Juridisch kader overdracht medicatiegegevens Behorende bij de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten

Transcriptie

1 Juridisch kader overdracht medicatiegegevens Behorende bij de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens in de keten Vastgesteld in de landelijke stuurgroep overdracht van medicatiegegevens in de keten op 3 november Aangesloten partijen: ActiZ, GGZ Nederland, KNMG, KNMP, LEVV, LHV, NFU, NHG, NICTIZ, NPCF, NVZ, NVZA, Orde, V&VN, Verenso en ZN. IGZ en VWS zijn initiatiefnemers en aanjagers van de richtlijn. De FNT, NMT, en VGN zijn later aangesloten. Auteur: mr. J.A. Rendering, Eindversie oktober 2010 Gewijzigd december 2010 Juridische expertgroep Overdracht van Medicatiegegevens: Mevrouw mr. A.M. Buijse, LEVV mr. A. Ekker, Nictiz mr. R.Ph. Gerzon, GGZ Nederland mr. D.Y.A. van Meersbergen, KNMG Mevrouw mr. J.A. Rendering, KNMP Mevrouw mr. J.M. van der Ven, NMT pagina 1 van 32

2 Inhoudsopgave 1. Voorwoord 1.1. Inleiding 1.2 Het verplichtend karakter van de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens 1.3 De gebruikte begrippen en wetten 2. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid bij overdracht medicatiegegevens 2.1 Strafrechtelijke aansprakelijkheid 2.2 Privaatrechtelijke aansprakelijkheid Aansprakelijkheid voor eigen handelen en voor direct ondergeschikten Aansprakelijkheid ziekenhuis Aansprakelijkheid samenwerkingsverbanden 2.3 Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid 2.4 Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor overgedragen medicatiegegevens Eigendom medicatiegegevens 3. Verantwoordelijkheden van zorgverleners bij de overdracht van medicatiegegevens 3.1 De voorschrijver Opvragen gegevens in opdracht van voorschrijver 3.2 De apotheker Overdracht van apotheker op apotheker 3.3 De zorgverlener niet zijnde voorschrijver of apotheker 3.4 De zorgaanbieder 4. De patiënt Het recht op informatie Het recht op geheimhouding Het recht op het geven van toestemming voor de overdracht van gegevens Het verkrijgen van toestemming Als toestemming verkrijgen niet mogelijk is De mogelijkheid om bezwaar te maken Het recht om gegevens af te schermen Recht op inzage dossier en recht op ontvangen van een afschrift Recht op wijziging, aanvulling en vernietiging van het dossier 4.2 De gegevens die uitgewisseld mogen worden 4.3 Verplichtingen van de patiënt 4.4 De vertegenwoordiger van de patiënt 4.5 Ter afsluiting pagina 2 van 32

3 Bijlagen 1 Enkele voorbeelden 2 Lijst met juridische begrippen 3 Gebruikte bronnen en referenties 4. Relevante wetsteksten pagina 3 van 32

4 1. Voorwoord In april 2008 is er door 17 beroepsgroepen, kennisinstellingen en brancheverenigingen een Richtlijn voor overdracht van medicatiegegevens in de keten vastgesteld. Voor een goede en verantwoorde zorgverlening is het noodzakelijk dat iedere zorgverlener en zorgaanbieder waarbij de patiënt een beroep doet op het verlenen van zorg op de hoogte is van de meest recente gegevens over de medicatie. Op grond van de afspraken zoals vastgelegd in de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens 1 vindt er een overdracht van medicatiegegevens 2 plaats wanneer een patiënt zorg ontvangt van opeenvolgende zorgaanbieders. Dit kunnen zorgaanbieders binnen een instelling zijn, maar ook daarbuiten. In dit document worden de verantwoordelijkheden van de bij de overdracht van medicatiegegevens betrokken beroepsbeoefenaren besproken en aan de hand van voorbeelden nader toegelicht. Het document bevat de door 5 juridische experts geformuleerde antwoorden op vragen van zorgverleners naar aanleiding van de Richtlijn. De antwoorden worden aan de hand van voorbeelden nader toegelicht. De leden van de juridische expertgroep hebben tevens een overzicht gemaakt van alle relevante websites, hulpmiddelen, praktijkvoorbeelden en andere informatie die van nut kan zijn voor alle zorgverleners. De leden van de juridische expertgroep stellen hun expertise en ervaring ter beschikking in het implementatiejaar Zij beantwoorden graag vragen, kijken naar opmerkingen of wijzen zorgverleners de weg naar sprekers, bij hun bekende praktijkvoorbeelden en hulpmiddelen. Er worden twee versies van het juridisch kader gepubliceerd: een uitgebreide (juridische) versie voor juristen (en andere belangstellenden) en een praktische versie voor zorgverleners. In de publieksversie wordt de nadruk gelegd op de eigen taken van de diverse zorgverleners bij de overdracht van medicatiegegevens Inleiding Kern van de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens is dat de zorgverlener een actueel overzicht van de medicatiegegevens dient te hebben op het moment dat de patiënt behandeld wordt. Daarnaast heeft de zorgverlener de verplichting om het verkrijgen en het overdragen van medicatiegegevens vast te leggen. Hierbij komen de volgende vragen naar voren: - Wie is waarvoor verantwoordelijk - Hoe zit het met de aansprakelijkheid - Hoe moet de toestemming van de patiënt geregeld worden Deze kernpunten worden in dit juridisch kader nader uitgewerkt. De volgende punten komen hierbij aan de orde: Bij alle schakels in deze keten van zorgverlening kunnen er fouten worden gemaakt. Ieder individuele persoon binnen de keten is verantwoordelijk voor het eigen handelen. Als er ergens in de keten een fout wordt gemaakt, dan zijn de opvolgende schakels niet aansprakelijk, tenzij de fout door de eigen onoplettendheid niet opgemerkt is. Vertrouwt men de juistheid en volledigheid van de overgedragen gegevens zonder te controleren of de gegevens daadwerkelijk juist kunnen zijn, dan is men zelf ook verantwoordelijk voor de fout. Er kan dan niet op de voorganger in de keten worden gewezen als de enige die verantwoordelijk is voor de fout. Degene die door eigen onachtzaamheid een fout overneemt is medeaansprakelijk te stellen. Wordt er volgens de voorgeschreven werkwijze, zoals beschreven in richtlijnen en protocollen, gehandeld 1 2 Richtlijn Overdracht medicatiegegevens versie 1.0 van 25 april 2008 Het gaat in deze richtlijn niet om het overdragen van de daadwerkelijke geneesmiddelen maar om de gegevens over het medicatiegebruik van de patiënt ook wel het medicatiedossier genoemd. pagina 4 van 32

