ZORG EN AANDACHT IN DE PRAKTIJK

Transcriptie

1 ZORG EN AANDACHT IN DE PRAKTIJK Onderzoek naar Activerende Zorg Trajecten in Rotterdam Theo van Dam Josien Hofs Ron Rozendaal Guido Walraven Lectoraat Dynamiek van de Stad Hogeschool INHOLLAND Rotterdam, november 2008

2 Voorwoord Dit rapport is een weerslag van de tweede fase van het RAAK-project Activering en Zorg, waarbij de methodiekontwikkeling met betrekking tot de combinatie van zorg en activering voor cliënten die langdurig gebruik maken van een uitkering krachtens de Wet Werk en Bijstand centraal staat. Het Lectoraat Dynamiek van de Stad van Hogeschool INHolland voert het onderzoek uit. De praktijk van het project krijgt gestalte in een drietal deelgemeenten van de Gemeente Rotterdam. Dit verslag is tot stand gekomen dank zij de medewerking van alle partijen: managers en zorgcoaches van de deelnemende instellingen die ons ruimhartig een kijkje in de keuken gaven, klantmanagers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid die ons inwijdden in de processen die met een dergelijk traject samenhangen, en niet in de laatste plaats de cliënten van het AZtraject, die bereid waren hun zeer persoonlijke verhalen met ons te delen. Een woord van dank is op zijn plaats voor de studenten die meegewerkt hebben, in het bijzonder aan Khadija Bouda, student Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, voor de zorgvuldige verslaggeving van alle cliëntgesprekken. Voorts willen we Paul van der Aa, Berno van Meijel, Yvonne van Heerwaarden en Dorothee Peters bedanken voor hun feedback op het rapport in de conceptfase. We hopen met dit rapport inzicht te geven in de wijze waarop voor een uitdagende doelgroep gewerkt wordt in Rotterdam. Het vervolg is een verdere ontwikkeling van het methodisch handelen door de betrokken professionals, met als doel een werkwijze neer te zetten die effectief, bruikbaar en overdraagbaar is. Theo van Dam Josien Hofs Ron Rozendaal Guido Walraven Pagina 2 van 66

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 5 DEEL I Context en verantwoording Het kader van het onderzoek De rol van SoZaWe Bestek en offertes Bestek SoZaWe Offerte Maatschappelijke Dienstverlening Alexander Offerte Stichting Onbenutte Kwaliteiten (STOK) Offerte BV Aanbeeld Onderzoeksopzet Vraagstelling Onderzoeksopzet Uitvoering Begripsbepaling DEEL II Resultaten Resultaten interviews managers Algemene methodische onderbouwing Uitwerking methodisch handelen in het traject Interne organisatie Externe organisatie Relatie met SoZaWe Conclusies Resultaten interviews zorgcoaches Aanlevering Selectie van cliënten Feitelijke overdracht Productieafspraken Fasering Methodisch werken Conclusies Pagina 3 van 66

4 6. Resultaten interviews cliënten Aanmeldingsfase Startfase Activiteiten De begeleiding Samenwerking andere instanties De toekomst Conclusies Resultaten interviews klantmanagers Organisatie SoZaWe Selectie Aanmelding Monitoring Samenwerking Visie op het traject Conclusies DEEL III Conclusie, discussie en vervolg Conclusie en discussie Overgang naar onderzoeksfase III Literatuur en bronnen Lijst van gebruikte afkortingen Bijlage I Kenschets deelnemende organisaties Bijlage II Vragenlijst cliënten activerende zorg Bijlage III Vragenlijst managers van de uitvoeringsorganisaties Bijlage IV Vragenlijst zorgcoaches Bijlage V Vragenlijst klantmanagers Bijlage VI Interviews Pagina 4 van 66

