en bijlage 1). tot, EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 11

12 3.2.4 Eenheden De eenheden waain de die vaiabelen zijn uitgedukt, zijn als volgt. Voo de vaiabelen specialisatie en concuentie geldt dat de waade van de vaiabele wodt uitgedukt als een quote in afwijking van één, welk getal coespondeet met het landelijke gemiddelde voo de secto onde beschouwing. De vaiabele divesiteit is uitgedukt als een pecentage Definities van Glaese e.a. E zijn meedee manieen denkbaa om de concepten specialisatie, concuentie en divesiteit uit te dukken in modelvaiabelen. Zo kiezen Glaese e.a. andee maatstaven voo concuentie en divesiteit. Voo concuentie nemen Glaese e.a. het aantal bedijven pe wekneme voo een secto/egiocombinatie in elatie tot het aantal bedijven pe wekneme in de hele secto (maconiveau). Divesiteit wodt doo Glaese e.a. beekend als het aandeel van de vijf gootste andee sectoen in het egiototaal. Het gaat hie echte wel om de gootste vijf in een twee-digit indeling, dit is een belangijk veschil met de 6-sectoenindeling uit dit appot, zie ook paagaaf 3.4. Mek oveigens op dat Glaese e.a. in feite een maat voo de invese van divesiteit gebuiken. Wij zijn van mening dat de opeationaliseingen in (2) en (3) de vaiaties in concuentie en divesiteit bete weegeven dan de doo Glaese e.a. gekozen maten. In bijlage 1 wodt dit uitvoeig beagumenteed. 3.3 Model Het model veklaat de economische goei van een secto in een egio tussen 1987 en 1995 uit de zojuist bescheven vaiabelen specialisatie (S), concuentie (C) en divesiteit (D). Uiteaad kan de economische goei niet volledig veklaad woden uit deze die vaiabelen. Daaom nemen we een aantal contolevaiabelen op. De belangijkste contolevaiabele is de landelijke sectogoei. Doo het opnemen van deze vaiabele blijft alleen de egionale sectogoei ove om te veklaen. Aangezien de die vaiabelen S, C en D juist bedoeld zijn om deze egionale sectogoei te veklaen (omdat kennis-spilloves lokaal zijn), is dit een zee geschikte contolevaiabele. Vede kijken we nog of e specifieke egio-effecten zijn die niet met het model veklaad kunnen woden. Hietoe nemen we egiodummy s op in het model. In de eindvesie van het model zullen we alleen de significante egiodummy s opnemen (5% significantieniveau, tweezijdig inteval) 1. Het model ziet e dan als volgt uit (uitgaande van alle egiodummy s): 1 E is ook nog gecontoleed of de omvang van een secto-egiocombinatie in het begin van de peiode een zinvolle contolevaiabele is. Dit bleek niet het geval te zijn. 12 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

13 (4) y i, = β 0 + β1 Si, + β 2 Ci, + β3 Di, + γ 1 yi, NL + = γ k Rk + εi,, met: y : gemiddelde elatieve eële goei pe jaa van de toegevoegde waade in de peiode S: specialisatie in 1987 C: concuentie in 1987 D: divesiteit in 1987 R: egiodummy i: index voo secto (i=1,..,6) 40 k 2 : index voo egio (=1,..,40) β : vecto met te schatten paametes van hoofdvaiabelen γ : vecto met te schatten paametes van contolevaiabelen ε : stoingstem, standaadnomaal vedeeld. Hypothesen De bespoken theoieën van MAR, Pote en Jacobs ten aanzien van de effecten van S, C en D kunnen nu woden weegegeven in modelhypothesen in temen van de paametes β 1 tot en met β 3. In de theoie van MAR heeft specialisatie een positief effect op goei en lokale concuentie een negatief effect. Ove divesiteit laat deze theoie zich niet specifiek uit. Volgens Pote hebben zowel specialisatie als lokale concuentie een positief effect op goei. Volgens Jacobs hebben zowel divesiteit als lokale concuentie een positief effect op goei. We kunnen deze hypothesen als volgt weegeven in temen van nulhypothesen H 0 en altenatieve hypothesen H a : (5a) H β = 0, H : β 0 (specialisatie, MAR) 0 : 1 a 1 > (5b) H β = 0, H : β 0 (concuentie, MAR) 0 : 2 a 2 < (6a) H β = 0, H : β 0 (specialisatie, Pote) 0 : 1 a 1 > (6b) H β = 0, H : β 0 (concuentie, Pote) 0 : 2 a 2 > (7a) H β = 0, H : β 0 (concuentie, Jacobs) 0 : 2 a 2 > (7b) H β = 0, H : β 0 (divesiteit, Jacobs). 0 : 3 a 3 > Mek op dat de altenatieve hypothesen dus altijd uitgaan van een specifiek teken voo de paamete (plus of min) en niet van een paamete ongelijk nul. Met andee wooden, we gaan niet tweezijdig maa eenzijdig toetsen. EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 13