5 en is een fout van een eerdere schakel in de keten niet eenvoudig herkenbaar dan is een zorgverlener in beginsel niet aansprakelijk De patiënt is het middelpunt van de overdracht van medicatiegegevens. In het geheel van deze overdracht mag de communicatie met de patiënt dan ook niet worden vergeten. De zorgverlener moet de rechten van de patiënt inachtnemen en nagaan of de patiënt de informatie heeft begrepen. Voor het overdragen van medicatiegegevens aan opvolgers in de keten is de toestemming van de patiënt vereist. Alleen in noodgevallen mogen gegevens zonder toestemming van de patiënt worden overgedragen. 1.2 Het verplichtend karakter van de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens Zoals in de Richtlijn wordt aangegeven is een zorgverlener niet te allen tijde verplicht om volgens de bepalingen in deze richtlijn te handelen. Een verantwoorde en goede zorgverlening kan juist een reden zijn om van deze richtlijn af te moeten wijken. Het afwijken van de Richtlijn zonder dat daar voldoende en gemotiveerde redenen voor zijn kan de zorgverlener kwalijk worden genomen en dit kan leiden tot aansprakelijkheid. Maar ook het klakkeloos volgen van de Richtlijn, zonder dat de zorgverlener hierbij bewust handelt en de belangen van de patiënt onvoldoende afweegt, kan leiden tot aansprakelijkheid. De Richtlijn is een aanwijzing hoe de zorgverlener in een normale situatie dient te handelen. De zorgverlener moet zelf een afweging maken of er sprake is van een normale situatie of niet en of afwijking van de richtlijn daarbij gerechtvaardigd is. Of een zorgverlener heeft gehandeld volgens de betaamde zorgvuldigheid zal afhangen van het antwoord op de vraag of de zorgverlener gehandeld heeft als een redelijk handelend en redelijk bekwaam vakgenoot onder vergelijkbare omstandigheden. Dit toetsingscriterium is in 1990 door de Hoge Raad gegeven en volgens het huidig recht geldt dit nog onverkort. In de WGBO, ingevoerd op 1 april 1995, is in artikel 453 omschreven dat de hulpverlener bij zijn werkzaamheden de zorg van een goed hulpverlener in acht moet nemen en dient te handelen in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiende uit de voor hulpverleners geldende professionele standaard. Zoals blijkt uit de toelichting op dit wetsartikel heeft de wetgever met deze omschrijving bedoeld aan te geven dat de hulpverlener steeds die zorg moet betrachten die een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot in dezelfde omstandigheden zou hebben betracht. Voor de invulling van de vraag wat onder de voor zorgverleners geldende professionele standaard moet worden verstaan, wordt gekeken naar wat binnen de betreffende beroepsgroep aanvaard en gebruikelijk is. Daarvoor wordt onder andere gekeken naar hetgeen is vastgelegd in richtlijnen en/of protocollen. 3 Volgens J. Legemaate 4 onderstreept de zorg van een goed hulpverlener de relevantie van normen, regels en ervaringen uit de beroepsgroep en wordt de eigen professionele verantwoordelijkheid benadrukt. De Richtlijn overdracht medicatiegegevens en de hieruit ontwikkelde protocollen zijn te beschouwen als professionele standaard voor de zorgverleners die betrokken zijn bij de medicatieoverdracht. Deze Richtlijn vereist ondermeer dat de zorgverlener zich voortdurend op de hoogte stelt van de meest recente ontwikkelingen ten aanzien van het medicatiegebruik van de patiënt die hij behandelt. 3 LJN: AB0377, Hoge Raad 2 maart 2001, Protocollenarrest en LJN: AS6006, Hoge Raad 1 april 2005, Protocollenarrest II 4 Legemaate, De WGBO van tekst naar toepassing, Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum pagina 5 van 32

6 1.3 De gebruikte begrippen en wetten In de bijlagen is een begripsomschrijving te vinden van de in deze tekst gebruikte begrippen. Hiermee wordt duidelijk gemaakt in welke zin een bepaald begrip moet worden uitgelegd. Daar waar nodig worden bepaalde begrippen ook nader toegelicht in een voetnoot. Alleen indien noodzakelijk worden wetsteksten geciteerd. Voor degenen die willen weten wat er exact in een bepaald wetsartikel is opgenomen zijn de meest relevante wetsteksten opgenomen in de bijlagen. De tekst van de WGBO is hier in zijn geheel te vinden. Niet specifiek over elektronisch dossier In de tekst is er op een aantal plaatsen sprake van een elektronisch dossier (EPD). In de begrippenlijst staat een omschrijving van het elektronische dossier. Dit juridisch kader gaat niet specifiek over het overdragen van gegevens via een elektronisch dossier. In veel zorgverleningsituaties is er nog geen sprake van een EPD en is een EPD voorlopig ook nog niet aan de orde. De verplichtingen voor de diverse zorgverleners ten aanzien van het overdragen en gebruiken van medicatiegegevens zijn echter niet anders bij papieren of elektronische medicatiegegevens. Voor een uiteenzetting van de specifieke juridische aspecten met betrekking tot het landelijk EPD wordt hier verwezen naar het vertrouwensmodel landelijk EPD dat naar verwachting op korte termijn door het ministerie van VWS zal worden gepubliceerd. pagina 6 van 32

