Coachen met een dubbel doel. Handleiding voor positieve coaching

Transcriptie

1 Coachen met een dubbel doel Handleiding voor positieve coaching Hockey Club Houten 1

2 Voorwoord Hoe krijgen we onze jeugd 1 zover dat ze met plezier het beste uit zichzelf halen? Het belang van goede coaches Als coach vervul je een belangrijke rol in het leven van onze jeugdleden. Je bent in de positie dat je ze - naast het hockeyen - waardevolle levenservaring kunt bieden. Coaches onderschatten vaak hun invloed, want:! het gedrag van de coach beïnvloedt behoorlijk het zelfbeeld van de jonge sporter,! voor sommige kinderen kan de coach in een periode van hun leven minstens zo belangrijk zijn als hun ouders. De relatie die je als coach met de individuele teamleden opbouwt, kun je gebruiken om naast de hockey techniek en tactiek ook de persoonlijke en sociale ontwikkeling van je spelers te ontwikkelen. In deze handleiding vind je richtlijnen over het positief coachen. Deze richtlijnen zijn bedoeld om je te helpen jouw positieve invloed te vergroten. Door aandacht te hebben voor positief coachen schep je een omgeving waar jeugdige sporters plezier hebben in sporten en zin hebben om beter te worden. Dat is naast de wedstrijd willen winnen het andere doel van de coach. Door meer dan 25 jaar onderzoek zijn deze richtlijnen ontstaan. Onderzoek heeft ook uitgewezen dat kinderen die plezier hebben in sport:! gemotiveerder zijn om te trainen en daardoor harder trainen,! beter presteren en ook langer blijven sporten. In 2010 hebben Nico Weel en Jan Stevers het initiatief genomen om Positief Coachen bij HCHouten te introduceren na een inspirerende en herkenbare theatersessie van Ewald van Kouwen vanuit de Stichting Positief Coachen. De gemeente Houten maakte deze sessie mede mogelijke en ondersteunende het initiatief met drie vervolg workshops voor coaches van onze vereniging. Daarna volgde nog twee series van workshops wat werd ondersteund door het toenmalige bestuur vooral in de persoon van Hans Burghard. In de loop van 2011 werd vanuit de reeds actieve kerngroep Positief Coachen een beleidsplan voorgelegd aan het bestuur en de vereniging en aangenomen. Daarna is het gedachtegoed zich als een olievlek gaan verspreiden. Vanuit de behoefte aan zowel theoretische onderbouwing als praktisch te gebruiken hulpmiddelen is deze handleiding ontstaan. Te gebruiken door alle coaches, trainers, begeleiders, commissieleden ouders en alle vrijwilligers. De handleiding heeft niet de bedoeling uitputtend te zijn maar een basis van waaruit iedereen zijn/haar eigen invulling kan gaan geven met gebruikmaking van dezelfde uitgangspunten. Positief coachen zorgt ervoor dat jij en je spelers (los van de hoeveelheid overwinningen) er altijd beter van worden. Veel plezier namens de kerngroep Positief Coachen! Jan Stevers, Houten, juni Deze handleiding is opgesteld vanuit de begeleiding van jeugdspelers. Duidelijk is echter dat ook de begeleiding van senioren zeer goed werkt met deze aanpak. Inmiddels is positief coachen opgenomen in de beleidsplannen van breedtesport en prestatiesport van HCHouten. 2

3 Inhoudsopgave Deel 1: De positieve coach / theorie en achtergrond A. Sprookje of werkelijkheid B. DubbelDoel Coach (DDC) C. De betekenis van winnen D. Energie, Leren en Fouten maken (E.L.F.) E. Gedrag van de coach en de invloed op spelers F. Aangename sportomgeving door inzicht in communicatie Deel 2: Gereedschappen / praktijk 1. Maak je team bekend met E.L.F. en maak onderlinge teamafspraken aan het begin van het seizoen 2. Achterhaal de drijfveer van een speler 3. Waardeer niet-succesvolle pogingen en geef kritiek zorgvuldig 4. Stel reële en uitdagende doelen en praat taakgericht 5. Ontwikkel een teamritueel bij fouten 6. Vul de emotionele tank 7. Draag respect voor het hockeyspelletje uit 8. Informeer en betrek de ouders 9. Heb aandacht voor het groepsproces 10. Het verkrijgen van respect van je spelers en omgaan met wangedrag Voor deze handleiding is o.a.gebruik gemaakt van de brochure Coaches die nooit verliezen van Frank L. Smoll en Ronald E. Smith en van de inzichten vanuit de stichting Positief Coachen opgericht door Jaques van Rossum en Ewald van Kouwen De brochure is nog steeds te verkrijgen via U kunt ook een los exemplaar van deze brochure bestellen bij de stichting HQ&P (Human Quality & Performance), door 6,50 euro over te maken op postbankrekening van de stichting te Amsterdam (bedrag is inclusief btw en verzendkosten). Informatie over de stichting Positief Coachen is te vinden via De inzichten van waaruit de stichting Positief Coachen werkt, is gebaseerd op het onderzoek van Jacques van Rossum over talentontwikkeling in de sport en op het boek Mindset, the new psychology of succes van Carol Dweck. Daarnaast worden de ideeën gebruikt uit het boek Double Goal Coach van Jim Thompson 3

4 Deel 1: De positieve coach / theorie en achtergrond A. Sprookje of werkelijkheid Jij staat als coach bij de dug-out. Je ziet dat je spelers hun best doen. Je ziet dat ze plezier hebben. Ze spelen als een echt team. Ze troosten de keeper bij een onhandige actie waardoor er een tegendoelpunt komt. Ze geven elkaar aanwijzingen zoals afgesproken. Ze prijzen elkaar bij een mooie actie. De spelers op de bank ook. Ondanks de achterstand blijven ze hockeyen, blijven ze hun best doen. Ze schelden niet tegen de scheids die het af en toe niet helemaal goed ziet. Na het derde tegendoelpunt blijven ze hockeyen. Ze doen hun uiterste best. Af en toe lacht een speler naar jou. Jij knikt, kijkt tevreden terug en moedigt aan. Je klapt in je handen, prijst je spelers. Dan klinkt het eindsignaal. Jouw team juicht. Jij juicht met alle ouders mee. De tegenstander wordt gefeliciteerd. Ook hun ouders langs de kant door onze ouders. Zij hebben goed gespeeld en met 3-0 gewonnen! Ondanks de nederlaag zie je lachende ouders en lachende kinderen. Wat zijn jouw spelers trots! Wat ben jij trots. Voor jou zijn het allemaal winnaars. Wat is hier aan de hand? Hoe kan een team dat met 3-0 verliest toch nog lachen? Hoe kunnen coach en ouders zo tevreden zijn na een 3-0 nederlaag? Kent u het geheim? Het geheim is positief coachen. De coach kende de tegenstander (vorige wedstrijd tegen hen met 8-0 verloren). Hij sprak met de spelers enkele duidelijke doelen af. Spannende, niet makkelijke, maar wel haalbare doelen: 1. Laten we proberen met minder dan 5 doelpunten verschil te verliezen. 2. Blijf als team spelen. 3. Help elkaar en 4. Geef 100%. Hij heeft deze doelen ook aan alle ouders meegedeeld. Ook zij leefden mee tijdens de wedstrijd. Alle doelen hebben ze bereikt. Wat een overwinning! 4