14 3.4 Data Het model wodt geschat met gegevens uit de databank die eede is opgebouwd in het kade van het poject Bedijvendynamiek en economische goei 1. De databank bevat infomatie van de 40 Nedelandse COROP-gebieden voo de jaen 1987 tot en met Het COROP-niveau is bij uitstek geschikt om lokale kennis-spilloves te meten, omdat de COROP-gebieden agglomeaties (stedelijke gebieden) zijn waabinnen naa alle waaschijnlijkheid het leeuwendeel van de spilloves zal plaatsvinden. Natuulijk zullen e (zoals bij iedee indeling) ook kennis-spilloves tussen de egio s plaatsvinden. Maa dit is vanwege twee edenen te vewaalozen. Ten eeste is de COROP-indeling zodanig dat e binnen de meeste egio s spake is van enige clusteing en op de tweede plaats zijn de COROP-gebieden zodanig goot dat contacten aan de genzen minde zullen vookomen dan binnen de genzen. De COROPinfomatie kan nade ondevedeeld woden in zes sectoen: Delfstoffenwinning, Industie, Bouw, Handel, Tanspot en Communicatie en Financiële Diensten. De gegevens zijn afkomstig van het Centaal Bueau voo de Statistiek (CBS) en de Veeniging van Kames van Koophandel (VVK). Tabel 1a geeft een ovezicht van de gebuikte vaiabelen en de bijbehoende bon. tabel 1a vaiabelen: doel en bon Databankvaiabele Jaen Gebuik Bon Aantal bedijven 1987 Concuentie Veeniging van Kames van Koophandel Abeidsvolume , 1995 Specialisatie, Concuentie, Divesiteit, Goei Regionale Economische Jaacijfes (CBS) abeidspoductiviteit 3 Toegevoegde waade , 1995 Economische goei, Goei abeidspoductiviteit Regionale Economische Jaacijfes (CBS) Deflato toegevoegde waade 1987, 1995 Economische goei, Goei abeidspoductiviteit Nationale Rekeningen (CBS) Aantal voltijdsbanen. Toegevoegde waade: buto tegen factokosten. Abeidspoductiviteit = toegevoegde waade pe wekneme (in voltijdbanen). De goei van een vaiabele is beekend als de elatieve mutatie tussen 1987 en De toegevoegde waade wodt uiteaad eest in constante pijzen uitgedukt met behulp van de impliciete deflato van de toegevoegde waade uit de Nationale Rekeningen. Deze deflato is op sectoniveau beschikbaa. 1 Dit poject is uitgevoed in 1998 en 1999 in opdacht van de afdeling Ondenemeschap en MKB van het Ministeie van Economische Zaken. Zie Nieuwenhuijsen e.a. (1999). 14 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

15 Het jaa 1996 is niet gebuikt omdat voo dit jaa een aantal vaiabelen geaamd moest woden 1. Het aantal bedijven is gemeten in temen van vestigingen. Dit is een nadeel, omdat een bedijf uit meedee vestigingen kan bestaan. Het ondezoek heeft betekking op spilloves en concuentie tussen bedijven. Dit pobleem speelt oveigens alleen bij vaiabele concuentie, omdat dit de enige vaiabele is die het aantal bedijven gebuikt. Vede zal het pobleem bepekt van omvang zijn, omdat het aantal vestigingen en het aantal bedijven gecoeleed zal zijn. We moeten hiebij ook bedenken dat alleen de lokale concuentie in het model van belang is. Voo het leeuwendeel van de bedijven met meedee vestigingen zal gelden dat de vestigingen vespeid zijn ove meedee egio s. Daanaast zal ook tussen vestigingen van eenzelfde bedijf binnen één egio wel enige concuentie bestaan. In pincipe zijn e 240 waanemingen beschikbaa (6 sectoen maal 40 COR- OP s). Maa op gond van uitschieteanalyses is een aantal data niet meegenomen bij de modelschattingen. De secto Delfstoffenwinning wodt in zijn geheel niet meegenomen, omdat voo een goot aantal egio s e geen Delfstoffenwinning is. Voo de egio s waa wel Delfstoffenwinning is, is de vaiantie van de wekgelegenheid niet betouwbaa vanwege een - althans voo deze secto - te gove afonding van de wekgelegenheidsvaiabele (deze is in de dataset afgeond op duizenden fulltime equivalenten). Van de oveblijvende 200 waanemingen zijn nog 3 exteme waanemingen weggelaten. Bij deze waanemingen veschilt de waade van 1 of mee vaiabelen mee dan 3,5 maal de standaaddeviatie van het gemiddelde. De 3 waanemingen hebben betekking op de secto Tanspot en Communicatie. Het model is dus geschat met 197 waanemingen. Tabel 1b pesenteet enkele belangijke kengetallen van de gebuikte dataset. tabel 1b kengetallen van de modelvaiabelen (197 waanemingen) Vaiabele Minimum Maximum Gemiddelde Mediaan St. deviatie Goei toegevoegde waade 1 (%) -3,22 9,93 2,84 2,84 2,14 Goei abeidspoductiviteit 2 (%) -2,05 7,44 1,40 0,43 1,84 Specialisatie 0,43 1,90 0,98 0,95 0,27 Concuentie 0,50 2,15 1,07 1,04 0,29 Divesiteit (%) 10,94 38,00 21,44 20,23 6, Goei in constante pijzen op jaabasis. Goei van de toegevoegde waade (in constante pijzen) pe voltijdsequivalent op jaabasis. 1 Voo mee infomatie ove de gebuikte data wodt vewezen naa Nieuwenhuijsen e.a. (1999). EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 15

