Docentenhandleiding d Olde Mesiene. Stoomgemaal Mastenbroek Groep 7-8
|
|
- Dina van der Heijden
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Docentenhandleiding d Olde Mesiene Stoomgemaal Mastenbroek Groep 7-8
2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inleiding 4 Lesomschrijving 6 Les 1: Introductieles 6 Antwoorden werkblad 8 Les 2: Bezoek aan Stoomgemaal Mastenbroek 9 Les 3: Verwerkingsles 10 Achtergrondinformatie Stoomgemaal Mastenbroek 12 Colofon 14 2
3 Voorwoord Op een unieke locatie in de polder Mastenbroek, vlakbij Genemuiden, staat het Oude Stoomgemaal, een historisch rijksmonument. In het gebouw bevindt zich de oude stoommachine die een aantal dagen per jaar onder stoom wordt gebracht (stoomdagen). Veel kinderen die in de omgeving van het Genemuiden opgroeien zijn onbekend met dit unieke erfgoed. Wij willen graag dit historische rijksmonument onder de aandacht van kinderen brengen, omdat wij het van belang vinden dat zij meer leren over de geschiedenis, de waterhuishouding en de techniek. Het stoomgemaal kan hierin op een leuke, maar tevens ook educatieve manier, een rol spelen. Ons doel is om de jeugd, kinderen tot 12 jaar, warm te maken voor de geschiedenis van Nederland en zijn voortdurende strijd tegen het water, waarbij het Oude Stoomgemaal Mastenbroek een grote rol heeft gespeeld. Stichting Oude Stoomgemaal Mastenbroek 3
4 Inleiding Welkom bij het lesmateriaal over het Stoomgemaal Mastenbroek Wat leuk dat u binnenkort met uw groep het Stoomgemaal Mastenbroek komt bezoeken. Dit lesmateriaal is ontwikkeld als voorbereiding en afsluiting voor de leerlingen op hun bezoek. Het Stoomgemaal Mastenbroek, of in de volksmond genoemde d Olde Mesiene, is een bijzonder gemaal dat in 1856 bij de Kamperzeedijk in gebruik is genomen. De stoommachine van de Atlas is uniek omdat het de oudste horizontale draaiende stoommachine in heel Europa is. Mastenbroek heeft het enige bewaard gebleven exemplaar in Nederland en staat daarom hoog op de lijst van Monumentenzorg. De IJsseldelta heeft de oudste polder 1394 (Mastenbroek) in Nederland en waterbeheersing heeft een lange geschiedenis in dit gebied. Deze geschiedenis over waterbeheersing en de polder willen wij uitdragen aan de huidige generatie leerlingen. Opzet materiaal Dit lesmateriaal bestaat uit een introductieles en een verwerkingsles over waterbeheer, de taken van het waterschap, de polder en de gemalen. In de introductieles komen waterbeheer, taken van het waterschap aan de orde. Ook worden begrippen als polder, afwatering, grondwaterstand en malen (uitslaan van water) van gemalen geïntroduceerd. Na deze voorbereidend les weten de leerlingen de informatie die aan bod komt tijdens het bezoek aan het Stoomgemaal Mastenbroek beter te plaatsen. Tijdens het bezoek aan het stoomgemaal komen leerlingen veel te weten over de werking van de stoomketel, stoommachines, schepraderen, elektrische gemalen en vijzels. Ook hier wordt aandacht besteed aan waterbeheersing in de IJsseldelta. In de presentatie beleven zij hoe het is wanneer het gemaal wordt opgestart en draait. Een ware belevenis op een unieke erfgoedlocatie. De kinderen doen tijdens de rondleiding een speurtocht door het Stoomgemaal. Ze beantwoorden allerlei bijzondere vragen over de werking van het gemaal. Kinderen die de speurtocht succesvol afronden ontvangen een certificaat. Na het bezoek aan het Stoomgemaal Mastenbroek kunt u een verwerkingsles maken. Deze les bestaat uit een evaluatie en een creatieve verwerking van het bezoek. Doelgroep en aansluiting onderwijs Het lesmateriaal is geschikt voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs. In het materiaal komen de volgende onderwerpen aan de orde: Wat is waterbeheer en waarom is dat nodig? Wat zijn de taken van Waterschap Groot Salland? Hoeveel water is er in jouw omgeving? (google kaart) 4
5 Wat zijn de effecten van hoog en laag water en wie zijn de belanghebbenden? Hoe kan het waterschap het waterpeil beïnvloeden? Introductie en functie van een gemaal en rol die het speelt om droge voeten te houden in de polder Mastenbroek. Wat is het stoomgemaal en welke rol heeft het gespeeld en speelt het nog in jouw omgeving? Tijdens de rondleiding in het Stoomgemaal komt (stoom)techniek en de werking van het gemaal aan de orde Aansluiting kerndoelen en vakken Waterbeheer is een vast onderdeel van het curriculum. De lesbrief sluit aan bij de kerndoelen van het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld onderdelen Natuur en techniek, Ruimte en Kunstzinnige Oriëntatie. - Kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. - Kerndoel 48: De leerlingen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om de bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. - Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Een bezoek aan het Stoomgemaal Mastenbroek samen met deze lesbrief vormen daarmee een bijzondere lokale invulling van de landelijke kerndoelen. Bezoek Stoomgemaal Mastenbroek Voor een bezoek aan het Stoomgemaal Mastenbroek kunt u contact opnemen met Tel Bezoeken aan het stoomgemaal kunnen buiten de reguliere openingstijden geboekt worden, de kosten voor scholen zijn 25 5