5 B. DubbelDoel Coach Twee doelen. Bij jeugdsport draait het niet alleen om de sport. Het draait ook om het leven! Een effectieve positieve coach is met beide onderstaande doelen bezig.! Doel 1. winnen! Doel 2. leren van levenslessen door hockey Een belangrijk uitgangspunt daarbij is: Om te winnen moeten we het vooral niet steeds over winnen hebben! Maar dat doen we vaak wel vanuit de gedrevenheid die als coaches in ons zit. Onderzoek leert dat jeugdspelers die alleen zo begeleidt worden vaker onderstaande gedachten hebben: Jij leert me dat ik een loser ben als ik niet win. Jij leert me scheidrechters niet te respecteren. Jij leert me regels en onderlinge afspraken om te buigen. Jij leert me geen respect te hebben voor mijn tegenstanders. Jij leert me te winnen tegen elke prijs. Jij leert me dit spel niet leuk te vinden Dit is inderdaad niet wat wij als vereniging HC Houten willen! Maar denkt u eens aan:! De manier waarop wij volwassenen en oudere jeugdspelers omgaan met de jeugd?! Hoe is ons gedrag tijdens en na de wedstrijd? Wat zeggen we?! Hoe is onze communicatie? Wat leren de kinderen werkelijk van ons? Teveel jeugdspelers stoppen met hockeyen (sporten in het algemeen). Een verontrustend signaal. Geschreeuw en ruzie aan de zijlijn. Coaches en ouders die hun kalmte en daarmee het respect van de spelers verliezen. Een coach die zich op beide doelen richt noemen we een DubbelDoel Coach. Deze visie vanuit de Positive Coaching Alliance (PCA) heeft in de VS een kentering teweeggebracht in de manier van coachen bij jeugdsporten. Wetenschappers en organisatiedeskundigen en steeds meer sportbonden, verenigingen en topcoaches hebben zich geschaard achter het gedachtegoed van de PCA. In Nederland heeft dr. Jaques van Rossum, bewegingswetenschapper aan de VU, het gedachtegoed geadopteerd. Hij was zelf al bezig met een onderzoek toen hij in aanraking kwam met dit gedachtegoed. In zijn eigen longitudinaal onderzoek (over een periode van negen jaar) wilde hij meer te weten komen over talentontwikkeling in de sport. Hij besteedde hierbij in het bijzonder aandacht aan toppers en drop-outs. Uitkomsten van het onderzoek van dr. Van Rossum! Bij 80% van de sporters gaat het in de eerste plaats om de eigen prestatie.! 60% vindt het winnen minder belangrijk dan het laten zien wat jezelf kan. Deze twee uitkomsten sluiten precies aan bij het gedachtegoed van PCA in de VS. Jaques van Rossum heeft daarom besloten deze opvatting over een positief jeugdsportklimaat in Nederland verder bekend te maken onder de titel Coaches die nooit verliezen. Inmiddels is er een webpagina met dezelfde naam ( Deze handleiding is voor een groot deel gebaseerd op zijn ideeën en zijn werk. Voor het andere deel komen de ideeën uit het boek Double Goal Coach van Jim Thompson. 5

6 C. De betekenis van winnen Jeugdspelers zijn geen professionals. Zij hebben dus andere doelen. Bij de jeugdsport gaat het om ontwikkeling. Het belangrijkste is niet winnen of geld, maar de kwaliteit van sportervaring. In die zin is deelname aan sport een vormingsproces waarbij jongeren leren om te gaan met allerlei aspecten waar ze later in hun leven mee te maken zullen krijgen. Hoewel er gestreefd wordt naar winst, is het in geen geval het hoofddoel. Helaas raken sommige coaches verstrikt in de winnen-is-alles-sfeer. Als gevolg hiervan verliezen ze uit het oog waar het werkelijk om gaat. Winnen komt vanzelf, binnen de grenzen van de talenten van de sporters. Een positieve relatie tussen de sporter en de coach is daarbij van groot belang. Jonge sporters kunnen zowel van winnen als van verliezen leren. Maar omdat te laten gebeuren moet het begrip winnen anders / breder ingevuld worden. Jonge sporters kunnen onmogelijk leren van winnen en verliezen als ze denken dat het enige doel is de tegenstander te verslaan. Als na afloop van een periode van samen optrekken met jonge spelers blijkt dat ze er plezier in hebben gehad om met jou als coach en hun teamgenoten om te gaan, zich beter te voelen over zichzelf, hun vaardigheden verbeterd hebben en ernaar uitzien in de toekomst weer aan sport te doen, dan heb je iets veel beters bereikt dan alleen maar gewonnen partijen en kampioenschappen. Winnen is dus niet alles zaligmakend. Verliezen is niet hetzelfde als falen. Het is belangrijk dat spelers verliezen niet zien als falen want verliezen is geen afspiegeling van de eigenwaarde van sporters. Succes is niet hetzelfde als winnen. Verliezen en winnen hebben te maken met de uitkomst van de wedstrijd. Succes en falen hebben te maken met inzet en inspanning en beter worden. Winnen heb je trouwens ook niet helemaal in de hand. Het is afhankelijk van de tegenstander, de oplettendheid van de scheidsrechter, geluk/pech, blessures, etc. Een Positieve Coach beschouwt winnen als een bijproduct van het streven naar excellent presteren. Respect van jonge sporters voor hun coach hangt veel meer af van hoe ze begeleidt worden dan van winnen of verliezen. 6

