dimensie Duurzaam zet de toon BURUNDI EN RWANDA 50 jaar onafhankelijk Rio+20 HET MAGAZINE VAN DE BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

Transcriptie

1 HET MAGAZINE VAN DE BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING dimensie Duurzaam zet de toon Rio+20 BURUNDI EN RWANDA 50 jaar onafhankelijk Nr 3 / 2012 TWEEMAANDELIJKS MEI-JUNI-JULI 2012 P AFGIFTEKANTOOR BRUSSEL X

2 Overzicht MEI-JUNI-JULI 2012 OEGANDA Byumba Kivumeer Kibuye Nyanza Kigali RWANDA A Rwamagana Kirundo DR CONGO Muyinga Cibitoke Kayanza Ngozi Bubanza Karuzi Bujumbura BURUNDI Muramvya Gitega Ruyiga Mwaro TANZANIA Cankuzo 6 > We zijn allen kinderen van Rio 10/11/12 > Ontbossing op je bord > Burundi en Rwanda in een oogopslag > DOSSIERS RIO+20 VN-Top voor een duurzame toekomst Burundi en Rwanda 50 jaar onafhankelijk 4-5 RIO Rio+20 gaat niet over milieu maar over economie 13 Energie uit de grond Het Zuiden kleurt groen 16 Broeikasgassen: de wereld op z n kop? 17 Kigali: een groene stad 20 Burundese landbouw opnieuw in de startblokken 21 Corruptie bestrijden om investeerders aan te trekken 22 Agaseke amahoro, niet zomaar mandjes 23 Twee gezichten van Burundi Burundi vernieuwt zijn wegennet na de crisis Design for Impact Youth are the future 30 Prijs Belgische Ontwikkelingssamenwerking 2012 Gratis abonnement op : of per mail aan : info.dgd@diplobel.fed.be 31 Zicht op het leven 32 Vrijwilligerswerk of vrijwilligerstoerisme? Puntkomma 36 De Dagen van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking 2 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

3 dimensie3 Nu of nooit! FOTOLIA/Gunnar Assmy Tweemaandelijks tijdschrift uitgegeven door de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) Redactie: DGD - DIRECTIE SENSIBILISE- RINGSPROGRAMMA'S Karmelietenstraat, 15 B-1000 Brussel Tel. +32 (0) Fax +32 (0) info.dgd@diplobel.fed.be Redactiesecretariaat: Elise Pirsoul, Jean-Michel Corhay, Chris Simoens Layout en productie: De artikels geven niet noodzakelijk het officiële standpunt weer van DGD of van de Belgische regering. Overname van de artikels is toegestaan mits bronvermelding en een kopie voor de redactie. Dimensie 3 verschijnt 5 maal per jaar om de 2 maanden, behalve in de zomer. Gedrukt op 100% gerecycleerd papier. Abonnement: Gratis in België. In het buitenland enkel de elektronische versie. Griekenland staat onder economisch toezicht, de situatie in Spanje, Portugal, Italië wordt nauwlettend in het oog gehouden Terwijl Europa het hoofd biedt aan een zware economische crisis en nadenkt over middelen om de economie weer op gang te brengen, lijkt de politiek weinig aandacht te hebben voor de milieuproblemen die zich hier en daar voordoen natuurrampen, stijging van het waterpeil, hongersnoden, energieproblemen, het schaars worden van natuurlijke hulpbronnen. Economie en milieu zijn nochtans twee domeinen die nauw met elkaar verweven zijn. De economie tast het milieu zwaar aan, maar zonder milieu is er geen economie. Op de Conferentie van Rio+20 van 22 juni 2012 is het hoofdthema dan ook de groene economie, waarbij het om meer zal moeten gaan dan het groenwassen van de economie. We hebben geen andere keuze dan het ontwikkelingsparadigma op wereldschaal te wijzigen. Europa moet zijn sociaal model en zijn milieudoelstellingen verder ontwikkelen, maar niet op eigen houtje. De Conferentie van Rio is een goede gelegenheid om wereldwijd de verbintenis aan te gaan van een grotere coherentie van het beleid opdat de ontwikkeling, waarop iedereen recht heeft, zo duurzaam mogelijk zou zijn, aldus de minister van Ontwikkelingssamenwerking. Hij zal in Rio daarom pleiten voor meer coherentie tussen economie, milieu en de solidariteit met de landen in het Zuiden. Om te beseffen hoe belangrijk deze conferentie wel is, moeten we maar enkele decennia teruggaan in de tijd. Wie had toen durven dromen dat duurzame ontwikkeling een gangbaar begrip zou worden; milieu een sociale, politieke en zelfs economische kwestie en de klimaatwijziging een echt maatschappelijk thema? De kentering kwam er op de doorslaggevende Top van Rio in En nu maar hopen dat de wereldleiders erin zullen slagen af te stappen van de gebruikelijke economische paden, de winsteconomie en haar inherente stimulans tot (over)consumptie om van Rio+20 opnieuw een positieve mijlpaal te maken voor de toekomstige generaties in het Zuiden en het Noorden. Laat ons nog verder terugkijken. 50 jaar geleden werden Burundi en Rwanda onafhankelijk, twee jaar na hun grote buurland Congo. De vreugde was echter van korte duur. Oorlogen teisterden het gebied en vernielden alles, de stenen, de mensen en hun zielen. Vandaag zwijgen de wapens wel, maar de uitdagingen blijven enorm groot. In deze landen die kleiner, maar dichter bevolkt zijn dan België, leeft 90% van de bevolking op het platteland en van het bewerken van de grond, die op de flanken van heuvels soms onbruikbaar is. Maar zowel op het platteland als in steden zoals Kigali en Bujumbura is er verandering. Beide landen vertonen momenteel groeicijfers die ons Westerse landen doen verbleken. Rwanda is een toonbeeld voor de strijd tegen corruptie en voor duurzame ontwikkeling in de hoofdstad. Beide landen, respectievelijk het tweede en het derde belangrijkste partnerland van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, krijgen steun van BTC in belangrijke sectoren, zoals wegeninfrastructuur en landbouw (Burundi) of energie (Rwanda). Met de Conferentie van Rio+20 en de onafhankelijkheidsvieringen van Burundi en Rwanda staan ons voor de vakantie nog veel werk en grote dingen te wachten. Afspraak in september! DE REDACTIE editoriaal dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

4 IO+20 RIO+20 Op 22 juni 2012 verenigt de hele wereld zich op een top die beslissend kan zijn voor de toekomst van de mensheid. Zal, 20 jaar na de Top van de Aarde in Rio de Janeiro, Rio+20 een nieuw keerpunt zijn naar duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding? De top zal zich vooral buigen over twee thema s: Groene economie: Hoe kunnen we een groene economie uitbouwen die leidt tot duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding? Hoe kunnen we ontwikkelingslanden helpen om een groen pad naar ontwikkeling te volgen? Internationale coördinatie: Welke instelling of structuur laat toe om duurzame ontwikkeling internationaal te coördineren? De uitdagingen liggen in 7 prioritaire domeinen (zie foto s): jobs, energie, steden, voedsel, water, oceanen en natuurrampen. CHRIS SIMOENS 1. STEDEN Vandaag al leeft de helft van de wereld in verstedelijkte gebieden, en dat zal alleen maar toenemen. 828 miljoen mensen wonen in sloppenwijken. 2. RAMPEN Jaarlijks worden 250 miljoen mensen getroffen door natuurrampen. Dat aantal is de laatste 15 jaar meer dan verdubbeld. De overbevolking, de milieuvervuiling en de klimaatverandering maken de impact alleen maar erger. 3. ENERGIE 2,7 miljard mensen sprokkelen hun energie om te koken en te verwarmen uit hun directe omgeving: hout, mest, resten van gewassen. 1,4 miljard mensen hebben geen toegang tot elektriciteit.

