Inleiding Musea. /bis cultuur.nl/adviezen/musea. Raad voor Cultuur - BIS. pagina 1 van 3

Transcriptie

1 pagina 1 van 3 BIS/ Adviezen I Musea Inleiding Musea Het huidige rijksmuseale bestel bestaat uit 26 musea en één ondersteunende instelling. De musea in het rijksmuseale bestel beheren een rijkscollectie of een collectie waarvoor het rijk verantwoordelijkheid heeft genomen. Deze groep musea beslaat slechts een klein aandeel van het gehele museale bestel in Nederland; de meeste musea worden gefinancierd door andere overheden of door particulieren. Hoewel alle huidige rijksgesubsidieerde musea een nationaal belang vertegenwoordigen, is er naar de mening van de raad geen sprake van een evenwichtig bestel. De samenstelling van de BIS is afhankelijk van het eigendom van collecties en is deels historisch gegroeid. Het is dan ook geen getrouwe afspiegeling van het algehele museale aanbod in Nederland. De omvang, collectie, locatie en het budget verschillen zodanig dat onderling vergelijken niet goed mogelijk is. In de adviesaanvraag heeft de minister de raad gevraagd een rangorde te maken en deze gemotiveerd weer te geven. De raad heeft gezien het bovenstaande gekozen voor een rangorde aan de hand van categorieën, zodat rekening kon worden gehouden met de eigen unieke waarde en het profiel van elk museum. Erfgoedwet en de basisinfrastructuur Met de introductie van de Erfgoedwet, die naar verwachting op 1 juli 2016 van kracht wordt, krijgen de musea die momenteel in de basisinfrastructuur zijn opgenomen voor een deel van hun subsidie een langjarig perspectief. Deze musea zullen per 2017 structurele subsidie ontvangen voor het beheer en behoud van de collectie en in de meeste gevallen voor de huisvestingskosten. Voor de overige activiteiten kan de instelling eens per vier jaar subsidie aanvragen in het kader van de BIS. De raad wordt hierover om advies gevraagd. In de regeling is bepaald dat aanvragende instellingen die op basis van de Erfgoedwet subsidie ontvangen bij toekenning voorrang krijgen op nieuwe aanvragers. Dit maakt de ruimte in de basisinfrastructuur voor eventuele nieuwkomers gering. Bovendien is er voor de komende subsidieperiode geen extra budget beschikbaar gesteld, waardoor de financiële ruimte beperkt is. In artikel 3.28, lid 2 van de regeling is verder bepaald dat instellingen die in de huidige periode vanuit de BIS worden gefinancierd niet minder dan 90 procent van het huidige subsidiebedrag kunnen ontvangen. Financieel kader Van de 26 huidige rijksgesubsidieerde musea hebben 24 instellingen meer aangevraagd dan het toegerekende bedrag voor activiteiten in de huidige BIS-periode. Daarnaast zijn er vijf nieuwe aanvragers. Het totaal van de aangevraagde bedragen overstijgt dan ook ruimschoots het subsidieplafond. Deze overschrijding is volgens de raad niet alleen toe te schrijven aan de hoge ambities van de musea zelf. Het heeft ook te maken met de onduidelijkheid die is ontstaan over de berekening van de collectiekosten. Het merendeel van de musea stelt meer kosten te hebben voor de collectie dan de minister heeft berekend. Verschillende musea hebben dit verschil gecompenseerd in de BIS-aanvraag. De raad betreurt deze onduidelijkheid. /bis cultuur.nl/adviezen/musea

