Identificatie en aanpak van risicovolle minderjarige delictplegers in de regio Zaanstreek-Waterland. [ E m b a r g o t o t ] Ateno

Transcriptie

1 Identificatie en aanpak van risicovolle minderjarige delictplegers in de regio Zaanstreek-Waterland [ E m b a r g o t o t ] Ateno November 2003 Peter Kruize Paul Gruter 1

2 2

3 Voorwoord Meerplegers, draaideurcriminelen, veelplegers of vaakplegers Geen termen die terug te vinden zijn in de dikke Van Dale, maar inmiddels zijn ze wel gemeengoed geworden in de discussie rond een relatief kleine groep delictplegers die verantwoordelijk is voor een onevenredig groot deel van de geregistreerde criminaliteit in ons land De benaming veelpleger voor deze categorie wordt daarbij vooralsnog het meest gehanteerd Als we nu maar die veelplegers aanpakken, dan komt het allemaal goed met de criminaliteitscijfers, zo lijkt het credo te luiden Enige tempering van die hoge verwachting lijkt hier wel op zijn plaats Te meer omdat we eigenlijk niet weten wie we nu precies bedoelen als we spreken over veelplegers, waardoor het begrip voor gebruik in de praktijk vooral verwarring oplevert en daardoor nog weinig operationele waarde heeft processensysteem (BPS) gehaald Tevens heeft hij samen met Karst van de Sluis (chef van de unit jeugdrecherche) en Harry Kos (jeugdrechercheur) ons een blik in de keuken gegund wat betreft de wijze waarop de politiële jeugdtaak dezer dagen in Zaanstreek-Waterland wordt ingevuld De extracties van het Herkenningsdienstsysteem (HKS) hebben we gekregen via Edo van Urk Inhoudelijke ondersteuning bij het werken met DEX2000 was er tot slot van de architect van het systeem, Leen Prins (dnri) Amsterdam, november 2003 Dr Peter Kruize Drs Paul Gruter Het voorstel van korpsleiding om nader onderzoek te doen naar de problematiek rond minderjarige veelplegers in de dop in de regio Zaanstreek-Waterland hebben we met graagte aangenomen We hopen dat de resultaten van dit onderzoek een positieve bijdrage levert aan de discussie rond recidiverende minderjarige delictplegers De opdracht is verleend door de korpsleiding van de politieregio Zaanstreek- Waterland in de persoon van plaatsvervangend korpschef Wim van Vemde Van zijn kritisch commentaar op de conceptversie van dit rapport hebben we dankbaar gebruik gemaakt Tijdens het onderzoek hebben we met veel plezier samengewerkt met Robert Buis, als orthopedagoog werkzaam ten behoeve van de recherche van het korps Hij heeft ons geïntroduceerd bij de ketenpartners en de gewenste informatie uit het Bedrijfs- 3

4 4

5 Samenvatting Het onderzoek richtte zich in eerste aanleg op jeugdige veelplegers Landelijk zijn er kort achter elkaar drie definities voor jeugdige veelplegers geformuleerd Bij de eerste definitie gaat het om jongeren in de leeftijd van jaar, die minstens drie delicten in het peiljaar hebben gepleegd De tweede definitie sluit aan bij de algemene definitie van veelplegers en gaat uit van meer dan tien processen-verbaal, waarvan de laatste niet ouder dan twee jaar mag zijn Het meest recente voorstel is om de lat voor jeugdige veelplegers te leggen bij meer dan vijf processen-verbaal Aan de hand van de eerste definitie (drie delicten in het peiljaar) zouden er zestig minderjarige veelplegers in Zaanstreek- Waterland zijn, geboren na 1 januari 1986, met 2002 als peiljaar De tweede definitie (meer dan tien processen-verbaal) levert één minderjarige veelpleger op en met de eis van meer dan vijf processen-verbaal kunnen er vier minderjarige veelplegers in de regio Zaanstreek-Waterland worden geïdentificeerd Een nadere inspectie van minderjarige veelplegers aan de hand van de landelijke definities wijst uit dat redelijk vaak een onterecht etiket op de jongere in kwestie wordt geplakt Er zijn meerdere redenen, waarom deze landelijke definities tot een onjuiste selectie leiden De eerste reden is, dat deze definities geen rekening houden met de duur van de criminele loopbaan Nu speelt dit probleem meer bij volwassenen, maar ook bij minderjarigen kunnen redelijke verschillen bestaan Bij minderjarigen speelt de leeftijd een belangrijke rol in dit verband De geregistreerde criminele loopbaan van een twaalfjarige kan immers theoretisch nooit langer zijn dan één jaar, terwijl een zestienjarige in principe over een periode van vijf jaar antecedenten kan hebben opgebouwd Een tweede manco van de landelijke definities is, dat er in het ene geval wordt gekozen voor een selectie op basis van delicten (criminele feiten) en in het andere geval voor een telling van het aantal processen-verbaal (antecedenten), maar in geen van de definities wordt een combinatie hiervan gehanteerd Als een jongere nu twaalf woninginbraken heeft gepleegd en hij besluit om wat voor een reden dan ook schoon schip te maken, dan is het resultaat één antecedent met twaalf criminele feiten Gaan we uit van antecedenten, dan is hij een first-offender, gaan we uit van het aantal (delicten) feiten, dan is hij een veelpleger Uiteindelijk hebben deze bezwaren er toe geleid dat het onderzoek zich concentreert rond drie thema s: 1 Identificatie van risicojongeren op basis van eigen bedrijfsinformatie 2 Het in kaart brengen van de achtergrond en criminele loopbaan van deze risicojongeren 3 Het inventariseren van huidig beleid ten aanzien van recidiverende minderjarigen en voorstellen tot nieuwe aanpak Ad1 Identificeren van risicojongeren Met de introductie van de term vaakpleger door Ellfers wordt wel rekening gehouden met de duur van de criminele loopbaan De voorgestelde berekeningsmethode schiet echter, zeker bij debutanten, te kort We hebben er voor gekozen dit probleem op te lossen door een scheiding te maken tussen debutanten en niet-debutanten Zoals de termen doen vermoeden, hebben debutanten hun eerste antecedent opgelopen in het peiljaar (2002) en de niet-debutanten hebben hun eerste antecedent in de jaren daarvoor verworven Het voordeel van deze opdeling is, dat minderjarigen die een korte criminele loopbaan hebben (korter dan een 5

