Ik ben zat, wie ben jij?

Transcriptie

1 Ik ben zat, wie ben jij? Een onderzoek naar de sociale relaties binnen studentenhuizen en het drinkgedrag van individuele studenten. Augustus 2010 Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Master Sociologie: Criminaliteit en Veiligheid K.L. Pattiselanno BSc Begeleider: Dr. J.K. Dijkstra Referent: Dr. R. Veenstra 1

2 VOORWOORD In het kader van mijn afstuderen is een onderzoek uitgevoerd naar alcoholgebruik onder studenten in de stad Groningen en de factoren die van invloed kunnen zijn op dat alcoholgebruik. Het uitvoeren van dit onderzoek was voor mij tevens een laatste test, om te kijken of de onderzoekswereld iets voor mij is en om te beslissen wat ik na mijn studie zou willen doen. Ik ben tot de conclusie gekomen dat ik mijn kennis graag wil verbreden met ervaringen en werkzaamheden uit een andere praktijk, maar dit sluit niet uit dat ik uiteindelijk toch voor het onderzoek kies. Tijdens deze laatste paar maanden van mijn studententijd wil ik graag nog een aantal mensen bedanken. Ik wil mijn begeleider Jan Kornelis Dijkstra heel erg bedanken voor zijn ondersteuning en enthousiasme tijdens dit laatste proces. Het was af en toe lastig om mijn vraagstellingen op de juiste manier te kunnen beantwoorden, maar Jan Kornelis heeft er nooit aan getwijfeld dat het uiteindelijk allemaal in orde zou komen. Verder wil ik ook René Veenstra bedanken voor een Masterjaar waar ik echt van genoten heb. Ik hoop dat de route Criminaliteit en Veiligheid een succesvolle route wordt voor toekomstige masterstudenten, maar eerlijk gezegd twijfel ik daar niet aan. Jan Kornelis Dijkstra, René Veenstra en ook Tinka Veldhuis hebben een uitstekende invulling gegeven aan deze route binnen het Masterprogramma. Ten slotte wil ik mijn familie bedanken, waarvan mijn moeder en mijn vriend in het bijzonder, voor het vertrouwen dat zij in mij hadden (en hebben) en voor alle steun die zij mij hebben gegeven. Bij het lezen van deze scriptie moet men een genuanceerd beeld van studentenverenigingen in gedachten houden. Hoewel verenigingsleden veel alcohol drinken, bieden studentenverenigingen veel meer dan alleen een plek om te drinken. Ik hoop in ieder geval dat deze scriptie een goede bijdrage vormt aan het onderzoek naar alcoholgebruik onder studenten en dat ieder die deze scriptie in handen heeft veel plezier ervaart in het lezen ervan. Kim Pattiselanno Augustus

3 SAMENVATTING Onderzoek heeft aangetoond dat studenten veel alcohol drinken. Er is echter nog maar weinig onderzoek verricht naar het alcoholgebruik onder studenten in Nederland en de redenen waarom dit alcoholgebruik zo hoog is. Omdat leden van studentenverenigingen veel drinken, richt dit onderzoek zich op hun drinkgedrag en de factoren die relevant kunnen zijn voor het hoge alcoholgebruik. Er is specifiek gekeken naar de relaties met beste vrienden en populaire huisgenoten. Helaas zijn er geen significante effecten gevonden. Een mogelijke verklaring kan het duidelijke verschil in drinkgedrag tussen mannelijke en vrouwelijke studenten zijn. Hoewel er geen significante resultaten gevonden zijn, lijkt zich wel een trend voor te doen waarbij verenigingsleden beïnvloed worden door de attitude ten aanzien van alcohol en gedrag van medeleden. Met name populaire anderen lijken een effect te geven op het drinkgedrag van studenten. Concluderend kan gezegd worden dat er een trend lijkt te zijn, waarbij het alcoholgebruik van verenigingsleden met name hoog is als gevolg van een positieve attitude ten aanzien van alcohol en het drinken van veel alcohol door populaire anderen. Om te bepalen of er inderdaad significante effecten bestaan, zal eenzelfde onderzoek nogmaals uitgevoerd moeten worden onder een (grotere) populatie verenigingsleden, waarbij mannelijke verenigingsleden goed vertegenwoordigd moeten zijn. 3