16 16 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

17 4 Uitkomsten Model (4) is geschat met gewone kleinste kwadaten (OLS). In beginsel zijn e 240 waanemingen beschikbaa (6 sectoen maal 40 COROP-egio s), maa e wodt gewekt met 197 waanemingen. De secto Delfstoffenwinning en 3 uitschietes zijn weggelaten (zie paagaaf 3.4). Zoals eede aangegeven, is het model eest met alle egiodummy s geschat. Vevolgens zijn de nietsignificante dummy s wee vewijded zodat we alleen weken met dummy s voo egio s waa de goei daadwekelijk afwijkend is, in die zin dat de goei niet adequaat zonde egiodummy kan woden veklaad. E blijven dan 4 egiodummy s ove: Zuidoost-Fiesland, Agglomeatie s-gavenhage, Noodoost-Nood-Babant en Flevoland. Model (4) is geschat met de vaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit gezamenlijk en met elk van de die vaiabelen afzondelijk (vaianten 4a t/m 4c). Omdat in de schatting van model (4) specialisatie een zee lage t-waade bleek te hebben, is het model ook nog gedaaid met concuentie en divesiteit als veklaende vaiabelen (vaiant 4d). De esultaten staan in tabel 2. EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 17

18 tabel 2 egessie-uitkomsten model (4), te veklaen vaiabele gemiddelde jaalijkse goei toegevoegde waade ove de peiode , 2 Veklaende vaiabele (paamete) Model (4) Vaiant (4a) Vaiant (4b) Vaiant (4c) Vaiant (4d) Constante ( β 0 ) -1,30 (-1,76) 0,28 (0,57) -0,73 (-1,49) -0,99 (-2,43) -1,59 (-2,70) Specialisatie ( β 1 ) -0,27 (-0,63) -0,33 (-0,84) Concuentie ( β 2 ) 0,58 (1,53)* 0,53 (1,46)* 0,50 (1,41)* Divesiteit ( β 3 ) 0,038 (2,25)** 0,042 (2,60)** 0,041 (2,57)** Macogoei secto ( γ 1 ) 1,08 (13,7) 1,05 (13,2) 1,10 (14,3) 1,07 (14,5) 1,09 (14,5) Aantal waanemingen R 2 0,61 0,59 0,59 0,60 0,60 R 2, voozove veklaad doo constante, S, C en D 0,047 0,004 0,012 0,035 0,046 Invloed op gem. jl. goei in %-punten van 1 standaaddeviatie toename in S, C en D Vaiabele Model (4) Vaiant (4a) Vaiant (4b) Vaiant (4c) Vaiant (4d) Specialisatie -0,07-0,09 Concuentie 0,17 0,15 0,14 Divesiteit 0,23 0,26 0,25 1 Alle egessies gedaaid met 4 egiodummy s. 2 T-waaden tussen haakjes. * In oveeenstemming met concuentiehypothese Pote/Jacobs (10% sign., eenzijdig). ** In oveeenstemming met divesiteitshypothese Jacobs (5% sign., eenzijdig). 4.1 Significantie van de effecten Zoals gezegd, woden de divese hypothesen eenzijdig getoetst. We kiezen een significantieniveau van 5%; dit komt oveeen met een kitieke t-waade van 1,64 voo een positieve altenatieve hypothese (zie vegelijkingen 5a t/m 7b) en 1,64 voo een negatieve altenatieve hypothese Specialisatie Wannee we kijken naa de schatting van model (4), oftewel de simultane egessie met alle die de vaiabelen S, C en D opgenomen, en naa de enkelvoudige egessie van vaiant (4a) met alleen S ein, dan zien we dat in beide egessies de specialisatievaiabele een minteken heeft. Dit is in tegenspaak met de theoieën van MAR en Pote die een positief teken voospellen (zie 5a en 6a). Ook wannee we uit zouden gaan van een tweezijdige toets (de alte- 18 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