6 jaar; dus debutant), nu als aparte groep worden behandeld, waarbij ook andere eisen kunnen worden geformuleerd om in aanmerking te komen voor de kwalificatie van (potentiële) veelpleger In onze filosofie is het belangrijk dat een minderjarige minstens twee keer door de politie is gepakt voor een criminele handeling, voordat we eventueel willen schermen met de term potentiële veelpleger Dat wijst er immers op dat het eerste politiecontact er niet voor heeft gezorgd, dat de jongere in kwestie gestopt is met het plegen van criminaliteit Daarnaast is het van belang dat de minderjarige in elk geval een zeker aantal criminele feiten heeft gepleegd, voordat we kunnen spreken van potentiële veelpleger Op basis van bovenstaande argumenten, hebben we er voor gekozen om onderstaande criteria te hanteren voor een zoekslag in het HKS naar mogelijke potentiële minderjarige veelplegers We hebben daarbij de lat niet te hoog gelegd Niet iedereen die aan deze criteria voldoet, zal overigens ook een potentiële veelpleger zijn, maar het vormt het uitgangspunt voor verdere inspectie Verder zijn alleen minderjarigen meegenomen, die zijn geboren na 1 januari 1986 Zij zijn dus allen nog minderjarig, op het moment dat deze analyse verschijnt Niet alleen het aantal antecedenten en criminele feiten is van belang om potentiële veelplegers te identificeren De ervaring van jeugdrechercheurs heeft aanleiding gegeven om naast het HKS, ook het BPS te bevragen Nu is BPS minder gestructureerd en gecontroleerd dan HKS en de gegevens moeten dan ook met meer terughoudendheid worden geïnterpreteerd Aan de andere kant kan BPS wel zicht geven op minderjarigen, die op één of andere wijze door het strafrechtelijk net heen zwemmen en slechts als betrokkene vaak voorkomen Ten slotte hebben we de mededaders van de minderjarige delictplegers onderzocht Het idee achter deze exercitie is, dat minderjarigen die zich in een netwerk begeven met veelplegende vrienden, een verhoogd risico lopen om zich ook te ontwikkelen tot een veelpleger De selectie-eisen, die we voor HKS hebben gehanteerd zijn: - Debutanten: minimaal twee antecedenten en minimaal drie criminele feiten in Niet-debutanten: minimaal twee antecedenten in 2002, of één antecedent in 2002 en drie antecedenten in de jaren daarvoor, of minimaal tien criminele feiten De selectie-eisen voor BPS zijn: - Minderjarigen die tien of meer keer in BPS voorkomen in de (vermeende) rol van verdachte of betrokkene De selectie-eisen voor een netwerk zijn: - Een netwerk van minimaal tien personen, die rechtstreeks gekoppeld kunnen worden aan een minderjarige Er zijn in totaal 49 minderjarigen geselecteerd uit HKS en BPS Deze 49 minderjarigen zijn individueel bekeken Uitgangspunt daarbij vormde het eventuele criminele netwerk waar ze zich in begeven Op basis van deze individuele inspecties hebben we 27 minderjarigen als potentiële veelplegers geïdentificeerd en 22 niet De 22 minderjarigen, die niet in aanmerking komen voor het etiket potentiële veelpleger, kunnen zich natuurlijk wel als zodanig ontwikkelen en het nauw volgen van deze jongeren ligt dan ook voor de hand Ad 2 Achtergrond en criminele loopbaan van de geïdentificeerde minderjarigen De 27 minderjarigen die als potentiële veelpleger zijn geïdentificeerd bewegen zich voor een aanzienlijk deel in netwerken Het 1 Of één antecedent en een HALT-afdoening 6

7 eerste netwerk bestaat uit in totaal 31 personen Acht minderjarige potentiële veelplegers, zeven jongens en één meisje, maken deel uit van dit netwerk Zij zijn in de leeftijd van jaar en hebben allen hun geregistreerde criminele debuut gemaakt in 2000 Op dat moment zijn ze dus jaar oud Allen hebben een Nederlandse achtergrond en wonen in Purmerend Ze hebben, op één jongere na, allen antecedenten voor misdrijven tegen de openbare orde of mishandeling Hieruit kunnen we concluderen dat het om een groep met overwegend geweldsplegers gaat Geweldsdelicten zijn echter niet het enige soort delicten waar deze jongeren zich schuldig aan maken Ze hebben ook de nodige diefstallen op hun naam staan Het tweede netwerk bestaat uit zeventien personen Ook hier maken acht minderjarige potentiële veelplegers deel uit van dit netwerk Het gaat hierbij om uitsluitend jongens, in de leeftijd van jaar In tegenstelling tot het eerste netwerk gaat het hierbij om een etnisch gemengde groep Vijf jongens hebben een Nederlandse achtergrond, terwijl drie jongens resp een Surinaamse, Turkse en Iraanse achtergrond hebben Deze jongeren wonen, op één na, allen in Zaandam De meeste van deze jongeren zijn debutant in 2002 en hebben in kort tijdsbestek redelijk veel criminele feiten verzameld Het gemeenschappelijke delict in de criminele historie van deze jongeren is bromfietsendiefstal Naast de bovenstaande zestien minderjarige potentiële veelplegers, die actief zijn binnen netwerken, zijn er elf minderjarigen buiten een netwerk geïdentificeerd als potentiële veelpleger Als eerste drie jongeren, een 14- jarig Nederlands meisje en twee Nederlandse jongens van respectievelijk 15 en 16 jaar, die gezamenlijk optrekken Zij hebben veel en een breed scala aan criminele feiten op hun naam staan Ze wonen alle drie in Purmerend Daarnaast twee broers van 15 jaar met een Filippijnse achtergrond, wonend in Zaandam, die samen veel diefstallen hebben gepleegd De resterende zes minderjarige potentiële veelplegers staan als solist geregistreerd in HKS, dan wel met mededaders, die niet door ons zijn geselecteerd Het gaat hierbij om vier jongens en twee meisjes in de leeftijd van jaar Slechts één van hen heeft een Nederlandse achtergrond De andere vijf komen uit Marokko (twee keer), Iran, Suriname en de Dominicaanse Republiek Vijf van de zes jongeren plegen een vrij breed scala aan delicten, waarbij zowel gewelds- als vermogensdelicten zijn te onderscheiden Eén van deze jongeren beperkt zich tot uitsluitend diefstallen Drie van deze minderjarige veelplegers wonen in Purmerend, één woont in Zaandam en twee staan geregistreerd in HKS met een plaats op de Veluwe als woonplaats Deze laatsten verblijven daar vermoedelijk in een jeugdgevangenis of een andersoortig internaat Ad 3 Beleid en aanpak Naast de analyse van de verschillende politiesystemen met het doel te komen tot een nuttig instrument ter identificatie van minderjarige potentiële veelplegers, is ook een inventarisatie gemaakt van huidig beleid en aanpak van deze groep delictplegers Daartoe zijn gesprekken gevoerd met zes politiefunctionarissen uit het korps Zaanstreek-Waterland en zes vertegenwoordigers van de jeugdstrafrechtketen in deze regio In de gesprekken staan beleid (invulling van de politiële jeugdtaak en de samenwerking met de ketenpartners) centraal Daarnaast is er aandacht geschonken aan de wijze waarop de huidige aanpak van potentiële minderjarige veelplegers in de regio vorm krijgt Politieel jeugdbeleid De oprichting van een sectie Jeugdzaken binnen het korps is een positieve ontwikkeling Intern maar ook door de 7