5 4. VOEDSEL Wereldwijd lijden 950 miljoen mensen honger. Dubbel zoveel mensen hebben een tekort aan mineralen en vitaminen. En 186 miljoen kinderen zijn te klein voor hun leeftijd wat wijst op ondervoeding. 5. JOBS Wereldwijd zitten bijna 200 miljoen mensen zonder werk, 6,2 % van de actieve bevolking. 40 % ervan zijn jongeren. Laurent Ballesta 6. OCEANEN Vinden we straks in de oceanen nauwelijks vissen, maar wel heel veel algen, kwallen en plastic? Tegen 2100 zou de teloorgang van de oceanen alleen al door de klimaatverandering 1500 miljard euro per jaar bedragen. 7. WATER 2,6 miljard mensen waaronder 1 miljard kinderen hebben geen toegang tot sanitaire voorzieningen. Meer dan 1 miljard mensen moet het doen zonder veilig water. Tegen 2050 leeft minstens 1 op 4 mensen in een land dat regelmatig een tekort heeft aan water. dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

6 We zijn allen kind De Aardetop die in 1992 in Rio de Janeiro plaatsvond, vormde een keerpunt in de opvattingen over de wisselwerking tussen ontwikkeling en milieu. Op deze top werd het voor die tijd vernieuwende begrip duurzame ontwikkeling officieel gemaakt en kwamen thema s als woestijnvorming, klimaat en biodiversiteit aan bod. Vandaag, 20 jaar later, zijn deze thema s meer dan ooit actueel. Aan de vooravond van Rio+20 nemen wij de hoofdbeginselen opnieuw onder de loep. De Verklaring van Rio Met de afkondiging van de Verklaring van Rio keurden de belangrijkste wereldleiders 27 beginselen goed die het begrip duurzame ontwikkeling omschrijven: Mensen staan centraal in de zorg voor duurzame ontwikkeling. Zij hebben recht op een gezond en productief leven in harmonie met de natuur (beginsel 1). Teneinde duurzame ontwikkeling te bereiken, dient milieubescherming een integrerend bestanddeel van het ontwikkelingsproces te vormen en niet afzonderlijk daarvan te worden beschouwd (beginsel 4). Agenda 21 Agenda 21 werd opgevat als een uitvoerig actieplan dat ten doel heeft deze duurzame ontwikkeling in de 21e eeuw te bereiken. Tot op heden geldt het programma Actie 21 als referentie voor duurzame ontwikkeling op vlak van ruimtegebruik. De Conferentie van Rio benadrukt tevens de rol van de verschillende actoren voor duurzame ontwikkeling: vrouwen, jongeren en kinderen, autochtone bevolkingsgroepen, ngo s, lokale gemeenschappen, vakverbonden, ondernemingen, onderzoekers en landbouwers. Belangrijke thema s De Conferentie van Rio keurde enkele Verdragen/Verklaringen goed met betrekking tot belangrijke ontwikkelingsthema s. Het Klimaatverdrag, waarin de noodzaak wordt bevestigd om de uitstoot van broeikasgassen te beperken, en die leidde tot de ondertekening van het Kyotoprotocol in De Verklaring over de bossen. Het Verdrag inzake de biologische diversiteit dat het gebruik van het genetisch patrimonium wereldwijd aan een aantal voorwaarden onderwerpt. Het Verdrag ter bestrijding van de woestijnvorming. ELISE PIRSOUL ONLINE ( Wikipédia / Johann Dréo) ECONOMISCHE EN SOCIALE ONTWIKKELING MET RESPECT VOOR HET MILIEU Volgens de meest geciteerde definitie is duurzame ontwikkeling ontwikkeling waarbij aan de behoeften van de huidige generatie tegemoet wordt gekomen zonder dat toekomstige generaties eenzelfde kans wordt ontnomen. Het betreft een socioecologisch proces dat erop gericht is aan de noden van de mens te voldoen en tegelijk het natuurlijke milieu te beschermen. Het concept vond in 1987 ingang na de publicatie van het Rapport van de Commissie Brundtland. SOCIAAL LEEFBAAR MILIEU DUURZAAM RECHT- VAARDIG HOUDBAAR ECONOMISCH Op het raakvlak tussen de drie basisdoelstellingen, liggen de zogenaamde Drie pijlers van duurzame ontwikkeling. 6 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

7 eren van Rio UN Photo / Michos Tzavaros Toespraak op de VN-conferentie voor Milieu en Ontwikkeling in 1992 douniaroadtrip DUURZAME ONTWIK- KELING: LATEN WE COHERENT ZIJN In Afrika de kleinschalige landbouw ondersteunen terwijl de markten van het continent overspoeld worden door gesubsidieerde producten? Is dat coherent? Hoe kunnen we staande houden dat we de ontwikkelingslanden helpen als de steun die enerzijds via ontwikkelingsprojecten wordt verleend anderzijds verloren gaat door een ongunstig economisch of milieubeleid? Deze vragen, die steeds vaker terugkomen in debatten over de doeltreffendheid van de hulp, vormen een aandachtspunt dat de Belgische regering grondig wil bestuderen. De conferentie van Rio zal een gelegenheid zijn om dit debat over de coherentie van het ontwikkelingsbeleid op wereldniveau te voeren, verklaarde de minister van Ontwikkelingssamenwerking, Paul Magnette. Om duurzame ontwikkeling te verwezenlijken zijn inderdaad beleidsmaatregelen nodig die op verschillende fronten worden genomen met het oog op de mondiale uitdagingen: extreme armoede, ongelijkheid, voedselzekerheid, onderwijs, klimaatverandering, verontreiniging van zeeën en oceanen, en wanpraktijken in de financiële wereld. De instellingen moeten in die zin versterkt worden, aldus de minister, die ijvert voor een kader voor de coherentie van het ontwikkelingsbeleid. Zo stelt hij een interministeriële conferentie en een interdepartementale commissie voor, naast een mechanisme dat de impact van de beleidsmaatregelen op de ontwikkeling analyseert. De coherentie van het beleid vormde het thema van de Staten-Generaal van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, die op 8 mei 2012 plaatsvond en die alle actoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking samenbracht. EP Wij erven de aarde niet van onze voorouders, maar lenen ze van onze kinderen. ANTOINE DE SAINT-EXUPÉRY dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

8 Rio+20 gaat niet over milieu maar over economie CHRIS VANDEN BILCKE, VAN HET VN-MILIEUPROGRAMMA De balans van twee decennia duurzame ontwikkeling, van de aardetop in Rio in 1992 tot nu, valt voor Chris Vanden Bilcke van UNEP, het milieuprogramma van de VN, voorzichtig positief uit. Maar er is nood aan een grondige herziening van het groeimodel. Blauwvintonijnen zitten vast in de vangnetten van een vissersboot. Ondanks de quota s voor visvangst, blijft deze diersoort met uitsterven bedreigd. Illegale vangsten zijn goed voor meer dan de helft van de totale visvangst. Greenpeace De economie van de toekomst zal groen zijn of ze zal niet zijn. 8 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