2 pagina 2 van 3 Verder constateert de raad dat er bij de musea onduidelijkheid bestaat over de hoogte van subsidiebedragen voor activiteiten. Deze bedragen zijn door de minister niet vooraf kenbaar gemaakt aan de instellingen. De minister is van mening dat de musea deze zelf konden berekenen na aftrek van de bedragen die zijn gereserveerd in het kader van de Erfgoedwet. In de praktijk is het voor veel musea echter niet helder gebleken. In een enkel geval is er door een instelling zelfs minder aangevraagd dan de huidige subsidiebijdrage. Wijze van beoordeling De raad heeft de aanvragen inhoudelijk beoordeeld en heeft daarna elk museum ingedeeld in een rangorde met de volgende categorieën: 1. musea die de afgelopen periode voldoende tot goed hebben gepresteerd en een zeer overtuigende aanvraag hebben ingediend die de raad van bijzonder toegevoegde waarde vindt voor het gehele museale bestel; 2. musea die voldoende tot goed hebben gepresteerd en een overtuigende aanvraag hebben ingediend; 3. musea die onvoldoende hebben gepresteerd en/of een onvoldoende plan hebben ingediend; 4. musea die niet voor subsidie in aanmerking komen. In de regeling is bepaald dat de minister een instelling die een vierjarige instellingssubsidie heeft ontvangen in de periode niet minder dan 90 procent verleent van de subsidie die de instelling in die periode ontving voor haar activiteiten. De raad heeft deze 'subsidiegarantie' als uitgangspunt genomen bij de beoordeling. Dit houdt in dat hij alle rijksgesubsidieerde musea die voldoen aan de algemene beoordelingscriteria op 90 procent van het huidige activiteitenbudget heeft gezet. Hierdoor is ruimte vrijgespeeld voor eventuele nieuwkomers en een verhoging van subsidie aan musea die een bijzondere bijdrage leveren aan het museale bestel. De commissie adviseert de volgende financiële consequenties te verbinden aan de gekozen categorieën: 1. Aan de musea in de eerste categorie wordt de subsidiegarantie van 90 procent toegekend, plus een aanvulling tot 100 procent van het oorspronkelijke subsidiebedrag en een extra bijdrage voor het realiseren van de specifieke plannen. 2. Aan de musea in de tweede categorie wordt de subsidiegarantie van 90 procent van de huidige activiteitensubsidie toegekend. Daarnaast adviseert de raad deze musea een aanvulling tot 100 procent van het oorspronkelijke subsidiebedrag toe te kennen. 3. Aan de musea in de derde categorie wordt geen subsidie toegekend, tenzij een nieuw activiteitenplan wordt ingediend dat voldoet aan een aantal vereisten. De raad adviseert voor deze instellingen een bedrag te reserveren dat overeenkomt met een subsidiegarantie van 90 procent van de huidige activiteitensubsidie. 4. Aan de musea in de vierde categorie wordt geen subsidie toegekend. Categorie 1 Categorie 1 bevat drie musea die een plan hebben ingediend dat niet alleen ingaat op de ontwikkeling van het eigen museum, maar ook op de ontwikkeling van de museale functie in het algemeen. Deze musea geven een nieuwe impuls aan het museum als instituut. Met andere woorden, ze vullen de museale functie op een vernieuwende wijze in. Hierdoor ziet de raad een meerwaarde in de plannen, niet alleen voor de aanvrager zelf, maar voor het hele museale bestel. De raad vindt experiment en innovatie in het museale bestel van groot belang en wil daarom de drie aanvragen die daar voorbeeldstellend in zijn extra honoreren. Naast de subsidiegarantie van 90 procent en de aanvulling tot 100 procent van het oorspronkelijke subsidiebedrag, adviseert de raad nog een extra bedrag toe te kennen voor de realisatie van deze specifieke plannen. Categorie2 De meeste musea hebben naar de mening van de raad een overtuigend plan ingediend en

3 pagina 3 van 3 functioneren daarnaast voldoende tot goed. Het verheugt de raad dat hij een grote groep musea kan indelen in de tweede categorie. De bandbreedte van deze groep is groot; in deze categorie zijn musea geplaatst die de raad voldoende, goed en soms ook zeer goed vindt functioneren. Ook de aanvragen van deze grote groep musea beoordeelt de raad positief. De raad adviseert deze musea de subsidiegarantie van 90 procent toe te kennen, plus een aanvulling tot 100 procent van het oorspronkelijke subsidiebedrag. Categorie3 Er bevinden zich zes musea in de derde categorie, omdat zij naar de mening van de raad in de afgelopen periode onvoldoende hebben gepresteerd en/of omdat hun plan onvoldoende helder is. De raad adviseert aan deze musea een nieuw plan te vragen. Als dit nieuwe plan positief wordt beoordeeld, adviseert de raad de subsidiegarantie van 90 procent toe te kennen. Categorie4 De vierde categorie bevat vijf musea die een aanvraag hebben ingediend die onvoldoende is om in aanmerking te komen voor subsidie. In één geval is er sprake van een formele weigeringsgrond. Bij de andere vier is de aanvraag onvoldoende uitgewerkt en is de raad niet overtuigd van de museale presentatie, zodat nog geen rechtvaardiging gevonden kan worden voor toetreding tot het nationale bestel. Aandachtspunten In het algemeen is de raad onder de indruk van de professionaliteit van de museale sector. De aanvragen zijn voor het merendeel goed uitgewerkt, de profielen zijn onderscheidend geformuleerd en de financiële situatie is in veel gevallen zeer sterk te noemen. Wel wijst de raad op enkele aandachtspunten. Zo zijn er enkele musea die organisatorisch zijn samengegaan met een gemeentelijk of provinciaal gefinancierd museum. De raad adviseert er bij deze musea op aan te dringen hier transparant over te communiceren, zodat voor de verschillende subsidiënten duidelijk is dat de verleende subsidie volledig besteed wordt ten behoeve van het ondersteunde museum. Op het gebied van schoolgebonden educatie opereren de meeste musea goed tot zeer goed. Alle musea zijn zich zeer bewust van hun rol en functie op dit vlak en gaan er professioneel mee om. Omdat musea binnen het huidige bestel vooral aanbodgerichte en op eigen expertise en collectie gerichte educatie aanbieden, ligt gevaar van verdringing op de loer, vooral in de grote steden. Het aanbod overstijgt de vraag. De raad is van mening dat vraaggestuurd werken de nodige aandacht verdient, waarbij samenwerking tussen aanbieders voor de hand ligt. Verder is het van belang dat er op het gebied van educatie meer wordt gedifferentieerd in doelgroepen. De eerste stappen hiertoe hebben de musea reeds gezet. Voorbeelden zijn het speciaal onderwijs, ouderen en blinden/slechtzienden. Daarnaast zijn er enkele musea, zoals Naturalis, Boerhaave en Teylers Museum, waarbij het aanbod zich leent voor andere leerlijnen dan alleen erfgoed en kunstzinnige vorming. De raad vindt het positief dat deze musea activiteiten ontwikkelen voor een breder pakket, maar benadrukt dat erfgoededucatie het primaire doel dient te blijven. Ten slotte ziet de raad veel mogelijkheden door verdere digitalisering van het aanbod. Hij vindt het van belang dat de musea hier blijvend op inzetten.

