Arjan Brouwer in gesprek met Jaap van Manen

Transcriptie

1 In gesprek met stakeholders: Arjan Brouwer in gesprek met Jaap van Manen PwC-partner Arjan Brouwer maakte deel uit van de werkgroep Toekomst Accountantsberoep die in september 2014 voorstellen deed om de kwaliteit en onafhankelijkheid van de beroepsgroep te vergroten. In een uitgebreid gesprek discussieert hij met accountancy veteraan Jaap van Manen over de voorstellen van zijn werkgroep. Jaap van Manen (l.) is boardroom consultant, commissaris, hoogleraar en voorzitter van de monitoringcommissie Corporate Governance. Arjan Brouwer (r.) is partner bij PwC en was lid van de werkgroep Toekomst Accountantsberoep. In gesprek met stakeholders 7

2 Jaap van Manen is positief over het rapport In het publiek belang. Daarmee spreekt de beroepsgroep zich uit voor verandering waarbij zij tegelijkertijd de publieke taak van accountants onderstreept. Het is volgens hem een goede zaak dat kantoren kritisch kijken naar hun functioneren en organisatiemodel. Het rapport is bovendien goed ontvangen door het maatschappelijk verkeer. Tegelijkertijd is Van Manen op een aantal punten kritisch. Hij vraagt zich af of alle maatregelen die de werkgroep heeft voorgesteld en die nu worden geïmplementeerd door de grote accountantsorganisaties daadwerkelijk zullen bijdragen aan de gewenste veranderingen. Het draagt eraan bij, zegt hij, maar even vaak valt de uitspraak verwacht niet dat dit alles oplost. Bovendien is er naar zijn mening onvoldoende rekening gehouden met de onbedoelde neveneffecten van de voor gestelde maatregelen. Problemen voorkomen Een van de voorstellen van de werkgroep die in het oog springt, is de instelling van een raad van commissarissen (rvc) bij de grote accountantskantoren die een vergunning hebben om beursgenoteerde ondernemingen en financiële instellingen (zogenoemde OOB s) te controleren. Van Manen gelooft dat deze commissarissen een toegevoegde waarde kunnen hebben, maar waarschuwt dat commissarissen ook niet alle problemen kunnen voorkomen. incidenten. Accountants hadden die in de meeste gevallen ook niet voorkomen. Het vermijden van financiële ongelukken begint bij de degelijkheid van de businessmodellen en de langetermijnstrategie van Van Manen: Wat meer diversiteit zou zeker goed zijn. Van Manen: Hier moet je zeker serieus werk van maken, dat is duidelijk. Van Manen ziet ook nog wel enkele praktische problemen rondom de instelling van een rvc. Afhankelijk van de mate waarin bepaalde onafhankelijkheidsvereisten ook van toepassing zijn op de commissarissen van accountantsorganisaties is de vijver waaruit zij hun commissarissen moeten kiezen erg klein. Ik vind dat er te veel van commissarissen wordt verwacht. Een rvc is niet altijd de oplossing voor problemen. We hebben meerdere crises bij banken gezien. Bovendien wijs ik op woekerpolissen, fraude en enkele kartelzaken. Al die zaken deden zich voor bij organisaties waar een raad van commissarissen actief is. Van Manen: Accountants moeten zich ook niet gek laten maken door al die organisaties. Het is goed dat accountants dit soort zaken op de agenda van organisaties krijgen, maar dat betekent niet dat ze verantwoordelijk zijn om het te voorkomen. Brouwer: Dat is waar, maar de resultaten van het meest recente AFM-onderzoek laten toch zien dat de kwaliteit van de controle en de documentatie daarvan wel omhoog moet. Brouwer: Misschien moet er voor accountantskantoren ook wel wat meer in een andere vijver worden gevist. Een ander type commissarissen dan de personen die we nu bij de beursfondsen tegenkomen. Van Manen: Wat meer diversiteit zou zeker goed zijn. Maar tegelijkertijd mag de expertise van de commissarissen bij de beursfondsen niet ontbreken. 8 Spotlight Jaargang uitgave 1