9 Chris Vanden Bilcke volgt al ruim dertig jaar het thema duurzame ontwikkeling op. Hij werkte jaren lang op de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken. Sinds vorig jaar is hij directeur van het verbindingsbureau van UNEP bij de EU in Brussel. Het magazine MO* stelde hem enkele vragen naar aanleiding van Rio+20. Volgens sommigen is het concept duurzame ontwikkeling anno 2012 een lege doos, een gemiste kans. Ikzelf zie het als 60 procent positief, 40 procent negatief. Duurzame ontwikkeling is als concept doorgebroken, en de betrokkenheid van staatshoofden en regeringsleiders is onmiskenbaar gegroeid. Kijk naar de klimaatconferenties in Kopenhagen of de debatten bij de jaarlijkse septemberstart van de Algemene Vergadering van de VN. In 1992 zaten de ontwikkelingslanden nog heel sterk in het defensief als het ging over mondiaal milieubeleid. De conferentie van Rio in 1992 heette niet conferentie over duurzame ontwikkeling maar over milieu en ontwikkeling. Ontwikkelingslanden waren er helemaal niet zeker van dat die twee een positief verband konden hebben. Het was een hele stap vooruit dat een Commissie voor Duurzame Ontwikkeling (CSD) gecreëerd kon worden. De CSD zelf werd echter een mislukking. Ze heeft geen impact gehad op beleidsbeslissing en van een instantie met gewicht zoals de VNlandbouw- en voedselorganisatie FAO. Vandaag is ze op een dood spoor beland en moet ze vervangen worden, hetzij door er een raad van te maken, hetzij door ze onder te brengen bij Ecosoc, de economische en sociale raad van de VN. Ook de zeven tijdsgebonden doelstellingen die werden afgesproken in Johannesburg (onder andere het afremmen van het biodiversiteitsverlies tegen 2010) werden niet gehaald. Duurzame productie en consumptie was een opvallend thema in Johannesburg, maar het werd nauwelijks uitgewerkt in de voorbije tien jaar. Dat heeft alles te maken met de positie van de VS. China is relatief overtuigd van de noodzaak ervan vanwege zijn eigen honger naar grondstoffen. Maar de VS heeft zich geweerd als een duivel in een wijwatervat om de tekst aan te passen. Het voorstel was de formulering 'niet-duurzame patronen veranderen' op te nemen in de tekst, maar de VS wilde dat vervangen zien door 'duurzame productie- en consumptiepatronen promoten', wat veel zwakker is. Maar dan nog wilde de VS het thema opbergen. Pas in de voorbije twee jaar trad het weer op de voorgrond, onder andere dankzij Zweden, dat het al die tijd op de agenda hield. En ook dankzij België, trouwens. Het hele verhaal over crisis, groei en vooruitgang wordt enkel afgemeten aan het bruto nationaal product, en dat moet gecorrigeerd worden, door ook te spreken over duurzame productie en consumptie. CHRIS VANDEN BILCKE Zal het in juni in Rio opnieuw aan bod komen? Twee thema s die voor mij heel cruciaal zijn en waar het in Rio over móét gaan, zijn duurzame productie en consumptie en 'voorbij bnp'. Het hele verhaal over crisis, groei en vooruitgang wordt enkel afgemeten aan het bruto nationaal product, en dat moet gecorrigeerd worden, door ook te spreken over duurzame productie en consumptie. Rio kan de aanzet zijn om de weerstand tegen de twee thema s weg te nemen en om het proces in een stroomversnelling te brengen. Groene economie, daar zal het over gaan in Rio. Wat moeten we ons daar bij voorstellen? Iedereen vult dat begrip anders in, en dat baart me zorgen. In Rio zullen ongetwijfeld verschillende visies naar boven komen. UNEP-directeur Achim Steiner en EUmilieucommissaris Janez Potocnik zijn het er over eens dat groene economie geen Alma De Walsche (MO*) milieuverhaal is maar een economisch verhaal, dat naar de kern gaat van ons maatschappelijk model. De conferentie van Rio+20 zal in die zin een economische conferentie zijn. De economie van de toekomst zal groen zijn of ze zal niet zijn. Als je niet beseft dat we met de enge bnp-analyses fout zitten, dat we moeten focussen op duurzame productie en consumptie en op een zuiniger gebruik van grondstoffen, als je dat niet inbouwt in de basis van je economisch systeem, dan zit je volkomen fout. Is groene economie voor u gelijk aan groene groei? Als je het hebt over groene groei, dan geef je in zekere zin aan dat je wilt doorgaan op de bekende weg. Dat is niet de oplossing. Het concept van groene economie creëert impliciet meer ruimte voor het herdenken van het groeiconcept. Het moet een economie zijn die de natuurlijke hulpbronnen integreert in haar vertrekbasis. Als je dat consequent doet, kom je tot de schokkende vaststelling dat veel van wat men altijd als economische groei bestempelde, verlies is. Overbevissing is daar een duidelijk voorbeeld van. Eén van de zeven doelstellingen van Johannesburg was om tegen 2015 de visvoorraden terug te brengen tot het niveau van duurzame ontginning. Niemand heeft daar iets mee gedaan, terwijl er in werkelijkheid een verlies van miljarden euro mee gemoeid is. Het is dus heel belangrijk om de natuur mee in rekening te brengen. Het TEEB-rapport (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) leverde een belangrijke bijdrage tot die nieuwe kijk. Houdt dit niet het risico in dat de natuur meteen ook in handen valt van de kapitaalkrachtige groepen, de Coca-Cola s en de Nestlé s? Ik denk dat de maatschappij en de politiek zich heel goed bewust zijn van het gevaar van de privatisering van de common goods door de financiële wereld. Men zal basisvoorzieningen zoals water en lucht niet zomaar ten prooi zal laten vallen van de kapitalistische benadering. Het is niet omdat de dienstverlening via een multinational gebeurt, dat de prijszetting noodzakelijkerwijs fout is. De prijszetting kan het midden houden tussen een privaat en een publiek oogmerk. ALMA DE WALSCHE Het interview is een verkorte versie van het uitgebreide zaterdaginterview dat verschenen is op de website van MO*-magazine. dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

10 ONTBOSSING OP JE BORD DE TREK VAN PALMOLIE- PLANTAGES NAAR AFRIKA De uitbreiding van de palmolieplantages veroorzaakt een grootschalige ontbossing in Indonesië en Maleisië, de twee grootste palmolieproducenten ter wereld. Nadat palmolie de economieën van Zuidoost-Azië een enorme duw in de rug heeft gegeven, ook al ging dat ten koste van het milieu, doet ze nu ook haar herintrede in Afrika. De grote Aziatische palmolieproducenten kunnen hun palmolieplantages in Indonesië en Maleisië goed voor 80 % van de wereldproductie om milieuredenen niet eindeloos uitbreiden. Maar de vraag naar palmolie in het Zuiden is aanzienlijk toegenomen. Vooral in China en India, die meer dan 80% van de consumptie voor hun rekening nemen. Ook in het Noorden, in de Verenigde Staten en Europa, is de vraag naar palmolie sinds 2000 jaarlijks met 13% gestegen. Koploper is de levensmiddelenindustrie met 80% van de consumptie, gevolgd door de cosmetica-industrie met 19% en, ten slotte, brandstof met 1%. De palmolieconsumptie van een Europeaan bedraagt ongeveer 60 kilo/jaar, wereldwijd 20 kilo/ jaar per persoon. Palmolie is de meest gebruikte olie in de wereld: 30% van alle plantaardige oliesoorten, gevolgd door sojaolie (24%), koolzaadolie (12%) en zonnebloemolie (7%). Dertig jaar lang is de productie van palmolie om de 10 jaar verdubbeld. Dit jaar bedraagt ze 50 miljoen ton. Door de bevolkingsgroei en de ontwikkeling van biobrandstoffen wereldwijd, zou de vraag naar olie tegen 2020 nog met 30 % toenemen. Ontbossing Volgens de FAO is in het laatste decennium jaarlijks 13 miljoen hectare bos van de aardbol verdwenen. Twee industrieën liggen daaraan ten grondslag: de houthandel en de palmolieontginning (Elaeis guineensis). De overheden grijpen niet in. Palmbomen worden gekweekt als een monocultuur op ontboste grond. De plantages putten de waterreserves uit en vergiftigen het water met pesticiden. Na twintig jaar ontginning verkeert de bodem in slechte staat. Op de plantages werken goedkope arbeidskrachten. Wereldwijd zijn er nog 60% familieplantages. De overige palmolieplantages zijn voornamelijk in handen van grote internationale groepen, zoals de Maleisische Sime Darby of de Indonesische Sinar Mas, die allebei worden gefinancierd met Chinees kapitaal. De westerse multinationals in levensmiddelen zoals Unilever (tot in 2010 wereldwijd de grootste palmolieconsument), Procter & Gamble, Nestlé en Cargill hebben zich uit de productie teruggetrokken en doen nu een beroep op de voornoemde leveranciers. Indonesië bijna kaalgeplukt In Indonesië werd 90% van de bossen gekapt, eerst voor de houthandel en nadien voor de palmolieplantages. Volgens een studie van de Wereldbank verdwijnen jaarlijks nog steeds 1,8 miljoen hectare PLANTAARDIGE OLIE : 15 %! ADVIES VAN DE VOEDINGSDESKUNDIGE P. Goux Ontbossing in Indonesië alibaba.com 10 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