19 natieve hypothese is dan dat β 1 ongelijk nul is in plaats van gote dan nul), dan zou de nulhypothese ( β 1 =0) niet vewopen kunnen woden. Met andee wooden, het effect is ook niet negatief. We kunnen concludeen dat het effect van specialisatie op (egionale) economische goei nihil is, oftewel spilloves van gelijksootige bedijven zijn niet belangijk voo het beeiken van goei. Het feit dat specialisatie geen invloed op de egionale goei heeft lijkt misschien in tegenspaak met het feit dat e egio s zijn waa vele gelijksootige bedijven bij elkaa zitten. Echte dit is niet het geval. E kunnen vele andee edenen zijn (dan goeimogelijkheden) waaom bedijven bij elkaa (zijn gaan) zitten. Mashall (1890) noemt als veklaing de mogelijkheid om gezamenlijk poductiefactoen te benutten (bijvoobeeld hooggespecialiseed pesoneel). Hendeson (1986) noemt als mogelijke oozaak een elatief gote vaag naa de poducten van de secto in de egio, waadoo vestiging gunstig kan zijn vanwege lage tanspotkosten. In feite komen de veklaingen eop nee dat specialisatie ontstaat vanwege de statische efficiency die emee beeikt wodt, tewijl ons ondezoek gaat ove dynamische efficiency (goei) Concuentie Zowel in model (4) als in de vaianten (4b) en (4d) kijgt de concuentievaiabele een positief teken. We kunnen dus concludeen dat de MAR-theoie ten aanzien van concuentie vewopen wodt, zie (5b). Het is niet zo dat bedijven stoppen met innoveen omdat ze bang zijn dat alle gedane inspanningen diect veloen gaan aan de concuenten. In plaats daavan wijzen de uitkomsten mee in de ichting van de theoieën van Pote en Jacobs: bedijven gaan mee innoveen om niet achteop te aken bij de concuent. De hogee mate van innovatie leidt wee tot een hogee goei. De t-waade voo concuentie is echte niet eg hoog. Hoewel de paamete significant is op 10%-niveau (eenzijdige toets), is hij dat niet op 5%-niveau. We moeten dus enige voozichtigheid betachten in het claimen van een positief veband tussen lokale concuentie en goei Divesiteit De vaiabele divesiteit is significant positief, zowel in model (4) als in de vaianten (4c) en (4d). De t-waade ligt bovendien in alle gevallen uim boven de kitieke waade en de paamete heeft het vewachte teken, zie (7b). We kunnen dus onomwonden stellen dat de theoie van Jacobs ten aanzien van divesiteit bevestigd wodt doo onze modeluitkomsten: een hogee mate van divesiteit in de egio leidt tot mee spilloves en daamee tot mee goei. Het is dus belangijk dat e zo veel mogelijk veschillende sooten bedijven in de buut zijn zodat gepofiteed kan woden van ideeën waa men zelf niet op komt omdat men nu eenmaal in een heel andee secto actief is. 1 Zie ook Glaese e.a. (p. 1129). EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 19

20 4.2 Gootte van de effecten In de voige paagaaf hebben we de significantie van de geschatte paametes bespoken. Het is echte minstens zo belangijk om te weten hoe goot de effecten zijn, een significant effect hoeft immes nog geen goot effect te impliceen. De intepetatie van de geschatte paametes is uiteaad afhankelijk van de gekozen eenheden voo de veschillende vaiabelen. Aangezien de vaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit op een speciale manie beekend zijn (zie paagaaf 3.2) is deze intepetatie niet tiviaal. De eenheden zijn quotes in afwijking van één voo de vaiabelen specialisatie en concuentie en een pecentage voo divesiteit. De gemiddelde jaalijkse goei van de toegevoegde waade is uitgedukt in pocenten. Doo de veschillende eenheden van S, C en D zijn de waaden van de veschillende geschatte paametes niet vegelijkbaa. We kiezen daaom voo een andee manie om de uitkomsten te intepeteen. We beekenen hoeveel de gemiddelde jaalijkse goei in pocentpunten veandet wannee de veklaende vaiabelen toenemen met één standaaddeviatie. We kiezen voo één standaaddeviatie omdat dit een in de paktijk eële toename is 1. De uitkomsten staan in het tweede gedeelte van tabel 2. Voobeeld: wannee de vaiabele specialisatie met één standaaddeviatie toeneemt (=0,27, zie tabel 1b), dan daalt de gemiddelde jaalijkse goei volgens model (4) met 0,27 0,27 = 0,07%-punt. Op dezelfde manie neemt de jaalijkse goei met 0,17%-punt en 0,23%-punt toe bij toenamen van één standaaddeviatie van de vaiabelen concuentie en divesiteit, espectievelijk. De lage waade van het effect van specialisatie (-0,07%-punt bij een veandeing van één standaaddeviatie) bevestigt het eedee beeld dat het effect van specialisatie op egionale goei nihil is. Voo concuentie is het effect van één standaaddeviatie gelijk aan 0,17%- punt pe jaa. Bij de vaianten (4b) en (4d) ligt het effect van concuentie in dezelfde ode van gootte. Deze uitkomst is dus vij obuust. Voo divesiteit is het effect van één standaaddeviatie gelijk aan 0,23%-punt. De vaianten (4c) en (4d) laten zien dat ook deze uitkomst obuust is: de gootte van het effect veandet nauwelijks als we de vaiabelen specialisatie en concuentie weglaten. 1 Uitgaande van een nomaal vedeelde vaiabele, coespondeet een toename van één standaaddeviatie met een ovebugging van 34% van de (gesoteede) waanemingen, vetekkend vanuit het gemiddelde van de steekpoef. De toename is te omschijven als een ovegang van middenmote naa vootekke in temen van de waade van de vaiabele. Of, uitgaande van een vetek vanuit één standaaddeviatie links van het gemiddelde, als een ovegang van achteblijve naa middenmote. 20 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