3 Eigen opdrachtgever De werkgroep Toekomst Accountantsberoep verstevigt tegelijker tijd de rol van de rvc bij de gecontroleerde ondernemingen. Een accountant zou de controleopdracht alleen mogen aanvaarden als deze rechtstreeks van de aandeelhouders of de rvc afkomstig is. De werkgroep wil hiermee een einde maken aan de situaties waarbij het bestuur (in weerwil van de formele regels) de bepalende rol speelt bij de selectie van de accountant. Van Manen: Dit sluit aan bij de huidige corporate governance code. De code hoeft hier dus niet op aangepast te worden. Ik weet ook dat de praktijk soms anders is en dat commissarissen niet altijd de rol pakken die ze zouden moeten hebben ten opzichte van de accountant. Dat is een probleem, maar daar wil ik tegenover stellen dat de accountant zijn eigen opdrachtgever is. Hij of zij is zélf verantwoordelijk. Als een rvc tekortschiet, mag de accountant zich daar niet achter verschuilen. Als de cultuur binnen een organisatie zodanig is dat een accountant niet kan voldoen aan de verwachtingen, moet hij zich afvragen of hij de controleopdracht wel kan of moet willen uitvoeren. Maatschap Het gesprek komt op de manier waarop accountantsorganisaties zijn georganiseerd en de manier waarop de werkgroep de partnerschappen wil bewegen de kwaliteit voorop te stellen. De voorstellen regelen onder meer de invoering van een winst onafhankelijke beloning van bestuurders, de invoering van een claw-backregeling voor controlepartners en een leverage-model dat kwaliteit waarborgt. zodat je weer helemaal samen verantwoordelijk bent voor de kwaliteit. Brouwer: Als je met z n drieën in een maatschap zit dan kun je elkaar eens diep in de ogen kijken, een gezamenlijk belang bepalen en nastreven en elkaar daar ook regelmatig op aanspreken. Bij grote maatschappen werkt dat toch anders. Zijn instrumenten als een beloningsbeleid niet noodzakelijke instrumenten om de individuen zo veel mogelijk in lijn met die gemeenschappelijke visie te laten handelen? Van Manen: De omvang van de maatschap is een organisatieprobleem. De vraag is hoe je partners zo ver krijgt dat ze het collectieve belang voorop stellen. En je kunt wel een aantal slimmeriken bij elkaar zetten om een blauwdruk te maken, maar daar is het probleem niet mee opgelost. Op termijn zul je zien dat bestuurders steeds verder van de maatschap af komen te staan. Zo creëer je een nieuw governanceprobleem. Brouwer: Als je de winstprikkel eruit haalt bij de bestuurders en de beloning van de andere individuen sterk afhankelijk maakt van de geleverde kwaliteit, dan hebben ze automatisch meer oog voor die kwaliteit. Van Manen: Nee, de inkomensverschillen moeten eruit. Nu zijn partners in een organisatie te veel bezig met hun eigen rating. Van Manen: Het is nooit bewezen dat claw-backregelingen werken. Volgens mij draagt dit vooral bij aan het genereren van inkomsten voor advocaten. Maatschappen moeten weer als een collectief gaan opereren. Door bijvoorbeeld het invoeren van variatie in beloning in de maatschap, is het individu belangrijker geworden dan het collectief. Wat mij betreft draai je dát terug In gesprek met stakeholders 9