5 1. Inleiding Dit rapport bevat de bevindingen van de tweede fase van het onderzoek naar methodiekontwikkeling ten behoeve Activerende Zorg Trajecten voor cliënten die gebruik maken van een uitkering krachtens de Wet Werk en Bijstand. Het onderzoek bestaat uit de volgende fasen: 1. Literatuurverkenning naar publicaties over de combinatie van activering en zorg 2. Ontwerpfase waarin wordt onderzocht welke uitvoeringspraktijken er zijn 3. Ontwikkelfase, waarin de methodiek van de uitvoeringspraktijken wordt doorontwikkeld 4. Verspreidingsfase, waarin de ontwikkelde methodiek wordt beproefd en gereed gemaakt voor verspreiding in andere werkgebieden van SoZaWe Rotterdam De eerste fase is afgesloten met de inmiddels gepubliceerde rapportage Met zorg en aandacht aan de slag, een verkenning van de literatuur op de terreinen activering in combinatie met zorg. In de ontwerpfase staat het onderzoek naar de werkpraktijken van de drie deelnemende instellingen in de deelgemeenten IJsselmonde, Prins Alexander en Charlois centraal. Het beoogd resultaat van deze fase is een overzicht van factoren die van invloed zijn op de effectiviteit van de uitvoeringspraktijken. Dit zal uitmonden in een globaal prototype van methodisch handelen, dat in de ontwikkelfase verder getoetst en uitgewerkt zal worden. Het doel van dit rapport is om op basis van de beschrijving van drie uitvoeringspraktijken vergelijkingen te maken om werkzame factoren aan te wijzen. Vergelijkingspunten zijn bijvoorbeeld de klanttevredenheid, uitval uit de trajecten, resultaat/doelrealisatie van trajecten. In het voor u liggende onderzoek hebben we onder meer gekeken naar de aspecten methodisch handelen, samenwerking, regie, facilitering (netwerk) en lerend vermogen. Deze aspecten zijn gebaseerd op de bevindingen in het literatuuronderzoek Met zorg en aandacht aan de slag. De kernvraag die aan het onderzoek van fase II ten grondslag ligt is : hoe zien de activerende zorgtrajecten in de drie uitvoeringspraktijken er uit? Pagina 5 van 66

6 De volgende uitvoeringsinstanties zijn bij het onderzoek betrokken: - Maatschappelijke Dienstverlening Alexander (afdeling Algemeen Maatschappelijk Werk), afgekort tot MDA, deelgemeente Alexander - Onbenutte Kwaliteiten (OK-bank) IJsselmonde (instelling voor activering), afgekort tot OKIJ, deelgemeenten IJsselmonde en Feyenoord - BV Aanbeeld (re-integratiebedrijf), voor de deelgemeente Charlois Het rapport bestaat uit drie onderdelen, te weten context, resultaten en conclusies. Ieder deel is onderverdeeld in een aantal hoofdstukken. In hoofdstuk 2 wordt een schets gegeven van de achtergrond van het onderzoek en de plaats van de dienst SoZaWe Rotterdam. In dit hoofdstuk treft u ook een samenvatting aan van het bestek en van de offertes. In hoofdstuk 3 wordt verantwoording afgelegd over opzet en werkwijze van het onderzoek. De hoofdstukken 4 tot en met 7 bevatten de resultaten van de interviews. In hoofdstuk 8 worden enkele conclusies getrokken en de meest opmerkelijke bevindingen besproken. Tot slot wordt in hoofdstuk 9 de blik gericht op de volgende fase. Pagina 6 van 66

7 DEEL I Context en verantwoording Dit deel van het onderzoeksrapport van de ontwerpfase van het RAAK-onderzoek Activerende Zorg Trajecten, uitgevoerd door het lectoraat Dynamiek van de Stad van Hogeschool INHolland bevat de context van het onderzoek en de verantwoording. Pagina 7 van 66

8 2. Het kader van het onderzoek 2.1 De rol van SoZaWe 1 In 2003 werd de conferentie gehouden Van Koos Koets naar Cees Coach, over zorgdoelgroepen die tussen wal en schip vielen en die aanspraak maakten op gemeentelijke bijstand. De toenmalige wethouder Van der Tak gaf de gemeentelijke diensten GGD en SoZaWe de opdracht hiervoor een project te ontwikkelen. De veelheid aan partijen maakte het lastig om tot een gemeenschappelijke visie te komen, reden waarom RadarAdvies gevraagd werd om een rapport uit te brengen over de mogelijke combinatie van zorg en activering, vanuit de veronderstelling dat deze elkaar kunnen versterken. Intussen zijn er ook enkele soortgelijke projecten geweest (bv. Mensenwerk in Rotterdam, maar ook elders in den lande zie de literatuurstudie). Op basis van het Radar-rapport (2005) is er door SoZaWe een bestek voor aanbestedingen gemaakt, met als uitgangspunt dat drie partijen in drie deelgemeenten zouden participeren. De gedachte hierbij was om verschillende soorten instellingen (variërend van re-integratie tot hulpverlening) met verschillende typen doelgroepen (variërend in leeftijd, achtergrond en problematiek) aan het werk te zien, om hieruit de werkzame bestanddelen van de verschillende methodische invalshoeken te distilleren. Op basis hiervan is een selectie gemaakt uit de offertes. Uiteindelijk konden de geselecteerde instellingen in de zomer van 2007 een begin maken met het project. De drie gekozen deelgemeenten hebben een verschillende bevolkingssamenstelling: de bevolking van deelgemeente Alexander is gemiddeld wat ouder, er wonen ook relatief meer mensen met een handicap of beperking. De deelgemeente Charlois is multi-etnisch van samenstelling; problematiek kenmerkt zich meer door verslaving g en overlast. De deelgemeente IJsselmonde is sterk in verandering, zit wat bevolkingssamenstelling en problematiek betreft een beetje tussen genoemde deelgemeenten in. De keuze voor uitvoeringsinstellingen is gekoppeld aan deze deelgemeenten: - BV Aanbeeld werkt in deelgemeente Charlois - Maatschappelijke Dienstverlening Alexander werkt in deelgemeente Prins Alexander - Onbenutte Kwaliteiten IJsselmonde werkt in deelgemeente IJsselmonde en voor dit project ook voor cliënten uit deelgemeente Feyenoord. 1 Bron: gesprek met M. van der Hammen, projectleider SoZaWe Pagina 8 van 66