11 cincinnatizoo.org oerwoud. In dit tempo zullen alle valleibossen op het Eiland Borneo, met uitzondering van de beschermde gebieden, binnen de 10 jaar volledig verdwenen zijn. Deze ontbossing leidt vanzelfsprekend ook tot de onteigening van de lokale bevolkingsgroepen, die daardoor worden beroofd van hun belangrijkste middelen van bestaan. Vaak zijn ze gedwong en de grond van hun voorouders af te staan aan buitenlandse investeerders, die daarbij kunnen rekenen op de hulp van de politieke autoriteiten en, zo nodig, van het leger. De rapporten van de World Rainforest Movement en van verenigingen zoals Survival International maken gewag van dreigementen, geweldpleging, schending en van de mensenrechten en vernietiging van eigendommen. Deze bossen zijn nochtans een bron van zeldzame biodiversiteit: 10 à 15% van de wereldwijd bekende planten, zoogdieren en vogels bevinden zich in Indonesië. Sommige diersoorten zoals de Extractie-eenheid van palmolie in Indonesië symbolische orang-oetang, de olifant en de Sumatraanse tijger zijn op korte termijn met uitsterven bedreigd. Toch plant de Indonesische regering, volgens een rapport van WWF, de palmolieplantages met 14 miljoen hectare uit te breiden. Ze zal 5,6 miljard dollar investeren in de grootste palmolieplantage ter wereld: meer dan 1 miljoen hectare. Daarnaast heeft de Association of Indonesian Palm Oil Producers aangekondigd dat de export in 2012 aanzienlijk zal toenemen en dat die export voornamelijk bestemd is om te voldoen aan de vraag van de groeilanden. Afrika Met zijn uitgestrekte oppervlakte vruchtbare grond, heeft ook Afrika een groot potentieel voor de productie van palmolie en is het een ideaal bruggenhoofd naar de markten van de Maghreb en Europa. Tal van Afrikaanse regeringen die door palmolieproductiebedrijven werden benaderd, zijn niet ongevoelig voor de potentiële exportinkomsten. Sinds een aantal maanden is er dan ook een toename van het aantal vestigingsprojecten. Het Singaporese bedrijf Olam zette met de Gabonese regering een joint-venture op voor een palmolieplantage van hectare. Het Maleisische bedrijf Sime Darby kreeg in Liberia een concessie van 63 jaar in handen voor eenzelfde oppervlakte en is zinnens zich ook in het zuidwesten van Kameroen te vestigen. De dorpsgemeenschappen aldaar vrezen dat hectare bos zullen verdwijnen. Nigeria was tot in 1965 met 30% wereldwijd de grootste exporteur van palmolie, een derde van de totale productie van het land. Sinds 1985 bekleedt Maleisië deze plaats en moest Nigeria palmolie invoeren. De Nigeriaanse regering wil de palmolie-industrie weer op gang brengen maar het blijft wachten op particuliere investeerders. Vruchten van de oliepalm neo-planete.com Vaak voorgesteld als 'plantaardige olie is palmolie aanwezig in heel veel bereide voedingswaren zoals pizza s, fijne broodjes, koekjes en gebakjes, ontbijtgranen en graanrepen, snoep, broodbeleg Palmolie heeft voor de levensmiddelenindustrie immers twee heel belangrijke troeven: de lage kostprijs en de semi-vaste (romige) textuur bij kamertemperatuur. Dat is een zeer belangrijk kenmerk want de bereiding van fijne broodjes en andere zachte en fondant koekjes vereist semi-vaste vetstoffen. Als de industrie gebruik zou maken van (bij kamertemperatuur) volledig vloeibare oliën, zouden deze voedingswaren er immers veel droger uitzien, het broodbeleg zou vloeibaar zijn enz. De vastheid van een vetstof bij kamertemperatuur hangt af van de vetzuursamenstelling: hoe meer verzadigde vetzuren (VVZ) de 'slechte vetten' hoe vaster de vetstof zal zijn. Palmolie bestaat voor 50% uit verzadigde vetzuren, reuzel uit 40%, boter uit 65%, kopraolie (coco) uit 90%. Vloeibare oliën bestaan daarentegen grotendeels uit onverzadigde vetzuren, met een neutraal of positief effect op de gezondheid. Voorbeelden hiervan zijn: olijfolie met slechts 16% VVZ, zonnebloemolie met 11% of koolzaadolie met 8%. De levensmiddelenindustrie heeft dus niet zoveel keuze om bij de consument in de smaak te vallen. Ze gebruikt: ofwel boter, wat duur is en 50 gr. VVZ per 100 gr bevat, ofwel vloeibare oliën, die grotendeels uit onverzadigde vetzuren bestaan en die gehydrogeneerd moeten worden. Door dit proces worden de onverzadigde vetzuren in verzadigde vetzuren omgezet en krijgt de vetstof een vastere vorm (door de hoeveelheid VVZ te verhogen), ofwel, oliën met een semi-vaste structuur, zoals palmolie of kopraolie. Deze drie bewerkingen hebben hoe dan ook tot gevolg dat de vetstoffen in de voedingswaren voor ongeveer 50% uit VVZ bestaan. Het kan dus niet worden ontkend dat palmolie veel verzadigde vetzuren bevat. Het echte probleem is dat deze olie van dubieuze kwaliteit in alle hierboven beschreven voedingswaren aanwezig is. Om nog te zwijgen van het feit dat deze voedingswaren niet de noodzakelijke vitamines, minerale zouten, essentiële vetzuren en ander belangrijke voedingsstoffen bevatten. Het is zaak bereide voedingswaren te controleren op de aanwezigheid van gedeeltelijk gehydrogeneerde vetstoffen, omdat deze schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Het is tijd dat wij, als consument, ons er rekenschap van geven dat de meeste van deze voedingswaren te veel vetstoffen bevatten en dat we er best niet te veel van eten, ongeacht of ze bereid zijn met palmolie, kopraolie, boter of een andere vetstof. MARIE VANDENBERGHE Diëtetiste, bestuurster van de Union Professionnelle des diplômés en Diététique. dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