6 Lesbeschrijvingen Les 1 Introductieles Doel: - Introductie van het thema waterbeheer - De leerlingen maken kennis met de taken van het Waterschap Groot Salland - De leerlingen weten aan het einde van de les welke functie het stoomgemaal Mastenbroek voor het waterbeheer in de eigen leefomgeving. Lesduur: 60 minuten Materialen: smartboard, computers waar leerlingen informatie kunnen opzoeken, werkbladen voor alle leerlingen, Google Maps Voorbereiding: lezen achtergrondinformatie Stoomgemaal Mastenbroek (pag. 4, 12 en 13), kopiëren werkbladen Introductie: Digitale kaart van de IJsseldelta (10 minuten). U begint de les met een introducerend gesprek met de leerlingen over water in de omgeving. Welke waters kennen de leerlingen? U kunt Google Maps gebruiken om op de leefomgeving in te zoomen. Water zorgt voor veel plezier, maar het kan ook voor overlast zorgen. Hebben de leerlingen hier ervaring mee? Wat zijn de voor- en nadelen van water? Wat zijn mogelijke oorzaken van wateroverlast? Kunnen zij maatregelen noemen om wateroverlast te voorkomen? Uitleg: Waterbeheersing in de IJsseldelta (20 minuten) Om te zorgen dat we als inwoners van de IJsseldelta droge voeten houden is er een Waterschap. Deze organisatie heeft onder andere als taak om het gebied te beschermen tegen hoog water en wateroverlast. Presentatie Taken waterschap in de IJsseldelta (6 minuten) Animatie filmpje Schoon, voldoende en veilig water nu en in de toekomst Nabespreking: welke taken heeft het Waterschap? - Rioolwater zuiveren - Bescherming tegen hoog water - Beheer waterpeil 6
7 Presentatie Stoomgemaal Mastenbroek You tube filmpje over het gemaal. Start het filmpje op 1:16 min. Vraag de leerlingen goed te kijken naar het filmpje. Wat zien de leerlingen? Kunnen ze ontdekken wat voor machine dit is? Waarom denken zij dat? Denken delen- uitwisselen: - Laat de leerlingen eerst zelf een antwoord bedenken (1min). - Daarna delen de leerlingen het antwoord met degene die naast hun zit (1 min). - Tot slot mogen de leerlingen antwoorden uitwisselen met hun tafelgroepje. Kunnen ze tot een gezamenlijk antwoord komen? En laat de leerlingen dit onderbouwen ( max. 2 min). Op het filmpje is het Stoomgemaal Mastenbroek te zien. Weten de leerlingen wat een stoomgemaal is? Wie heeft het gemaal wel eens bezocht? U kunt het gemaal op Google Maps laten zien. In het filmpje over de taken van het Waterschap werd het gemaal genoemd in de strijd tegen de bescherming tegen water. Bespreek de functie van een gemaal. Verwerking maken werkblad d Olde Mesiene (20 min) U kunt de leerlingen zelfstandig of in duo s het werkblad laten maken. Zie werkblad leerlingen. De werkbladen gaan dieper in op de materie. Het werk en de hulpmiddelen van het waterschap komen hierbij voor het voetlicht. Zo komen termen als polders, afwatering, kwelwater en grondwater aan de orde. Indien deze begrippen onbekend zijn bij de leerlingen, kunt u deze eerst klassikaal behandelen. Het werkblad verwijst naar de presentatie Taken van het waterschap en geeft de leerlingen zoek- en werkopdrachten. 7
8 Antwoord werkbladen Opdracht 1: Het Waterschap Groot Salland Opdracht 2: a. Kwel water en regen b. Dijken beschermen de polder tegen water van buiten c. In de polder zorgen weteringen en sloten ervoor dat water de polder in en uit kan. Ze vangen hoog grond water op. Opdracht 3: Binnenvaart schipper: liever nat Boer/Landbouw liever droog Dorpsbewoner: liever droog Natuurgebied: nat/droog verschilt per natuurgebied Zwemmende kinderen: liever nat Opdracht 4: Afwateren naar Zwartemeer, IJsselmeer Water inlaten van Veneriete kanaal of Goot Diverse antwoorden mogelijk Opdracht 5: Verbinden foto met omschrijving a met j: Dijk Hoge wal langs een rivier, kanaal of meer. Een dijk houdt het lagere land droog b met k: Gemaal. Een waterpomp die het water uit een polder pompt c met m: Afwatering sluis. Een sluis waar water gespuid kan worden uit een polder naar water dat in verbinding staat met een meer of rivier. d met g: Afwatering kanaal. Een kanaal die het water afvoert, dat opgepompt wordt door een gemaal, naar een meer. e met l: Uiterwaard. Stuk land langs de rivier waar de rivier veilig kan overstromen f met h: Wetering. Watergang die water naar een gemaal of sluis voert Opdracht 6: Een gemaal is een grote waterpomp die op stoom, diesel of met elektriciteit het teveel aan water in de polder weg maalt Opdracht 7: Bewoonde gebieden in polders zouden onderlopen. Mensen zouden wateroverlast krijgen omdat het waterpeil niet meer goed onder controle te houden is. Eigen antwoord Opdracht 8: Vraag 1: a Vraag 2: b Vraag 3: c Tijdens de nabespreking kunt u de opdrachten van de werkbladen klassikaal behandelen en het bezoek aan d Olde Mesiene introduceren. 8
9 Les 2: Bezoek Stoomgemaal Mastenbroek Doel: - De leerlingen maken kennis met het Stoomgemaal Mastenbroek - Aan het einde van het bezoek weten de leerlingen hoe het gemaal werkt. - Aan het einde van de les weten de leerlingen dat het Stoomgemaal een unieke erfgoedlocatie is. Lesduur: 90 minuten? Voorbereiding: afspraak maken bezoek Stoomgemaal en zorgen voor voldoende begeleiding (per 12 lln. minimaal 1 begeleider) Voor een bezoek aan het Stoomgemaal Mastenbroek kunt u contact opnemen met Henk van der Velde. henkvandervelde@kpnmail.nl tel of De beste maanden voor een groepsbezoek aan het stoomgemaal is in de maanden mei, juni, september en oktober. Gedurende de maanden november tot en met maart is de machine in onderhoud, vandaar dat een bezoek dan minder geschikt is. Tijdens het bezoek wordt de groep, afhankelijk van het aantal leerlingen in uw klas, in kleine groepen verdeeld. Per groep kunnen maximaal 12 leerlingen deelnemen. Zorg voor voldoende begeleiding! De groepen maken aan de hand van drie onderdelen kennis met het Stoomgemaal: - Introductie over de polder en met filmpje werkend stoomgemaal. - Rondleiding met speurtocht - Iemand van het Waterschap vertelt de leerlinge over het Venerietegemaal De groepen rouleren zodat alle leerlingen alle onderdelen meemaken. 9