7 D. Energie, Leren en Fouten maken (E.L.F.) Wat verwachten we van onze spelers? Wanneer zijn ze winnaars? Drie trappen Energie (Inzet) > Deden we ons uiterste best? Hebben we alles gegeven wat we in ons hebben? Als iemand al zijn energie/inspanning erin heeft gelegd maar zonder wedstrijdresultaat, dan verdient hij toch een bekrachtiging of aanmoediging? Leren > Heb je ervan geleerd? Beter dan vergelijken met je tegenstander. Angst wordt minder. Je bent blij dat je in een training of wedstrijd wat hebt geleerd, ook al heb je verloren. Je wil daarom nog harder werken om nog meer te leren. Door je niet op het scorebord te focussen en je te richten op zelf leren heb je meer plezier. Fouten > Durfde je fouten te maken? Je kunt het complexe hockeyspel niet leren als je geen fouten maakt. Spelers die geen fouten durven te maken, spelen met de handrem erop. Een Positieve Coach legt dus de nadruk op 1. Energie (100% inspanning) - in plaats van op het resultaat, 2. Leren - in plaats van vergelijken met anderen. 3. Fouten durven maken in plaats van bang zijn voor straf Je gedragen als een winnaar houdt dus in: 1. Zet je altijd voor de volle 100% in. 2. Blijf leren en verbeteren. 3. Laat je niet afstoppen door gemaakte fouten. Een jeugdspeler moeten we leren zich te richten op E.L.F. Dan is hij immers zelfstandig in staat zich blijvend te ontwikkelen. Dit is een levensles die we bij HCHouten van groot belang vinden. De focus op E.L.F. zorgt voor het afnemen van angst en het toenemen van zelfvertrouwen. Als sporters minder angst hebben, ervaren ze meer plezier in sport. En als het zelfvertrouwen toeneemt, gebeuren er hele mooie dingen. De gedachte achter positief coachen is daarmee dat het winnen van de wedstrijd (doel 1) een veel grotere kans van slagen heeft als de benadering, de begeleiding uitgaat van bovenstaande uitgangspunten. Stel je voor: Als jouw team meer zelfvertrouwen krijgt, zullen je spelers harder en langer doortrainen en voor zichzelf gaan oefenen. Stel dat jouw team even goed getalenteerd is als die van één van je belangrijkste tegenstanders. De andere coach focust vooral op het scorebord, terwijl jij je spelers aanmoedigt zich te concentreren op verbeteren/leren. De spelers van het andere team ervaren steeds meer angst, terwijl jouw team steeds meer zelfvertrouwen krijgt. Jouw spelers gaan harder trainen en hebben zin om steeds moeilijkere dingen te leren. In de loop van het seizoen (niet direct) moet dit leiden tot meer overwinningen voor jouw team. 7

8 E. Gedrag van de coach en de invloed op spelers Er zijn drie benaderingen voor de beïnvloeding van sporters: 1. van een negatieve aanpak naar een positieve aanpak 2. van resultaatgericht naar taakgericht 3. van ieder met eigen verwachtingen naar duidelijke onderlinge afspraken De positieve aanpak: de gewenste inzet, beweging, pass, actie versterken door sporters aan te sporen en ze te belonen (compliment geven). Deze aanpak past bij de visie van de Dubbeldoel coach, E.L.F. en daarmee van Positief Coachen. De negatieve aanpak: fouten die sporters maken bekritiseren en bestraffen. Het gevolg van deze commandeerstijl is angst. Bestraffing creëert faalangst, afkeer en vijandigheid. De taakgerichte aanpak: focus op dat wat de sporter kan beïnvloeden. Afspraken over zijn eigen gedrag, acties zowel technisch als tactisch. De resultaat gerichte aanpak: Focus op het winnen van de wedstrijd ten koste van alles waarbij vooral aandacht gegeven wordt aan zaken die de speler niet kan beïnvloeden. Hoewel beide stijlen worden gebruikt bij het coachen, is er een aantal redenen waarom de positieve aanpak bij Hockeyclub Houten de voorkeur krijgt. 1. Het werkt beter! 2. Het schept een aangename sportomgeving. Coachen is de vaardigheid in het positief beïnvloeden van anderen. Er is eigenlijk niets mysterieus aan. Het is gewoonweg gebruik maken van je gezonde verstand. Deze handleiding is op dat gezonde verstand gebaseerd. Maar belangrijker nog: onderzoek heeft aangetoond dat positief coachen een effectieve manier is om de motivatie, het moreel, het plezier in sport en de prestatie te bevorderen. Mag je dan helemaal geen kritiek meer hebben bij een positieve aanpak? Zeker wel. Dat is zelfs essentieel, anders kan je niet leren. De manier waarop je dat als coach doet is allesbepalend voor de acceptatie ervan. Maar dat geldt net zo goed voor het geven van kritiek tussen de spelers onderling. Maken van onderlinge afspraken: In elk nieuw team is het belangrijk dat de uitgangspunten van E.L.F. opnieuw worden benoemd. Daarnaast is het heel belangrijk dat de er onderling afspraken gemaakt worden tussen de spelers. Het zijn hun eigen afspraken en als coach organiseer en faciliteer je dit proces. De afspraken kunnen heel divers zijn van op tijd komen tot materiaalgebruik en van omgaan met teleurstellingen tot afspraken over de trainingen. Afspraken over het proces zijn, net als taakgerichte doelen, te beïnvloeden en hebben erg veel invloed op de sfeer in een team. Maak je ze vooraf dan is duidelijk wat iedereen kan verwachten van elkaar en kan je er ook op aangesproken worden. Maak je ze niet dan is er een grote kans op verschillen in verwachtingen en de daarbij horende onderlinge spanningen of gedoe tussen spelers onderling en/of tussen speler(s) en coach. 8

9 F. Aangename sportomgeving door inzicht in communicatie De gedachte van een positieve benadering van onze jeugdspelers heeft zeker ook effect op iedereen die rondom het spelletje betrokken is bij de vereniging. Als de sfeer op de vereniging aangenaam is, werkt dat door. Je ziet het dan terug in hoe ouders, commissieleden, bestuur en alle andere vrijwilligers en betaalde krachten met elkaar omgaan. In die zin is er een breder belang dan alleen hoe coaches met spelers omgaan en hoe spelers onderling met elkaar omgaan. In workshops rondom positief coachen gebruiken we om die reden ook vaak een communicatiemodel waardoor inzicht ontstaat vanuit welke positie mensen met elkaar communiceren, Het is vrij gebruikelijk dat we denken dat we het over de inhoud hebben maar dat er feitelijk op een ander niveau iets speelt (boven tafel en onder tafel). Een reactie van een ouder over de beslissing van een scheidsrechter gaat niet alleen over die beslissing maar gaat ook over emotie omdat het als onrechtvaardig beleefd wordt. En niveau dieper gaat het als het idee ontstaat dat het met opzet gebeurt want dat doe je niet. Dan heb je het over wat je normaal vindt (normen/waarden). En als dat ook nog een effect gaat krijgen op de onderlinge verhoudingen tussen mensen dan heb je alle onderdelen van de onderstroom in de communicatie tussen mensen gehad. Dit model heeft in de praktijk al vaak zijn hulp bewezen omdat snel duidelijk wordt vanuit welk niveau je reageert. De kunst is om daar dan ook het gesprek met elkaar over te hebben. In de praktijk blijkt dan vaak dat mensen dezelfde behoefte aan een aangename sportomgeving en daarmee onderlinge relatie en verhoudingen hebben. Uitspreken wat je normaal gedrag vindt en wat je verwacht van anderen (afspraken maken over hoe we met elkaar omgaan) zijn we niet snel gewend te doen maar helpt veel onduidelijkheid te voorkomen en het gedrag van anderen te begrijpen. Tenslotte: Emotie is een vorm van betrokkenheid. Als we zo leren kijken naar elkaar zoek je ook elkaar op en ga je in gesprek waar die emotie vandaan komt. Ook dat helpt mee aan een aangenaam sportomgeving. Meer dan elkaar veroordelen en over iemand praten die zich niet zo aangenaam gedraagt. 9