7 2. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid bij overdracht medicatiegegevens Een van de eerste vragen die bij veel zorgverleners naar voren komt bij het overdragen van medicatiegegevens is de volgende vraag. Wie is er verantwoordelijk indien een patiënt schade ondervindt, omdat er bij de overdracht van medicatiegegevens door opeenvolgende zorgverleners en / of zorgaanbieders niet gehandeld wordt volgens de Richtlijn en hierdoor wordt uitgegaan van een verkeerd medicatiegebruik? Bij een reeks 5 van opeenvolgende zorgverleners en/of zorgaanbieders heeft ieder een eigen verantwoordelijkheid voor het verlenen van verantwoorde zorg op grond van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg en de Kwaliteitswet Zorginstellingen. Verantwoordelijkheid kan leiden tot aansprakelijkheid. Of een zorgverlener of zorgaanbieder daadwerkelijk aansprakelijk is, wordt vastgesteld door de rechter. Het zal mede afhangen van de feiten en omstandigheden en de gevolgde juridische procedure. We kunnen hier drie soorten aansprakelijkheid onderscheiden. Een aansprakelijkheid op grond van het strafrecht, het privaatrecht (burgerlijk recht) en het tuchtrecht Strafrechtelijke aansprakelijkheid Het strafrecht komt aan de orde indien er zeer ernstige fouten zijn gemaakt, waarbij de patiënt ernstig nadeel heeft ondervonden of zelfs aan de gevolgen is overleden. Belangrijk in het strafrecht is dat men alleen strafbaar gesteld kan worden voor de eigen fouten en alleen voor feiten die in de wet strafbaar zijn gesteld. 2.2 Privaatrechtelijke aansprakelijkheid Bij het burgerlijk recht gaat het veelal om het vaststellen van degene die aansprakelijk is voor het vergoeden van de door de patiënt ondervonden schade. Een belangrijk element hierbij is dat er causaal verband is tussen de schade en de gedraging. Verder moet de onrechtmatige gedraging kunnen worden toegerekend aan de veroorzaker van de schade Aansprakelijkheid voor eigen handelen én voor direct ondergeschikten Iedere zorgverlener is verantwoordelijk voor het eigen handelen. Zowel de zorgverlener als de zorgaanbieder kunnen daarnaast, in de hoedanigheid van werkgever, aansprakelijk zijn voor het vergoeden van schade die door direct ondergeschikten is veroorzaakt 6. Voorbeeld: Verpleegkundige dient ten onrechte medicijn toe Een patiënt moet geopereerd worden. De arts heeft met het oog daarop de bloedverdunners gestopt. De verpleegkundige ziet dit over het hoofd en dient toch bloedverdunners toe. De operatie kan hierdoor niet doorgaan. De patiënt leidt schade en wil die vergoed krijgen. Hij moet hiervoor niet de verpleegkundige maar het ziekenhuis als werkgever van de verpleegkundige aanspreken Aansprakelijkheid ziekenhuis Daarnaast is er een centrale aansprakelijkheid voor het ziekenhuis 7. Het ziekenhuis is aansprakelijk voor handelingen die in het ziekenhuis worden verricht, ongeacht of de patiënt een overeenkomst heeft met een zelfstandig gevestigde zorgverlener die in het ziekenhuis werkt of ook met het ziekenhuis In de Richtlijn is er sprake van zorgverleners die zowel binnen als buiten een officiële zorgketen zorg verlenen aan de zelfde patiënt. artikel 6:76 of 6:170 BW artikel 7:462 BW. Onder ziekenhuis als bedoeld in de WGBO worden verstaan een krachtens artikel 5 van de Wet toelating zorginstellingen als ziekenhuis, verpleeginrichting of zwakzinnigeninrichting toegelaten instelling of afdeling daarvan, een academisch ziekenhuis alsmede een abortuskliniek in de zin van de Wet afbreking zwangerschap. pagina 7 van 32

8 2.2.3 Aansprakelijkheid samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden van zorgverleners, anders dan het hiervoor besproken ziekenhuis, zijn op grond van de WGBO of andere wetgeving, niet centraal aansprakelijk te stellen. Deze samenwerkingsverbanden zijn alleen aansprakelijk te stellen indien er sprake is van een zelfstandige rechtspersoon (BV, stichting, vereniging) waarbinnen de handelingen worden verricht. Zonder een dergelijke rechtspersoon biedt het recht geen mogelijkheden om een samenwerkingsverband aansprakelijk te stellen voor fouten van een binnen dit verband werkende zorgverlener. 2.3 Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Het in de Wet BIG geregelde tuchtrecht is alleen van toepassing op de individuele beroepsbeoefenaren zoals omschreven in artikel 3 Wet BIG. Op andere zorgverleners is het wettelijk tuchtrecht niet van toepassing. Ook de zorgaanbieder, in de zin van zorginstelling, is onder het huidige tuchtrecht niet tuchtrechtelijk aansprakelijk te stellen. Zie hiervoor onder andere de brieven van de Minister van VWS met betrekking tot een voorstel tot wijziging van het Tuchtrecht Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor overgedragen medicatiegegevens Zoals in voorgaande paragrafen al is gesteld is iedere individuele persoon binnen de keten verantwoordelijk voor het eigen handelen en dus ook voor de eigen fouten. In beginsel is degene die de fout maakt hiervoor aansprakelijk te stellen. Als er ergens in een keten van zorgverleners een fout wordt gemaakt is dit de opvolgende zorgverleners niet te verwijten, tenzij de fout voor een opvolger in de keten kenbaar was en door de eigen onoplettendheid niet opgemerkt is. Hierbij wordt rekening gehouden met de grenzen van de bevoegdheid en deskundigheid van desbetreffende zorgverlener. Vertrouwt men de juistheid en volledigheid van de overgedragen gegevens zonder te controleren of de gegevens daadwerkelijk juist kunnen zijn dan is men zelf ook verantwoordelijk voor het overnemen van de fout. Er kan dan niet op de voorganger in de keten worden gewezen als de enige die verantwoordelijk is voor de schade die de patiënt ondervindt. Als de zorgverlener, uitgaande van de eigen deskundigheid, wist of behoorde te weten dat de overgedragen informatie niet juist of onvolledig was en de zorgverlener heeft hier geen actie op ondernomen dan is eventuele schade voor de patiënt, die als gevolg van het niet handelen ontstaat, aan deze zorgverlener te verwijten. Iedere zorgverlener dient de aan hem overgedragen medicatiegegevens vanuit het eigen deskundigheidsgebied te controleren op juistheid. We noemen dit de onderzoeksplicht. Deze plicht wordt voor iedere zorgverlener anders ingevuld, uitgaande van de eigen deskundigheid en bevoegdheid. Zo worden met betrekking tot de onderzoeksplicht bijvoorbeeld aan een apotheker, die verantwoordelijk is voor de medicatiebewaking, andere (strengere) eisen gesteld dan aan een verpleegkundige die de geneesmiddelen toedient. Wordt er volgens de voorgeschreven werkwijze, zoals beschreven in richtlijnen en protocollen, gehandeld en is de fout niet eenvoudig herkenbaar dan kan men de fout niet verwijten aan degene die een fout overgedragen krijgt Eigendom medicatiegegevens Eigendom van patiëntgegevens is in juridische zin niet mogelijk. De zorgverlener is eigenaar van de drager waarop de gegevens zijn vastgelegd. De patiënt heeft zeggenschap over de gegevens die van hem zijn vastgelegd. Zie hierover bij de rechten van de patiënt. Als gegevens aan een andere zorgverlener zijn overgedragen en door deze zorgverlener in het eigen patiëntendossier zijn verwerkt is deze zorgverlener vanaf dat moment verantwoordelijk voor de gegevens. Maar deze verantwoordelijkheid betreft alleen de gegevens waar de zorgverlener zelf zeggenschap over heeft. Als bijvoorbeeld een arts in het 8 Brief van de Minister van VWS, 10 juli 2007, Kamerstukken II 2006/07, XVI nr 167 en Brief van de Minister van VWS, 17 november 2008, Kamerstukken II 2008/09, XVI nr 89 pagina 8 van 32

9 ziekenhuis medicatiegegevens heeft opgevraagd bij een openbaar apotheker en deze gegevens heeft opgenomen in het patiëntendossier, dat hij zelf van de patiënt bijhoudt, dan maken deze gegevens onderdeel uit van dit dossier. De arts is vanaf dat moment verantwoordelijk voor de (overgenomen) gegevens. De apotheker heeft geen zeggenschap over het dossier dat de arts bijhoudt. pagina 9 van 32