10 Les 3: Verwerkingsles Doel: - De leerlingen verwerken het bezoek aan het Stoomgemaal - Als leerkracht krijgt u inzicht in hoe de leerlingen het bezoek beleefd hebben en welke kennis zij daar hebben opgedaan. Lesduur: 60 minuten Materialen: gekleurde briefjes of petjes voor quiz, materiaal om verwerkingsopdracht mee te maken zoals (gekleurd) papier, scharen, lijm, kleurpotloden etc. Na het bezoek aan d Olde Mesiene kunt u een verwerkingsles aan het onderwerp besteden, waarin herhaling en toetsing van kennis aan bod komt. In de verwerkingsles wordt aan de leerlingen gevraagd hun ervaringen op een creatieve manier te verwerken. Introductie/Evaluatie (5 minuten) In een klassikaal gesprek laat u de leerlingen in hun eigen woorden vertellen hoe zij de introductieles en het bezoek aan d Olde Mesiene hebben ervaren. Wat vonden de leerlingen het opvallendst? Wat heeft de meeste indruk gemaakt? Waren er ook dingen die leerlingen minder leuk vonden? Quiz (10 min) Aansluitend kunt u klassikaal de quiz spelen. Het gaat om tien waar/niet waar vragen. U kunt de quiz op een petje op, petje af manier spelen. Iedereen staat en heeft een petje (of iets anders) in de hand. U leest de stelling voor. Is de stelling waar: petje op. Niet waar: petje af. Als het de leerling het bij het verkeerde eind heeft, gaat hij of zij zitten. Wie het bij het goede eind heeft, blijft staan. Wie het langste blijft staan, is de winnaar. Vraag en antwoorden quiz Vraag 1: D Olde Mesiene is een goed bewaard monument. Het werkt nog wel,maar wordt niet meer gebruikt in de praktijk Antwoord: Waar Vraag 2: In de stoomketels wordt de stoom gemaakt die de stoommachines laat werken. Die stoom is dan ongeveer 170 tot 190 graden Celsius heet. Antwoord: Waar Vraag 3: Het water in de stoomketel wordt tot stoom verhit. Als brandstof wordt hiervoor in d Olde Mesiene stookolie gebruikt. Antwoord: Niet waar. De stoomketel wordt verhit met hout en kolen. Vraag 4: Het vliegwiel zorgt voor een soepele gang van de stoommachine. Antwoord: Waar 10
11 Vraag 5: Het duurt ongeveer twee dagen om d Olde Mesiene op te starten. Antwoord: Niet waar. Het duurt ongeveer een dag voordat het gemaal op stoom is. Vraag 6: Het gemaal staat op betonnen heipalen. Antwoord: Niet waar. Het gemaal staat op 136 grenen palen. Vraag 7: De stoomketel in het gemaal is nog steeds de eerste stoomketel. Antwoord: Niet waar. De huidige stoomketel is de derde ketel en in 1926 geplaatst. Vraag 8: De wolkjes die je ziet boven een fluitketel is geen stoom maar nevel. Antwoord: Waar. Nevel heet ook wel natte stoom. De stoom die wordt gebruikt in d Olde Mesiene is onzichtbaar. Vraag 9: De stoomketel in het gemaal heeft één vuurgang. Antwoord: Niet waar. De Cornwall ketel heeft twee vuurgangen. Vraag 10: D Olde Mesiene kan 1 miljoen liter water per minuut uitslaan. Antwoord: Niet waar. D Olde Mesiene kan maar liter water per minuut uitslaan. Verwerking (35 minuten) Als creatieve verwerking kunt uw leerlingen vragen om bijvoorbeeld in groepjes een krantenverslag te schrijven of een ansichtkaart te knutselen over d Olde Mesiene. De krant of ansichtkaart is bedoeld voor mensen die het Stoomgemaal nog niet kennen, bijvoorbeeld toeristen die hier in de vakantie verblijven. Het artikel of ansichtkaart moet mensen uitnodigen om een bezoek te brengen aan het gemaal. Waarom moeten zij een bezoek brengen aan dit bijzondere monument? U kunt leerlingen aanmoedigen om hetgeen de meeste indruk heeft gemaakt te verwerken in de krant of kaart. Afsluiting (10 minuten) Als afsluiting presenteert elk groepje zijn resultaten in de klas. 11
12 Achtergrond informatie Mastenbroek de oudste polder van Nederland wordt omarmd door de rivieren de IJssel en het Zwartewater. Het 8700 hectare grote gebied werd in 1363 geruild door Kampen met de Utrechtse bisschop Jan van Arkel voor het Kampereiland. De bisschop ontwaterde Mastenbroek, dat toen een groot moerasbos was. Naar het moerasbos verwijst de naam Mastenbroek. Voor 1364 was polder Mastenbroek een moerassig gebied waar in de zomer vee werd geweid en veevoer werd geoogst. In 1364 besluiten de bisschop van Utrecht, de heren van Voorst en de steden Kampen, Hasselt en Zwolle om het gebied verder te ontginnen en te voorzien van dijken. De landmeter Frederik Stoeveken heeft vervolgens de verdeling uitgezet. Het leidde uiteindelijk dat in 1394 de eerste grootschalige, strak rechtlijnige polder af was. Een uniek stukje Nederland dat het resultaat is van overleg in de Middeleeuwen. Strijd tegen het water Van oudsher hebben de polderbewoners een strijd gevoerd tegen en met het water. In het begin hadden de drie grote weteringen uitwateringssluizen om water af te voeren via natuurlijk verloop, door deze sluizen vond ook scheepvaart plaats, De boerderijen werden op terpen gebouwd om beter beschermd te zijn tegen overstromingen vooral in de winter. Doordat het veen inklinkt kwam het land lager te liggen In 1700 lag het maaiveld naar schatting ongeveer twee meter hoger dan nu. Zodoende werd het afwateren door natuurlijk verloop steeds moeilijker. Daarom werden er 1818 drie nieuwe watermolens gebouwd bij Lutterzijl, Veneriete en de sluis tegenover Hasselt. Deze molens konden de polder niet droog houden bij overvloedige regenval, dit deed zich vooral voor in de jaren Het stoomtijdperk In de periode nam het gebruik van stoom als energiebron overal sterk toe. Zo ook bij de bemaling van polders. Mastenbroek behoorde met de bouw van d Olde Mesiene in tot de voorlopers in Nederland. Met een stoomgemaal kon de waterstand veel beter geregeld worden en dat had uiteraard een gunstig effect op het agrarisch gebruik. Stoomgemaal Mastenbroek In 1855 na twee jaar onderzoek, advies en overleg kregen de gerenommeerde ingenieurs B.P.G. van Diggelen en J.A. Beijerinck hun ideeën 12