10 Deel 2: Gereedschappen / praktijk 1. Maak je team bekend met E.L.F. en maak onderlinge teamafspraken aan het begin van het seizoen Om ervoor te zorgen dat jij de spelers begrijpt, de spelers jou begrijpen en de spelers onderling elkaar begrijpen organiseer je vóór het begin van het seizoen één of meerdere bijeenkomsten om met elkaar afspraken te maken. Belangrijk daarbij is dat je als een opsomming van onderwerpen hebt voorbereid waar je met de spelers over wilt praten. Vóór het begin van het seizoen wil zeggen tussen het moment dat de teamindeling bekend is gemaakt in juni en de start van de trainingen/wedstrijden in eind juli / begin augustus. Één van de onderwerpen waarover afspraken gemaakt worden gaat over de uitgangspunten van E.L.F. maar er zijn nog veel meer thema s met elkaar te bespreken. Zoals afspraken hoe je met elkaar omgaat op momenten dat het lekker loopt maar ook als het even tegenzit. Het gaat natuurlijk nog wel steeds over het hockeyspelletje en daarover is zeker ook het nodige te bespreken. Net als met alle andere voorbeelden die je in deze handleiding krijgt, geldt ook voor dit gereedschap dat je het natuurlijk niet woord voor woord over hoeft te nemen. Zet het over in je eigen taal en gebruik het verder op jouw manier. Een voorbeeld: Coach tegen zijn spelers Hockey is een mooie sport. Je kunt er een hoop plezier aan beleven en je kunt er ook andere dingen van leren. Dingen die je later in je leven ook nodig hebt. Van hockey heb ik zelf vroeger ( ) ook veel geleerd. Ik wil jullie vertellen over de doelen die ik voor dit seizoen heb vastgesteld. Doelen voor het team en doelen voor jullie apart. Ik wil dat we allemaal voor onszelf winnaars zijn. Er zijn twee soorten winnaars. Wat is volgens jullie een winnaar? Wat betekent winnen? (verschillende antwoorden mogelijk) De ene winnaar is degene die de meeste doelpunten heeft gemaakt aan het eind van de wedstrijd. Wij willen graag zo n winnaar zijn, nietwaar? Maar er is nog een soort winnaar. En die is even belangrijk. We willen ook leren hoe we een winnaar kunnen worden in wat we doen. Dus niet alleen als resultaat van de wedstrijd maar als je zelf het idee dat je beter bent geworden dan de vorige keer dan is dat eigenlijk nog belangrijker dan die wedstrijd. Als we winnaars willen zijn, moeten we beginnen met ons te gedragen als winnaars. En een winnaar is iemand die hard werkt om ergens heel erg goed in te worden. We noemen iemand die ergens goed in is een TOPPER. Een topper wil dus steeds beter worden. Hij is niet tevreden wanneer hij beter is dan een ander, nee. Hij is tevreden als het beter gaat dan de vorige keer. Hij wil altijd beter worden. Hij wil het beste uit zichzelf halen. Oké, als team willen wij een topteam worden. Een team met allemaal toppers. Wij willen dus zo goed als mogelijk worden door ons best te doen. We proberen een topper te zijn op allerlei gebied. Eigenlijk op elk gebied dat we zelf willen. 10

11 Om een TOPPER te worden moet je de volgende drie trappen beklimmen: (op een bord) 1. E = Energie We geven elke wedstrijd en training 100% van onze energie. Ik maak me meer druk over onze inzet dan over winst of verlies. Tegen een zwak team kunnen we misschien winnen zonder ons best te doen. Dat zegt dus niet zoveel. Aan de andere kant kunnen we tegen een team dat veel beter is onze uiterste best doen en toch verliezen. Ik zou trots op jullie zijn, omdat jullie je uiterste best hebben gedaan. Dus de E is van de energie die je erin steekt. Je inzet. 2. L = leren We willen elke wedstrijd en training weer meer leren. Als we dat willen en doen dan worden we steeds beter. Ik vind het belangrijk dat we leren van een wedstrijd. Van een wedstrijd tegen een zwak team leren we niet veel. Ik vind het daarom helemaal niet erg wanneer we verliezen van een betere tegenstander. Het is belangrijk dat we van zo n wedstrijd leren. Dus de L is van blijven leren. 3. F = Fouten maken De meeste mensen denken dat het slecht is om fouten te maken. Maar fouten horen bij leren. Je kunt moeilijke hockeytechnieken niet leren als je bang bent om fouten te maken. Iemand die bang is om fouten te maken, zal niet vaak wat proberen. Ik vind dat je fouten mag maken in dit team. We willen ervan leren. Pas op dat je niet bang wordt voor het maken van fouten. Het is dus oké om een fout te maken. Dus wanneer jij je gedraagt als een winnaar / als een TOPPER dan Zet jij je altijd voor de volle 100% in. Blijf je leren en verbeteren. Laat jij je niet afstoppen door gemaakte fouten. 2. Achterhaal de drijfveer van een speler Een goede gewoonte van coaches is om gedurende het seizoen zeker 3x een individueel gesprek met jou als coach te hebben. Tijdens deze gesprekken leer je de speler beter kennen en kun je achterhalen wat de speler belangrijk vindt. Daarnaast leer je wat de speler wil leren en meemaken. Is het techniek, tactiek, sfeer, leuke onderlinge verhoudingen? Om zo in gesprek te komen met een speler is een rustige omgeving en geen tijdsdruk van belang. Anders komt er geen echt goed gesprek tot stand. Als voorbereiding kan je de spelers een lijstje met vragen geven om zich voor te bereiden op het gesprek. Wordt meteen duidelijk waar jullie het over gaan hebben. De spelers zullen het serieus nemen als jij het zelf ook serieus neemt. Leer in deze gesprekken gebruik te maken van open vragen. Dat zijn vragen waarop een inhoudelijk antwoord verwacht wordt. Gebruik zo weinig mogelijk vragen waar een ja/nee antwoord op gegeven kan worden en gebruik ook geen suggestieve vragen omdat je dan nooit weet of het antwoord ook de mening van de speler is. 11