4 pagina 1 van 3 BIS I Adviezen I Musea I Nationaal Museum van Wereldculturen Nationaal Museum van Wereldculturen Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen (hierna: NMW) is in 2014 ontstaan uit een fusie tussen het Museum Volkenkunde, het Tropenmuseum en het Afrikamuseum. Het museum heeft vestigingen in Leiden, Amsterdam en Berg en Dal. Het NMW beheert en ontsluit volkenkundige collecties. Het gezamenlijk onderzoekscentrum Research Centre for Material Culture is gevestigd in Leiden. De instelling profileert zich als museum over mensen: 'op de verschillen na zijn we hetzelfde'. Zij wil met de tentoonstellingen laten zien hoe culturen met elkaar verweven zijn en hoe betekenis wordt gegeven aan culturele groepen en geschiedenissen. Het museum heeft als missie bezoekers te inspireren tot wereldburgerschap geadviseerd subsidiebedrag gevraagd subsidiebedrag De aanvraag is gebaseerd op artikel 3.26 van de Subsidieregeling culturele basisinfrastructuur Subsidieadvies De Raad voor Cultuur adviseert Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen een subsidiebedrag toe te kennen van Dit bedrag is conform de indeling in categorie 2. De raad complimenteert het NMW met de in korte tijd gerealiseerde fusie. Daarbij is de raad positief over de profilering van het museum. Het slaat een nieuwe weg in door tentoonstellingen te benaderen vanuit universele thema's en door mensen centraal te stellen. De rol die het museum wil innemen in het maatschappelijke debat is veelbelovend. Op het gebied van educatie opereert het museum met de diverse locaties goed tot uitstekend. Vooral het Tropenmuseum Junior is toonaangevend op educatief vlak. Het museum wil zich de komende tijd meer richten op het bereiken van nieuwe doelgroepen, waaronder nieuwe Nederlanders. Dit initiatief vindt de raad passend bij het karakter van het museum, net als de wijze waarop het culturele diversiteit in de eigen organisatie doorvoert. De fusie van het Museum Volkenkunde, het Tropenmuseum en hetafrikamuseum is in een korte tijd succesvol gerealiseerd. De kracht van het NMW zit in het behoud van de drie merknamen. Het is van belang de authenticiteit van de drie locaties te waarborgen. Beoordeling Kwaliteit De raad heeft waardering voor de daadkracht waarmee het Museum Volkenkunde, het Afrikamuseum en het Tropenmuseum in korte tijd zijn gefuseerd tot het Nationaal Museum van Wereldculturen met drie vestigingen. De strategie om de sterke merken van de afzonderlijke musea in ere te houden, is goed doordacht. De raad vindt het van belang dat het NMW blijvend inzet op het authentieke karakter van de drie vestigingen afzonderlijk. Een aandachtspunt hierbij is de aanwezigheid van inhoudelijke expertise op de locaties. In het algemeen merkt de raad op dat ook het Wereldmuseum Rotterdam een passende samenwerkingspartner is en moedigt hij beide musea aan dit te onderzoeken. De raad onderschrijft de aandacht die het museum gaat besteden aan de vernieuwing van de vaste opstellingen op elk van de drie locaties. Met name de vaste opstelling van het Afrikamuseum is aan herziening toe. Het museum heeft mooie artefacten in zijn collectie, maar is geen afspiegeling van het huidige Afrika; het continent wordt nog te veel als één entiteit neergezet. /bis cultuur.nl/ adviezen/musea/nationaal-museum-voor-wereldculturen