12 Ook Ivoorkust houdt zich al vijftig jaar bezig met de productie van palmolie; 69 % daarvan is afkomstig van traditionele dorpsplantages en 31% van industriële plantages. De palmolieproductie stelt meer dan twee miljoen mensen rechtstreeks of onrechtstreeks te werk. Dorpelingen en bedrijven zijn momenteel bezig met het vervangen van palmbomen op braakliggende grond. Hun doel is het rendement van vier ton palmolie per hectare (tegen zeven tot negen ton in Zuidoost- Azië) op te voeren en nog beter te doen dan de Aziatische landen. Door de grote binnenlandse vraag en de geringe productie vergeleken bij die van de Zuidoost-Aziatische grootproducenten, heeft de Ivoriaanse palmolie het moeilijk om de belangrijkste importgebieden zoals Europa, India en China te veroveren. En op de binnenlandse en subregionale markt moet ze optornen tegen de oneerlijke concurrentie van palmolie die op frauduleuze wijze wordt ingevoerd. In de jaren 20 van de vorige eeuw had Belgisch-Congo de grootste palmolieplantage, met name die van de gebroeders Lever, de grondleggers van een van de machtigste multinationals. Vandaag gaat het Chinese telecommunicatiebedrijf ZTE in DR Congo van start met ha, via haar filiaal ZTE Agribusiness Congo. Palmolie doet dus een opgemerkte herintrede in Afrika, haar continent van oorsprong, na een lange tussenstop in Azië met de welbekende gevolgen. Greenpalm, RSPO Palmolie is in trek bij ondernemers vanwege haar chemische eigenschappen en lage kostprijs in vergelijking met andere plantaardige oliesoorten (soja, koolzaad, arachide). Het rendement van palmolie ligt immers 10 maal hoger dan dat van soja. Toch heerst er almaar meer wantrouwen voor het product. Want naast de negatieve impact van palmolieplantages op het milieu, zou ook de gezondheid lijden onder het jarenlange gebruik van palmolie (zie kader). Sommige levensmiddelenbedrijven slaan nu zelfs een mea culpa. Toch moeilijk te geloven Deze reuzen van de levensmiddelenindustrie traden toe tot GreenPalm, een programma dat ontbossing bestrijdt, maar ze betalen slechts het (veeleer lage) bedrag van 1 dollar per ton gebruikte olie. Dankzij dit initiatief kan het bedrijf in kwestie palmolie blijven gebruiken en op de verpakking een label plaatsen: Neemt deel aan de strijd tegen de ontbossing. Er wordt dus helemaal niets gezegd over duurzame palmolie, Sommige diersoorten zoals de symbolische orang-oetang, zijn op korte termijn met uitsterven bedreigd. een nuance die de consument vaak ontgaat. Het is eens te meer niet meer dan een kwestie van woorden. In 2004 organiseerden de actoren van de sector en de ngo s een Ronde Tafel over duurzame palmolie (RSPO) om de duurzaamheidscriteria voor de productie van palmolie vast te leggen. Het was een eerste stap in de richting van een regulering van deze markt. De grote afwezigen, zonder wie geen vooruitgang kan worden geboekt, waren evenwel de Chinese levensmiddelenbedrijven en de regering en in het algemeen. Volgens sommige verenigingen kan deze RSPO worden vergeleken met greenwashing. In 2009 publiceerde Greenpeace een rapport onder de titel La face cachée de Sinar Mas, waarin de illegale ontbossingspraktijken van dit bedrijf worden aangeklaagd (geen ontbossingsvergunning, geen milieu-effectevaluatie, vernietiging van de turfvoorraad), terwijl twee dochtermaatschappijen toch tot de RSPO zijn toegetreden. Het Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC beëindigde zijn rapport van 2011 over palmolie in het wereldwijde handelsverkeer met deze woorden: Duurzame palmolie heeft een marktaandeel van slechts 7,5%. Van de 7,5% gecertificeerde duurzame olie wordt evenwel verwacht dat ze de komende jaren snel zal toenemen. De vraag blijft echter wat de kwaliteit van haar certifi catie zal zijn. 'Gesegregeerde' olie, de enige olie die werkelijk als duurzaam beschouwd kan worden, maakt slechts een klein deel van deze 7,5% uit en raakt slechts met moeite verkocht. De markt van 'bio' palmolie is zeer beperkt (0,2%). In een communiqué van 18 maart 2010 verklaarde FLO, die tal van organisaties met een 'eerlijk' label verenigt, waaronder Max Havelaar, dat er geen eerlijke handelsstandaard voor palmolie bestaat die internationaal erkend is. Dit belet echter niet dat voedingsproducten die voor andere bestanddelen uit hun samenstelling als eerlijk erkend werden, palmolie zouden bevatten. Het rapport Arnaque à l huile de palme durable (2011) van Les Amis de la Terre stelt: Er moet worden vastgesteld dat de Europese invoer van palmolie is blijven stijgen hoewel een aantal bedrijven en grootwarenhuizen hadden aangekondigd ze niet langer in de handel te zullen bre ng - en. [...] De belangrijkste reden voor de invoer van palmolie in Europa is in werkelijkheid de ontwikkeling van biobrandstoffen. Les Amis de la Terre is van mening dat het grootste deel van de Europese productie van koolzaad- en zonnebloemolie wordt aangewend voor biobrandstoffen en dat de levensmiddelenbedrijven en andere sectoren ter vervanging hiervan meer palmolie invoeren. In verband met 'duurzame' palmolie en de RSPO, luidt het dan ook dat de criteria te zwak zijn. Deze certificering wordt in de eerste plaats gebruikt om het probleem van overconsumptie in de rijke landen te omzeilen. In plaats van zich te laten leiden door de denkbeeldige ontwikkeling van een duurzame voor de export bestemde monocultuur, zouden de westerse landen er beter aan doen hun te grote olieconsumptie terug te dringen en meer gebruik te maken van lokale oliesoorten. JEAN-MICHEL CORHAY environment.co.za 12 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

13 Energie uit de grond Dankzij de bouw van mini- en micro-elektriciteitscentrales 1 is de elektriciteitsproductie in Rwanda er sterk op vooruitgegaan. Toch hebben veel Rwandezen nog steeds geen aansluiting op het elektriciteitsnet. Geothermie (warmwaterbronnen) en gas kunnen een oplossing bieden. Wkijken tv en kunnen probleemloos de batterijen van onze gsm opladen", vertelt Donatien Ndorayabo. Hij woont in het district Rubavu in het westen van Rwanda, dicht bij de mini-elektriciteitscentrale van Keya. Deze centrale levert 2,2 MW (3% van de elektriciteit die in Rwanda wordt geproduceerd). Jean Berchmans Bahige van het overheidsbedrijf EWSA (Energy, Water and Sanitation Authority) in Rubavu, vertelt mij dat meer dan 80 families elektriciteit hebben dankzij deze minicentrale. De gezondheidscentra van Biruyi, Kivumu, Kimbiri en Nyamyumba, de kantoren van de lokale administratie, de centres de négoce en de kerken hebben nu licht. Infosud / Syfia De bouw van de miniwaterkrachtcentrale van Keya, en van Nkora en Cyimbili in dezelfde streek, werd door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking gefinancierd (11 miljard FRW). De Belgische regering beloofde overigens voor de komende vier jaar 55 miljoen euro steun voor de ontwikkeling van de energiesector in Rwanda. Volgens Jean-Yves Saliez (BTC) gaat de komende vier jaar 27 miljoen euro naar projecten voor geothermische energie, 17 miljoen naar het bevorderen van de toegang tot energie, 6 miljoen naar het uitbreiden van het aandeel van de privésector in de energieproductie en 5 miljoen naar het verder uitbouwen van de bevoegdheden van het ministerie van Infrastructuur. Zeven mini- en microcentrales leveren 17,75% van de elektrische stroom. Toch is volgens de meest recente statistieken slechts 10,8% van de Rwandese bevolking op het elektriciteitsnet aangesloten. Hernieuwbare energie Om meer Rwandezen toegang te geven tot elektriciteit onderzoekt het ministerie van Infrastructuur andere energiebronnen. Volgens Emmanuel Hategeka, directeur van het exploitatieproject voor geothermische energie, zouden in het noorden van het land, met name in Karisimbi en Kinigi, twee warmwaterbronnen kunnen worden geëxploiteerd. Tegen de maand september moet het mogelijk zijn tot aan de bronnen te boren. De werken zullen door een Chinese firma worden uitgevoerd, zegt Hategeka. Volgens de prognoses zouden deze bronnen meer dan 700 MW kunnen leveren. De regering wil er minstens 300 MW uithalen. Eén van de partners van het project is de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Naast de aanleg van hydro-elektrische stuwdammen en van koppellijnen financierde de Belgische Ontwikkelingssamenwerking de uitbreiding van elektriciteitslijnen op het platteland in de oostelijke provincie en de lijn Kigali-Kiyumba over een lengte van 84 km in de zuidelijke provincie. Daarnaast is de Rwandese overheid begonnen met de ontginning van methaangas in het Kivumeer. De ontginningsinstallatie werd door de Israëlische firma Ludan Engineering gebouwd. Op een diepte van 350 m gaat het gas via een gasleiding naar de centrale van Rubavu, waar het in elektriciteit wordt omgezet. Niet ver van Kibuye zet Contour Global een project op voor de productie van 25 MW elektrische energie uit methaangas. Opnieuw met de steun van de Belgische regering (10 miljoen euro) via BIO, haar Ontwikkelingsbank. Volgens Laurent Sibomana, technisch directeur van het ontginningsplatform, levert de centrale van Rubavu elke dag minimaal 26 MW. Momenteel kost 1 kw meer dan 120 FRW (0,25 dollar) voor de gewone klanten en 105 FRW voor de bedrijven. Sibomana spreekt over enorme gasreserves in het Kivumeer: 39 miljard ontginbare kubieke meter. Volgens een technicus van het ministerie van infrastructuur hernieuwt het gas zich met een tempo van 120 miljoen kubieke meter per jaar, waardoor het een praktisch onuitputtelijke energiebron is. SOLANGE AYANONE Infosud Belgique-Syfia Grands-Lacs 1 Tussen 50 en 500 kw voor een microcentrale, en tussen 500kW en 10MW voor een minicentrale, volgens de meest gebrukelijke classifi catie. dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