21 4.3 Veklaade vaiantie van de goei Ten slotte nog iets ove de veklaade vaiantie in de goei toegevoegde waade, oftewel de waade van R 2. De waade van R 2 ligt steeds ond de 60%. Deze hoge waade geeft echte een vetekend beeld. Ze wodt voo het meendeel veoozaakt doo de contolevaiabelen in het model: de vie egiodummy s en de macogoei van de secto. Met name deze laatste vaiabele hangt (logischewijs) zee nauw samen met de egionale goei van de secto: de t-waaden liggen boven de 13. Aangezien dit ondezoek daait om de invloed van specialisatie, concuentie en divesiteit op egionale sectogoei, is het inteessant om te kijken hoe hoog de veklaade vaiantie is indien we coigeen voo de contolevaiabelen, oftewel hoe hoog de R 2 is voozove deze bepaald wodt doo de vaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit. Deze gecoigeede R 2 staat afgedukt onde de gewone R 2 in tabel 2. We zien dat in het simultane model de veklaade vaiantie dan 4,7% is. Dit lijkt weinig, maa men moet niet vegeten dat in een peiode van 8 jaa de economische goei voo een goot gedeelte bepaald wodt doo macovaiabelen zoals de ontwikkeling van de weeldeconomie, de wisselkoesen, de consumptie, de investeingen, het expotniveau etc. Deze vaiabelen komen tot uiting in de macogoei van de secto en dit veklaat het gote veschil tussen de gewone R 2 en de gecoigeede R 2. Al met al lijkt 4,7% voo de spillovevaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit een edelijk aandeel van de veklaade vaiantie. Als we kijken naa de gecoigeede R 2 -waaden voo de enkelvoudige egessies, dan wodt ons eedee beeld bevestigd: van de die vaiabelen daagt divesiteit het stekst bij aan de goei, concuentie iets minde en specialisatie helemaal niet. 4.4 Uitkomsten uit het ondezoek van Glaese e.a. Glaese e.a. (1992) ondezoeken het effect van kennis-spilloves op de goei van de wekgelegenheid. Zij maken gebuik van Ameikaanse data van 170 stedelijke gebieden. Zij beschouwen de peiode De egio s zijn nade vedeeld naa activiteit confom een 2-digit indeling. Maa Glaese e.a. gebuiken voo iedee egio alleen de gootste zes sectoen. Hievoo noemen zij twee agumenten. Alleeest gaan zij evan uit dat in een egio de kennisspilloves plaatsvinden in en tussen de gotee sectoen van die egio, omdat het aannemelijk is dat de gotee sectoen het langst aanwezig zijn. Een tweede agument is dat zij de data nog in de compute moesten invoeen. Zij vinden voo specialisatie een negatief effect. Voo concuentie en divesiteit vinden zij een positief effect (Glaese e.a., 1992, p. 1143). De uitkomsten zijn edelijk in lijn met de uitkomsten van ons ondezoek. We moeten ons hiebij wel bedenken dat e aanzienlijke veschillen zijn tussen beide ondezoeken. De peiode is bij Glaese e.a. ongevee 3 kee zo lang en de vaiabelen EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 21

22 concuentie en divesiteit zijn bij hen andes gedefinieed (zie paagaaf en bijlage 1). 4.5 Discussie We hebben gezien dat het model wekt en plausibele en obuuste uitkomsten geeft. Dit neemt niet weg dat we in dit ondezoek te maken hebben met een aantal bepekingen. Ten eeste gaat het in dit ondezoek alleen om kennis-spilloves. Deze vomen een deel van de totale spillove-effecten. E zijn ook andee spilloves, zoals bijvoobeeld makt-spilloves, die velopen via ondelinge leveanties tussen bedijven. Echte wannee we aannemen dat de oveige spilloves niet specifiek een egionaal kaakte hebben, dan geldt dat met dit model de invloed en weking van de kennis-spilloves goed bepaald kunnen woden. We bepeken ons met andee wooden tot die spilloves die een veklaing vomen voo de veschillen in goei tussen de egio s. Een tweede punt beteft de sectoindeling die de betekenis van de modelvaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit in steke mate bepaalt. Het is zaak om hie bij de intepetatie van de uitkomsten op te letten. Met name bij de vaiabele concuentie is het de vaag of de hie gehanteede sectoindeling echt hout snijdt. Bij de vaiabelen specialisatie en divesiteit is de intepetatie duidelijke. Oveigens is vanwege de COROP-doosnijding van de zes sectoen het feitelijke aggegatieniveau lage dan zes goepen (omdat in een egio niet alle subsectoen binnen een secto vetegenwoodigd zullen zijn). Dus de bepeking is niet goot. Een dede aandachtspunt heeft betekking op de ekenmethode. Het model wodt geschat voo alle zes sectoen. Dit betekent dat e geen sectoveschillen in de coëfficiënten bepaald woden. In feite wodt een gemiddeld effect (aggegaat) van de zes afzondelijke sectoen beekend. Het is niet mogelijk het model voo alle zes sectoen apat te schatten, omdat e dan te weinig data zijn om tot betouwbae schattingen te kunnen komen. Wel is het mogelijk de steekpoef op te delen in twee sectoen Nijveheid en Diensten. Bij deze indeling woden de sectoen Industie en Bouw ingedeeld bij de Nijveheid en de sectoen Handel, Tanspot en Communicatie en Financiële Diensten bij de Diensten. Het blijkt dat voo de Nijveheid vooal de lokale concuentie van belang is en voo de Diensten met name de divesiteit van de egio. De uitkomsten bevestigen het macobeeld dat concuentie en divesiteit een positief effect hebben op de egionale goei en specialisatie niet of nauwelijks. Zie ook bijlage 3. Al met al kunnen we concludeen dat met dit ondezoek inzicht in de weking en de omvang van egionale kennis-spilloves is vekegen. 22 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