9 De offertes van de uitgekozen instanties waren uiteenlopend. BV Aanbeeld richt zich meer op re-integratie en MDA op zorg. OKIJ heeft al ervaringen opgedaan met een dergelijke aanpak in het eerdere project Mensenwerk. Dat was voor SoZaWe aantrekkelijk in verband met het zoeken van werkzame bestanddelen voor een aanpak. De Sociaal Wetenschappelijke Afdeling van SoZaWe (SWA) werd betrokken voor (grootschaliger) onderzoek naar de verschillende doelgroepen en activiteiten, en naar de in- en uitstroomgegevens. SoZaWe vervult de rol van opdrachtgever en is in het begin coördinerend opgetreden. Aan de deelnemende organisaties worden eisen gesteld met betrekking tot hun deelname aan het onderzoek. De rol tegenover de eigen uitvoerders (klantmanagers) is coördinerend en faciliterend. Voor het SWA-onderzoek is SoZaWe opdrachtgever en voorzitter van de begeleidingscommissie. Voor het AZ-project is SoZaWe voorzitter van de klankbordgroep. Tenslotte moet er verantwoording worden afgelegd aan het gemeentebestuur. Gedurende het proces vond er bij de dienst SoZaWe een ingrijpende reorganisatie plaats onderdelen kregen een nieuwe organisatorische indeling, en veel klanten kregen te maken met nieuwe klantmanagers. Ook is er een scheiding tussen de klantmanager die zich bezig houdt met de activering, en de klantmanager die over het uitkeringsdeel gaat (deze laatste ziet de klant bijna niet). Er zijn per gebied contactpersonen voor de uitvoeringsinstanties. De samenwerking met de uitvoerende instellingen stelt uiteenlopende eisen, omdat de beschikbare expertise verschilt. SoZaWe wil ook zelf in die samenwerking investeren, door bijvoorbeeld anderen (zoals het Lokaal Zorg Netwerk) te betrekken bij de samenwerking, of door extra overleg te voeren in de betreffende deelgemeenten. SoZaWe heeft een Stuurgroep Netwerk Zorg en Activering ingericht om het proces te monitoren en daarbij vooral aandacht te geven aan samenwerking. De uitvoerende instellingen hebben geen targets opgelegd gekregen. Ze worden betaald per afgesloten traject. Hoe hoger een cliënt op de activeringsladder eindigt, hoe hoger de vergoeding (dus: werk is het meest profijtelijk als resultaat). Dit zou de verleiding met zich mee kunnen brengen om zich te richten op relatief gemakkelijke cliënten, omdat daar de kans op activering en zelfs werk groter is. Het is het streven om de resultaten zo veel mogelijk op cliëntniveau te bepalen: de beginsituatie van de cliënt in relatie tot het resultaat bepaalt wat effectief genoemd kan worden. Kleine stapjes kunnen veelbetekenend zijn en worden door SoZaWe ook beslist gewaardeerd. Er zijn geen uitsluitingcriteria; wel is er begrip voor ernstige belemmeringen zoals het ontbreken van taalvaardigheid in het Nederlands, ernstige verslavingen of ziekte. In die gevallen kan de cliënt teruggegeven worden aan de klantmanager van SoZaWe. Pagina 9 van 66