14 HET ZUIDEN KLEURT GROEN Eetbare daken, oud krantenpapier als grondstof voor elegante ambachtelijke voorwerpen, bomen planten om de vissen in het Tanganyikameer te voeden Het is frappant: meer en meer mensen in het Zuiden nemen groene initiatieven. Maak kennis met de projecten van enkele pioniers. Eetbare groene daken Misschien hebben we de indruk dat de mensen in het Zuiden zich weinig om het milieu bekommeren. Maar vaak putten de mensen de bodem uit of kappen ze bos uit pure noodzaak: om te overleven. Daarom spitsen veel initiatieven zich toe op werkgelegenheid. Duurzaam licht De ngo Bapesu van Christian Tabifor (Kameroen) wil zowel het milieu beschermen als de minstbedeelden helpen. Armoede is de belangrijkste oorzaak van milieuschade in Zwart Afrika, zegt Tabifor. En milieuschade zoals woestijnvorming zorgt op zijn beurt voor meer armoede. In een proefproject heeft de ngo in twee dorpen zonder elektriciteit 'zonnekits' uitgedeeld: lampen die met de zon herladen kunnen worden, zonnepanelen, telefoonconnectoren Kinderen kunnen nu 's avonds hun huiswerk maken en de mensen kappen niet langer bomen om 's nachts hun huizen te verlichten. Bovendien kunnen ze zich, als het donker is, wijden aan winstgevende activiteiten. Later zal Bapesu ook andere dorpen helpen. Ze wil er arme mensen winkeltjes laten opstarten die 'zonneproducten' verkopen of verhuren. Bapesu Carolina Forero In Colombia slaan veel mensen op de vlucht voor milieuproblemen (zoals zware regenval) of om veiliger oorden op te zoeken. Maar in de steden waar ze terecht komen begint een nieuwe overlevingsstrijd. Carolina Forero van de universiteit Javeriana (faculteit ecologie) wilde daar iets aan doen. We moeten onze kennis in dienst stellen van hen die het nodig hebben zodat ook zij een menswaardig leven kunnen leiden, vindt ze. Ze leerde 100 families uit Soacha biologische groenten kweken op hun dak: sla, spinazie, radijsjes, ajuin en peterselie. De groenten worden gezaaid in gerecycleerde plastic fl essen die met elkaar verbonden zijn door buisjes. De buisjes voeren regenwater aan. Elk dak kan tot 576 planten dragen die om de 2 maanden geoogst worden. In tijden van hoge voedselprijzen kan dat tellen. De daken vangen ook water op dat anders erosie zou veroorzaken. En er is nog een voordeel, zegt een tevreden Rosa Murillo, moeder van 5 kinderen. Het is veel koeler in huis sinds we groenten kweken op het dak. 14 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

15 Bomen voeden vissen Klimaatverandering zorgt niet alleen voor droogtes, overstromingen en rampzalige orkanen. Er kan ook te weinig wind waaien. Dat ondervinden de talloze vissers die hun vis, en hun inkomen, uit het Tanganyikameer halen. Normaal zorgt de wind voor een stevige vermenging van het water in het meer. Hierdoor komt voedsel uit de diepere lagen (tot m!) ter beschikking van de vissen die hoger leven. Maar de laatste jaren is er steeds minder wind. Het voedsel bezinkt en de vissen sterven van honger. Meer dan 30 % van de visproductie is al verloren gegaan, en 1 miljoen vissers dreigen hun baan te verliezen. Dat zou honger betekenen voor ruim 10 miljoen mensen. Deo Baribwegure (Tanzania) wacht alvast niet op de politiek. Met man en macht wil hij bomen planten aan de oevers zodat er meer voedingstoffen in het oeverwater terecht komen. Hij wil ook de plaatselijke bevolking en de internationale gemeenschap sensibiliseren. De vissers moeten het belang van bomen en milieuvriendelijk vissen inzien, en de wereld moeten we wakker schudden met de concrete, nefaste gevolgen van de klimaatverandering, zegt Baribwegure. Bijen beschermen woud Yedityah Mella Chris Simoens Nadat ze vele jaren werkte voor internationale ngo s zoals World Vision, richtte Yedityah Mella (Indonesia) in 2010 haar eigen ngo op: Tri Mutiara Foundation. In het afgelegen Polen-district wil ze arme boeren helpen die hun school niet hebben afgemaakt. Onder andere met spelletjes brengt ze hen bij dat het belangrijk is het bos te beschermen en bosbrand en illegale houtkap te voorkomen. Bovenal leert ze hen bijen houden en honing oogsten. Dat levert een inkomen op, en meteen begrijpen de boeren dat ze daarvoor bossen nodig hebben. En het werkt, zegt een glunderende Mella. Ik merk dat de mensen begaan zijn met de bossen en dat de bijen het goed doen. Een inkomen uit afval Een tijd terug sloeg een tyfoon hard toe in de provincie Benguet (Filippijnen), woonplek van de Ibaloi-stam. Daarop bood Soledad Valencia hen groen werk aan. Ze leerde hen weven met reepjes oud krantenpapier. Manden, tassen, siervoorwerpen, meubels stuk voor stuk elegant ambachtelijk werk was het resultaat. Vooral achtergestelde vrouwen halen er een inkomen uit. Ondertussen werd Valencia overladen met onderscheidingen, onder meer voor het 'best gerecycleerde product' van de stad Baguio. De etnische voorwerpen worden ook verkocht in Europa en de VS. Soledad Valencia CHRIS SIMOENS dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

16 BROEIKASGASSEN: DE WERELD OP Z N KOP? GROOTSTE VERVUILERS BETALEN TE WEINIG De klimaatverandering is vooral te wijten aan de broeikasgassen die de geïndustrialiseerde, vaak Westerse, landen uitstoten. Terwijl het net de ontwikkelingslanden zijn die het meest zullen lijden onder de gevolgen ervan. De conclusie lijkt evident: de grootste vervuilers moeten de meeste inspanningen leveren om het tij te keren. Het gereputeerde Stockholm Environment Institute, echter, stelt vast dat de realiteit compleet anders is. Met 'mitigatie' worden de maatregelen bedoeld die leiden tot het verminderen van de hoeveelheid broeikasgassen. Dat gebeurt op verschillende manieren: voorkomen dat bossen verdwijnen, herbebossen, verminderen van de uitstoot van broeikasgassen door fabrieken, auto s enzovoort. Van SEI tot UN, en verder Het gereputeerde Stockholm Environment Institute (SEI) kreeg van Oxfam de opdracht een vergelijkende studie te maken omtrent genomen mitigatie-maatregelen. Het instituut maakte daartoe gebruik van vier zeer gerespecteerde bronnen: United Nations Environment Programme (UNEP), McKinsey & Company Climate Desk, klimaatexpert Dr. Frank Jotzo, en Climate Action Tracker. De vervuiler betaalt te weinig Het SEI stelt in zijn eindrapport dat Westerse landen verantwoordelijk zijn voor 75 % van de historische emissies. Vandaag spuwen ze nog 60 % ervan uit. Bovendien beschikken die landen over meer financiële middelen dan ontwikkelingslanden. Desondanks tonen alle vier de geraadpleegde bronnen aan dat de ontwikkelingslanden zich intussen tot méér mitigatie-inspanningen hebben geëngageerd dan hun rijkere tegenvoeters. Onder meer is de kans reëel dat Brazilië, Zuid-Afrika, India en China (de zogenaamde BASIC-landen) tegen 2020 hun uitstoot drastischer zullen verminderen dan de Verenigde Staten, Europa, Japan, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Rusland. Dat is des te frappanter wanneer we beseffen dat deze laatste intussen een groot Brigitte Gloire tijdens de United Nations Climate Change Conference, eind 2011 te Durban, Zuid-Afrika. deel van hun broeikasgasuitstoot hebben geëxporteerd naar ontwikkelingslanden. Steeds vaker, namelijk, laten ze daar hun goederen produceren. Derde wereld in actie Brigitte Gloire, experte 'Klimaat en Duurzame Ontwikkeling' bij Oxfam, geeft enkele voorbeelden van mitigatie-maatregelen. Om te beginnen zijn er Brazilië en Indonesië, die heel wat maatregelen nemen om ontbossing tegen te gaan, stelt ze. De Chinezen willen dan weer tegen 2020 dubbel zoveel hernieuwbare energie gebruiken als vandaag. Ook verstrengen ze energie-efficientienormen voor gebouwen en toestellen. K. Vandepopuliere Fabrieken die onvoldoende energie-efficiënt zijn, worden gesloten. Bovendien willen de Chinezen meer bos op hun grondgebied. In India is er dan weer het 'National Action Plan on Climate Change'. Dat plan streeft naar een productieverhoging van MW fotovoltaïsche panelen per jaar, en het plaatsen van minstens MW thermische zonnesystemen. Voorts zijn er maatregelen die moeten leiden tot een grotere energieefficiëntie van gemeenten en steden, bouwen agrarische sector, en energie-intensieve industriële sectoren. Apparaten die energieefficiënt zijn, krijgen belastingsvoordelen. De Indiërs streven ook naar energiezuinigere mobiliteit: auto s mogen alsmaar minder verbruiken, het openbaar vervoer wordt gepromoot Derde wereld in actie In drie van de vier SEI-bronnen is te vinden in hoeverre de huidige mitigatie-engagementen vermijden dat de gevaarlijke grens van 2 C opwarming wordt overschreden. Alle drie komen ze tot de conclusie dat de temperatuursverhoging groter zal zijn: ze zou namelijk 2,5 à 5 C bedragen. Een deel van de verklaring ligt uiteraard bij de magere inspanningen van de grootste vervuilers. Maar ook de ontwikkelingslanden zouden nog onvoldoende inspanningen leveren. Ze moeten meer financiële en technische hulp krijgen, zodat ze in staat zijn nog meer mitigatie-maatregelen te nemen, besluit het rapport. KOEN VANDEPOPULIERE ONLINE 16 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