23 Op basis van de schattingen kan geconcludeed woden dat specialisatie niet of nauwelijks invloed heeft op de egionale goei. Concuentie en divesiteit daaentegen hebben een positieve invloed op de egionale goei. De schattingen geven aan dat toenames van cica 0,25%-punt economische goei pe jaa in de paktijk haalbaa zijn doo het bewekstelligen van (ealistische) veandeingen in de mate van lokale concuentie en/of de mate van egionale divesiteit. De vaiabelen concuentie en divesiteit veklaen gezamenlijk 4,6% van de vaiantie in de goei van de toegevoegde waade. Mee in zijn algemeenheid kunnen we stellen dat uit dit ondezoek blijkt dat lokale kennis-spilloves tussen bedijven van belang zijn voo de economische goei. Het is aannemelijk dat R&D doo bedijven hiebij een cuciale ol spelen: toepasbae kennis binnen een bedijf wodt met name opgebouwd via R&D. Omdat in Nedeland de R&D-uitgaven van bedijven laag zijn in vegelijking met andee landen 1 laat Nedeland waaschijnlijk goeikansen lopen. Niet alleen leidt de lagee R&D-intensiteit zelf tot lagee goei maa doodat e ook minde spilloves zijn (e wodt immes minde aan R&D gedaan), is het velies aan potentiële goei nog gote. 1 Recentelijk is dit nagegaan doo Nieuwenhuijsen (2000). Zowel in temen van de pivate R&Duitgaven als in temen van het pivate R&D-kapitaal loopt Nedeland niet bepaald vooop. EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 23

24 24 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

25 5 Samenvatting Dit appot gaat ove het belang van kennis-spilloves voo de economische goei. Spilloves bestaan omdat bedijven pofiteen van ideeën en venieuwingen bij andee bedijven. Hiedoo kan de economie goeien zonde dat mee abeid of kapitaal ingezet hoeft te woden. Kennis-spilloves zijn met name op lokaal niveau effectief. Het belang van kennis-spilloves is onomsteden, maa ove de weking en de pecieze omvang bestaat veschil van mening. In dit appot woden die visies op de weking van lokale kennisspilloves bespoken en getoetst. De eeste visie op kennis-spilloves is ontwikkeld doo Mashall, Aow en Rome (MAR). Volgens deze economen teden spilloves met name op tussen gelijksootige bedijven. In deze filosofie kan een egio pofiteen van spilloves doo zich te specialiseen in een bepekt aantal activiteiten. Daanaast gaan MAR evan uit dat een lokaal monopolie gunstig is, omdat in een monopoliesituatie het leeuwendeel van de innovaties aan de innovato zelf ten goede komt. Concuentie zou innovatie ontmoedigen vanwege het weglekken van infomatie en de bijbehoende opbengsten. De tweede visie komt van Pote. Hij neemt (net als MAR) aan dat kennisspilloves opteden tussen bedijven uit eenzelfde secto. Hij is van mening dat bedijven van elkaa kunnen leen als ze gespecialiseed zijn in dezelfde activiteiten. Met betekking tot concuentie heeft Pote een andee mening dan MAR. Pote denk dat lokale concuentie van belang is voo goei. Pote benadukt dat concuentie bedijven dwingt tot innovatie en imitatie, omdat een bedijf dat niet meedoet simpelweg van de makt gedukt wodt. De dede visie die ingaat op het belang van kennis-spilloves is afkomstig van Jacobs. Zij benadukt het belang van vaiatie. De echt belangijke kennis die niet in het bedijf zelf aanwezig is komt juist van andesootige bedijven. In deze visie zijn spilloves effectief als in de diecte omgeving van een bedijf veel veschillende sooten bedijven actief zijn. Jacobs benadukt dus het belang van divesiteit van egio s, tewijl Pote en MAR juist specialisatie belangijk vinden. Met betekking tot concuentie tussen bedijven sluit Jacobs zich aan bij Pote. Volgens Jacobs is concuentie tussen bedijven goed voo innovatie en goei, omdat de concuentie de adoptie van nieuwe technologieën vesnelt. De toetsing van de die visies is gedaan doo een model voo egionale goei te schatten. Het egiomodel is gebaseed op Glaese e.a. Met het model kan nagegaan woden welke spillove-effecten op egionaal niveau opteden en wat de invloed hievan is op de economische goei. Uitgangspunt is dat de goei van een secto in een egio veklaad kan woden uit de die vaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit. De invloed van specialisatie geeft het belang van spilloves binnen sectoen aan. De vaiabele concuentie geeft uit- EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 25