10 3. Verantwoordelijkheden van zorgverleners bij de overdracht van medicatiegegevens In de Richtlijn overdracht van medicatiegegevens wordt een aantal partijen genoemd die verantwoordelijk zijn voor een juiste en goede overdracht van de medicatiegegevens: 1. De voorschrijver(s) 2. De apotheker(s) 3. De zorgverlener, niet zijnde de voorschrijver 4. De zorgaanbieder 5. De patiënt In de Richtlijn staan de volgende voorwaarden waaraan iedere zorgverlener en zorgaanbieder bij de overdracht van medicatiegegevens aan moet voldoen: 1. Bij elk contact met een voorschrijver is er altijd een actueel medicatieoverzicht beschikbaar waarop het medisch handelen wordt gebaseerd. 2. Bij een spoedopname is er zo snel mogelijk, maar zeker binnen 24 uur, een actueel medicatieoverzicht beschikbaar. 3. Bij overdracht naar de volgende schakel is zo snel als nodig is voor verantwoorde zorg, maar zeker binnen 24 uur, het actuele medicatieoverzicht beschikbaar. Hierbij gelden de volgende regels: Individuele verantwoordelijkheid zorgverleners Ongeacht de taken en bevoegdheden is iedere individuele zorgverlener verantwoordelijk voor de adequate uitvoering van de eigen taken en het feit dat een andere zorgverlener niet gehinderd wordt in de uitvoering van zijn of haar taken. Onderzoeksplicht Iedere zorgverlener die betrokken is bij de overdracht van medicatiegegevens dient zich ervan te vergewissen of hij beschikt over de meest recente gegevens. De zorgverlener is op grond van de WGBO verantwoordelijk voor de correctheid en volledigheid van de dossiers die hij bijhoudt en heeft een eigen onderzoeksplicht. De omvang van deze onderzoeksplicht verschilt van geval tot geval en binnen de grenzen van wat mogelijk en redelijk is. In principe moet ook altijd bij de patiënt worden nagevraagd of er recente wijzigingen zijn geweest. Het gaat tenslotte om de patiënt en de patiënt is een goede informatiebron. De patiënt weet bijvoorbeeld wanneer het laatste consult bij een arts is geweest, dat er nieuwe geneesmiddelen zijn voorgeschreven, wanneer er voor de laatste keer bloed is geprikt etc. Niet iedere patiënt is compos mentis en dus in staat om deze informatie door te geven. Dit is echter geen reden om er vanuit te gaan dat geen enkele patiënt informatie kan geven. Kan de patiënt de benodigde informatie niet leveren dan kunnen gegevens, met de daarvoor geldende regels, worden opgevraagd bij de apotheek, arts, verpleegkundige, verzorger of de zorginstelling waar de patiënt behandeld is. Zie verder bij paragraaf 4. Procedure en protocol voor opvragen en doorgeven medicatiegegevens De samenwerkende zorgverleners behoren de te volgen procedure voor het opvragen en doorgeven van medicatiegegevens in een protocol vast te leggen. In deze procedure moet ook uitdrukkelijk aandacht worden besteed aan de beveiliging van de gegevens en de privacy van de patiënt. Ook met betrekking tot het verkrijgen van toestemming van de patiënt voor het mogen doorgeven en opvragen van gegevens moet er een duidelijke procedure zijn. Meer hierover bij paragraaf en pagina 10 van 32

11 3.1 De voorschrijver 9 De voorschrijver is verantwoordelijk zich ervan te vergewissen dat hij tijdens een consult het meest actuele medicatieoverzicht heeft. Hij is tevens verantwoordelijk voor het registreren van alle door hem geïnitieerde wijzigingen in de medicatie. Bij het voorschrijven van geneesmiddelen is de voorschrijver verantwoordelijk voor de indicatie, het raadplegen van gegevens over de patiënt, het schrijven van het recept, het vastleggen van relevante informatie en het doorgeven van informatie aan de patiënt en andere bij de zorg betrokken zorgverleners. De beslissing om medicatie voor te schrijven, medicatie(gebruik) te wijzigen en het toedienen van medicatie te stoppen ligt dus bij de voorschrijver die ook zelf verantwoordelijk is voor deze beslissingen. De voorschrijver behoudt in elke situatie ten allen tijde de verantwoordelijkheid dat er wordt uitgegaan van een actueel medicatieoverzicht tijdens het consult. De voorschrijver dient het voorliggende medicatieoverzicht op juistheid en actualiteit 10 te controleren. Bij twijfel dient er actie te worden ondernomen om alsnog vast te kunnen stellen of er sprake is van het meest actuele overzicht. Vertrouwt men de juistheid en volledigheid van de overgedragen gegevens zonder te controleren of de gegevens daadwerkelijk juist kunnen zijn dan is men zelf ook verantwoordelijk voor de fout. Is er een medicatieoverzicht aanwezig? Ja, is dit overzicht actueel? Ja, ga van dit overzicht uit Nee, Vraag het actuele medicatieoverzicht bij: - De patiënt - De voorganger in de keten - Apotheker - (afhankelijk van afspraken) Opvragen gegevens in opdracht van voorschrijver In veel situaties is het gebruikelijk dat niet de voorschrijver zelf, maar een andere persoon in opdracht van de voorschrijver het medicatieoverzicht opvraagt (opzoekt) en klaar legt (al of niet elektronisch). De actoren, handelwijze, opdrachtverstrekking en uitvoering kunnen hier per instelling verschillen. Hoe hier mee om wordt gegaan binnen de eigen instelling moet worden vastgelegd in een protocol. De voorschrijver is verantwoordelijk voor het goed functioneren en handelen van degenen die in zijn opdracht werkzaamheden verrichten en kan als werkgever aansprakelijk worden gesteld, indien de patiënt door dit handelen schade ondervindt. We onderscheiden hier de voorschrijver als werkgever en de voorschrijver als opdrachtgever die opdrachten geeft aan personen waarmee geen arbeidsrechtelijke verhouding is. Zie paragraaf De apotheker De apotheker is verantwoordelijk voor het veilig ter hand stellen en bewaken van de aan de patiënt voorgeschreven medicatie. Hij organiseert de processen zodanig dat het medicatieoverzicht altijd actueel is bij elk overdrachtsmoment van een voorschrijver naar de volgende voorschrijver. 9 De voorschrijver is de beroepsbeoefenaar met de bevoegdheid tot het op recept voorschrijven van geneesmiddelen. Zie artikel 36 lid 14 Wet BIG. 10 Bijvoorbeeld: Is dit het medicatieoverzicht van betreffende patiënt, is het mogelijk dat de op het overzicht vermelde datum de laatste datum van wijziging? pagina 11 van 32