12 3. Waardeer niet-succesvolle pogingen en geef kritiek zorgvuldig Natuurlijk heb je de neiging je negatief te voelen, wanneer je spits in de laatste minuut naast schiet waardoor je verliest of wanneer je verdediger instapt en een tegendoelpunt niet kan voorkomen. Maar je schiet er niets mee op. Eerder nog creëer je een negatieve spiraal. Maximale inzet die niet succesvol is kan een unieke kans zijn de speler iets te leren. Je moet als coach klaar zijn om de fouten te gebruiken! Doen: belonen! Doe dat meteen. Laat je speler weten dat je hun inspanning op prijs stelt en waardeert. Beloon inspanning evenveel als resultaat. Let op dingen die goed gaan op basis van de afspraken en laat dat horen/zien. Je zult de dingen die je beloont, zien toenemen. Dit is wat spelers zich het meeste zullen herinneren! Niet doen: de inspanningen van je spelers als vanzelfsprekend beschouwen. Voorbeeld 1. : Buitenspelers moeten buiten blijven om de spits ruimte te geven. Dit doen ze goed zonder dat het echt succes oplevert voor de spits. Zie wel wat ze goed hebben gedaan en beloon ze. Voorbeeld 2. : Een linkerverdediger doet zijn uiterste best om er verdedigend uit te komen. Echter hij verspeelt de bal. Beloon zijn poging. En onthoud het leerpunt. Voorbeeld 3. : Na de wedstrijd juist ook de niet zo zichtbare speler laten merken dat je zijn inzet en bijdrage gezien hebt. Natuurlijk is het ook nodig om spelers mee te geven welke dingen te verbeteren zijn. Zonder kritiek geen les. De Sandwich Methode is daarvoor zeer geschikt: Begin met een positieve impuls door te benoemen wat er goed gaat (compliment: goed gelopen) Vervolg met een constructieve aanwijzing - binnen de mogelijkheid van de speler om zelf invloed op te hebben (Als je door de bal heenloopt, dan ben je sneller.). Sluit weer af met een positieve opmerking. (Goede tackle back!) Aanvullende tip: Gebruik dus de als-dan-redenatie zodat je eigenlijk gedwongen wordt om je kritiek constructief te brengen. Voorbeeld: Als je niet het duel opzoekt maar de vrije ruimte dan heb je meer tijd om je actie te maken. Het voordeel hiervan is dat je verteld wat het gevolg is zodat de acceptatie hoger is. Regels voor het geven van feedback. Als coach moet je zorgvuldig zijn met het geven van kritiek. Uit onderzoek is gebleken dat de verhouding 1 kritiekpunt ten opzichte van 5 complimenten ideaal is. Het geven van kritiek of feedback is daarmee iets om bij stil te staan. Achtergrond bij Feedback: Wat is feedback? Letterlijk vertaald is het terugvoeding Het is het proces waarin mensen elkaar informatie geven hoe ze elkaars gedrag waarnemen. Feedback is constructief commentaar. Het gaat over iemands gedrag of prestatie 12

13 Waarom is feedback geven zo lastig? Omdat het verschil gemaakt moet worden tussen commentaar geven over wat iemand doet en wie iemand is. Het gaat dus om gedrag daarmee niet over de persoon zelf. Redenen om feedback te willen geven: Een ander helpen beter te functioneren (blinde vlek leren kennen) Om de samenwerking te verbeteren Daarmee dus niet om: te kwetsen, jezelf beter te voelen of je kwaadheid er eens lekker uit te gooien. Hoe geeft je feedback? Vraag of het uitkomt Benoem wat je opmerkt (concreet waarneembaar gedrag) Geef aan wat het effect is (op jou of tav het spel) Zeg wat je daarvan vindt Check of je feedback is begrepen (kan goed via een open vraag) Maak eventueel afspraken Hoe ontvang je feedback? (vaak ook erg lastig!) Luisteren (niet verdedigen, wat is er te leren?) Eventueel samenvatten Vragen om verduidelijking, voorbeelden Bedanken (iemand heeft de moeite genomen) Maak eventueel afspraken 13

14 4. Stel reële en uitdagende doelen en praat taakgericht Resultaatdoelen zijn teveel afhankelijk van je tegenstander. Tegen een veel beter team kun je 100% geven en toch verliezen. Een inspanningsdoel (inzet) is voor een speler bereikbaar. Maar ook een taakgericht doel zoals: verdedigen voor je man, bal verleggen via de kom, uit het duel hockeyen, elkaar helpen door aan te geven open of gesloten aannemen, het uitvoeren van een bepaalde techniek etc. Een algemene regel is dat mensen hun best willen doen voor de dingen waarvoor ze beloond zullen worden. Als wij de inzet/inspanning van de spelers waarderen en belonen of de poging om een bepaalde taak uit te voeren, zullen ze zich de volgende keer weer inzetten. De link tussen inspanningsdoelen en resultaatdoelen Steeds weer aandacht op resultaatdoelen kunnen ervoor zorgen dat de inzet en het plezier afneemt. Men raakt ontmoedigd als het resultaat niet gehaald wordt. Het-lukt-toch-nietgevoel. De coach moet resultaatdoelen wel in het vizier houden. Tenslotte blijft het winnen van de wedstrijd wel belangrijk. Het is de kunst om het team laten focussen op inspanningsdoelen. Daarmee ligt de focus dus op het proces. Niet wat we willen bereiken maar hoe we iets willen bereiken. Als de inspanningsdoelen verbeteren komen de resultaatdoelen vanzelf. Daar komt de uitspraak vandaan: om te winnen moeten we het vooral niet steeds over winnen hebben. Hoe moet je inspanningsdoelen formuleren? Je moet rekening houden met twee criteria: het moet gaan over hoeveel inzet iemand moet plegen, het moet onder controle van de speler staan. In de kleedkamer voor een wedstrijd zeggen tegen de spits dat hij moet scoren voldoet hier dus niet aan. Formuleer het bijvoorbeeld zo: Zorg dat je als spits de verdedigers bezighoudt. Bind ze aan je. Beweeg veel en zoek de kaats. Maak je breed/sterk. Stretchdoelen Formuleer doelen die niet te dichtbij liggen. Voor een doel moeten de spelers hun uiterste best doen. De doelen liggen eigenlijk net iets verder dan dat wat de spelers denken te kunnen bereiken. Stel de doelen bij als ze echt te ver blijken te liggen. In het algemeen is het zo dat ambitieuze doelen voor verandering zorgen. Je kunt de doelen namelijk niet bereiken als je op de oude voet verder gaat. Tenslotte is het zinvol om na te denken over waar je je bij elke speler op richt. Vaak blijkt het beter te werken om dat wat iemand al goed kan nog beter te maken (van een 8 een 9) dan te blijven werken aan iets wat iemand niet zo goed kan (van een 5 een 6). Kortom benut en geef aandacht aan de kwaliteiten van spelers. Dat motiveert enorm en kost (iedereen) minder inspanning. Vaak blijkt het dan ook nog zo te zijn dat hierdoor het zelfvertrouwen zo groeit dat ook die 6 gehaald wordt! 14