13 voor Mastenbroek erdoor. De aanbesteding voor de bouw van de stoommachine gaat naar Machinefabriek De Atlas in Amsterdam. Die mag de stoommachine met twee stoomketels en tweeschepraderen bouwen. Op 11 oktober 1856 is de officiële ingebruikname van het 12 de gemaal in Nederland en het eerste buiten Holland. Het gemaal heeft gedraaid tot 11 mei Het is vervangen door het elektrische gemaal Veneriete Ketel Fabrikaat Ten Horn Veendam Tankketer met ombouw, jaar 1926 Type Lancashire met 2 vuurgangen Stoomdruk 4 antmosfeer overdruk Lengte 8500 mm Diameter 2500 mm Tankinhoud 26 m³ Stoommachine Fabrikaat: Mij. 'De Atlas te Amsterdam 1856 Type: 1 cilinder, horizontale, dubbelwerkende expansiemachine met injectiecondensor Cilinder diameter: 740 mm Zuigerslag: 2440 mm Stoomdruk: 4 atmosfeer overdruk Vermogen: 93 pk bij 10 omwentelingen per minuut Drijfstang: gesmeed; tegen knik beschermd door essenhouten lijf 13
14 Schepraderen Diameter: 6000 MM Breedte: 2 x 2150 mm Opbrengst: 390 kubieke meter water per minuut bij een opvoerhoogte van 600 mm. Een scheprad kan worden afgekoppeld. Colofon Het lesmateriaal werd mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Provincie Overijssel. Het materiaal is ontwikkeld door Henk van der Velde, bestuurslid van Stichting Oude Stoomgemaal Mastenbroek Met dank aan: Wouda Gemaal Waterschap Groot Salland Sanne Gras 14
DOCENTENHANDLEIDING basisonderwijs
DOCENTENHANDLEIDING basisonderwijs 1 Inleiding Welkom bij het lesmateriaal over het ir. D.F. Woudagemaal! Wat leuk dat u binnenkort met uw groep het ir. D.F. Woudagemaal gaat bezoeken. Dit lesmateriaal
Nadere informatieDOCENTENHANDLEIDING. Inleiding
DOCENTENHANDLEIDING Inleiding Wat leuk dat u met uw klas het Woudagemaal gaat bezoeken! Dit prachtige monument speelt nog altijd een belangrijke rol in de waterbeheersing van Friesland. Dit lesmateriaal
Nadere informatieOnder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief
Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius Lesbrief Lesbrief Onder onze voeten U gaat met uw klas een bezoek brengen aan Min40Celsius, aan de hand van deze lesbrief kunt het bezoek (kort) voorbereiden.
Nadere informatiewerelderfgoed Opdracht 1
Naam: Klas: Datum: Welkom in één van de Schatkamers van de wereld. In deze lessen leer je meer over Werelderfgoed Kinderdijk. Welke sporen van duizend jaar waterbeheer kun jij hier nog terugvinden? Definitie
Nadere informatieUTRECHT AAN ZEE: Hoe houd jij droge voeten? Docentenhandleiding
UTRECHT AAN ZEE: Hoe houd jij droge voeten? Docentenhandleiding DOCENTENHANDLEIDING UTRECHT AAN ZEE: HOE HOUD JIJ DROGE VOETEN? 2 April 2011 Utrecht aan Zee: hoe houd jij droge voeten? is ontwikkeld door
Nadere informatiesporen zoeken Opdracht 2 Sporen zoeken van 1000 jaar waterbeheer. Zoek de plekken en maak de vragen.
Sporen zoeken van 1000 jaar waterbeheer. Zoek de plekken en maak de vragen. Naam: Klas: Datum: Vul in dit vak je antwoorden in 1277 Graaf Floris V neemt een belangrijke beslissing tegen wateroverlast:
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 3 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 3 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: INDUSTRIALISATIE (1801 TOT 1940) DE INPOLDERING VAN HET HAARLEMMERMEER Bekijk de video Industriële Revolutie nogmaals. 1 Waarom kreeg het Haarlemmermeer
Nadere informatieWelkom in mijn Museum
Docentenhandleiding Educatieprogramma Welkom in mijn Museum Primair Onderwijs groep 3 en 4 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3,4 Programma:
Nadere informatieInhoudsopgave. Routekaarten voor het museumbezoek 17 Handleiding 17 Molenzaal 18 Ketelhuis 19 Waterschapszaal 20 Machinekamer 21
Inhoudsopgave Blz. Educatief rollenspel in Museum De Cruquius 3 Inhoud 3 Materiaal 3 Doelgroep en groepsgrootte 3 Aansluiting op het onderwijs 3 Voorbereiding in de klas 4 Inhoud 4 De strijd tegen de Waterwolf
Nadere informatieLESBLAD WATERKRINGLOOP GROEP 5-6
1 NAAM GROEP De reis van een waterdruppel Het water op aarde maakt verre reizen. De reizen van het water verlopen altijd in een rondje: de waterkringloop. Het begint met de zon De zon verwarmt het zeewater
Nadere informatieLeerkrachtenhandleiding Peperduur
Leerkrachtenhandleiding Peperduur Geachte mevrouw/meneer, Voor u ligt de leerkrachtenhandleiding bij het onderwijsprogramma Peperduur. In deze handleiding vindt u informatie over het museumbezoek. Het
Nadere informatieGebouwd in Heerhugowaard
groep 5/6 Gebouwd in Heerhugowaard Handleiding voor leerkrachten Erfgoedleerlijn Heerhugowaard Inhoudsopgave Over de erfgoedleerlijn 3 Gebouwd in Heerhugowaard 4 Les 1 Introductieles 6 Les 2 Op pad: gebouwen
Nadere informatieEnergie. Docentenhandleiding. Lesmateriaal onderbouw havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO
Energie Docentenhandleiding Lesmateriaal onderbouw havo/vwo Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief
Nadere informatieLesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school
Lesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school Inhoud: 1. Inleiding 2. Algemene informatie 3. Opbouw van de les 4. Voorbereiding en lestips 1 Door het stof kruipen De gemeente Hoogezand-Sappemeer
Nadere informatieDE RODE DRAAD VAN TWENTE
groep ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen.