12 Op grond van de Richtlijn kan men vermoeden dat er sprake is van één apotheker in een keten van zorgverleners. Er kan echter sprake zijn van meerdere apothekers die aan dezelfde patiënt verschillende medicatie afleveren of hebben afgeleverd. De wetgeving voorziet niet in een verplichting tot het hebben van een vaste apotheker die verantwoordelijk is voor het ter handstellen 11 van de medicatie en het beheer van het medicatieoverzicht. Grotere zorginstellingen hebben veelal een eigen (ziekenhuis)apotheker in dienst. Kleinere instellingen, zoals bijvoorbeeld verzorgingshuizen of kleine verpleeginstellingen, ontvangen de geneesmiddelen van een openbaar apotheker of ziekenhuisapotheker, waarmee de instelling een contract heeft afgesloten. Iedere apotheker die een geneesmiddel ter hand stelt aan of ten behoeve van een patiënt dient uit te gaan van een actueel medicatieoverzicht, ongeacht of de apotheker werkzaam is binnen of buiten een zorginstelling (onderzoeksplicht). De apotheker legt de ter handstelling vast, maar ook wat in het kader van de behandeling van de patiënt en diens medicatie verder nog van belang is 12. Hij draagt er tevens zorg voor dat andere zorgverleners, waaronder andere apothekers, hier kennis van kunnen nemen. 13 Is er sprake van een elektronisch dossier waarop de betrokken zorgverleners zijn aangesloten, dan zorgt de apotheker er voor dat de gegevens over de terhandstelling zo snel mogelijk in dit elektronisch dossier opgenomen worden. Het beschikbaar stellen van gegevens is alleen mogelijk met toestemming van de patiënt Overdracht van apotheker op apotheker De apotheker die niet de vaste apotheker is van de patiënt 14 geeft de gegevens met betrekking tot de ter hand gestelde geneesmiddelen door aan de vaste apotheker van de patiënt voor zover hiervoor de toestemming van de patiënt is verkregen. Is er geen toestemming van de patiënt dan worden de gegevens over een ter handstelling op papier meegegeven aan de patiënt zodat deze het zelf door kan geven aan de vaste apotheker. Ook als de patiënt geen vaste apotheker heeft worden alle relevante gegevens met betrekking tot de ter hand gestelde geneesmiddelen aan de patiënt meegegeven. De patiënt is er zelf verantwoordelijk voor dat iedere volgende apotheker die zorg levert aan de patiënt op de hoogte wordt gebracht van het geneesmiddelengebruik. Voor dit doel wordt vaak het zogenaamde geneesmiddelenpaspoort gebruikt 15. Ontvangt een apotheker een bericht tot wijziging van het medicatieoverzicht dan is de ontvangende apotheker verplicht om dit in het dossier te verwerken ondanks dat er op dat moment geen medicatie aan de patiënt wordt afgeleverd 16. Vertrouwt men de juistheid en volledigheid van de overgedragen gegevens zonder te controleren of de gegevens daadwerkelijk juist kunnen zijn dan is men zelf ook verantwoordelijk voor een hierin voorkomende fout indien deze fout door het uitvoeren van de controle hersteld of voorkomen had kunnen worden. 11 Ter handstellen is het rechtstreeks verstrekken of doen bezorgen van een geneesmiddel aan de patiënt voor wie het geneesmiddel is bestemd (artikel 1 lid 1 sub ll Geneesmiddelenwet). Dit is een bevoegdheid voor de apotheker en apotheekhoudend arts en is iets anders dan het toedienen van een geneesmiddel. Een verpleegkundige of verzorgende dient een geneesmiddel toe maar is niet bevoegd tot het ter hand stellen. 12 We denken hierbij bijvoorbeeld aan interacties, door de patiënt gemelde intoleranties e.d. 13 Een en ander met inachtneming van de hiervoor geldende wet- en regelgeving waaronder de WGBO en de WBP. 14 Met vaste apotheker wordt bedoeld de apotheek waar patiënt regelmatig komt en waarmee patiënt heeft afgesproken dat deze apotheker het medicatiedossier beheert. Er is geen sprake van een verplichte vaste inschrijving van patiënten in een apotheek. 15 Het geneesmiddelpaspoort is een papieren document waarop de medicatie van de patiënt kan worden ingevuld. 16 Vanuit een instelling kan er bijvoorbeeld een bericht komen over nieuwe medicatie of het stoppen van medicatie. pagina 12 van 32

13 3.3 De zorgverlener niet zijnde de voorschrijver of apotheker Naast de voorschrijver en de apotheker zijn er nog meer zorgverleners betrokken bij de behandeling van de patiënt. Dit zijn verpleegkundigen of verzorgenden maar bijvoorbeeld ook een mondhygiënist die geen medicatie voorschrijft of ter hand stelt maar wel medicatie toedient o.a. ter verdoving. Voordat een geneesmiddel kan worden toegediend moet er soms nog een bereidingshandeling worden verricht zoals bijvoorbeeld het opzuigen van een injectievloeistof in een injectiespuit, het oplossen van een poeder, het fijnmaken van een tablet en het toevoegen van medicatie aan een infuusvloeistof. Deze handelingen noemen we het voor toediening gereedmaken (VTGM). De zorgverlener die de geneesmiddelen toedient en eventueel voor toediening gereedmaakt dient op de hoogte te zijn van de meest actuele medicatiegegevens. De toediening moet geregistreerd worden. Hoe en door wie dit gebeurt, moet in een (lokaal) protocol worden vastgelegd. De niet voorschrijvende of ter handstellende zorgverlener is niet per definitie altijd een verpleegkundige. Ook de thuiszorgmedewerkers vallen onder deze categorie. Het uitzetten van medicatie valt niet onder de taken waarvoor de thuiszorginstelling een vergoeding ontvangt van de zorgverzekeraar. Voor deze taak wordt daarom veelal een apotheker ingeschakeld. De apotheker levert de medicatie in weekdozen of in rollen plastic zakjes 17 waarin de medicatie per inname moment zijn verpakt (medicatierollen). Tevens verstrekt de apotheek een toedieningslijst. Het daadwerkelijk toedienen van de medicatie aan de patiënt valt onder verantwoordelijkheid van de thuiszorgmedewerker 18. Het komt echter ook voor dat de patiënt zelf de medicatie beheert of dat dit door gezinsleden of familie wordt gedaan. In dat geval is de thuiszorgmedewerker of andere zorgverlener niet verantwoordelijk voor het toedienen van de geneesmiddelen. Andere voorbeelden van niet voorschrijvende of ter handstellende zorgverleners zijn bijvoorbeeld: ambulancemedewerkers, mondhygiënisten, diëtisten, fysiotherapeuten. 3.4 De zorgaanbieder 19 De zorgaanbieder is verantwoordelijk voor het leveren van verantwoorde zorg. De zorgaanbieder, in de zin van zorginstelling, heeft de verantwoordelijkheid om er op toe te zien dat de bij de behandeling betrokken zorgverleners en andere medewerkers voldoende deskundig en bekwaam zijn voor de opgedragen taken en dat de geldende normen en richtlijnen worden nageleefd. Er moet altijd sprake zijn van verantwoorde zorg. Verder heeft de zorgaanbieder de verplichting om ervoor te zorgen dat het mogelijk is om verantwoorde zorg te kunnen leveren. De zorgaanbieder is ook verantwoordelijk voor het tot stand komen van protocollen zoals genoemd in deze Richtlijn. In het kwaliteitssysteem moet vastliggen op welke wijze (hoe, waar, wanneer en door wie) gegevens met betrekking tot voorschrijven, ter hand stellen, bewaken en toedienen van geneesmiddelen worden vastgelegd en overgedragen. 17 De rollen met plastic zakjes waarin doseringen geneesmiddelen worden afgeleverd zijn ook bekend onder de naam Baxter-rollen 18 En via art 6:170 BW ook onder verantwoordelijkheid van de thuiszorginstelling werkgever. 19 Zorgaanbieder: de natuurlijke persoon of de rechtspersoon, die een instelling in stand houdt of de natuurlijke personen of rechtspersonen, die gezamenlijk een instelling vormen. artikel 1 lid 1 sub c Kwaliteitswet Zorginstellingen pagina 13 van 32