10 Eind 2008 moet de directie SoZaWe een advies geven aan het gemeentebestuur over de inkoop van trajecten in Het streven is de contracten met de huidige aanbieders te verlengen, zodat het onderzoek met dezelfde uitvoerende instellingen afgerond kan worden. 2.2 Bestek en offertes SoZaWe heeft in een bestek uitvoerig aangegeven welke doelen worden nagestreefd met dit traject, welke voorwaarden en verwachtingen er vooraf zijn. We geven hier een samenvatting op hoofdpunten, waarbij de financiële paragrafen geheel buiten beschouwing zijn gelaten. De haalbaarheid en de afstand tot de praktijk zijn in dit bestek niet aangegeven. De uitvoeringsorganisaties (in het SoZaWe bestek aanbieders genoemd) hebben ingetekend op behoorlijk uiteenlopende aantallen cliënten en ook de trajectduur verschilt. De geselecteerde cliëntgroepen liggen dicht bij de doelgroepen die de organisaties toch al bedienen met hun reguliere aanbod. Het traject bij MDA is bijvoorbeeld gericht op een zwaardere doelgroep (qua leeftijd en problematiek) dan bij BV Aanbeeld en OKIJ. Dat houdt ook in dat aantallen cliënten bij MDA aanzienlijk lager liggen. De trajectduur verschilt eveneens: bij MDA en OKIJ is dit zes maanden (met enige uitloopmogelijkheid), bij BV Aanbeeld achttien maanden. Van hun offertes treft u samenvattingen aan, waarbij de nadruk zal liggen op de methodiek Bestek SoZaWe Doelgroep De doelgroep van dit traject wordt gevormd door mensen die (langdurig) een uitkering ontvangen in het kader van de Wet Werk en Bijstand (WWB), die inactief en/of zorgmijdend zijn, met de volgende kenmerken: - gestapelde enkelvoudige problematiek en/of meervoudige complexe problematiek (ondermeer met betrekking tot de sociale situatie, huisvesting, psychische en/of lichamelijke gezondheid, dagbesteding, financiën en sociale vaardigheden); - onvoldoende toegankelijk en/of gemotiveerd voor hulp en begeleiding; - onvoldoende competenties voor maatschappelijke participatie en/of weinig tot geen werkervaring; - onvoldoende in staat zelfstandig te activeren/re-integreren en/of toe te treden tot een activerings- en/of re-integratietraject. Pagina 10 van 66

11 Doel van het activerende zorgtraject: 1. Het stabiliseren van de probleemsituatie en het voorkomen van verdere escalatie door de inzet van zorg-, welzijn- en activeringsinstrumenten. De belemmeringen van de klant zijn adequaat weggenomen en de toegang tot hulp en begeleiding verbeterd. Hierbij staat de actieve toekomst van de klant centraal; 2. Minimaal is sociale activering/maatschappelijke participatie het einddoel. Het wenselijke doel is overdracht naar een activering- en /of re-integratietraject of zelfs plaatsing op reguliere arbeid. Integrale aanpak Het Activerende Zorgtraject is een volledig en op zichzelf staand integraal traject waarin het wegnemen van de belemmeringen, het verbeteren van de motivatie en de toegang tot hulp en begeleiding en het bevorderen van de zelfredzaamheid centraal staan. De trajectbegeleider, in dit kader de Activerende Zorgcoach genoemd werkt in tripartiet overleg met de klantmanager SoZaWe en de coördinator Lokaal Zorgnetwerk om het proces rondom de klant te beheren. De Activerende Zorgcoach heeft of ontwikkelt een uitgebreid eigen netwerk van partners in zorg, activering en werk. Waar dient het traject minimaal aan te voldoen Het Activerende Zorgtraject is sluitend, klantgericht en outreachend. Het traject is onderverdeeld in duidelijk afgebakende trajectstappen met op zichzelf staande doelen die gericht zijn op het behalen van het uiteindelijke doel van het traject(zie boven). Het is intensief en de aanwezigheid en beschikbaarheid van de uitvoerder is continue en op locatie zo dichtbij mogelijk bij de doelgroep geregeld. De uitvoerder is in staat om een methode/ werkwijze te ontwikkelen die geschikt is om deze doelgroep maximaal te bedienen. Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de (on)mogelijkheden van de doelgroep is het noodzakelijk om aan het begin van het traject een test in te zetten, om inzicht te verkrijgen in de individuele capaciteiten van cliënten, waarbij wordt vastgelegd wat de sociale, cognitieve en fysieke vaardigheden zijn. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de arbeidsmedische en psychologische toetsingen die SoZaWe reeds heeft ingekocht, maar de aanbieders kunnen hiervoor ook alternatieven aanbieden. Pagina 11 van 66