15 5. Ontwikkel een teamritueel bij fouten Deze aanpak is zeer krachtig en zorgt werkelijk voor het presteren op een hoger niveau en meer plezier. Stretchdoelen zijn niet zomaar te bereiken. Spelers zullen dus fouten maken. Je moet met elkaar afspreken hoe je daar als team mee omgaat. Maakt een leerling op school een fout in zijn toets, dan is dat feitelijk alleen iets tussen hem en de leraar. Maakt een speler in de wedstrijd een fout dan lijkt het wel of de hele wereld kijkt. De gemaakte fout mag echter geen negatief effect hebben op de volgende poging of handeling. Na even een flink baalmoment (emoties moeten kunnen) moet je de fout dus loslaten. Als je als gevolg van de fout de volgende actie niet meer durft te maken, dan is er iets niet goed. Ritueel: Bedenk als team een manier om aan elkaar duidelijk te maken dat het maken van een fout oké is. 1. Ewald van Kouwen leerde als handbalcoach zijn spelers een wc-doortrek / doorspoelbeweging. 2. Een fout stinkt. Wat doen we met stinkende dingen? Die spoelen we door. Spelers voelen: het is oké. 3. Een Amerikaanse baseballcoach leerde zijn spelers na een fout even de pet af te nemen. De medespelers wisten dat het afnemen van de pet betekent dat de speler er vreselijk van baalt. Zo gauw de speler zijn pet weer opzet, geeft hij daarmee aan: Ik ga er weer voor (de fout is weg). Ook de coach deed aan de kant hetzelfde. 4. Een ander coach bedacht na een reeks verloren wedstrijden met z n allen - met kleren aan - onder de douche te stappen. Alle negativiteit wegspoelen en opnieuw beginnen. 5. Ook simpele rituelen als het opsteken van je arm na een mindere actie kan al werken als ritueel of als coach een bidon op de dug out zetten. Zolang de spelers het onderling maar met elkaar en met jou afspreken. De centrale gedachte bij een teamritueel moet zijn: Oké het was een foutje. Ik leer ervan en ga verder. Mijn teamgenoten hebben me nodig en verwijten me niets. Niet doen: Straffen als het mis gaat. Luidkeels laten horen dat een speler iets niet goed doet. Het is echter niet alleen schreeuwen. Het zijn de toon, je gedrag die wijzen op afkeuring (afwijzing). Voor de groep te kakken gezet worden in de nabespreking. Kleinerend praten over een speler naar anderen. Een speler minder speeltijd geven zonder uitleg. Doen: Toepassen van het ritueel. Geef ondersteuning direct na de gemaakte fout. Als je weet dat de speler weet hoe hij het beter kan doen dan is aanmoediging voldoende. Anders een speler even naar de kant halen (korte wissel) en de Sandwich Methode toepassen (als..dan..). 15

16 6. Vul de emotionele tank Alleen als de emotionele tank vol is mag je van een kind verwachten dat hij op zijn best is óf zijn best doet. Vergelijk het met benzine in de autotank. Als de tank bijna leeg is, hoe verdenk je dan te komen? Het niveau van de E-tank bepaalt 1. hoe je over jezelf denkt, 2. of je wil presteren, je best doen. Belangrijk is niet alleen hoe je als coach met je spelers praat maar ook hoe er onderling met elkaar omgegaan wordt. Als de spelers begrijpen dat ze elkaars emotionele tank erg kunnen beïnvloeden (positief en negatief) dan begrijpen ze ook dat het meer helpt als ze elkaars tank aanvullen door aan te moedigen dan elkaar kritiek te geven. Kinderen met een lege tank zijn moeilijk coachbaar. Hun probleemgedrag komt niet voort uit het willen frustreren van jou, maar omdat ze veelal een lege E-tank hebben. Dat kan komen door sfeer thuis, problemen ouders, ruzies, groepjesvorming, pestgedrag, etc. Het kan zelfs al ontstaan door simpele verschillen in een team doordat er 1 e en 2 e jaars in het team zitten waarbij de 2 e jaars denken belangrijker of beter te zijn. Door ons gedrag (communicatie) kunnen we heel gemakkelijk de inhoud van de E-tank nog verder af laten nemen. In het legen zijn we eigenlijk heel goed. Helaas. Maar hoe vullen we de tank? Techniek 1. Prijzen - oprecht en specifiek. Specifiek, zodat ze weten wat ze steeds moeten blijven doen. Vb. Je gaf een goede voorzet. Techniek 2. Waardering - Er is geen mens of team dat last heeft van teveel waardering! Vb. Bedankt, fijn dat je. Wat ging dat goed, zeg. Techniek 3. Zien - Zorg dat jouw spelers door jou gezien worden. Ook de minder opvallende! Vb. Mooi dat je er weer bent. En, heb je er zin in? Techniek 4. Luisteren Gesprekken in de teambespreking zijn soms beter dan alleen maar eenrichtingsverkeer van de coach Coaches die tijd nemen om te luisteren naar hun spelers vullen de E-tank! Dit kan heel goed bij de warming-up. Vraag gewoon maar eens hoe ze zich voelen. Techniek 5. Non-verbale communicatie Lachen, jaknikken. Ga als coach eens bij jezelf na. Wanneer je iets aan het uitleggen bent. Vind je het prettig - ook al is het er maar één - wanneer iemand je toeknikt en toelacht. Het vult je E-tank. Een mooie ontwikkeling in de hockeysport is het teamritueel na de wedstrijd waarbij bijvoorbeeld een speler van de dag gekozen wordt. Ook de doorgeefstick voor meest bijzonder actie tijdens de wedstrijd doet het goed. Vele varianten op dit thema zijn te bedenken! 16

17 7. Draag respect voor het hockeyspelletje uit Hockeyen is waar je van houdt. Het spel waar je zoveel plezier aan beleeft. Respecteer dan ook het spel. Dit respecteren zo zal in het vervolg duidelijk worden gaat verder dan alleen het respecteren van de regels. Het gaat ook verder dan het begrip sportiviteit. Sportiviteit en respecteren van regels zijn - zeg maar - een minimum! Het hockeyspel kan alleen bestaan wanneer de regels, maar óók de waarden, worden gerespecteerd. Het gaat verder dan alleen maar het nalaten van verkeerde of slechte dingen. Wij moeten - net als iemand die graag zijn goede reputatie hoog wil houden de reputatie van ons spelletje hockey hooghouden. Voorbeeld: Het is bijna het einde van de wedstrijd. De stand is 2-2. In de laatste minuut zou de scheidsrechter voor een overtreding moeten fluiten. Hij doet dit niet en de tegenstanders scoren en winnen. Geschreeuw van de kant. Ouders bemoeien zich ermee. Jouw spelers kijken vooral naar jou! Ze zijn ook boos. Ze schelden de scheidrechter uit. Wat doe jij als coach? Je moet elke keer beseffen dat je vijf pijlers nodig hebt om het hockeyspelletje te kunnen spelen. 1. Regels 2. Tegenstanders Een goede tegenstander is een cadeautje. Een uitdaging. 3. scheidsrechters In de betaalde sport probeert men scheidrechters te intimideren. Soms levert dat iets op. Het is niet wat in de sport thuishoort. 4. Teamgenoten Zorg dat je ook buiten het veld je teamgenoten niet afvalt. Dit beschadigt het team. 5. Jezelf Als ik mezelf respecteer, doe ik geen dingen die de andere vier beschadigen. De coach is de leider van het team. Het HELE team. Inclusief ouders! Als de ouders er ook werkelijk bij zijn, zal hij ze aan zijn kant moeten krijgen. Dit is nodig om datgene te bereiken wat je als coach wil bereiken. Voor elk van de vijf pijlers onder het hockeyspelletje moeten we respect hebben. We moeten ze ook waarderen. Hier kun je actief aandacht aan geven. Dus houdt het hockeyspelletje hoog. Mogelijke acties vanuit de coach om het hockeyspel in ere te houden: Onderwijs je spelers de vijf pijlers van het hockeyspel Deel de kennis ook met de ouders. Stel eventueel een cultuurbewaker aan onder de ouders die langs de lijn helpt om met de andere ouders de sfeer goed te houden. Deel een positieve puntenkaart uit aan de ouders en vraag ze daarop tijdens de wedstrijd van elke speler 3 dingen op te schrijven die goed waren. Jij bent als coach het rolmodel, geef het goede voorbeeld. Gebruik goede en verkeerde voorbeelden om erover te praten met je spelers. Voor alles wat we graag op hockeygebied willen leren, moeten we trainen. Dus ook dit onderdeel. Niet stil blijven staan bij een foute beslissing van de scheids, maar verder met de volgende actie. 17