5 pagina 2 van 3 De raad is positief over de profilering van het NMW als museum over mensen. Het stelt mensen centraal en neemt universele emoties als uitgangspunt bij de samenstelling van tentoonstellingen. Vreugde, verdriet, angst en rouw zijn voorbeelden van thema's. Het tentoonstellingsprogramma is gebaseerd op drie programmalijnen: 'Icons of the World', 'The Art of Living' en 'The World Connected'. Denken vanuit deze thema's is naar de mening van de raad aansprekend en tegelijkertijd passend bij de signatuur van het museum. Om bij te dragen aan maatschappelijke dynamiek en creativiteit heeft het museum het programma 'NextLevel' ontwikkeld. Het wil met dit programma onder meer reflecteren op de spanningen die de culturele dynamiek kan veroorzaken. Naar de mening van de raad hoort maatschappelijke relevantie bij uitstek bij dit museum. Het heeft zich met dergelijke programma's eerder succesvol gemanifesteerd; de raad ziet 'NextLevel' als een goede voortzetting daarvan. De raad is positief over het samenbrengen van wetenschappelijk onderzoek naar wereldwijde materiële cultuur in het Research Center for Material Culture, dat eerder op de verschillende locaties plaatsvond. Uitwerking van de activiteiten ontbreekt echter in het plan. Educatie en participatie Het NMW heeft het educatieprogramma op de drie locaties uitstekend op orde. Het profiel van het museum is goed uitgewerkt in de educatieplannen, waarmee aansluiting wordt gezocht bij de curricula van scholen. De raad is positief over de ontwikkeling van een landelijk doorlopende leerlijn rond wereldburgerschap. Ook de beoogde uitbreiding van een educatief programma dat buiten de museummuren kan worden ingezet en de aansluiting van programma's bij de 21e-eeuwse vaardigheden springen in het oog. Prijzenswaardig is het programma van het Tropenmuseum Junior. Het is vernieuwend en het heeft de afgelopen jaren bewezen een succesformule te zijn. In 2014 en 2015 kwamen er gemiddeld jongeren in schoolverband naar het museum. Het NMW wil in jongeren bereiken, van wie via het onderwijs. De raad vindt deze stijging realistisch, gelet op de aantrekkingskracht van het Tropenmuseum Junior. De raad vindt het verder positief dat het museum de locaties gratis toegankelijk wil maken voor kinderen tot en met 12 jaar. Maatschappelijke waarde Publieksbereik Het museum heeft in het eerste jaar van zijn bestaan een recordaantal bezoekers ontvangen: bijna In 2015 waren dat er nog meer: bijna In de nieuwe subsidieperiode wil het museum dit aantal verhogen naar bezoekers in De raad vindt dit realistisch, gezien de sterke positie van de drie afzonderlijke locaties. De plannen om nieuwe doelgroepen en met name nieuwe Nederlanders te bereiken, zijn aansprekend. Het museum is de afgelopen jaren succesvol geweest met het programmeren voor een specifiek publiek. De raad is van mening dat het bij het karakter van het NMW past om een voortrekkersrol te vervullen bij het interesseren van een breed publiek. Ondernemerschap De raad vindt dat het NMW een gedegen beleid voert op het gebied van ondernemerschap. Door middel van een solide marketingbeleid heeft het museum drie sterke culturele merken in stand weten te houden. Het is erin geslaagd zijn eerste jaar positief af te sluiten. Het eigen inkomstenpercentage is met gemiddeld 26 procent voor de komende subsidieperiode echter aan de lage kant. De raad is positief over het personeelsbeleid van het NMW. Het museum wil daarin meer aandacht besteden aan culturele diversiteit. Het NMW wil zijn ervaringen gaan bundelen in het Book of Colours, dat het met andere culturele instellingen wil gaan delen. Het initiatief om werkervaring te bieden aan talenten met een cultureel diverse achtergrond in de vorm van stages en fellowships, vindt de raad een goed voorbeeld voor het hele museale veld. http ://bis cultuur.nl/adviezen/musea/nationaal-museum-voor-wereldculturen

6 pagina 3 van 3 De Governance Code Cultuur wordt toegepast, al wordt in de aanvraag niet toegelicht op welke manier de organisatie daarmee omgaat.