14 4. De patiënt De patiënt heeft een aantal rechten die hoofdzakelijk zijn vastgelegd in de WGBO. Voor patiënten die gedwongen behandeld worden in een psychiatrische instelling geldt daarnaast de Wet BOPZ. Deze patiëntenrechten zijn ook van toepassing bij een elektronisch dossier (EPD) / digitaal opgeslagen (medicatie)gegevens. Voornaamste rechten die de patiënt bij het overdragen van medicatiegegevens heeft zijn: 1. het recht op informatie en het geven van toestemming voor uitvoering van de behandeling 2. het recht op geheimhouding van de gegevens 3. het recht om toestemming te geven voor het overdragen van gegevens en het recht om hiertegen bezwaar te maken 4. het recht op inzage in het eigen dossier 5. het recht op een afschrift van het dossier 6. het recht op aanvulling, correctie en vernietiging van gegevens 7. het recht om te klagen over de (behandeling / bejegening van ) de zorgverlener Het klachtrecht wordt hier verder niet behandeld. Voor informatie over klachtrecht in de gezondheidszorg verwijzen we naar de hiervoor bestemde organisaties die in de bijlage worden vermeld. De andere rechten worden hierna kort toegelicht. 4.1 Behandelingsovereenkomst De patiënt heeft een behandelingsovereenkomst met de hulpverlener 20. Met hulpverlener worden zowel de zelfstandig gevestigde beroepsbeoefenaar als een zorginstelling (zorgaanbieder) bedoeld. De patiënt heeft een behandelingsovereenkomst met bijvoorbeeld de huisarts, de specialist die niet in loondienst werkt, de openbaar apotheker, een tandarts (- specialist), het ziekenhuis, het verpleeghuis, de trombosedienst. In de WGBO is bepaald dat de hulpverlener de zorg van een goed hulpverlener in acht moet nemen 21. Dit criterium komt overeen met de verplichting tot het leveren van verantwoorde zorg, zoals opgenomen in de Kwaliteitswet zorginstellingen en de Wet BIG. Uit deze normen vloeit een verantwoordelijkheid voort voor de zorgverlener en zorgaanbieder (zie ook onder paragraaf 1.2) Het recht op informatie De patiënt heeft recht op informatie over de eigen ziekte, de behandeling, de gevolgen en risico s van de behandeling en eventuele alternatieve behandelingen. De patiënt heeft recht op informatie over het als onderdeel van een behandeling aan hem voorgeschreven geneesmiddel. Tevens is er een informatieplicht die voortvloeit uit de geneesmiddelenwetgeving. Deze informatieplicht houdt in dat de apotheker de patiënt informeert over het geneesmiddel, het gebruik en de eventuele bijwerkingen 22. Onderdeel van de informatie over de behandeling is de informatie over de zorgverleners die betrokken zijn bij de behandeling. Wordt een patiënt doorverwezen naar een andere zorgverlener dan wordt de patiënt hierover geïnformeerd. Op basis van de informatie die de patiënt ontvangt kan deze een gemotiveerde beslissing nemen om wel of niet in te stemmen met de behandeling. De patiënt kan ook beslissen om doorverwezen te worden naar een zorgverlener van zijn voorkeur Artikel 7:446 BW 21 Artikel 7:453 BW 22 In de Geneesmiddelenwet is dit geformuleerd in de vorm van een verplichting om een etiket op de geneesmiddelverpakking aan te brengen en een bijsluiter mee te geven. 23 De keuzevrijheid van de patiënt kan echter beperkt worden door de voorwaarden van de zorgverzekeraar. pagina 14 van 32