8 partners van buiten de politieorganisatie wordt bijzonder positief gesproken over de naar hun mening duidelijker aanspreekbaarheid en het slagvaardiger optreden die deze reorganisatie rond de politiële jeugdtaak blijkbaar heeft bewerkstelligd Bovendien is sinds de landelijke invoering van het LOF (Landelijk Overdracht Formulier) er binnen het korps mede door het adequate oppakken van dit nieuwe instrument sprake van een aanmerkelijk kortere doorlooptijd waar het gegevensuitwisseling betreft met het Openbaar Ministerie Ook voor de interne bedrijfsvoering rond jeugd betekent de invoering van het LOF een vereenvoudiging van werkzaamheden die de doorlooptijd ten goede komt Moeilijker lijkt het te liggen met de borging (organisatorische inbedding) van de politiële jeugdtaak op korte termijn Zo lijkt de voorgenomen aanstelling van vijf jeugdagenten en elf taakaccenthouders jeugd voor de in totaal zestien wijkteams in 2003 niet te worden gehaald Andere priorititeitstellingen, het niet willen verliezen van medewerkers uit onregelmatige diensten en het moeten inleveren van onregelmatigheidstoeslag worden hierbij genoemd als belangrijke oorzaken voor het langzaam verlopend proces rond het aanstellen van jeugdagenten Het streven om in het kader van de aanpak van jeugdcriminaliteit een groep van politiefunctionarissen te creëren die door de buitenwereld worden gekend en herkend, waarmee mogelijkheden worden gecreëerd om het gesprek aan te gaan met de jongeren, lijkt hierdoor vooralsnog te worden gefrustreerd Samenwerking met ketenpartners Uit gesprekken met vertegenwoordigers van de politie en de ketenpartners blijkt dat men vindt dat er over het algemeen sprake is van een redelijk goede communicaties tussen de verschillende instanties Vooral het sinds kort functionerende Justitieel Casus Overleg (JCO) speelt hierin een positieve rol Minder soepel daarentegen verloopt de noodzakelijk geachte gegevensuitwisseling vanuit de politieorganisatie met het Bureau Jeugdzorg en Jeugdreclassering Niet de wil om samen te werken is hier het probleem, maar vooral de formele barrières die er liggen ten aanzien van de overdracht van cliëntgegevens De privacywetgeving beperkt de communicatie waardoor hier niet altijd van optimale samenwerking met betrekking tot cliënten in kwestie kan worden gesproken Een belangrijke bevinding rond de samenwerking van verschillende partners in de aanpak van jeugdige delictplegers in de regio is het feit dat de communicatie met scholen binnen de regio niet overal soepel verloopt Vooral de situatie in Purmerend lijkt aanleiding tot bezorgdheid te geven Door de tamelijk gesloten houding van schoolbesturen over wat zich binnen de muren afspeelt, zou belangrijke informatie rond bijvoorbeeld schooluitval (langdurig spijbelgedrag en verwijdering van school) te lang ongedeeld blijven met relevante ketenpartners Tot slot, levert ook het nog altijd niet goed functioneren van het Cliënt Volg Systeem Jeugd geen bijdrage aan een vruchtbare stroom van gegevensuitwisseling tussen de verschillende ketenpartners Sanctiebeleid Uit de gespreksronde is het beeld ontstaan dat de politieorganisatie er op een aantal punten beter dan voorheen in slaagt om effectief beleid en actie te ontwikkelen ten aanzien van jeugdige delictplegers Nog te weinig worden die inspanningen ook altijd beloond met een effectief sanctiebeleid Ogenschijnlijk zijn er ten aanzien van sanctionering van jeugdig delictgedrag veel nieuwe, positieve ontwikkelingen Zo bestaat sinds kort de mogelijkheid tot nachtdetentie, 8