Nadere informatieROTZOOIEN MET WATER. Docentenhandleiding WATER ALS WAPEN
E ROTZOOIEN MET Docentenhandleiding N N Lesdoelen - Leerlingen weten dat Nederland verschillende waterhoogtes heeft en dat je gemalen, dijken en sluizen nodig hebt om het water te kunnen managen. - Leerlingen
Nadere informatieKasteel Ammersoyen ligt in Ammerzoden en is 700 jaar oud! Het is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in Nederland.
Kasteel Ammersoyen Kasteel Ammersoyen ligt in Ammerzoden en is 700 jaar oud! Het is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in Nederland. Het kasteel werd gebouwd door de familie van Herlaer om
Nadere informatieAlgemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen
Algemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen Inhoudsopgave INLEIDING... 3 1 DE LESPAKKETTEN IN HET KORT... 3 2 DE OPBOUW VAN DE LESSEN... 4 3 ACHTEGRONDINFORMATIE
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,
Nadere informatielesbrief vervolgles Ulrum
lesbrief vervolgles Ulrum Terpen- en Wierdenland lesbrief Ulrum Inhoud Inleiding 3 Lesoverzicht 4 Introductie 5 Kerndoelen 6 Aansluiting bij de canon 7 Deze lesbrief is ontwikkeld door erfgoedjuf Dineke
Nadere informatieKettingreacties. Docentenhandleiding. Lesmateriaal 1-3 VMBO. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO
Kettingreacties Docentenhandleiding Lesmateriaal 1-3 VMBO Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief
Nadere informatieZeker weten?! Docentenhandleiding. Lesmateriaal 1-2 havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO
Docentenhandleiding Lesmateriaal 1-2 havo/vwo Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod,
Nadere informatieLesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge
Nadere informatieKasteel Ammersoyen ligt in Ammerzoden en is 700 jaar oud! Het is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in Nederland.
Kasteel Ammersoyen Kasteel Ammersoyen ligt in Ammerzoden en is 700 jaar oud! Het is een van de best bewaarde middeleeuwse kastelen in Nederland. Het kasteel werd gebouwd door de familie van Herlaer om
Nadere informatie;k;lk. Les 1 Verschillende soorten nieuws
Les 1 Verschillende soorten nieuws Voorbereiding: U kunt zich aanmelden voor de Nieuwsservice op http://www.nieuwsindeklas.nl/mijn-account/bestellingen en kosteloos dagen weekbladen aanvragen. Deze krijgt
Nadere informatieWie ben jij & wie ben ik?
Docentenhandleiding Wie ben jij & wie ben ik? Groep 6 t/m 8 Beste docent, Wat leuk dat u met uw groep binnenkort naar Museum Catharijneconvent komt om deel te nemen aan het programma Wie ben jij & wie
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland? Natuurkunde, theoretische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Natuurkunde theoretische opdracht kernmodule, 4vmbo Naam: Klas: Pompen of verzuipen Zoals je aan de titel al kunt zien is het onderwerp van deze module het afvoeren van overtollig
Nadere informatieWerkboekje bij de digibordles Noord-Holland werkt aan water
Werkboekje bij de digibordles Noord-Holland werkt aan water Naam: Opdracht 1 De strijd tegen het water in Noord-Holland Je hebt in de klas net de digibordles Noord-Holland werkt aan water gedaan. Wat heb
Nadere informatieSTOOM, MACHINES EN ARBEIDERS
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieWhat s up Zuiderzeeland? Natuurkunde, theoretische opdracht
What s up Zuiderzeeland? Natuurkunde theoretische opdracht kernmodule, 2HV Naam: Klas: Pompen of verzuipen Zoals de werktitel al doet vermoeden is het kernthema van deze module het afvoeren van overtollig
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 1 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 1 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: ONTSTAAN VAN & LEVEN IN DE DELTA (1000 VOOR CHRISTUS TOT 1599 NA CHRISTUS) Een moeras waar de Romeinen hun neus voor ophaalden is een van de
Nadere informatieGravin Elisabeth en de dieren
2017-2018 School en Cultuur Gravin Elisabeth en de dieren Erfgoed project voor groep 4 Ontwikkeling van het project: De Werkhoven Geschiedenis voor u Maart 2017. Copyright: Dit materiaal is bedoeld voor
Nadere informatieGemaal A.F. Stroink 100 jaar. Open de rondleiding in Acrobat Reader of ibooks START PLATTEGROND
Gemaal A.F. Stroink 100 jaar Open de rondleiding in Acrobat Reader of ibooks Startpagina Plattegrond Inleiding 1. Dijkgraaf Albertus Francois Stroink 2. Historie - tijdlijn 3. Ingebruikname gemaal 4. Van
Nadere informatieChina. Stadsgeluiden in China. 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad. Vakgebied: Muziek. Lesduur: 60 minuten per les
China Stadsgeluiden in China 3 lessen rond geluiden in een Chinese stad Vakgebied: Muziek Lesduur: 60 minuten per les China Pagina 1 - Stadsgeluiden in China - Colofon Stadsgeluiden in China Les voor groep
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma. Kijk je rijk. Primair Onderwijs groep 5 en 6
Docentenhandleiding Educatieprogramma Kijk je rijk Primair Onderwijs groep 5 en 6 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma Kijk je rijk
Nadere informatieSprekende Portretten
Docentenhandleiding Sprekende Portretten Sprekende Portretten Jacob Cuyp, Michiel Pompe van Slingelandt, 1649 Primair Onderwijs Groep 4 t/m 8 Inhoud Het Dordrechts Museum...p. 3 Algemene doelstelling programma..