12 De werkhouding is gericht op een methodische aanpak en op het werken aan oplossingen. Waar nodig signaleert de Activerende Zorgcoach tijdig hiaten in het begeleidingsproces en maakt dit bespreekbaar in de Stuurgroep Netwerk Zorg en Activering Minimale inhoud nazorg De nazorg richt zich op stabilisatie van het behaalde trajectdoel en een vorm van arbeids-/ maatschappelijke participatie. Hierbij dient de kans op terugval te zijn geminimaliseerd. De uitvoerder dient de beschikking te hebben over een klant-volg-systeem dat compatible is met het klant-volg-systeem van of SoZaWe of de GGD. Dit kan gestalte krijgen door bijvoorbeeld een zorgvuldige registratie in een Excelbestand. De uitvoeringsinstelling is gehouden mee te werken aan de onderzoeksactiviteiten van SWA en van Hogeschool INHolland. Resultaat en Rapportage De aanbieder dient door middel van het uit te voeren trajectplan uiteindelijk een van de onderstaande (eind)resultaten te bereiken: a. geaccepteerde overdracht; de klant stroomt door naar een traject uit het Basisreintegratieprogramma, Re-integratieplusprogramma of het Gemeenschapstakenprogramma. In dit kader dient als resultaat een overdracht naar één voor die programma s door SoZaWe gecontracteerde trajectuitvoerder te worden gerealiseerd; b. overdracht naar sociale activering/vrijwilligerswerk. In dit kader dient een overdracht aan een aanbieder van trajecten sociale activering of een getekende vrijwilligersovereenkomst te worden gerealiseerd; c. plaatsing; de klant aanvaart een reguliere betaalde baan. De aanbieder rapporteert maandelijks over de voortgang van de trajecten. Volume dienstverlening SoZaWe wil voor trajecten Activerende Zorg inkopen en zoekt daarvoor maximaal 3 aanbieders. De opdracht is opgedeeld in 3 kavels (gebieden) te weten: - Deelgemeente IJsselmonde (+/- 40 tot 50 trajecten) Pagina 12 van 66

13 - Deelgemeente Charlois (+/- 50 tot 75 trajecten) - Deelgemeente Alexander (+/- 30 tot 40 trajecten) Offerte Maatschappelijke Dienstverlening Alexander MDA biedt met ondersteunende begeleiding klanten de mogelijkheid om bestaande belemmeringen op (vele) levensgebieden aan te pakken en op te lossen. Uiteraard met de bedoeling de klant vaardig en competent te maken voor participatie en sociale activering. De outreachende werkwijze bestaat in de eerste plaats uit contact leggen met moeilijk bereikbare groepen en individuen. Kenmerk van de MDA outreachende aanpak is aansluiten bij de leef- en belevingswereld van de klant, waardoor de weg naar begeleiding en ondersteuning gevonden kan worden. MDA schuwt daarbij functionele drang in samenwerking met andere organisaties, als politie, SoZaWe, belastingdienst niet, indien de cliënt op oneigenlijke wijze van voorzieningen gebruik maakt, dan wel zichzelf of anderen in gevaar brengt. Hierbij zijn uiteraard wel de gebruikelijke privacyreglementen en beroepscodes van toepassing. De activerende zorgcoach let daarbij met name op sociale competentie. Onder dit (container) begrip vallen vaardigheden en kundes, die samenvattend aangeven in hoeverre een klant zich aanpast en handhaaft in een veranderende omgeving en bij veranderende omstandigheden. Het aangaan van het traject is daarin als een van de eerste veranderingen te beschouwen. MDA opteert voor 30 tot 40 trajecten in Alexander. Gegeven de diverse samenstelling van de aan te bestede groep en de complexiteit aan problemen, is het aanbod dat 20% intern kan uitstromen naar vrijwilligerswerk. De verwachting is dat 70% kan instromen in een door SoZaWe aan te bieden re-integratietraject naar sociale activering en/of regulier werk. Verwacht wordt dat 10% teruggemeld zal worden vanwege ernstige psychiatrische of medische problemen. In alle gevallen biedt het traject van MDA, dat de klant tenminste een deel van zijn problemen heeft onderkend en aangepakt. MDA verwacht te kunnen profiteren van lokale afstemming en samenwerking op basis van bestaande netwerken in en buiten de hulp- en dienstverlening (LZN en andere). Daarnaast verwacht MDA ook vormen van dienstverlening uit de eigen organisatie in te zetten. Pagina 13 van 66