15 4.1.2 Het recht op geheimhouding De individuele zorgverlener heeft een geheimhoudingsplicht en mag zonder toestemming van de patiënt geen informatie over de patiënt aan derden verstrekken. Hierop zijn een aantal uitzonderingen. Een van de uitzonderingen is dat de toestemming van de patiënt ook geldt ten aan zien van degenen die rechtstreeks betrokken zijn bij de uitvoering van de zelfde behandelingsovereenkomst 24 en degene die optreedt als vervanger van de zorgverlener. Deze andere zorgverleners krijgen alleen de gegevens die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van de eigen taak Het recht op het geven van toestemming voor de overdracht van gegevens De algemene regel is dat er zonder toestemming van de patiënt geen medicatiegegevens overgedragen mogen worden. De hier bedoelde toestemming moet niet verward worden met de toestemming voor de behandeling zoals bedoeld in het eerste lid van artikel 7:450 BW. Ten aanzien van de toestemming van de patiënt gelden de volgende regels / voorwaarden - patiënt moet worden geïnformeerd over personen die direct betrokken zijn bij de behandeling; - het overdragen van gegevens mag slechts met toestemming van de patiënt; - patiënt moet de mogelijkheid krijgen om bezwaar te maken tegen het overdragen van (medicatie)gegevens; - de patiënt met bezwaar moet worden gewezen op de gevaren en risico s als een behandeling wordt uitgevoerd zonder dat de medicatiegegevens beschikbaar zijn of waarbij het overzicht van medicatiegegevens onvolledig is; - als er geen toestemming van de patiënt is moet deze alsnog worden verkregen indien dit mogelijk is; - is het niet mogelijk om toestemming van de patiënt te verkrijgen en de gegevens zijn noodzakelijk voor het uitvoeren van de behandeling dan mogen gegevens worden overgedragen; - er worden nooit meer gegevens overgedragen dan noodzakelijk is voor het uitvoeren van de behandeling. Direct betrokken bij de behandeling Het is niet altijd even gemakkelijk om te bepalen of er sprake is van een directe betrokkenheid bij de uitvoering van de behandelingsovereenkomst. Zo worden de röntgenoloog en de verpleegkundige die door de behandelend arts worden ingeschakeld beschouwd als direct bij de uitvoering betrokken personen. Ook de ziekenhuisapotheker wordt gezien als een persoon die direct betrokken is bij de behandelingsovereenkomst die de patiënt heeft met het ziekenhuis. Bij een openbaar apotheker ligt dit anders, zie hierna. Binnen een zorginstelling kan het voorkomen dat er meerdere zorgverleners met een behandeling van een patiënt bezig zijn maar dit hoeft niet noodzakelijkerwijs dezelfde behandeling te zijn. Een patiënt die wordt opgenomen voor een behandeling door een uroloog kan bijvoorbeeld al onder behandeling zijn van een dermatoloog. Dat de dermatoloog toevallig werkzaam is in hetzelfde ziekenhuis en bij de patiënt langskomt voor een visite betekent nog niet dat de dermatoloog betrokken is bij de behandeling van de uroloog of andersom. Voor het overdragen van gegevens tussen deze twee verschillende behandelaren is toestemming van de patiënt vereist. Bij de overdracht van medicatiegegevens buiten een zorginstelling is er sprake van verschillende behandelingsovereenkomsten. De patiënt heeft bijvoorbeeld een overeenkomst met de (huis)arts, de apotheker, de tandarts, de trombosedienst en een andere zorginstelling. In deze complexe reeks van overeenkomsten mag de toestemming van de patiënt niet zomaar verondersteld worden. Het moet voor de patiënt duidelijk zijn wie er bij de 24 Artikel 7:457 BW pagina 15 van 32

16 behandeling zijn betrokken en welke zorgverleners betrokken zijn bij de overdracht van medicatiegegevens. De patiënt moet hier duidelijk over geïnformeerd worden. Toestemming voor inzage door de openbaar apotheker De openbaar apotheker heeft een eigen overeenkomst met de patiënt en wordt niet direct ingeschakeld door de voorschrijver. De arts geeft bijvoorbeeld het recept aan de patiënt mee en weet in de meeste gevallen niet bij welke apotheek de patiënt het recept inlevert. De arts mag hier geen invloed op uitoefenen door zelf een apotheek te kiezen waar de patiënt de geneesmiddelen op moet halen 25. Alhoewel de apotheker en arts niet als direct betrokkenen worden beschouwd bij de overeenkomst die beiden hebben met dezelfde patiënt, behoeft de apotheker geen toestemming aan de patiënt te vragen indien er over een recept contact wordt opgenomen met de voorschrijver. Het contact tussen apotheker en voorschrijver met betrekking tot het recept wordt als een normaal contact beschouwd waarvan de patiënt op de hoogte is. Daarnaast bevat het Besluit Geneesmiddelenwet een verplichting voor de apotheker om contact op te nemen met de voorschrijver indien er onduidelijkheden zijn in het recept. Apothekers delen de patiënt veelal wel mee dat de arts gebeld moet worden. De patiënt is zodoende op dat moment in de gelegenheid om hiertegen bezwaar te maken. Het Centraal Tuchtcollege oordeelde in 2003 als volgt: dat ten aanzien van het overleg tussen de apotheekmedewerkster en de huisarts buiten klaagster om, welk overleg uitsluitend tot doel had de kwaliteit van de gezondheidszorg in het geval van klaagster te waarborgen, een tuchtrechtelijk verwijt niet op zijn plaats is. Het is dan ook gebruikelijk binnen de beroepsgroep van apothekers dat, ook zonder vooroverleg met de patiënt, met de arts wordt getelefoneerd als er twijfels bestaan over de juistheid van een recept. Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg, Beslissing in de zaak onder nummer 2003/ Het verkrijgen van toestemming Het is niet praktisch als de patiënt bij ieder overdrachtsmoment om toestemming gevraagd moet worden. Daarom hanteert men het criterium dat de toestemming van de patiënt verondersteld mag worden indien er geen duidelijk bezwaar is gemaakt. Hierbij is het wel vereist dat de patiënt voldoende is geïnformeerd. Voldoende geïnformeerd wil zeggen dat de patiënt voldoende kennis heeft kunnen nemen van de gang van zaken, de bij de behandeling betrokken personen etc. Er is geen sprake van voldoende informatie als de patiënt alleen via een folder of algemene patiëntenbrief geïnformeerd wordt. De patiënt moet persoonlijk geïnformeerd worden. Persoonlijk wil zeggen mondeling of per persoonlijk aan de patiënt geadresseerde brief. Naast de mondelinge informatie kan een informatiefolder aan de patiënt worden meegegeven. Heeft de patiënt vragen dan kunnen die direct worden beantwoord. En wil de patiënt bezwaar maken tegen het doorgeven van gegevens aan bepaalde zorgverleners dan kan dit ook direct geregeld worden Als toestemming verkrijgen niet mogelijk is Is de patiënt op het moment dat er toestemming gevraagd moet worden niet in staat om die toestemming te geven of te weigeren dan moet de toestemming aan een vertegenwoordiger van de patiënt gevraagd worden. Is er geen vertegenwoordiger van de patiënt voorhanden of er is geen tijd om een vertegenwoordiger te vragen dan mag de toestemming worden verondersteld indien de gegevens noodzakelijk zijn om ernstig nadeel van de patiënt te voorkomen. Achteraf wordt beoordeeld of het opvragen van gegevens zonder toestemming gerechtvaardigd was. 25 Artikel 11 Besluit Geneesmiddelenwet pagina 16 van 32