Nadere informatieDit ben ik: selfies en portretten
Docentenhandleiding Educatieprogramma Dit ben ik: selfies en portretten Primair Onderwijs groep 7 en 8 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3
Nadere informatieOverstromingen en wateroverlast
Atlasparagraaf Overstromingen en wateroverlast 1/6 In deze atlasparagraaf herhaal je de stof van Overstromingen en wateroverlast. Je gaat extra oefenen met het waarderen van verschijnselen (vraag 4 en
Nadere informatieINHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieprimair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding
primair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding Inhoud Een doorlopende leerlijn erfgoededucatie 3 Leerdoelen 6 Voorbereiding op het museumbezoek 7 De museumles Mijn verhaal
Nadere informatieDocentenhandleiding. Project Storesafari
Docentenhandleiding Project Storesafari Docentenhandleiding project Storesafari Inhoud opdracht Storesafari De opdracht bestaat uit: 1 Links naar project Storesafari en retailquiz. 2 Docentenhandleiding
Nadere informatieWATER TOOLKIT HANDLEIDING
WATER TOOLKIT HANDLEIDING Inhoudsopgave Algemeen Inleiding Materiaal Water Toolkit Digitaal lesmateriaal Groep 1/2 Lesinhoud Werkbladen Groep 3/4 Lesinhoud Werkbladen Groep 5/6 Lesinhoud Werkbladen Groep
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma. Schilderspraktijken. Ary Lamme, Ary Scheffer aan het werk in het atelier, 1851. Primair Onderwijs groep 7 en 8
Docentenhandleiding Educatieprogramma Schilderspraktijken Ary Lamme, Ary Scheffer aan het werk in het atelier, 1851 Primair Onderwijs groep 7 en 8 Inhoud Het Dordrechts Museum...p. 3 Algemene doelstelling
Nadere informatieMigratie. Ik vertrek - Zij vertrokken VMBO 2. docentenhandleiding
Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken VMBO 2 docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieLesbrief Op zolder bij oma Aletta
Lesbrief Op zolder bij oma Aletta Inhoud: Inleiding Algemene informatie Opbouw van de les Voorbereiding en lestips Op zolder bij oma Aletta Iedereen heeft wel eens gehoord van Aletta Jacobs, maar weinig
Nadere informatieHandleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity
Basisonderwijs Versie 22 mei 2018 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de gemeente over?... 3 Filmpje Hoe werkt de gemeenteraad?... 6 Wie is de baas in de gemeente?... 7 Van probleem
Nadere informatieFase 7: Presenteren en exposeren
Fase 7: Presenteren en exposeren 2 uur Geef leerlingen in deze fase een podium zodat ze met trots hun werkstuk kunnen tonen en over ervaringen kunnen vertellen. Maak er een feest van en organiseer een
Nadere informatieEnergie. Docentenhandleiding. Lesmateriaal onderbouw havo/vwo. Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO
Energie Docentenhandleiding Lesmateriaal onderbouw havo/vwo Dit lesmateriaal is voor gebruik in NEMO Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod
Nadere informatieTe veel, te rijk, te weinig. Waterpark Lankheet
Waterpark Lankheet Erfgoed/NME project voor groep 8 Handleiding leerkracht Opdrachtgever: Waterpark Lankheet en Commissie Culturele Vorming Haaksbergen Bronmateriaal: Waterpark Lankheet/Historische Kring
Nadere informatieSchoolreisjes en educatie
www.glk.nl Schoolreisjes en educatie 2017 Kasteel Hernen Schoolreisjes en educatie Kasteel Hernen is een leuke én leerzame bestemming voor een schoolbezoek of schoolreisje. Neem een stap terug in de tijd
Nadere informatiePresentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018
Presentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018 In gesprek over het water(peil) in De Haak, Zegveld en alternatieven voor het toekomstig waterpeil Programma Welkom
Nadere informatieDOCENT. Thema: verhalen HIER STOND EEN KASTEEL! groep 3 en 4. Stadshagen
Het thema verhalen staat voor groep 3 en 4 in het teken van de Middeleeuwen. De leerlingen ontdekken dat er vroeger een echt kasteel op de plek stond, waar nu hun woonwijk ligt. De eerste stappen tot historisch
Nadere informatieOP DE BOK. Thema: Water
DOCENT Thema: Water In groep 5 en 6 zagen de leerlingen in het thema Water hoe gevaarlijk het water rondom Mastenbroek en kon zijn. In draait het juist om het nut van het water: het Zwarte Water en de
Nadere informatieGROEP 5/6. Fresco s in Raalte, Plaskerk
GROEP 5/6 Fresco s in Raalte, Plaskerk INHOUD Met de leerlijn komen leerlingen van groep 1 t/m 8 in het basisonderwijs structureel in aanraking met het lokale erfgoed en de bijbehorende verhalen, krijgen
Nadere informatieLAGE WATERSTAND IN DE RIJN
LESBRIEF LAGE WATERSTAND IN DE RIJN Inleiding In de winter kende de Rijn een hoge waterstand door de relatief hoge temperaturen in noordwest Europa. In de zomer van 2018 was relatief warm en er viel weinig
Nadere informatieRoute door Museum De Cruquius
Route door Museum De Cruquius 1 Aankomst in het museum De jassen worden opgehangen aan de kapstok. Tassen kunnen hier ook blijven staan. Leerlingen nemen eventueel hun beroepskaart mee, zodat ze in het
Nadere informatieLeerdoelen en kerndoelen
Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de
Nadere informatieDocentenhandleiding. Het leven in een kasteel. Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs
Docentenhandleiding Het leven in een kasteel Het leven in een kasteel Voor leerkrachten van groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs Voorwoord este leerkracht, Een kasteel is meestal heel oud en er heeft zich
Nadere informatieToeristen in Nederland
Toeristen in Nederland Het is bijna zomer. Veel Nederlanders gaan lekker op vakantie naar het buitenland. Maar er komen ook heel veel buitenlandse toeristen naar Nederland. Hoeveel zijn dat er eigenlijk?