17 Infosud / Syfia BURUNDI EN RWANDA 50 JAAR ONAFHANKELIJK Kigali een groene stad Na de genocide van 1994 vielen hele bossen ten prooi aan de bouw en aan het grote energieverbruik. In 2003 startte de regering in Kigali dan ook een daadkrachtig herbebossingsbeleid en werd de verfraaiing ingezet. Bomen voor iedereen! Voortaan moet elke eigenaar in Kigali ten minste vijf bomen op zijn stuk grond planten. De plantjes zijn zeer in trek bij leerlingen en leerkrachten, landbouwers en handelaars die hun gebouw van een groene rand willen voorzien. Op school krijgen alle kinderen de dagelijkse zorg toegewezen voor een boom die ze dan kunnen zien groeien, net als zij. Bij gezinnen en schoolcentra genieten fruitbomen de voorkeur. De dorpelingen daarentegen zijn tuk op bomen die geschikt zijn als brandhout of voor de bouw: cipressen, zilvereiken, eucalyptusbomen De Rwandezen zorgen goed voor hun bomen, en dat mag iedereen weten. Grote vestigingen zoals SULFO, een zeepfabriek in Kigali, gaan zelfs zo ver dat ze hun protégés van een naamkaartje voorzien. Op de kleine cipressen, dennen en sparren die voor de fabriek met de wind meewiegen, is een kaartje aangebracht waarop te lezen staat: bomen SULFO. Handelaars proberen elkaar de loef af te steken door de bomen voor hun winkel zo goed mogelijk te verzorgen. Ik heb een arbeider moeten aanwerven om mijn Op school krijgen alle kinderen de dagelijkse zorg toegewezen voor een boom die ze dan kunnen zien groeien, net als zij. bomen regelmatig te begieten, want in de hitte zorgen ze voor verkoeling en bovendien doen ze mijn stukje grond veel beter tot zijn recht komen, zegt een groothandelaar die in de handelswijk is gevestigd. Deze bomen zijn een uithangbord voor de handelaars, merkt een ambtenaar van het Ministerie van Natuurlijke Rijkdommen op. Een uithangbord, ook voor Kigali: Het imago van de stad moet worden opgekrikt want ze is immers de toegangspoort tot het land!, zegt een verantwoordelijke van het district Nyarugenge. Deze groene passie is een buitenkans voor Norman Gatarayiha, een tuinbouwingenieur van 61. Hij zegt: Ik ben fier dat ik gekozen werd om de stad Kigali, een van mijn grootste klanten, op te tooien. Bijna alle bomen en bloemen langs de weg en rond de villa s van de hoofdstad komen uit zijn kwekerij. Sinds bijna 20 jaar teelt Gatarayiha planten die hij nu voor een goudprijs aan de man brengt. Zware boetes Ook al zijn de straten in de steden omzoomd met bomen, iedereen laat ze ongemoeid. Een boom al dan niet per ongeluk beschadigen, kan met name een boete tot 1700 dollars opleveren. Wanneer er geld in het spel is, houden de mensen zich aan de regels, luidt de mening van een verantwoordelijke van de stad. Sommige straten van Kigali bieden een prachtige aanblik: viervaksbanen over zowat dertig kilometer zijn gescheiden door een middenberm met honderden palmbomen en geven uit op rotondes die met bloemen zijn versierd. Groen en hygiëne. Sinds vijf jaar zijn overtredingen van de netheidsvoorschriften in de stad wettelijk geregeld, met boetes die kunnen oplopen van à Rwf (2,5 tot 130 dollar). Op straat plassen of spuwen bijvoorbeeld, kan worden bestraft met een boete van Rwf. Afval storten op een plaats die daar niet voor bestemd is kost Rwf, oftewel 65 dollar. Schoonmaakbedrijven maken de lanen elke dag schoon. Kigali zag haar oppervlakte in 15 jaar verdrievoudigen; het bevolkingsaantal ligt vier keer hoger dan in 1994 en de stad telt nu 1 miljoen inwoners. Overal duiken imposante gebouwen en villa s met een exotische beplanting op. De huizen zijn tegen de heuvels aangebouwd. Maar ondanks dit daadkrachtig verfraaiingsbeleid, is er nog veel werk aan de winkel. De elektriciteits- en drinkwaterinstallaties zijn nog ontoereikend en verkeren in slechte staat, en 90 % van de wegen zijn onverhard. ALBERT-BAUDOUIN TWIZEYIMANA Infosud Belgique - Syfia Grands Lac dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