4 Brouwer: Dat is niet erg als die rating maar afhankelijk is van de geleverde kwaliteit. Ik begrijp wel wat je zegt, in een ideale wereld willen alle tweehonderd partners hetzelfde. In de praktijk gebeurt dat gewoon niet automatisch en moet je op andere manieren gewenst gedrag stimuleren. Van Manen: Mijn advies is om in de toekomst alleen nog partners te benoemen die een intrinsieke motivatie hebben om hun beroep op het hoogste niveau uit te oefenen. Mensen die zich in hoofdzaak laten leiden door financieel gewin, zijn ongeschikt voor de functie van accountant. Dreiging Brouwer: Ik geloof in de voordelen van een partnerstructuur, maar je moet de zwakke punten wel voldoende mitigeren. Ook bijvoorbeeld het risico dat de organisatie zich te veel naar binnen keert en geen oog heeft voor de vragen uit de maatschappij. Accountants, of professionals in brede zin, hebben nog wel eens de neiging om te denken dat het aan de maatschappij ligt dat ze niet worden begrepen in plaats van de oplossing bij zichzelf te zoeken. begin deze eeuw ten onder ging aan het boekhoudschandaal rond Enron. Arthur Andersen is niet aan claims ten onder gegaan; de oorzaak was dat klanten wegliepen. Dat is een veel grotere prikkel dan een claw-backregeling. Van Manen: Het externe toezicht houdt dit scenario tegen. De AFM lijkt door de manier waarop zij haar toezicht uitoefent, accountantskantoren te beschouwen als systeem-relevant. Volgens mij is dat niet zo. Het grote probleem van toezicht is dat het bestaande partijen in stand houdt, het beschermt de status quo. Regulering houdt vernieuwing tegen, ook bij accountantskantoren. We hebben gezien dat als derivaten niet goed verwerkt zijn in de jaarrekening, dit kan leiden tot financiële rampen. Een onderzoeksraad kan dat is echt een heel groot voordeel snel werken, man en paard noemen en lessen trekken voor de toekomst. De mogelijke kritiek dat door een dergelijk onderzoek betrokkenen er te gemakkelijk vanaf zouden komen, wijst hij van de hand. Een onderzoek is pijnlijk, heeft gevolgen voor mensen. Het idee dat dit blame-free zou zijn, is volstrekte onzin. Bovendien waart een onderzoek mensen uiteindelijk niet vrij van gerechtelijke vervolging, aldus Van Manen. En laat de accountant maar bewijzen dat hij relevant is. Echter, dat komt er op dit moment niet doorheen. Politiek is daar geen draagvlak voor. Van Manen: Ik ben het daarmee eens. We hebben het over een groep slimme mensen, die zich bezighoudt met ingewikkelde zaken zoals IFRS, waar de rest van de wereld niets van snapt, die heel hard werkt en bovendien nog steeds vrij homogeen is. Het gevolg kan zijn dat die groep minder gevoelig wordt voor de buitenwereld. Brouwer: De instelling van een rvc met externe leden gaat dat ook veranderen. Van Manen: Nee, een rvc gaat daaraan bijdragen. Een rvc gaat niet alles veranderen, daarvoor staat hij te ver van de organisatie. Volgens Van Manen is de beste remedie tegen verslapping in het kwaliteitsdenken, de dreiging dat een kantoor ten onder kan gaan als de kwaliteit niet goed is. Hij haalt het voorbeeld aan van Arthur Andersen, het wereldwijde accountantskantoor dat Brouwer: Ik ben het met je eens dat regelgeving innovatie tegenhoudt. Wij hebben er in de werkgroep voor gepleit de controlegrens flink omhoog te gooien. Het idee daarachter is dat dan belanghebbenden van een organisatie en niet de regels bepalen of zij de onafhankelijke controleverklaring of misschien een andere vorm van zekerheid nodig vinden. Laat de aandeelhouders, banken of leveranciers dat maar bepalen. En laat de accountant maar bewijzen dat hij relevant is. Echter, dat komt er op dit moment niet doorheen. Politiek is daar geen draagvlak voor. Onderzoeksraad Van Manen: Ik zie ook veel in de instelling van een speciale onderzoeksraad die de oorzaak onderzoekt van financiële ongelukken. Eventueel zou het mandaat van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid daartoe uitgebreid kunnen worden. De informatie die de onderzoeksraad verzamelt, kan niet tegen iemand gebruikt worden in een rechtszaak; zijn rapport is niet de basis voor een eventuele rechtsgang. Dat houdt echter niet in dat het onderzoek van de onderzoeksraad leidt tot het uitsluiten van aansprakelijkheidstelling of vervolging. Ook in het geval van financiële ongelukken kan de AFM of de curator nog steeds zijn werk doen zoals die dat nu ook al kan. Een onderzoeksraad perkt dat niet in. Brouwer: Ja, dat denk ik ook. Het leren van fouten is cruciaal als je de kwaliteit wilt verbeteren. Iedereen maakt fouten, maar alleen als je er als individu, organisatie en beroepsgroep voor openstaat om daarvan te leren, kom je vooruit. 10 Spotlight Jaargang uitgave 1

5 In gesprek met stakeholders 11