9 is het aantal plaatsen voor trajecten als Glen Mills en Den Engh uitgebreid en is er eveneens de mogelijkheid de betrokken minderjarige delictpleger minder ingrijpende trajecten te laten volgen, zoals ITB, ITB- Criem en het vooral binnen deze regio bekende RIMH-project Verder is er voor degenen die uiteindelijk toch in jeugddetentie belanden de mogelijkheid om al voor het formele einde van de detentieperiode weer deel te nemen aan het maatschappelijk leven via het STP (Scholing en Training Programma) Al deze mogelijkheden die alternatieven bieden voor het ultieme middel jeugddetentie, blijken echter in deze regio niet of nauwelijks te worden gebruikt, afgezien van het RIHMproject dat echter in praktisch alle gevallen op vrijwillige basis wordt gevolgd ligt ook de constatering dat er soms sprake is van een weinig consequente strafoplegging Zo kan het voorkomen dat een eerder opgelegde voorwaardelijke gevangenisstraf bij een volgend vergrijp niet omgezet wordt in een definitieve gevangenisstraf, maar een taakstraf De hier door de ketenpartners verwoorde omissies in het sanctiebeleid rond jeugdigen zou bij een deel van de jonge delictplegers de gedachte kunnen voeden dat berekenend gedrag loont en bewerkstelligt dat sommigen langer dan gewenst veilig tussen de mazen van het net kunnen door blijven zwemmen Vooral het onbenut laten van een justitieel instrument dat bij uitstek lijkt bedoeld voor de aanpak van minderjarige (potentiële) veelplegers, de Intensieve Traject Begeleiding (ITB en ITB-Criem), wekt verbazing De redenen die daarvoor worden aangevoerd zijn onder meer, dat er onvoldoende zicht is op potentiële deelnemers en dat de voorwaarden voor deelname op sommige punten wel erg streng zijn Daarnaast zouden vooral de meer geharde delictplegers steeds vaker liever kiezen voor de door hen in tijdsduur korter geachte jeugddetentie Behalve de gesignaleerde moeizame toeleiding naar alternatieve sanctietrajecten, constateren de vertegenwoordigers van de ketenpartners nog andere manco s rond de aanpak van jeugdige delictplegers Zo zou er nog altijd te weinig lik op stuk beleid gelden bij het niet nakomen van de voorwaarden waaronder jongeren met de Jeugdreclassering aan de slag gaan Ook zou de relatief geringe ervaring die sommige Officieren hebben met betrekking de uitvoering van het jeugdstrafrecht maken, dat niet altijd de meest creatieve sancties worden opgelegd In het verlengde hiervan 9

10 10

11 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Een nieuwe politieke wind Jeugdige veelplegers Onderzoek naar minderjarige recidivisten in de regio Zaanstreek-Waterland15 14 Geraadpleegde bronsystemen16 15 Interviews met politiemensen en vertegenwoordigers van ketenpartners18 16 Leeswijzer 19 2 Invulling van de politiële jeugdtaak en samenwerking met ketenpartners Sectie Jeugdzaken21 22 Borging van de politiële jeugdtaak Doorlooptijden Justitieel Casus Overleg (JCO)23 25 Samenwerking tussen ketenpartners Positieve punten Kritische geluiden26 3 Veelplegers in beeld? Veelplegers in Zaanstreek-Waterland volgens de landelijke definitie29 32 De duur van de criminele loopbaan meegewogen30 33 Bruikbaarheid landelijke definities 32 4 Identificatie van potentiële veelplegers in Zaanstreek-Waterland Selectie op basis van HKS Overwegingen vooraf Een eerste selectie Debutanten in Niet-debutanten in Een vervolgselectie aan de hand van HKS37 42 Controle aan de hand van BPS39 43 De invloed van criminele vrienden Aparte aandacht voor solisten?43 45 Korte beschrijving en risicoinschatting van de 49 geselecteerde jongeren Niet geregistreerd in 2002 maar wel in Kenmerken van negentig minderjarige delictplegers in Zaanstreek-Waterland uit Leeftijd, sekse en etniciteit51 52 Woongemeente Delictgedrag53 11

12 6 Huidige aanpak van minderjarige delictplegers in de regio Zaanstreek-Waterland Civielrechtelijke aanpak Strafrechtelijke aanpak57 63 Afdoening van strafbare feiten in cijfers59 64 Strafrechtelijke trajecten voor minderjarige potentiële veelplegers en struikelblokken bij instroom Individuele Traject Begeleiding Glen Mills en Den Engh Nachtdetentie RIHM-traject CC-project Ambulante en intramurale behandelingstrajecten Scholing en Training Programma Algemene kanttekeningen van ketenpartners rond de aanpak van minderjarige potentiële veelplegers Kansrijke trajecten voor minderjarige potentiële veelplegers? 64 7 Conclusies en aanbevelingen Identificatie van minderjarige potentiële veelplegers67 72 Achtergrond en criminele loopbaan van minderjarige potentiële veelplegers Beleid rond minderjarige potentiële veelplegers69 Literatuur 74 Bijlage: Respondenten gespreksronde Zaanstreek-Waterland 76 12