18 8. Informeer en betrek de ouders Er zijn al veel ouders die betrokken zijn en een bijdrage leveren aan het team van zijn/haar dochter/zoon of aan de vereniging. Een goede sfeer in het team en rondom het team maakt dat ouders alleen maar meer bereid zijn zich in te zetten. Belangrijk is het om ouders te informeren over wie jij bent en hoe je als coach omgaat met de spelers. Wat je van hen verwacht en wat je van de ouders verwacht. En uiteraard hoe jullie daar verder over communiceren. Bijeenkomst met ouders Kinderen nemen hun ouders mee naar jouw team. Is het niet lijfelijk, dan toch eigenlijk altijd wel in hun hoofd. Jij wilt als coach dat jouw speler goed presteert. Jij wilt rekening houden met zijn emotionele tank. Jij wilt een positieve sfeer creëren rondom het veld. Als je dat allemaal wilt, heb je de medewerking van de ouders nodig. De sportieve driehoek coach, kind en ouder is een vanzelfsprekend onderdeel van jeugdsport. De ouders krijg je er gewoon bij, of je wilt of niet. Een bijeenkomst met de ouders vóór aanvang van het seizoen heeft voor veel coaches zeer goed gewerkt en is een goede gewoonte binnen onze vereniging. Ouders en coach beleven een dergelijke avond of middag gegarandeerd als zinvol. Hieronder staat een mogelijke invulling van zo n bijeenkomst uitgewerkt. Gebruik hem als een gelegenheid om je persoonlijke betrokkenheid en geloofwaardigheid als coach over te brengen. Voorbeeld: Ouderbijeenkomst Planning/voorbereiding: Plan de bijeenkomst zo vroeg mogelijk in het seizoen. Hoe eerder hoe beter. Ga uit van ongeveer één uur. Het belang van een goede voorbereiding en organisatie is voor deze bijeenkomst zéér groot. Om de kwaliteit hoog te houden, moet van tevoren een programma of agenda worden opgesteld. Zorg voor een schriftelijke uitnodiging met het doel van de bijeenkomst, het belang ervan en de datum, tijd en locatie. Invulling/agenda: 1. Opening (5 minuten): Vertel over jezelf en je eigen ervaring in de sport. 2. Welkom Bedank ze voor hun komst. Hun interesse en belangstelling zijn voor jou belangrijk. 3. Doelen van jeugdsport (15 minuten): Een groepsgesprek over de doelen van jeugdsport. Help de ouders het verschil te begrijpen tussen professioneel sporten en het ontwikkelingsmodel waar E.L.F. op gebaseerd is. Wat is werkelijk winnen? (zie hoofdstuk C) 4. Jouw sportprogramma (10 minuten): Wanneer zijn de trainingen? Wat train je? Wedstrijden. Doelen van dit seizoen Afspraken/regels (op tijd / kleding / douchen, etc.) Ook teamregels (zie H. 10) 5. De positie van de coach (5 minuten): Wat is jouw stijl? Positieve aanpak. Ouders aanmoedigen deze aanpak te ondersteunen. 6. Betrokkenheid ouders (15 minuten): Onderstaande vragen vormen de rode draad: 18

19 Kun je je zoon of dochter delen met de coach? De speler staat tijdelijk onder jouw verantwoordelijkheid. Dat betekent acceptatie van jouw autoriteit. Kun je de teleurstellingen van je kind accepteren? Als ouder de positieve kant van de teleurstellingen laten zien en niet meegaan in de teleurstelling. Kun je jouw kind zelfcontrole laten zien? Voorbeeldgedrag is erg belangrijk. Als ouders zichzelf niet in de hand hebben wordt het lastig om als coach sportiviteit en respect van de spelers te vragen. Soms schamen kinderen zich ook voor hun ouders. Heb je tijd voor je kinderen? Beloof als ouders nooit meer dan je echt waar kan maken. Vraag ze sowieso naar hun belevenissen en doe je best minstens een paar wedstrijden te komen kijken. Kun je jouw kind zijn/haar eigen beslissingen laten nemen? Sport kan ouders helpen in het belangrijke proces van loslaten. Kun je je eigen prestatiewens loslaten en niet op je kind projecteren? De kans op vereenzelviging met je kind is aanwezig en daarmee is jouw eigenwaarde afhankelijk van de prestatie van je kind. 7. Regels voor het gedrag van ouders (5 minuten) Ouders staan aan de andere kant van het veld dan de dug out staat. Ouders geven geen instructies of aanwijzingen. Ouders schreeuwen niet naar de kinderen anders dan aanmoedigen. Ouders maken geen negatieve opmerkingen naar het eigen team, de tegenstanders, de scheidsrechters, de ouders van de tegenstanders of andere betrokkenen. Ouders bemoeien zich niet met de coach maar geven de verantwoordelijkheid over. 8. De coach ouder relatie (5 minuten) Vertel de ouders dat je bereid bent om over ieder probleem wat zich aandient met de ouders te spreken. Ook wetenswaardigheden over een kind hoor je graag van hen of zaken die spelen en die invloed kunnen hebben op het gedrag van je speler. Benoem dat er sprake is van tweerichtingsverkeer. Laat daarbij ook weten op welke wijze en welk tijdstip contact voor jou het beste uitkomt. 9. De rol van de teammanager (5 minuten) Steeds vaker wordt naast de coach de rol van teammanager ingezet. Naast het regelen van praktische zaken zoals het rij-schema, het was-schema of andere organisatorische dingen (wedstrijdformulier) is de teammanager ook het maatje van de coach. Zij maken onderling afspraken over de rolverdeling en in welke mate de teammanager zich als assistent coach gaat opstellen. In ieder geval is het ook de rol van de teammanager om de coach feedback te geven over zijn/haar manier van coachen. Zeker in het geval van een jeugdige coach is de teammanager de aangewezen persoon voor deze begeleiding. Tenslotte heeft de jeugdige coach ook vaak veel behoefte om te leren. 10. Afsluiting Hiervoor kan heel goed een vraag en antwoord moment gebruikt worden 19