26 sluitsel ove de invloed van lokale concuentie op goei (positief of negatief), en de vaiabele divesiteit geeft wee hoe goot de invloed van spilloves tussen veschillende sectoen is. Het model is geschat met een egionale databank die eede op EIM is ontwikkeld in het kade van het poject Bedijvendynamiek en economische pestaties. De databank bevat infomatie op secto- en egioniveau. Voo de 40 COROP-gebieden zijn data beschikbaa vedeeld ove de zes sectoen Delfstoffenwinning, Industie, Bouw, Handel, Tanspot en Communicatie en Financiële Diensten. De gebuikte gegevens hebben betekking op de peiode De vaiabelen specialisatie, concuentie en divesiteit zijn als volgt beekend. Specialisatie= het aandeel van de secto in de egio in elatie tot het aandeel van de secto in heel Nedeland (in temen van wekgelegenheid). Concuentie= het aantal bedijven van de secto in de egio geschaald op de omvang van de egio in vegelijking met het aantal bedijven van de secto in heel Nedeland geschaald op de omvang van Nedeland (voo de omvang is het abeidsvolume genomen). Divesiteit= het aandeel van de die kleinste andee sectoen in een egio in de totale omvang van de egio. De die vaiabelen hebben betekking op het jaa 1987, het eeste jaa van de ondezochte peiode Omdat de vaiabelen in veschillende eenheden woden uitgedukt is het effect beekend van een toename van 1 standaaddeviatie van de desbeteffende vaiabele op de jaalijkse pocentuele goei. Volgens de schattingen heeft specialisatie in egio s geen invloed op de goei. Regionale kennis-spilloves binnen eenzelfde secto lijken dus niet van belang. Regionale kennis-spilloves tussen veschillende sectoen blijken daaentegen wel van belang. Een in de paktijk ealistische toename van de divesiteit in een secto/egiocombinatie kan tot een kwat pocentpunt hogee goei leiden (pe jaa). Ook lokale concuentie blijkt een positieve invloed op de egionale goei te hebben. Intensiveing van de concuentie kan evoo zogen dat de jaalijkse goei met cica 0,2 pocentpunt toeneemt. Al met al is uit dit ondezoek gebleken dat lokale kennis-spilloves tussen bedijven van belang zijn voo de economische goei. Het is aannemelijk dat R&D doo bedijven hiebij een cuciale ol spelen: toepasbae kennis binnen een bedijf wodt met name opgebouwd via R&D. Omdat in Nedeland de R&Duitgaven van bedijven laag zijn in vegelijking met andee landen laat Nedeland waaschijnlijk goeikansen lopen. Niet alleen leidt de lagee R&Dintensiteit zelf tot lagee goei maa doodat e ook minde spilloves zijn (want minde R&D), is het velies aan potentiële goei nog gote. 26 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

27 Liteatuu Aghion, P., and P. Howitt (1992), A model of gowth though ceative destuction, Econometica, 60, pp Aghion, P., C. Hais and J. Vickes (1997), Competition and gowth with stepby-step innovation: An example, Euopean Economic Review, 41, pp Aow, K.J. (1962), The Economic Implications of Leaning by Doing, Review of Economic Studies, 29, pp Audetsch, D.B., and A.R. Thuik (1999), Intoduction, In: Audetsch, D.B., and A.R. Thuik, Innovation, Industy Evolution, and Employment, Cambidge Univesity Pess. Glaese, E.L., H.D. Kallal, J.A. Scheinkman and A. Shleife (1992), Gowth in Cities, Jounal of Political Economy, vol. 100, no. 6, pp Giliches, Z. (1992), The seach fo R&D Spill-oves, Scandinavian Jounal of Economics, 94, Supplement, pp Hendeson, J. (1986), Efficiency of Resouce Usage and City Size, Jounal of Uban Economics, 19, pp Jacobs, J. (1969), The Economy of Cities, Vintage, New Yok. Jaffe, A.B. (1996), Economic analysis of eseach spilloves: implications fo the advanced technology pogam, Intenet site NIST. Kleijweg, A.J.M., en H.R. Nieuwenhuijsen (1997), Kleine bedijven ceëen mee banen, Economisch Statistische Beichten, pp Kleinknecht, A.H., en C.W.M. Naastepad (2000), Subtoppe in de Nieuwe Economie?, Economisch Statistische Beichten, pp Lucas, R.E. (1988), On the Mechanics of Economic Development, Jounal of Monetay Economics, 22, pp Mashall, A. (1890), Pinciples of Economics, Macmillan, London. Nieuwenhuijsen, H.R., J.S. Bais, N.S. Bosma, J.M.P. de Kok, E.A. van Noot en J.A.C. Vollebegt (1999), Bedijvendynamiek en economische pestaties, EIM, in opdacht van het Ministeie van Economische Zaken, Zoetemee/Den Haag. Nieuwenhuijsen, H.R. (2000), Het pivate R&D-kapitaal van Nedeland in intenationaal pespectief, Maandschift Economie, pp Pote, M.E. (1990), The Competitive Advantage of Nations, Fee Pess, New Yok. Rome, P.S. (1986), Inceasing Retuns and Long-Run Gowth, Jounal of Political Economy, 94, pp EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 27