13 1 Inleiding 11 Een nieuwe politieke wind De laatste jaren is er in ons land een publieke discussie ontstaan over veelplegers; personen, die veel strafbare feiten plegen Dit debat is enerzijds technisch van aard wanneer wordt iemand als een veelpleger aangemerkt en anderzijds inhoudelijk Voor welk deel van de (geregistreerde) criminaliteit zijn veelplegers verantwoordelijk en op welke wijze moeten veelplegers worden aangepakt? De redacties van vaktijdschriften laten zich niet onbetuigd in deze discussie Zo is het aprilnummer (2003) van het Tijdschrift voor de Politie (TvdP) voor een belangrijk deel gewijd aan jonge veelplegers Het Tijdschrift voor Criminologie (TvC) heeft recentelijk een themanummer (2/2003) rond veelplegers gemaakt en al eerder (3/2002) was het openingsartikel van het zelfde tijdschrift ingeruimd voor dit onderwerp 2 De toon in dit debat is tamelijk scherp Zo wordt in het redactioneel van het TvdP (4/2003) een maandblad dat zich richt op de leidinggevenden bij de politie het volgende gesteld: Er zijn regio s die gaan werken met een regionale indicatiecommissie Zo n commissie, voorgezeten door het Openbaar Ministerie, buigt zich over de top van veelplegers in de regio In sommige regio s zullen dat er vijftig zijn, soms het tienvoudige Deze indicatiecommissie bekijkt in elk geval wat er kan gebeuren om deze veelplegers te laten stoppen Eerst moet je ze natuurlijk pakken en slopen Dus lang opbergen Maar dan Opnieuw beginnen? Of is het mogelijk de veelpleger te laten ophouden, ook als hij buiten de gevangenis is? Daarbij zijn in ieder geval de reclassering, verslavingszorg, GGD en jeugdzorg onmisbaar Deze instanties moeten lid worden van deze indicatiecommissie, om de veelpleger afdoende te doen stoppen Op zichzelf is het opmerkelijk dat het idee van veelpleger ineens door de politiek wordt omarmd Het is immers geen nieuw inzicht dat er een beperkte groep delinquenten veelvuldig recidiveert en verantwoordelijk is voor een substantieel deel van de geregistreerde criminaliteit Deze belangstelling moet dan ook niet zozeer worden begrepen uit de stand der wetenschap, maar eerder worden beschouwd in het licht van het huidige politieke klimaat, waarin streng zijn op het thema criminaliteit veel kiezers blijkt te trekken In de beleidsnota Naar een veiliger samenleving (2002) van het kabinet Balkenende-I wordt voorgesteld om veelplegers voor langere tijd te detineren In de voortgangsrapportage (mei 2003) wordt gewag gemaakt van een wetsvoorstel dat naar verwachting begin 2004 wordt ingevoerd en waarmee de meest actieve veelplegers langdurig uit de roulatie genomen gaan worden ( ) Er komen duizend plaatsen voor de meest actieve veelplegers (p11) 3 12 Jeugdige veelplegers Naast veelplegers worden in Naar een veiliger samenleving risicojongeren en urgentiegebieden als zogenaamde beleidsspeerpunten benoemd Voor de voortgang in de aanpak van risicojongeren wordt daarbij verwezen naar het actieprogramma voor de aanpak van jeugdcriminaliteit, getiteld Jeugd terecht De acties zijn ondergebracht in vijf deelprogramma s, waarvan jeugdige veelplegers, groepscriminaliteit en high crime areas er één is Jeugdige veelplegers zijn op hun beurt weer één van de vijf dadercategorieën die onderscheiden worden, naast risicojongeren die dreigen af te glijden naar crimineel gedrag; first-offenders; licht criminele jongeren en harde kernjongeren 2 Grapendaal en Van Tilburg (2002) Veelplegers in Nederland In: Tijdschrift voor Criminologie, jrg 44, nr 3, pp Naar een veiliger samenleving (wwwjustitienl/publicaties/rapporten_en_notas) 13

14 Figuur 11 Overzicht van definities van jeugdige veelplegers Eenheid van begrip III Jongeren in de leeftijd van jaar, die in het peiljaar drie of meer delicten hebben gepleegd Eenheid van begrip IV Jongeren in de leeftijd jaar tegen wie meer dan tien processen-verbaal zijn opgemaakt, waarvan de laatste korter dan twee jaar geleden werd opgemaakt Laatste aanpassing Een jongere in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar die in het gehele criminele verleden meer dan vijf processen-verbaal tegen zich zag opgemaakt, waarvan ten minste één in het peiljaar Deze indeling is gebaseerd op de nota Vasthoudend en effectief - versterking van de aanpak van jeugdcriminaliteit - (2002) In deze nota worden jeugdige veelplegers en harde kernjongeren conform Eenheid van begrip III gedefinieerd In de volgende versie van Eenheid van begrip zijn de definities aangepast en zeer recentelijk is de definitie van jeugdige veelpleger wederom veranderd (zie figuur 11) 4 Naast veelplegers worden harde kernjongeren onderscheiden Die definitie is niet aan verandering onderhevig geweest en luidt: Jongeren in de leeftijd van jaar, die in het peiljaar twee zware delicten hebben gepleegd en in de jaren daarvoor in totaal drie of meer antecedenten hebben òf jongeren die in het peiljaar drie of meer zware delicten hebben gepleegd Daarnaast worden in Eenheid van begrip IV tevens jeugdige meerplegers gedefinieerd Dat zijn jongeren in de leeftijd van jaar tegen wie 2-10 processen-verbaal zijn opgemaakt, waarvan de laatste korter dan 2 jaar geleden Met de laatste aanpassing zijn jeugdige meerplegers gedefinieerd als jongeren tegen wie 2-5 processen-verbaal zijn opgemaakt, waarvan ten minste één in het peiljaar Volgens de nota Vasthoudend en effectief gaan er grofweg twee typen jeugdigen schuil achter de term jeugdige veelpleger Enerzijds 4 Deze aanpassing is van zo n recente datum, dat de meeste berekeningen in dit rapport nog uitgaan van de meer dan tien processen-verbaal definitie Op enkele punten is wel de consequentie van de nieuwe definitie doorgerekend en die berekeningen laten zien, dat de nieuwe definitie weinig tot geen invloed heeft op de conclusies van dit rapport gaat het om jongeren die criminaliteit plegen om financiële redenen, een redelijk gestructureerd leven leiden en vaak over veel geld beschikken Anderzijds zijn het jongeren met een problematische achtergrond, die een ongestructureerd leven leiden Naast strafbaar gedrag veroorzaken deze veelplegers ook vaak overlast Voorlopige hechtenis is meestal gezien de aard van de delicten niet mogelijk en de jonge veelplegers blijken in veel gevallen niet in aanmerking te komen voor een Intensieve Traject Begeleiding (ITB) 5 Als voorwaarden voor een betere aanpak van veelplegers worden genoemd (p66): - Intensieve begeleiding of van de straat worden gehouden gedurende langere tijd; - Niet reageren op afzonderlijke (vaak lichte) vergrijpen, maar oog hebben voor de frequente herhaling van delicten (het totaalbeeld) 5 Er wordt voorgesteld om ITB-CRIEM, trajectbegeleiding voor jongeren uit etnische minderheidsgroepen, ook open te stellen voor de categorie van veelplegers In Jeugd terecht worden de volgende instroomcijfers voor ITB gegeven: 2001 jan-okt 2002 Harde kern Criem Totaal