Nadere informatieSchoolreisjes. Kasteel Hernen.
Kasteel Hernen Kinderfeestjes - Kasteel Cannenburch Schoolreisjes 2018 www.glk.nl/hernen Kasteel Hernen is een leuke én leerzame bestemming voor een schoolbezoek of schoolreisje. Neem een stap terug in
Nadere informatieAnders voeren. Les b r i e f
Anders voeren Les b r i e f Uitgave: Amsterdams NME Centrum Anders voeren Les b r i e f Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en het Amsterdams NME Centrum met ondersteuning
Nadere informatieOPGEWEKT! Lesbrief bij de rondreizende tentoonstelling Noord-Holland opgewekt! NOORD-HOLLAND. Doelgroep Groep 7 en groep 8
Lesbrief bij de rondreizende tentoonstelling Noord-Holland opgewekt! Doelgroep Groep 7 en groep 8 Opbouw 1. 2. 3. 4. Voorbereiding in de klas Bezoek aan de tentoonstelling Noord-Holland opgewekt! Verwerking
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: NU EN DE TOEKOMST (1941 TOT NU) DE RAMP VAN 1953 Bekijk de video Kustbescherming. 1 A. Welke natuurlijke oorzaken zorgden ervoor dat de watersnoodramp
Nadere informatieFILM VAN DE GESCHIEDENIS.
UITLEG BIJ DIGITALE LES LERARENHANDLEIDING GROEP 7 & 8 DE GESCHIEDENIS VAN FILM Film bestaat in 2016 alweer 120 jaar! Om dit jubileum te vieren, is er lesmateriaal gemaakt voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs.
Nadere informatieDocentenhandleiding. Nijvere Neeltje groep 3-4
Docentenhandleiding Nijvere Neeltje groep 3-4 1 Inhoud 1. Over deze lesbrief p. 2 2. Over het Zaans Museum p. 3 3. Praktische informatie p. 4 3.1 Verloop van het programma p. 4 3.2 Bereikbaarheid p. 4
Nadere informatieAnders voeren. lesbrief
Anders voeren lesbrief Uitgave: ANMEC Anders voeren Lesbrief Een samenwerkingsproject van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst Amsterdam en ANMEC. Redactie/layout: Mirella Vierveijzer, Jolanda van der Heijden
Nadere informatieSectoren. Inhoud. 1. Het sectorwerkstuk. Stappenplan, tips en ideeën Sectorwerkstuk
Ben je op zoek naar een onderwerp voor je sectorwerkstuk? Dan is het misschien interessant voor je. Sectoren Volg je de sector Techniek, dan zit je goed! Want in dit stappenplan kijken we vooral naar de
Nadere informatieProgramma gebiedsfestival 2/3 oktober 2015
Programma gebiedsfestival 2/3 oktober 2015 Week van 28-9 t/m 2-10 De basisscholen gaan op een creatieve manier aan de slag met een thema uit het NLIJD. We denken hierbij aan het thema water, bijv. eventueel
Nadere informatieDocentenhandleiding. Museumles groep 7&8 Skyline Scheveningen. Panorama Mesdag
Docentenhandleiding Museumles groep 7&8 Skyline Scheveningen Panorama Mesdag Pagina 1. Inleiding 3 2. Beschrijving museumles 4 3. Aansluiting bij het onderwijs 5 4. Voorbereiding & Lessuggesties 6 4.1
Nadere informatieaardrijkskunde PROVINCIES VAN NEDERLAND
VOORBEREIDINGSTIJD 20 minuten LESTIJD 35 minuten aardrijkskunde PROVINCIES VAN NEDERLAND GROEP 5,6 LESDOEL De leerlingen leren door herhaling op snelheid, de provincies van Nederland te automatiseren.
Nadere informatieProfielen. Inhoud. 1. Het profielwerkstuk. Stappenplan, tips en ideeën Profielwerkstuk
Ben je op zoek naar een onderwerp voor je profielwerkstuk? Dan is het Woudagemaal misschien interessant voor je. Profielen Volg je het profiel Natuur & Techniek, dan zit je goed! Want in dit stappenplan
Nadere informatieGELOVEN IN DE WERELD LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS TOT ZIENS IN 0NS MUSEUM! GELOVEN IN DE WERELD PAG > 1
PAG > 1 GELOVEN IN DE WERELD VOORTGEZET ONDERWIJS LESBRIEF WAAR GELOOF JIJ IN? Overal in de wereld geloven mensen. Ze geloven in goden, natuurkrachten, voorouders of geloven juist dat dit allemaal niet
Nadere informatieWERKBLAD mijn landschap
WERKBLAD mijn landschap Hoe zie jij het landschap? Wat vind je mooi of belangrijk? Ga alleen of in groepjes aan de slag en maak - een presentatie op papier of digitaal - een gedicht, een verhaal of een
Nadere informatienaam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden.
WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. Ga het vragen. Zoek in boeken en op internet. Schrijf de antwoorden op. Zoek er plaatjes bij.