14 2.2.3 Offerte Stichting Onbenutte Kwaliteiten (STOK) 2 De doelgroep die in aanmerking komt voor het traject weet vaak de weg naar zorg niet te vinden of vermijdt zorg. Wanneer er niet wordt ingegrepen dreigen ze in een compleet vastgelopen situatie te belanden en zal de situatie gaan escaleren. Te denken is bijvoorbeeld aan sociaal isolement, (toenemende) overlast, onveiligheid voor de cliënt en/of het gezin, dakloosheid of andere vormen van verpaupering. Het Activerende Zorgtraject is het onderdeel in de keten die zorg en activering met elkaar verbindt. Klanten met zeer complexe problemen worden via het Lokaal Zorg Netwerk bereikt en/of doorverwezen. Deze klanten zullen, als de situatie meer op orde is gebracht, verder geactiveerd worden via een Activerend Zorgtraject. De trajecten zijn ontwikkelingsgericht en ondersteunen klanten naar zelfredzaamheid en zelfstandigheid. Het traject is primair gericht op het wegnemen en/of beheersbaar maken van de problematiek en het ontwikkelen van mogelijkheden die iemand heeft op het gebied van wonen, werken en welzijn. Gedurende het traject zal de zorgvraag steeds minder centraal komen te staan, omdat eraan gewerkt wordt, en activering een steeds grotere rol gaan spelen. De activerende zorgcoach is hierbij de spin in het web en onderhoudt intensieve contacten met de klantmanager van SoZaWe, het zorgnetwerk dat om de klant is of nog moet worden geweven en de trajectbegeleider die activering uitvoert. Doel hiervan is dat de deelnemer het hoogst haalbare participatieniveau wil en kan nastreven, gericht op het (weer) participeren, integreren en emanciperen in de maatschappij. STOK staat een outreachende aanpak voor en hecht veel waarde aan de opbouw van een vertrouwensrelatie. Er wordt gewerkt met een diagnostisch instrument en een activerend zorgplan met onderscheiden stappen. De trajectrealisatie laat de volgende onderdelen zien: - Toeleiding naar zorg- en hulpverlening - Toeleiding naar de trajectbegeleider die sociale activering uitvoert - Afstemming van aanbod van zorg- en dienstverlenende instellingen en de activeerder - Toezicht op voortgang van het traject bij alle betrokken instellingen en bij de klantmanager - Dossieropbouw - Rapportage aan klantmanager - Consultatie en advies Lokaal Zorg Netwerk bij complexe situaties 2 Stichting Onbenutte Kwaliteit (STOK) is de stedelijke overkoepelende instelling waar OKIJ onder valt; deze stedelijke instelling heeft geoffreerd, en SoZaWe heeft gekozen voor werkgebied IJsselmonde. Pagina 14 van 66

15 - Nazorgperiode van 2 tot 4 maanden Offerte BV Aanbeeld Het programma dat BV Aanbeeld in het kader van deze aanbesteding aanbiedt, wordt gekenmerkt door een individuele en integrale aanpak. Een zeer intensieve vorm van coaching (gemiddelde inzet: 2 uur per week per klant) in combinatie met een breed scala en op maat in te zetten aanbod aan dagbesteding/werkactiviteiten vormen de kern van onze benadering. Deze aanpak gaat uit van persoonlijke kwaliteiten, talenten en mogelijkheden, ondanks het feit dat die op het eerste gezicht minimaal aanwezig (lijken) te zijn. Het activerende zorgtraject zoals dat door BV Aanbeeld uitgevoerd wordt, is erop gericht de problemen waar de klant mee te kampen heeft samen met de klant uit de weg te ruimen, zodat hij zich wél kan richten op zijn actieve toekomst. De huidige probleemsituatie van de klant wordt gestabiliseerd en verdere escalatie wordt daardoor voorkomen. Daarnaast wordt samen met de klant gezocht naar een passende vorm van dagbesteding of werkactiviteit. Deze praktijktraining wordt gecombineerd met een zeer intensieve coaching en wordt zo mogelijk vervolgd met een werkstage/proefplaatsing en een aansluitende reguliere plaatsing. Als dat laatste niet mogelijk blijkt wordt gestreefd naar een overdracht naar een re-integratietraject. Als ook dat niet lukt, is het hoofddoel om de klant te plaatsen op sociale activering/vrijwilligerswerk. Er wordt gewerkt volgens het schema intake test trajectplan. Uitgangspunt is een intensief en integraal aanbod, waarbij de activeringscoach minimaal één keer per week een gesprek heeft met de klant en daardoor een vertrouwensband met de klant kan ontwikkelen. De activeringscoach houdt nauw contact met de in het traject betrokken hulpverlenings- en zorginstellingen, schuldhulpverlening etc. BV Aanbeeld benadrukt dat de activeringscoach de problemen niet overneemt, maar samen met de klant oplost. Op deze wijze wordt de klant gestimuleerd zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen en leert hij zodoende de weg in de hulpverleningswereld. Een tweede onderdeel is samenwerking met het Lokaal Zorg Netwerk, zodat ook andere zorgaanbieders voor meer specialistische hulp ingeschakeld kunnen worden. De overige onderdelen die BV Aanbeeld aanbiedt zijn praktijktraining, gezondheidstraining, taaltraining en kortdurende beroepsgerichte opleiding. Voor eventuele nazorg wordt contact gezocht met een organisatie voor activering. Pagina 15 van 66