15 13 Onderzoek naar minderjarige recidivisten in de regio Zaanstreek- Waterland Gezien de landelijke initiatieven met betrekking tot (jeugdige) veelplegers ligt het voor de hand dat korpsen hier in volgen De jeugdige veelpleger is intussen een beladen term en zoals in de vorige paragraaf aangegeven, is de definitie aan regelmatige verandering onderhevig In overleg met het korps is daarom afgesproken dat het onderzoek zich richt op recidiverende jongeren die het gebruikelijke gedrag voorbij zijn Om toch de lijn naar de landelijke discussie over veelplegers niet te verliezen is er voor gekozen in de titel van dit onderzoek te spreken van potentiële veelplegers Recent onderzoek van Wiebrens en Slotboom (2003) 6 op basis van landelijke HKS-gegevens laat zien, dat de kans dat minderjarigen recidiveren aanmerkelijk hoger is dan voor volwassenen Verder stellen zij, dat de inzet van justitie zich vooral moet richten op personen die een hoog risico vormen, maar die nog niet tot volledige criminele ontplooiing zijn gekomen Jeugdige verdachten zouden hierbij een duidelijke risicogroep vormen Redenen genoeg voor de korpsleiding van de regio Zaanstreek-Waterland om goed in kaart te brengen wie de risicojongeren in de regio zijn en op welke wijze het huidige beleid aangescherpt kan worden Het onderzoek bestaat daarmee uit grofweg drie delen: 1 Identificeren van risicojongeren op basis van eigen bedrijfsinformatie 2 In kaart brengen van de achtergrond en criminele loopbaan van deze risicojongeren 3 In kaart brengen van het huidige beleid en voorstellen tot nieuwe aanpak 6 Wiebrens en Slotboom (2003) De komende, blijvende en gaande verdachte Goed beschouwd 2003, wwwomnl Ad1 Ontsluiting van informatie en identificatie van risicojongeren Voor het identificeren van veelplegers wordt standaard gebruik gemaakt van het Herkenningsdienstsysteem (HKS) Met de komst van DEX is het eenvoudiger geworden HKS-gegevens voor dit soort doeleinden te gebruiken In het onderzoek naar minderjarigen in de regio Zaanstreek- Waterland is ook in eerste instantie gebruik gemaakt van HKS-gegevens Naast het individuele delictgedrag is tevens onderzocht met wie de minderjarige verdachten strafbare feiten plegen (netwerkanalyse) Het is immers goed voorstelbaar dat een solistische delictpleger een andere aanpak behoeft, dan een groep gerelateerde delictpleger Daarnaast kan zicht op criminele vrienden meegewogen worden in de risicoinschatting omtrent een jeugdige delinquent Verhalen uit de praktijk van jeugdrechercheurs geven echter aanleiding om niet alleen te varen op HKS-gegevens Sommige jongeren komen weliswaar niet zo heel vaak voor in het HKS, maar veroorzaken toch veel problemen en overlast Ze zijn er vaak bij, maar zwemmen op een of andere wijze door de mazen van het net Om ook voldoende zicht op deze groep jongeren te krijgen, is naast het HKS ook het Bedrijfsprocessensysteem (BPS) bevraagd Ad2 Achtergrond en criminele loopbaan van risicojongeren Bij de identificatie van de minderjarige delictplegers stuiten we automatisch op de achtergrond en de criminele loopbaan van de jongeren in kwestie Achtergrond en 7 DEX is een data-extractie module om gegevens in dbase formaat te genereren uit HKS Criminaliteitsanalisten werken met DEX2000 Met deze toepassing worden automatisch een aantal standaard overzichten gecreëerd Tevens worden er diverse analysebestanden in Excel-formaat aangemaakt 15

16 criminele loopbaan worden daarom zoveel mogelijk op individueel niveau beschreven Naast een individuele beschrijving van de minderjarigen, wordt ook een statistische analyse uitgevoerd op het materiaal van minderjarigen, die geregistreerd staan voor meerdere criminele feiten Niet al deze jongeren komen in aanmerking voor het etiket van potentiële veelpleger De reden dat al deze minderjarigen in de statistische analyse zijn betrokken, is enerzijds uit getalsmatige overwegingen (statistiek veronderstelt nu eenmaal redelijk grote aantallen) en anderzijds om inhoudelijke redenen Het blijkt namelijk dat er weinig tot geen verschillen bestaan in de leeftijd, sekse en debuutdelict 8 tussen de minderjarigen die we hebben aangemerkt als potentiële veelplegers en zij die wel voor meerdere criminele feiten staan geregistreerd, maar niet dit predikaat hebben gekregen Ad3 In kaart brengen van het huidige beleid en voorstellen tot nieuwe aanpak Bij het in kaart brengen van het huidige beleid ten aanzien van minderjarige recidivisten komt de interne organisatie van het korps aan de orde Omdat de politiële aanpak plaats vindt in samenwerking met de ketenpartners wordt daarbij ook nader ingezoomd op de wijze waarop het korps Zaanstreek-Waterland en het Openbaar Ministerie, de Raad voor de Kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg, de Jeugdreclassering, Bureau HALT en gemeenten met elkaar samenwerken Voorstellen voor een nieuwe aanpak worden hier enerzijds gebaseerd op de aard en omvang van de groep potentiële veelplegers volgens de politiële bedrijfssystemen en anderzijds op basis van de huidige wijze van aanpak en een analyse van de mogelijkheden 8 Dit resultaat wordt ondersteund door de bevindingen van Wiebrens en Slotboom (2003) Zij stellen: Het maakt voor de algemene uitvalkansen (kans op recidive: PK) weinig uit of het eerste delict waarvoor een verdachte wordt aangehouden, een gewelds- of een vermogensdelict was 14 Geraadpleegde bronsystemen In het HKS worden aangiften en verdachten geregistreerd Verdachten worden meestal automatisch gekoppeld aan aangiften, maar in sommige gevallen gebeurt dit ook handmatig Een verdachte wordt in HKS geregistreerd als hij de leeftijd van twaalf jaar heeft bereikt Voor het ontsluiten van verdachtengegevens uit het HKS is gebruik gemaakt van DEX2000 HALT-afdoeningen worden wel in HKS geregistreerd, maar niet meegenomen in de algemene DEX2000 tabellen Voor HALT-afdoeningen wordt een aparte tabel gecreëerd Het is met reden dat de HALT-afdoeningen in een aparte tabel zijn weggezet Oorspronkelijk werden die als antecedent meegeteld, maar daar is om principieel juiste redenen protest tegen gekomen en is voor deze oplossing gekozen Bij het identificeren van risicojongeren kijken we echter wel met een schuin oog naar de HALT-afdoeningen Van een jongere die te boek staat voor één antecedent en een HALT-afdoening weten we daarmee immers dat het politiecontact (in verband met de HALT-afdoening) onvoldoende afschrikkende werking heeft gehad voor toekomstig strafbaar gedrag In het geval van een enkel antecedent weten we niet wat de impact van het politie/justitie contact is In die zin is het nuttig kennis te nemen van eventuele HALT-afdoeningen 9 Het spreekt voor zich dat alle personen, die niet door de politie worden verdacht van een strafbaar feit, maar wel de nodige misdrijven hebben gepleegd, ontbreken in het HKS Daarnaast geldt uiteraard, dat een deel van de personen dat wel in HKS staat geregistreerd waarschijnlijk meer delicten 9 Landelijke cijfers laten zien dat minderjarige verdachten in een wezenlijk deel van gevallen een HALT-afdoening krijgen Op jaarbasis worden er ca minderjarige verdachten gehoord door de politie; van hen krijgen een HALT-afdoening, terwijl worden doorgezonden naar het Openbaar Ministerie (bron: Jeugd terecht) 16