18 Burundi en Rwanda in een oogopslag Burundi en Rwanda : 50 jaar geleden werden deze Centraal-Afrikaanse landen onafhankelijk. Er ontvouwde zich een woelige geschiedenis met gewelddadige interne conflicten die uitmondde in het herstel van de staatsstructuur en het sociale weefsel. Vandaag bloeien de twee jonge staten opnieuw op met een economische groei van 4 à 7 %. Maar de heropbouw is hiermee niet ten einde. Beide landen staan voor zware uitdagingen, veroorzaakt door de enorme bevolkingsdruk op het akkerland en een gebrek aan energiebronnen. We stellen u een actueel panorama voor van deze oude partners van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, via gezichten, landschappen, uitdagingen en hoop van de Duizend heuvels gelegen in het hart van het Grote Merengebied. RWANDA Bevolking :...10,9 miljoen Oppervlakte : km² Hoofdstad (2009) :... Kigali, inwoners Demografie Dichtheid : inwoners/km² Bevolking 2050 :...23,1 miljoen Aantal kinderen per vrouw :...4,6 Stadsbevolking : % HISTORISCHE DATA XV de eeuw 1899 Gezondheid en ontwikkeling Levensverwachting : (mannen : 54, vrouwen : 57) Kindersterfte (< 5 jaar oud) per HIV-besmettingsgraad (2009) :... 2,9 % Geneesheren per 1000 (2005) :... 0,024 Alfabetisering (2003) :... 70,4 % Internetgebruikers (2009) : Politiek Regeringstype : republiek, presidentieel, meerpartijen President :...Paul Kagame Economie BNP (2010) : USD per capita Economische groei :... 8,6 % Werkgelegenheid (2001) : landbouw %, industrie en diensten 10 % Percentage bevolking onder 2 USD/dag (2000/2009) : % Belangrijkste exportproducten : koffi e, thee, dierenhuiden, tinerts Belangrijkste energiebron :...hydro-electriciteit 1 ste Juli Tutsi-veehouders uit Oeganda en Ethiopië veroveren gebied bewoond door Hutu-landbouwers en pygmeeën Rwanda-Urundi wordt Duitse kolonie België krijgt mandaat over Rwanda en Burundi Hutu s zetten Tutsi-koning af - burgeroorlog Onafhankelijkheid Gregoire Kayibanda wordt eerste president Generaal Habyarimana komt aan de macht na staatsgreep Burgeroorlog door Front Patriotique Rwandais (= Tutsivluchtelingen) Genocide na moord op generaal Habyarimana ( slachtoffers) Juli 1994: Pasteur Bizmungu wordt president en Paul Kagame minister van landsverdediging en vicepresident BURUNDI Bevolking :...10,2 miljoen Oppervlakte : km² Hoofdstad (2009) :...Bujumbura, inwoners Demografie Dichtheid : inwoners/km² Bevolking 2050 :...27,1 miljoen Aantal kinderen per vrouw :...6,4 Stadsbevolking : % Gezondheid en ontwikkeling Levensverwachting : (mannen : 56, vrouwen : 59) Kindersterfte (< 5 jaar oud) per 1000 :...66 HIV-besmettingsgraad (2009) :... 3,3 %) Geneesheren per 1000 (2006) :...0,03) Alfabetisering (2003) :... 59,3 % Internetgebruikers (2009) : ,800 Politiek Regeringstype : republiek, presidentieel, meerpartijen President :...Pierre Nkurunziza Economie BNP : USD per capita Economische groei (2011) :... 4,2 % Werkgelegenheid (2002) : landbouw... 93,6 % industrie... 2,3 % diensten... 4,1 %) Percentage bevolking onder 2 USD/dag (2000/2009) : % ) Belangrijkste exportproducten : koffi e, thee, suiker, katoen, dierenhuiden Belangrijkste energiebron :...hydro-electriciteit HISTORISCHE DATA XV de eeuw ste Juli Tutsi-veehouders (Oeganda, Ethiopië) veroveren gebied bewoond door Hutu-landbouwers en pygmeeën Rwanda-Urundi wordt Duitse kolonie België krijgt mandaat over Rwanda en Burundi Onafhankelijkheid Kapitein Michael Micombero zet laatste mwami (koning), Ntare V, af en roept republiek uit Slachtpartij Hutu s ( slachtoffers) Eerste democratisch verkozen president Melchiro Ndadaye wordt vermoord na 100 dagen dienst, gevolgd door burgeroorlog ( slachtoffers) 18 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3

19 BURUNDI EN RWANDA 50 JAAR ONAFHANKELIJK OEGANDA O EGANDA Byumba Ontwikkelingssamenwerking met België Kigali Kivumeer m Totale officiële hulp (ODA) :...56,7 miljoen euro Gouvernementeel samenwerkingsprogramma : miljoen euro GEZONDHEID (55 miljoen) Rwamagana Kibuye 34,4 % Nyanza D 17,5 % DECENTRALISATIE ( miljoen) (28 ENERGIE 34,4 % (55 miljoen)) 2000 Paul Kagame wordt president Kirundo 13,8 % 2003 ANDER (22 miljoen) 2009 Eerste postgenocide presidentiële verkiezingen Paul Kagame blijft aan de macht Toetreding tot Commonwealth Cibitoke DR O CONGO TANZANIA M Mu Muyinga Ngozi Kayanza ay Bubanza a Karuzi uz Cankuzo u Bujumbura M Muram Gitega t ga Ruy Ruyiga Mwaro Ontwikkelingssamenwerking met België Totale officiële hulp (ODA) :...45 miljoen euro Gouvernementeel samenwerkingsprogramma : miljoen euro R Rutana Bururi Tanganyikameer yikam M Makamba ENERGIE 27,9 % (42 millions)) ONDERWIJS million ons ns) (22 millions) 22,8 % 32,6 % LANDBOUW millionss) (49 millions) 16,7 % GEZONDHEID (25 millions) Einde burgeroorlog - vredesovereenkomst Hutu-rebellen en president Buyoya Nieuwe grondwet - Na verkiezingen wordt ex-rebellenleider Pierre Nkurunziza president Herverkiezing Nkurunziza RWANDA BURUNDI inw./km2 inw./km2 BELGIË 363 inw./km km km km2 10,9 miljoen inwoners 10,2 miljoen inwoners 11 miljoen inwoners Alle cijfers slaan op 2011, tenzij anders vermeld. Bronnen: Population reference bureau ( CIA Factbook ( en Nationaal Instituut Statistiek Rwanda. dimensie 3 I MEI-JUNI-JULI

20 BURUNDI EN RWANDA 50 JAAR ONAFHANKELIJK BURUNDESE LANDBOUW OPNIEUW IN DE STARTBLOKKEN Infosud / Syfia Meer dan 90 % van de Burundese bevolking is rechtstreeks afhankelijk van de landbouw. De landbouwsector wordt evenwel ondermijnd door de versnippering van de landbouwbedrijven, met name wegens de bevolkingsdruk en de lage opbrengst. Met de steun van haar partners, waaronder België, doet de regering inspanningen om deze noodlijdende sector nieuw leven in te blazen. Hoewel landbouw slechts 10 % uitmaakt van de overheidsbegroting, is het één van de belangrijkste pijlers van de Burundese economie. Volgens het Burundese ministerie van Landbouw en Veeteelt schommelt het aandeel van de landbouwsector in het BBP in 2011 rond de 50%. Momenteel laat de productiviteit nog te wensen over. De landbouw is immers in hoofdzaak een zelfvoorzieningslandbouw die voor 90% in stand wordt gehouden door de grote krachtinspanningen van de plattelandsbevolking. Daarenboven wordt de versnippering van de landbouwbedrijven (gemiddeld minder dan 0,5 ha) verergerd door de bevolkingsaangroei. Betere landbouw dankzij ontwikkelingssamenwerking Om zijn landbouw te ondersteunen rekent Burundi vooral op externe hulp. Maar door de sociaal-politieke crisis die het land tien jaar lang heeft geteisterd, werd de ontwikkelingssamenwerking stopgezet. Vandaag wil men de landbouw nieuw leven inblazen. Voor de periode zou de externe hulp voor de landbouw 670 miljard FBU bedragen. De verwachte steun kadert in het Plan national d investissement agricole (PNIA). Het plan coördineert de investeringen in de landbouwsector voor de komende zes jaar, aldus Odette Kayitesi, minister van Landbouw en Veeteelt. Het aandeel van België in dit omvangrijk initiatief is aanzienlijk. Als tweede bilaterale donor van Burundi na Frankrijk (2010) wil België de landbouw opkrikken. Sinds de Belgisch- Burundese samenwerking enkele jaren geleden opnieuw werd opgestart, engageert dit land zich buitengewoon sterk in de landbouw. Met name via de ver s terking van het Ministerie van Landbouw en van het Institut des sciences agronomiques (ISABU), en via de ontwikkeling van de landbouw in de provincies Cibitoke, Ruyigi en Kirundo, getuigt Pierre Bayubahe, landbouwingenieur. Zo heeft het Belgisch ontwikkelingsagentschap BTC in september 2011 het Programme d appui institutionnel et organisationnel au secteur agricole (PAIOSA) opgestart om de resultaten van de vroegere projecten niet verloren te laten gaan. Met een financiering van 49 miljoen euro, zal het programma de landbouw professionaliseren en landbouwinstellingen versterken. SILVÈRE HICUBURUNDI Infosud Belgique - Syfia Grands Lacs 20 MEI-JUNI-JULI 2012 I dimensie 3