16 3. Onderzoeksopzet Om het onderzoek op verschillende operationele niveaus uit te werken is er voor gekozen om deze niveaus in aparte rondes te interviewen. Daaraan voorafgaand zijn het bestek van de dienst SoZaWe en de offertes van de participerende instellingen bestudeerd. Zoals vermeld verricht de Sociaal Wetenschappelijke Afdeling van SoZaWe onderzoek naar dezelfde cliëntengroep, waarbij men zich vooral richt op in, door- en uitstroomgegevens. Daarnaast worden cliënten bevraagd over de tevredenheid met het resultaat. Om te voorkomen dat individuele cliënten voor beide onderzoeken benaderd zouden worden, is er over en weer inzage gegeven in de werkwijze, gebruikte vragenlijsten en de betrokken deelnemers aan het onderzoek. Het onderhavige onderzoek richt zich vooral op de methodiek en de samenwerking met derden. Hoewel hier en daar vragen wellicht overlappend zullen zijn, hebben de beide onderzoeken een verschillend doel. 3.1 Vraagstelling De kernvraag die aan dit onderzoek ten grondslag ligt is : hoe zien de activerende zorgtrajecten in de drie uitvoeringspraktijken er uit? Het onderzoek richt zich zowel op de voornemens als op de uitvoeringspraktijk. De onderzoeksvragen daarbij zijn: - Wat verstaan de drie uitvoeringspraktijken onder het begrip activering en het begrip zorg en hoe definiëren zij dit? Hoe wordt de combinatie van activerende zorg beschreven? - Welke doelgroep wordt aangesproken met de activerende zorgtrajecten? - Hoe zijn de activerende zorgtrajecten voorbereid en georganiseerd? - Wat is de rol van de lokale zorgnetwerken en wordt er aangesloten bij structuren die er al bestaan? Welke andere netwerk- of samenwerkingsvormen zijn er? - Wat zijn succes- en faalmomenten in de uitvoering van de methodieken activerende zorgtrajecten 3.2 Onderzoeksopzet Het onderzoek is gedaan volgens de casestudy methode, omdat het vooral gaat om de inhoud en het effect van de werkwijze op het niveau van individuele cliënten, niet om kwantitatieve gegevens over grotere groepen. Om de verschillende belangenposities en de bijbehorende werkwijzen goed te kunnen belichten is er voor gekozen om te rapporteren per sleutelfiguur, te Pagina 16 van 66

17 weten managers van de uitvoeringsinstanties, zorgcoaches, cliënten en klantmanagers van SoZaWe. Er is gewerkt met open interviews die mondeling zijn afgenomen aan de hand van vooraf opgestelde vragenlijsten (zie bijlagen II t/m V). Er is voor gekozen om de sleutelfiguren managers, zorgcoaches en cliënten in deze volgorde te interviewen, zodat bij het ontwikkelen van de vragenlijsten gebruik gemaakt kon worden van de uitkomsten van de voorgaande interviews. Een tweede reden om voor deze volgorde te kiezen is om vanuit de meer algemene voornemens steeds meer te focussen het cliëntniveau. Zo kan zichtbaar gemaakt worden hoe de plannen en ideeën bij het management met betrekking tot de uitvoering leiden tot een aanpak waarbinnen de zorgcoaches op de trajecten zijn voorbereid en toegerust en tot facilitering van de aanpak. Vervolgens is bij de zorgcoaches gevraagd naar hun uitvoeringspraktijk, en ook naar hun ervaringen met de wijze waarop de plannen in de praktijk hun weg vinden. Met de kennis over de plannen en de ideeën van de zorgcoaches zijn de cliënten bevraagd over hun ervaringen met het traject. Het is interessant te bezien of datgene wat zorgcoaches als werkzame factoren benoemen, ook door cliënten herkend wordt. Dit levert input op voor de start van de ontwikkelfase. Klantmanagers van SoZaWe bepalen welke cliënten worden aangemeld voor de AZ-trajecten. Vanuit de voorgaande interviews is reeds een indruk verkregen van het type cliënten dat daadwerkelijk is doorverwezen. Deze informatie is nuttig bij het interviewen van SoZaWemedewerkers over beleid en praktijk van doorverwijzen. 3.3 Uitvoering Van elke uitvoeringsorganisatie is de manager geïnterviewd die belast is met de (inhoudelijke) aansturing van de zorgcoaches. Omdat MDA een beperkte groep cliënten in traject heeft zijn daar drie van de acht teamleden van het team Outreachend Werken geïnterviewd. Niet elk teamlid is (al) als zorgcoach in het AZ-traject betrokken. Bij OKIJ zijn meer teamleden als zorgcoach actief in de trajecten, daar zijn vier zorgcoaches geïnterviewd. BV Aanbeeld heeft in de loop van het project personele problemen gehad waardoor er nog al wat wisseling plaats vond. In de periode van de interviews was er één zorgcoach beschikbaar met voldoende ervaring in het traject. De keuze voor de cliënten is gemaakt op basis van een selectie door de uitvoeringsinstellingen. Dit is gedaan omdat door de instellingen de inschatting werd gemaakt dat cliënten niet Pagina 17 van 66