17 heeft gepleegd, dan waar zij te boek voor staat Er staan geen overtredingen in het HKS Hierdoor kan niet in kaart worden gebracht in hoeverre personen ook te boek staan voor verkeersovertredingen, APV-overtredingen et cetera HKS bevat evenmin zogenaamde zachte informatie Het kan dan gaan om informatie van de wijkpolitie over het aanwezig cq betrokken zijn bij incidenten op straat, maar waar niet een proces-verbaal van is opgemaakt Deze informatie wordt althans deels opgeslagen in BPS Daarnaast komt er zachte informatie binnen via de Criminele Inlichtingen Eenheid (CIE) Deze informatie wordt veelal weggezet in het Zwacri-register van het Recherche Basis Systeem (RBS) Het BPS bevat processen-verbaal van aangifte, maar ook zogenaamde mutaties In een mutatie vermelden politiemensen in welke situaties zij zijn opgetreden, wat daarbij is voorgevallen en wie daarbij betrokken waren BPS is op verschillende manieren te bevragen Wij 10 hebben in BPS gezocht door na te gaan hoe vaak 11 een op basis van HKS geïdentificeerde jongere in BPS wordt genoemd en in welke hoedanigheid Het BPS kent onder andere de volgende indeling ten aanzien van de daarin voorkomende personen: a) betrokkene b) verdachte 10 Deze zoekslag is verricht door Robert Buis, orthopedagoog in dienst van het korps Zaanstreek- Waterland 11 In BPS worden mutaties over hetzelfde voorval niet aan elkaar gekoppeld Het kan daarom goed, dat een persoon, die verdacht wordt van een strafbaar feit, meerdere keren in BPS voorkomt naar aanleiding van dat incident In de eerste mutatie wordt bijvoorbeeld vermeld dat hij als verdachte wordt aangemerkt en in de tweede mutatie komt voor dat hij het toch niet de dader was Door deze structuur van BPS moeten we niet teveel gewicht geven aan een BPS-mutatie, maar het is evident dat een minderjarige die 50 keer voorkomt in BPS een vaste klant van de politie is c) getuige d) aangever e) aangever benadeelde f) slachtoffer g) overig De (korte) mutaties uit het BPS geven vaak een beter inzicht in de levenswandel van de jongere, dan de HKS-antecedenten Daarentegen zijn de gegevens in BPS minder zuiver dan in HKS Zo kan een jongere als verdachte in een BPS mutatie genoemd worden, terwijl het onderzoek nog moet uitwijzen of dat ook daadwerkelijk zo is Niet in alle gevallen (bijvoorbeeld als er onvoldoende materiaal is voor onderzoek) wordt deze code veranderd en blijft de jongere als verdachte benoemd in het BPS Het kan ook zijn dat een jongere, die als eerste zich bij de politie meldt en vertelt dat hij slachtoffer is van mishandeling, bij nader onderzoek de dader blijkt te zijn van de vechtpartij Daarnaast is de informatie in BPS minder gestructureerd dan in HKS We hebben nu eerst jongeren geselecteerd aan de hand van het HKS en vervolgens op naam de BPS-registraties er bij gezocht Ter illustratie van het verschil in beeld van een jongere op basis van HKS- en BPSregistraties wordt hieronder beschreven wat we in beide systemen, kort samengevat, aantreffen voor een 12-jarige Turkse jongen HKS Geregistreerd met twee antecedenten Beide antecedenten omvatten een enkel feit Een antecedent voor winkeldiefstal en een antecedent voor vernieling BPS Bedreiging Op school heeft verdachte medeleerlingen bedreigd met een mes, omdat zij hem al tijden pesten Hij woont twee jaar in Nederland en spreekt nog matig/slecht Nederlands Daar wordt hij om gepest Diverse problemen thuis Relatieproblemen Ouders wilden een gesprek met politie over hun zoon Ze zijn bang dat hij afglijdt Moeder 17