17 De zorgverlener moet altijd zelf beoordelen of de patiënt in de gegeven omstandigheden toestemming zou hebben gegeven. Is de patiënt later wel in staat om toestemming te geven dan moet dit alsnog worden geregeld De mogelijkheid om bezwaar te maken De patiënt heeft het recht om bezwaar te maken tegen het uitwisselen van medicatiegegevens tussen de diverse zorgverleners. De zorgverlener moet de patiënt er altijd op wijzen dat er een eigen verantwoordelijkheid van de patiënt is indien gegevens niet kunnen worden doorgegeven wegens bezwaar van de patiënt. Het wordt aanbevolen om een bezwaar van de patiënt schriftelijk vast te leggen Het recht om gegevens af te schermen. Als onderdeel van het recht op geheimhouding heeft de patiënt het recht om gegevens in het dossier af te (laten) schermen voor inzage door derden 26. Dit afschermen van gegevens is met name aan de orde bij een elektronisch dossier, zoals het Landelijke EPD. Bij een papieren dossier komt het afschermen van de gegevens er in de praktijk op neer dat de gegevens niet worden gegeven (de dossierla blijft op slot). Als een patiënt een verzoek indient om gegevens af te schermen draagt de zorgverlener er zorg voor dat anderen geen elektronische toegang hebben tot deze gegevens Recht op inzage in dossier en het recht op het ontvangen van een afschrift. De patiënt heeft het recht om het eigen dossier in te zien en recht op het ontvangen van een afschrift van het dossier. Dit mag alleen geweigerd worden indien de belangen van anderen daardoor onevenredig worden geschaad. Als de echtgenote van een patiënt bijvoorbeeld iets verteld heeft over haar partner, dan moet dit deel uit het dossier worden verwijderd voordat de patiënt inzage in het dossier krijgt. Een afschrift van een (deel van) een dossier kan door de patiënt bijvoorbeeld gebruikt worden ter controle van de rekening van de ziektekostenverzekeraar. Een overzicht van de medicatiegegevens kan een patiënt ook meenemen tijdens een (vakantie)reis in binnen- en buitenland. De patiënt kan hiermee aan iedere zorgverlener aantonen welke medicatiegegevens er gebruikt worden en welke bijzonderheden 27 hierbij eventueel van belang zijn Recht op wijziging, aanvulling en vernietiging van het dossier De patiënt heeft het recht op aanvulling en correctie van het dossier en recht op vernietiging en verwijdering van gegevens uit het dossier. Het recht op vernietiging moet soms wijken voor andere wettelijke bepalingen 28 waardoor de patiënt niet kan bepalen dat de gegevens moeten worden vernietigd. 4.2 De gegevens die uitgewisseld mogen worden Is er toestemming van de patiënt dan mogen er niet meer gegevens uitgewisseld worden dan noodzakelijk is voor de hulpverlening. De betreffende zorgverleners waar (medicatie)gegevens aan worden overgedragen krijgen alleen gegevens die van belang zijn voor de uitvoering van de eigen taak. Bij overdracht van medicatiegegevens worden dus alleen die gegevens uitgewisseld die van belang zijn voor de medicatieverstrekking en medicatiebewaking. Alle andere informatie over de patiënt mag niet worden uitgewisseld, tenzij patiënt hiervoor toestemming heeft verleend. Welke gegevens noodzakelijk zijn in het kader van de overdracht van medicatiegegevens is opgenomen in de Richtlijn Overdracht Medicatiegegevens. 26 Zie oa Bijzonderheden in de zin van intoleranties, allergieën etc. 28 De apotheker heeft een bewaarplicht voor de financiële administratie waardoor het gegeven dat er medicatie is afgeleverd niet vernietigd kan worden. Art 56 Wet Bopz bevat een bewaarplicht voor gegevens die niet vernietigd mogen worden binnen 5 jaar. pagina 17 van 32

18 Voor de zorgverlener relevante informatie Informatie over allergieën en overgevoeligheden voor medicatie mogen bijvoorbeeld voorkomen in het medicatiedossier. Deze informatie is voor alle betrokken zorgverleners van belang. De informatie dat een patiënte ooit een abortus heeft ondergaan is niet relevant en mag niet worden uitgewisseld met de overdracht van medicatiegegevens. Informatie-uitwisseling met betrekking tot alcohol en drugs Het vaststellen van alcohol en drugsgebruik is in richtlijnen voor behandeling en diagnostiek opgenomen. Vaak in de vorm van sluit alcohol en/of drugsgebruik uit. Als richtlijnen in deze niets aangeven, dan is een dergelijke vraag in veel gevallen gerechtvaardigd op grond van de norm goed hulpverlenerschap zoals neergelegd in de WGBO Verplichtingen van de patiënt De WGBO geeft de patiënt niet alleen rechten maar ook twee verplichtingen. De eerste verplichting van de patiënt is het verstrekken van alle informatie die van belang is in het kader van de behandeling. 30. Bij deze informatieplicht mag de zorgverlener niet veronderstellen dat de patiënt exact weet wat van belang is voor een bepaalde zorgverlener. De zorgverlener moet de patiënt hierbij daarom behulpzaam zijn en actief vragen naar informatie. Belangrijke vraag is bijvoorbeeld of de patiënt medicatie gebruikt en zo ja welke medicatie. Is de naam van een geneesmiddel niet bekend dan moet er gevraagd worden of er contact opgenomen mag worden met de apotheek voor het verkrijgen van een actueel medicatieoverzicht. Er is dus een verplichting van de patiënt maar de zorgverlener heeft ook een onderzoeksplicht. De zorgverlener kan niet stellen niet op de hoogte te zijn van het medicatiegebruik, omdat de patiënt hierover niets heeft meegedeeld. De tweede verplichting van de patiënt is dat de patiënt verplicht is om de behandeling te betalen 31. Deze verplichting wordt hier verder niet besproken. 4.4 De vertegenwoordiger van de patiënt De patiënt is niet altijd zelf in staat om te communiceren en wordt dan vertegenwoordigd door iemand anders. Vaak treedt een familielid of gezinslid op als vertegenwoordiger. In de wet zijn bepalingen opgenomen met betrekking tot de vertegenwoordiging van kinderen en volwassen wilsonbekwamen. Zo zijn de ouders of voogd de vertegenwoordiger van kinderen beneden de 12 jaar 32 en gelden er speciale regels voor kinderen tussen de 12 en 16 jaar 33. Bij volwassen wilsonbekwamen kan er een curator of mentor zijn aangewezen als wettelijke vertegenwoordiger. Is er geen wettelijke vertegenwoordiger aangewezen dan kunnen de echtgenoot of levenspartner, de kinderen, broer of zus de wilsonbekwame patiënt vertegenwoordigen. In het geval iemand anders namens de patiënt het contact met de zorgverlener onderhoudt wil dit niet altijd zeggen dat de patiënt wilsonbekwaam is. In de apotheek is het heel gebruikelijk dat niet de patiënt zelf maar iemand anders de geneesmiddelen ophaalt omdat de patiënt bijvoorbeeld bedlegerig is. Zijn er vragen over het recept of het geneesmiddel, waarop de vertegenwoordiger geen antwoord weet, dan kan er telefonisch contact opgenomen worden met de patiënt. Ook voor bijzondere gebruiksinstructies en privacygevoelige informatie dient er contact opgenomen te worden met de patiënt zelf. Ditzelfde geldt in principe voor iedere zorgverlener. Is de patiënt tijdelijk niet in staat om zelf 29 7:453 BW 30 artikel 7:452 BW 31 artikel 7:461 BW 32 artikel 7:465 BW 33 Meer informatie over dit onderwerp is o.a. te vinden in: Van wet naar praktijk: implementatie van de WGBO, deel 1 t.m 4, KNMG, 2004 pagina 18 van 32