28 Soete, L.L.G., and B.J. te Weel (1999), Innovation, Knowledge ceation and Technology policy: the case of the Nethelands, De Economist, 147 (3), pp EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid

29 Bijlage 1: Altenatieve definities In deze bijlage woden de in dit appot gehanteede definities van specialisatie, concuentie en divesiteit vegeleken met de definities van Glaese e.a. De voo- en nadelen van de divese maatstaven zullen woden bespoken. Ook zullen twee egessies met de veschillende opeationaliseingen voo specialisatie, concuentie en divesiteit naast elkaa gezet woden, om het belang van een juiste keuze hiein te illusteen. Ten slotte zal nade ingegaan woden op de (vemeende) samenhang tussen de vaiabelen specialisatie en divesiteit. Specialisatie Zowel in Glaese e.a. (1992) als in dit appot wodt als maat voo specialisatie het wekgelegenheidsaandeel gebuikt. In fomules (toegespitst op Nedelandse egio s): (8a) Wi, Wtot, Si, = (Glaese e.a., en dit appot), W W i, NL tot, NL met: S specialisatie W wekgelegenheid i, indices voo secto en egio, espectievelijk tot, NL aanduidingen voo totaal en Nedeland, espectievelijk. Men zou echte ook kunnen denken aan de volgende opeationaliseing: (8b) Bi, Btot, Si, = (altenatief), B B i, NL tot, NL met B het aantal bedijven. Indien e in een secto in een egio één goot bedijf is dan wodt de vaiabele specialisatie, als faciliteing voo kennisspilloves tussen bedijven uit dezelfde secto, bete bescheven doo maat (8b) dan doo maat (8a). Dit wodt nu geïllusteed met een voobeeld. Voobeeld: secto/egiocombinatie met één bedijf Stel e zijn twee even gote egio s A en B met elk 100 bedijven. Stel dat voo een bepaalde secto egio A één goot bedijf heeft dat 80% van alle weknemes in egio A in dienst heeft. Stel dat de secto in egio B bestaat uit 10 kleine bedijven die gezamenlijk 10% van de weknemes in egio B in dienst hebben. Volgens de wekgelegenheidsmaat van specialisatie zal de vehouding van de specialisatiegaad voo de secto gelijk zijn aan spec. A : spec. B = 8 : 1. Mek op dat voo de vehouding spec. A : spec. B de noeme niet elevant is (want hetzelfde voo egio A en B bij een gekozen maatstaf). Oftewel EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid 29

30 de specialisatie in egio A is veel gote. Echte de eden dat specialisatie een veklaende vaiabele is in het Glaese-model is dat e spilloves tussen veschillende bedijven binnen eenzelfde secto plaatsvinden, wat volgens MAR en Pote een positief effect heeft op goei. Echte, in egio A is maa één bedijf in de secto, dus e kunnen helemaal geen spilloves plaatsvinden! Oftewel de sectostuctuu van de secto onde beschouwing is in egio A volgens de specialisatiehypothese bij uitstek ongeschikt om hoge goei te beeiken. De specialisatievaiabele zou dus juist een lage waade moeten kijgen in vehouding met egio B. Dit is wel het geval voo de bedijvenmaat: spec. A : spec. B = 1 : 10. Oftewel nu is wel de specialisatiegaad voo egio B veel gote. Dit is ook teecht, want in egio A kan helemaal niet van spilloves tussen bedijven gepofiteed woden: e is immes maa één bedijf. Keuze tussen bedijven en wekgelegenheid in de specialisatiemaatstaf We hebben zojuist gezien dat in het geval van een secto/egiocombinatie met één bedijf de bedijvenmaatstaf (8b) gepefeeed moet woden boven de wekgelegenheidsmaatstaf (8a). Echte, wannee e bijvoobeeld twee (gote) bedijven in een secto in een egio zijn, dan kunnen e toch veel intesectoele spilloves plaatsvinden, omdat veel mensen in die secto wekzaam zijn. Met de bedijvenmaatstaf zal zo n secto/egiocombinatie echte een lage waade kijgen voo specialisatie: e zijn immes maa twee bedijven. Het is daaom naa onze mening toch bete om de wekgelegenheidsmaatstaf te gebuiken. Een hoge specialisatie kan dan op veschillende manieen tot stand komen: òf e zijn veel (kleine) bedijven die gezamenlijk voo veel wekgelegenheid zogen, òf e zijn een paa (gote) bedijven die ook voo veel wekgelegenheid zogen (of een combinatie van deze extemen). In beide gevallen zijn e veel mogelijkheden tot intesectoale kennis-spilloves. In feite is de maat (8a) alleen ongeschikt voo secto/egiocombinaties met slechts één bedijf. Omdat deze niet vookomen in onze steekpoef van 197 waanemingen, gebuiken we zonde voobehoud de wekgelegenheidsmaatstaf (8a). Concuentie Glaese e.a. gebuiken als maat: (9a) met: C B / W i, i, i, = (Glaese e.a.), Bi,NL / Wi, NL C: concuentie B: aantal bedijven W wekgelegenheid i, indices voo secto en egio, espectievelijk tot, NL aanduidingen voo totaal en Nedeland, espectievelijk. 30 EIM Ondezoek voo Bedijf & Beleid