18 spreekt Spaans, maar stiefvader spreekt Nederlands Aandachtsvestiging Stiefvader kwam melden dat zoon al drie dagen niet thuis was geweest Verdachte situatie Verdachte fietste zonder verlichting met vriend s Middags hadden beide jongens gehonkbald Nu waren ze op weg naar het centrum van de stad Verdachte had honkbalknuppel mee Wapen zonder geweld Verdachte is met twee vrienden naar een schoolfeest geweest Eén van de vrienden had een honkbalknuppel bij zich Ze hebben knuppel en jassen in de bosjes op schoolplein verstopt en zijn de school ingegaan Ze zijn geweigerd omdat het feest voor andere jaars was Ze gingen buiten door ramen staan kijken Werden weggestuurd en toen zag medewerker van school dat zij een honkbalknuppel bij zich hadden School heeft politie gebeld (niet dezelfde vrienden als bij eerdere mutatie) Geweld met letsel met wapen Vriend van verdachte vroeg hem om naar zijn school te komen Bij het uitgaan van de school vertelde vriend aan verdachte dat hij geslagen werd door een jongen op school Even later wees vriend de jongen aan die hem sloeg Verdachte sprak deze jongen aan Op moment dat jongen zich om draaide en weg liep sloeg verdachte met voorwerp een paar maal op achterhoofd en benen van slachtoffer Relatieproblemen Conflict tussen jongere en zijn stiefvader, waarbij jongere mes had gepakt Diefstal aan/uit sportcomplex Tijdens sporten is per ongeluk een mobiele telefoon in zijn tas gekomen Verdachte heeft die telefoon aan zijn zus gegeven Jeugdzorg Ouders van jongere kwamen op bureau, omdat ze zich zorgen maken om hun zoon Hij zou met foute vrienden optrekken Aantreffen goed Ouders komen op bureau omdat zij mobile telefoon thuis hebben aangetroffen die niet van hun zoon is, maar wel in bezit van hun zoon was Aandachtsvestiging Overleg tussen politie en Jeugdreclassering Diefstal aan/uit school Zou een geleende Mini Disc niet terug hebben gegeven Beweerd zelf dat hij dat wel gedaan heeft Jeugdzorg Overleg met Jeugdreclassering Betrokkene komt niet meer op school en zou rondzwerven Melding naar Raad wordt gedaan Vermissing persoon Betrokkene staat gesignaleerd als vermist persoon Wapen zonder geweld Ouders hebben een namaak pistool (speelgoed maar niet van echt te onderscheiden) thuis gevonden en willen afstand er van doen Met hun zoon gaat het niet goed Nu drie maanden in Amsterdam bij tante om tot rust te komen Gaat echter steeds slechter Beroving/tasjesroof Zou met vriend op stap zijn Deze vriend zou twee maal bij school jongeren hebben aangesproken en hun voertuig hebben vastgepakt Verdachte zou niets gedaan hebben 15 Interviews met politiemensen en vertegenwoordigers van ketenpartners Aan de hand van interviews wordt een beeld geschetst van de wijze waarop politie en vertegenwoordigers van de ketenpartners in de regio Zaanstreek-Waterland aankijken tegen het huidige beleid rond minderjarige delictplegers Er zijn in dat kader gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie Haarlem, de Raad voor de Kinderbescherming Haarlem, Jeugdreclassering, HALT Waterland, Bureau Jeugdzorg Zaanstad en de Gemeente Purmerend 12 Daarnaast is gesproken met 12 Formeel behoren ook de bureaus slachtofferhulp, (gezins) voogdijinstellingen, de zittende magistratuur en justitiële jeugdinrichtingen tot de jeugdstrafrecht ketenpartners (Vasthoudend en Effectief, 2002, p87) De gemeenten en het Bureau Jeugdzorg horen daar volgens deze nota formeel niet bij, maar gezien de rol die gemeentelijke instanties en het Bureau jeugdzorg vooral bij preventieve maatregelen kunnen spelen, is hier er toch voor gekozen om in elk geval de vertegenwoordiger van één gemeente (Purmerend) en een vertegenwoordiger van Bureau Jeugdzorg aan het woord te laten Bovenstaande instellingen / organisaties zijn niet geraadpleegd, omdat gezien de relatief beperkte omvang van het onderzoek een keuze gemaakt moest worden uit het aantal te interviewen respondenten 18

19 zes politiefunctionarissen uit het korps Zaanstreek-Waterland (zie bijlage voor een volledige lijst van de respondenten) De gesprekken die gemiddeld een kleine anderhalf uur duurden en op band zijn opgenomen, hebben plaatsgevonden tussen half augustus en half september 2003 Bij elke organisatie werd een enigszins aangepaste itemlijst gehanteerd om zo in te kunnen zoomen op hun specifieke taak en competenties rond risicojongeren Centraal stonden echter steeds de vragen over het huidige beleid van de organisatie rond minderjarige delictplegers; de wijze waarop de betreffende organisatie samenwerkt met de andere ketenpartners in de regio Zaanstreek-Waterland en de initiatieven die vanuit de respectievelijke organisaties bestaan voor toekomstig beleid met betrekking tot minderjarige delictplegers 16 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke instanties betrokken zijn bij jeugdzorg, op welke wijze deze instanties vormgeven aan hun taakstelling en hoe de samenwerking tussen deze instanties verloopt In hoofdstuk 5 worden statistische gegevens verstrekt over de groep van minderjarigen, die meerdere criminele feiten hebben gepleegd Er wordt gekeken naar de leeftijd, sekse, etniciteit en de woongemeente van deze jongeren Verder besteden we aandacht aan het type criminaliteit waar deze jongeren zich schuldig aan maken In hoofdstuk 6 komt de huidige aanpak van minderjarige delictplegers in de regio Zaanstreek-Waterland aan bod Het gaat hierbij zowel om maatregelen en sancties die in praktijk vaak worden benut door de ketenpartners, als om mogelijkheden die er theoretisch wel zijn, maar om wat voor een reden dan ook niet of nauwelijks worden benut Het rapport sluit af met conclusies en aanbevelingen in hoofdstuk 7 In dit hoofdstuk worden de drie onderzoeksvragen beantwoord en wordt tevens een aantal aanbevelingen geformuleerd op basis van de resultaten van het onderzoek In hoofdstuk 3 wordt vervolgens nagegaan wat de resultaten in de politieregio Zaanstreek-Waterland zijn wanneer de landelijke definitie van veelpleger over het HKS-materiaal wordt gelegd Daarnaast is er aandacht voor het recentelijk in de nationale discussie ingebrachte verschil tussen een veel- en een vaakpleger De conclusie van de exercities in hoofdstuk 3 is, dat de landelijke definities te grof zijn om tot een inhoudelijk en ethisch verantwoorde selectie van minderjarige (potentiële) veelplegers te komen In hoofdstuk 4 wordt verslag gedaan van de zoektocht in diverse politiële bronnen om tot identificatie van potentiële, minderjarige veelplegers te komen 19

20 20