18 gemakkelijk zonder bemiddeling een onbekende persoon of instantie te woord zouden willen staan. Daarom zijn zij benaderd door hun zorgcoach met vraag of zij bereid zouden zijn deel te nemen aan het onderzoek. Er zijn uit het bestand van OKIJ vijf cliënten geïnterviewd, bij BV Aanbeeld vijf en bij MDA één. De gesprekken met de professionals vonden plaats op de werkplek. De gesprekken met de cliënten vonden merendeels plaats bij hen thuis, een kleiner deel op de instelling en in een geval op een neutrale plaats (wijkcentrum). In de gesprekken met de sleutelfiguren is de nadruk gelegd op de vertrouwelijkheid van het gesprek; namen van professionals (behalve van de managers, omdat algemeen bekend is wie zij zijn) en van cliënten worden niet in de verslaglegging gebruikt. De professionals hebben de verslagen ter inzage gekregen en konden desgewenst correcties en aanvullingen geven. Een cliënt heeft gevraagd om het verslag; dat is toegezonden. 3.4 Begripsbepaling In het onderzoek worden bepaalde begrippen gehanteerd waaraan in de praktijk diverse betekenissen worden gegeven. Voor de meest gehanteerde begrippen volgt hier de betekenis die zij in dit onderzoek hebben. Onder activering wordt verstaan: alle activiteiten die er op gericht zijn om cliënten in beweging te krijgen, met als uiteindelijke doelen: werk, vrijwilligerswerk of deelname aan het aanbod van sociaal-cultureel werk en/of scholingsinstituten. Zorg is in het verband van dit onderzoek het brede scala aan zorg, dienstverlening en welzijnsactiviteiten die mensen moeten helpen belemmeringen voor activering weg te nemen of te verminderen. Onder methodiek wordt verstaan een samenhangend geheel van systematische en doelgerichte werkwijzen gericht op cliënten en samenwerkingspartners. Pagina 18 van 66

19 DEEL II Resultaten In dit deel wordt verslag gedaan van de interviews met de professionals en de cliënten die aan het onderzoek hebben deelgenomen. Pagina 19 van 66

20 4. Resultaten interviews managers Om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de randvoorwaarden voor het methodisch handelen binnen de AZ-trajecten zijn de (project)managers van de uitvoeringsorganisaties bij het onderzoek betrokken. In dit hoofdstuk worden de resultaten van de interviewronde weergegeven. Een korte schets van de instelling vindt u in bijlage I. Het kader van een uitvoeringspraktijk, zoals zorgcoaches die dagelijks ervaren, wordt voor een belangrijk deel vorm gegeven en gefaciliteerd door de traject- of projectmanager. Het gaat hier dan om de visie van waaruit het traject wordt gestart, de voorbereidingen die zijn getroffen om de zorgcoaches adequaat te equiperen en het ontwikkelen van beleid waarbinnen de traject werkzaamheden kunnen worden beschreven, gewogen en bijgesteld. Aan managers de vraag hoe de opdracht van SoZaWe zoals beschreven in het Bestek wordt begrepen en hoe daar vervolgens in de instelling praktijk aan wordt vorm gegeven. 4.1 Algemene methodische onderbouwing Alle drie de managers geven aan dat de organisatie heeft geoffreerd op basis van een reeds eerder ontwikkelde methodiek of werkwijze. Zo heeft OKIJ veel ervaring met laagdrempelige trajectbegeleiding. Als methodiek wordt de Individuele Vraaggerichte Benadering gehanteerd. Deze benadering heeft STOK in het verleden nader uitgewerkt voor het project Mensenwerk. Dit project is als uitgangspunt genomen voor de invulling van AZ trajecten. De trajectbegeleider heet nu zorgcoach. Er is voor het project een handleiding gemaakt onder de titel Handleiding Gemeenschapstaken OK Activerende Zorg Bij MDA gaat het om het zgn. outreachende werken. De methodiek wordt theoretisch onder meer gesteund door ideeën uit de presentietheorie zoals die in navolging van Andries Baart c.s. is ontwikkeld bij LESI (Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventies). BV Aanbeeld is als traditioneel detacheringsbureau (in eerste instantie voor de bouwnijverheid) ook actief geworden op het terrein van activering; met het zorgaspect was nog geen ervaring opgedaan. Er wordt gewerkt volgens algemene methodische uitgangspunten. 4.2 Uitwerking methodisch handelen in het traject Voor de invulling van het AZ traject vallen OK en MDA grotendeels terug op bestaande praktijken. Wat er aan de rol van de medewerker (zorgcoach) verandert zijn de bijkomende administratieve handelingen en de rapportages. Voor MDA is het nieuw om met een tevoren Pagina 20 van 66