20 9. Heb aandacht voor het groepsproces en de verschillende leeftijdsfasen van kinderen Uit deze handleiding is duidelijk geworden dat we van je rol als coach meer verwachten dan het geven van aanwijzingen over het hockeyspelletje en het regelen van de wissels. Een belangrijke rol is weggelegd in het bewaken van het groepsproces. In die zin ben je de leider en heb je ook een pedagogische rol. Deze pagina leent zich niet voor een uitgebreide beschrijving. Daar zijn handboeken, opleidingen, cursussen etc etc voor beschikbaar. We willen je hier wel het belang voor aandacht van het groepsproces noemen. Elke situatie met elke groep of tussen 2 spelers / speelsters vraagt weer zijn eigen aanpak. Het herkennen van zo n situatie en er bewust soms wel en soms niet iets mee doen is belangrijk. Een goede relatie met de kinderen (en de ouders) is daarvoor nodig want anders ontgaat je wat er onder de tafel (communicatiemodel p.9) allemaal speelt. Onderstaand geven we een viertal onderwerpen die in de praktijk voorkomen: 1. Verschil tussen 1 e en 2 e jaars in een elftal. Elk jaar worden de teams opnieuw ingedeeld en ontstaat er een nieuw evenwicht tussen 1 e en 2 e jaars. De ervaring van de 2 e jaars zijn belangrijk en soms zijn ze inderdaad ook fysiek, technisch, tactisch, emotioneel een jaar verder. Dit betekent niet dat ze ook beter zijn of zich kunnen gedragen of ze belangrijker zijn (norm). Door te benoemen dat je de ervaring graag wil terugzien maar niet een houding van zich beter voelen zorg je voor een sfeer waarin de 1 e jaars zich niet minder voelen omdat ze minder ervaring hebben en de 2 jaars worden juist geprikkeld om hun ervaring over te brengen. 2. Kliekjesvorming en het effect op onderlinge sfeer van openheid en vertrouwen. Natuurlijk zijn er vrienden/vriendinnengroepjes. Waak er alleen voor dat er tijdens de teamactiviteiten iedereen voor iedereen openstaat. Bespreek dan ook met je team dat je dit van ze verwacht en dat je dus niet altijd met je vriend/vriendin die je buiten de hockey ziet de oefening samen doet. Dit onderwerp gaat natuurlijk veel verder en hoort soms ook bij de leeftijd. Maar als coach stel je de grens van wat je verwacht aan houding en gedrag naar elkaar. 3. Die ene minder populaire speler/speelster. Hockey is een teamsport en in elk team is er wel een speler die minder aansluiting heeft bij de rest van de groep. Hierbij spelen bovenstaande 2 punten soms een rol. Belangrijk is dat jouw aandacht en jouw betrokkenheid juist voor deze speler/speelster belangrijk is. Het is in de voorbeeldfunctie die je hebt ook soms gewoon nodig het voortouw te nemen zonder dat het overdreven vormen aanneemt. 4. Die zich heel populair gedragende speler/speelster. Ook hierbij geldt dat hockey een teamsport is dat het gedrag van een enkeling soms zo is dat anderen in het team of jij als coach er last van hebben. Last hebben betekend dat anderen geïrriteerd raken, bang worden of dat er een norm overschreden wordt van hoe met elkaar om te gaan. Zo gauw je dat merkt is het tijd om extra aandacht te geven en het 1 op 1 te bespreken bijvoorbeeld. 20

21 Leeftijdsfasen van kinderen: De leeftijd van kinderen bepaald in grote mate wat ze aanspreekt, waar ze door geprikkeld of geïnspireerd worden. In je aanpak als coach is het dan ook goed om hiermee rekening te houden. Om hier wat achtergrond over te hebben, benoemen we hieronder kort de kenmerken van leeftijdsfasen en wat dat betekent voor de begeleiding in een sportomgeving zoals hockey. De ontwikkelingsfasen van kinderen en jongeren kunnen globaal ingedeeld worden in drie fasen. Niet alleen het materiaal, de regels van het spel en het aantal spelers in het veld wordt hierop aangepast. Ook de manier van omgaan met kinderen als coach of begeleider moet aangepast worden aan de leeftijdsfasen. De eerste ontwikkelingsfase is het kind spelend in de sport (4-8 jaar), oftewel het jonge schoolkind. Het kind spelend in de sport leeft vaak nog in een eigen wereld, heeft veel fantasie en is vooral met zichzelf bezig. Daarbij is de behoefte aan veiligheid en geborgenheid groot. Het spelen in plaats van het winnen staat centraal. Kinderen hebben een grote bewegingsdrang en behoefte aan variatie in het spel. Voor de sportpraktijk betekent bovenstaande dat de sport zoveel mogelijk aangepast moet worden aan de speelsheid van het kind. De coach moet het vertrouwen bij kinderen weten te wekken, ze moeten zich veilig en geborgen voelen. Daarbij is het belangrijk positief te reageren op de inzet van het kind. Het spelplezier van het kind moet voortdurend als uitgangspunt genomen worden. De tweede ontwikkelingsfase is het kind lerend in de sport, ook wel het oudere schoolkind genoemd. Deze kinderen zijn ongeveer tussen 8 en 12 jaar oud en besteden steeds meer aandacht aan het leren van sportieve vaardigheden. Ze zijn leergierig en beginnen zichzelf met anderen te vergelijken. Voor de sportpraktijk betekent dit dat begonnen kan worden met het verder aanleren van de verschillende basisvaardigheden. Zolang kinderen positief gewaardeerd worden en zij kunnen trainen op hun eigen niveau blijven zij leergierig. Ook het wedstrijdelement begint een rol te spelen, waarbij kinderen hun eigen prestaties meten aan die van anderen. Het begeleiden van (basis)schoolkinderen bestaat voornamelijk uit het contact maken en het aandacht geven. Vaak voelen kinderen van deze leeftijd zich wat onzeker, ook al laten ze dat misschien niet merken. Als een kind zich terugtrekt en niet wil opvallen, kan dit duiden op pesten, verlegenheid of angst. Geef zo'n kind extra aandacht. Er is een groot verschil tussen het jonge- en oude (basis)schoolkind. Jonge schoolkinderen hebben veel sturing nodig, terwijl oudere schoolkinderen veel meer verantwoordelijkheden aankunnen. Schoolkinderen zijn nog volop bezig om hun grenzen te verkennen, zorg daarom voor duidelijke regels en durf op te treden als een kind zich niet daaraan houdt. Een schoolkind leeft in drie werelden. Thuis, school en hun vriendenkring (waaronder de hockey). De behoefte om vrienden te maken is zeer groot. Ook beginnen ze zich meer bezig te houden met hun uiterlijk en met de mode. Want kinderen op deze leeftijd willen er graag bijhoren en geen buitenbeentje zijn. De derde ontwikkelingsfase betreft jongeren tussen 12 en 18 jaar, door sommigen ook wel de moeilijke leeftijd genoemd. Een van de meest duidelijke kenmerken is de groeispurt die kinderen op deze leeftijd doormaken. De jongeren zien er vaak slungelig uit en weten zich geen raad met hun lichaamsverhoudingen. Om zichzelf toch een houding te geven gedragen ze zich als echte pubers. Daarbij krijgen jongeren tussen twaalf en achttien een duidelijke eigen mening en kunnen met afstand naar bepaalde kwesties kijken. 21