Nadere informatieMUSEUMLES IN HET VAN ABBEMUSEUM Groep 5 en 6
MUSEUMLES IN HET VAN ABBEMUSEUM Groep 5 en 6 Inleiding De museumles is onderdeel van een lessenreeks met receptieve, reflectieve en actieve onderdelen: - 2 voorbereidende lessen op school door eigen leerkracht
Nadere informatieMigratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding
Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieLesvorm: Onderwijsleergesprek en creatieve opdracht
Persoon of personage? Solotentoonstelling Barbara Visser Lesbrief met enkele suggesties voor creatieve verwerkingslessen n.a.v. het bezoek aan de tentoonstelling van Barbara Visser in Museum De Paviljoens
Nadere informatieHIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK
COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK DE TIJDSWINKEL VOOR GROEP 3-4 HET LEVEN VAN MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDSPERIODEN AAN DE HAND
Nadere informatieLeven onder water Pompen of verzuipen Project voor MBO
Voor: Studenten van de MBO opleidingen op het gebied van: watermanagement, landbouw, veeteelt, tuinbouw, groene ruimte, loonwerk en verwante opleidingen. Door: Wetterskip Fryslân, Stichting Ir. D.F. Woudagemaal
Nadere informatieDocentenhandleiding. Museumles groep 5&6 Het grootste schilderij van Nederland! Panorama Mesdag. Detail Panorama Mesdag Dorp Scheveningen
Docentenhandleiding Museumles groep 5&6 Het grootste schilderij van Nederland! Panorama Mesdag Detail Panorama Mesdag Dorp Scheveningen Pagina 1. Inleiding 3 2. Beschrijving museumles 4 3. Aansluiting
Nadere informatieHANDLEIDING LESMATERIAAL KIJK OP DE DIJK INLEIDING
HANDLEIDING LESMATERIAAL KIJK OP DE DIJK INLEIDING Wetterskip Fryslân is gestart met versterkingen en verhogingen van verschillende dijken in haar beheergebied. De werkzaamheden maken deel uit van het
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 1-2 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Milieu in opdracht van gemeente Harderwijk. Wij hebben
Nadere informatieDebietmeting maken. Aan de hand van metingen aan de sloten en werken met natuurkundige formules een debietmeting leren maken.
Debietmeting maken Doel: Aan de hand van metingen aan de sloten en werken met natuurkundige formules een debietmeting leren maken. Benodigdheden: Groot meetlint / rolmeter Stok / lat om sloot op te meten
Nadere informatieOmgevingsonderwijs in Ermelo
Omgevingsonderwijs in Ermelo Docentenhandleiding Vakgroep Geschiedenis Juli 2012 Inleiding Voor u ligt een lessenserie en docentenhandleiding die gaan over omgevingsonderwijs in Ermelo. Deze serie is gemaakt
Nadere informatieNegentien windmolens van rond 1740
Wandelroute Kinderdijk Lengte: 11 en 20 kilometer Landschap: veenweidegebied, soms zacht en drassig Routebeschrijving: zie pagina 70 Markering: geen Plattegrond: beschikbaar (zie: www.klikprintenwandel.nl)
Nadere informatieStadswerken. Kerndoelen. Programma NMC. Groep 1 t/m 8. www.utrecht.nl/nmc
Stadswerken Kerndoelen www.utrecht.nl/nmc Programma NMC Groep 1 t/m 8 Kerndoelen nader toegelicht De NMC-programma s geven met kerndoelen over Mens en Samenleving, Natuur en Techniek en Ruimte vooral invulling
Nadere informatieINHOUD THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 1 INLEIDING 2
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 INHOUD 1 INLEIDING 2 2 THIS IS HOLLAND: EEN EDUCATIEF PAKKET 3 Doelstellingen 3 Doelgroepen 4 Inzet van de lessen 4 Aansluiting bij methoden en
Nadere informatieDOCENT. Thema: architectuur WONEN: TERUG IN DE TIJD! groep 5 en 6. Tip. Stadshagen
DOCENT In het thema architectuur gaan op onderzoek uit naar de oude huizen die vroeger in en rondom het gebied stonden dat nu is. Ze vergelijken de bouwstijl van verschillende oude huizen met hun eigen
Nadere informatieHuisje, boompje, beestje
Docentenhandleiding Educatieprogramma Huisje, boompje, beestje Primair Onderwijs groep 1 en 2 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma:
Nadere informatieBruggen. elsmarlon smithuis. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/60956
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres elsmarlon smithuis 30 april 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/60956 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatiein de Haarlemmermeer
Docentenhandleiding Techniek & water groep 5,6 & 7 in de Haarlemmermeer Van rattenvanger tot dijkgraaf. Cruquius Museum Pier K, Cultuuronderwijs PO. Colofon Contactgegevens Cruquius Museum Cruquiusdijk
Nadere informatieProject Junior Dijkdenkers
Project Junior Dijkdenkers Opdrachtgever: Projectteam Grebbedijk, Waterschap Vallei en Veluwe, www.grebbedijk.com Dit project is ontwikkeld door: Toonbeeld Schoolprojecten, www.toonbeeldschoolprojecten.nl
Nadere informatieBodyclap. Make the Music with your body
Bodyclap Make the Music with your body 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Bodyclap Inleiding In deze leuke en stoere workshop
Nadere informatieWerken met tradities. Uw project voor. Erfgoedspoor: 3. Toelichting. invul-lesmodel. Titel van het project: 1. Leerjaar:
Werken met tradities invul-lesmodel Werken met is een (digitale) serie lesmodellen waarmee erfgoedinstellingen gemakkelijk hun eigen project voor Erfgoedspoor kunnen samenstellen. Op de volgende pagina
Nadere informatieBenaming. Geschiedenis
Een poldermolen (ook wel watermolen genoemd, maar die naam geeft verwarring) is een windmolen die water van een lager niveau naar een hoger niveau verzet. Dit type molen komt vooral voor in de poldergebieden
Nadere informatieVoorbereiding en planning van een thema
Voorbereiding en planning van een thema Thema: Bouw / groep(en): Periode: Doelstellingen: Kernbegrippen relatie kerndoelen en vakken: Wat is de inbreng van kinderen? (Wat zijn de interesses van leerlingen
Nadere informatieDeze les bestaat uit twee delen. Het eerste deel kunnen de leerlingen zelfstandig in groepjes uitvoeren en het tweede gedeelte doe je klassikaal.
LESBRIEF 1 KM HOOP Handleiding leerkracht In de Week van de Hoop staat Team Hoop centraal, een groep superhelden die samen bijzondere avonturen beleven. De leerlingen ontdekken dat ze allemaal superhelden
Nadere informatieHandleiding docent Waar komt ons eten vandaan?
Waar komt ons eten vandaan? Inleiding Via de lessen van Boerderijeducatie Gooi en Vechtstreek worden leerlingen uitgenodigd kennis te maken met een boerderij in de Gooi en Vechtstreek. Er zijn totaal 15
Nadere informatie