4 INHOUD Samenvatting Inleiding Relevantie van het huidige onderzoek Cijfers over overmatig alcoholgebruik onder jongvolwassenen Alcoholgebruik bij leden van studentenverenigingen Probleemstelling Leeswijzer Theoretisch kader De rol van medeleden Het sociale aspect van een studentenvereniging Wanneer treedt imitatie op Doel van dit onderzoek Hypothesen Methode Participanten en procedure Meting / Vragenlijst De afhankelijke variabele Onafhankelijke variabelen Moderator Hechtheid Statistische analyses Resultaten Data exploratie Correlaties Regressies Attitudes van beste vrienden en populaire huisgenoten Drinkgedrag van beste vrienden en populaire huisgenoten Moderatoren

5 5. Discussie en conclusies Referenties Bijlage 1: Vragenlijst

6 1. INLEIDING Deze zomer (2010) was er weer een wereldkampioenschap van voetbal. Voor veel mensen een gelegenheid om samen gezellig de wedstrijd te kijken onder het genot van een hapje en drankje. Een biertje hoort er bij voetbalwedstrijden vaak bij. Er zullen deze zomer ook vast studenten zijn die voor de buis een wedstrijd kijken met een biertje in de hand. Hoewel er niets mis is met het drinken van alcohol, kan het teveel aan alcohol voor problemen zorgen. Ondanks dat het drinken van veel alcohol schadelijk is, blijkt het alcoholgebruik van studenten vrij hoog te zijn (Maalsté, 2000). Studenten drinken meer alcohol dan hun leeftijdsgenoten in het algemeen, tot wel twee keer zoveel. Een onderzoek naar de redenen waarom studenten zoveel alcohol drinken is waardevol, omdat overmatig alcoholgebruik persoonlijke risico s met zich meebrengt, zoals lichamelijke schade en alcoholverslaving, maar ook in verband kan staan met ander probleemgedrag, zoals agressie en geweld. In dit onderzoek wordt dan ook getracht het drinkgedrag van studenten in kaart te brengen en te onderzoeken wat de redenen kunnen zijn waarom studenten zo veel alcohol drinken. Door te onderzoeken welke factoren relevant zijn voor het overmatig alcoholgebruik van studenten, kan het drinkgedrag en eventueel daarbij horende andere problemen aangepakt worden. 1.1 RELEVANTIE VAN HET HUIDIGE ONDERZOEK Het drinken van veel alcohol brengt aanzienlijke risico s met zich mee. Bij het drinken van veel alcohol lopen mensen risico op bijvoorbeeld hersenbeschadiging (met name in het geheugen) en leverbeschadiging, maar iemand riskeert ook een verhoogde kans op verschillende vormen van kanker, acute schade aan organen die direct in contact komen met de alcohol, alcoholvergiftiging en alcoholverslaving (Spear, 2002; Tapert & Brown, 1999; Trimbos, 2009). De schadelijke gevolgen zijn vooral afhankelijk van het drinkpatroon; hoeveel alcohol iemand per keer drinkt en hoe vaak (Anderson & Baumberg, 2006; Rehm, Graham, Monteiro, Gmel & Sempos, 2003; WHO, 2004). Over het algemeen kan gesteld worden dat hoe hoger de totale consumptie van alcohol is, hoe groter de kans op schade, en hoe meer alcohol er per keer gedronken wordt, hoe meer schade er optreedt aan bepaalde delen van het lichaam. Studenten die veel alcohol in korte tijd consumeren, lopen vooral kans op acute schade aan organen, hersenbeschadiging en alcoholvergiftiging. Als er echter ook geregeld door de week alcohol gedronken wordt, neemt de kans op een chronische aandoening ook toe. Studenten die gedurende de gehele week regelmatig alcohol drinken, iets wat vooral bij leden van studentenverenigingen verwacht wordt (o.a. door jaarclub- en dispuutavonden), lopen ook grote kans op chronische schade, zoals alcoholverslaving. 6

7 Als grens voor schadelijk alcoholgebruik wordt voor mannen een norm van eenentwintig glazen alcohol per week genoemd en voor vrouwen veertien glazen (Trimbos, 2009). Wanneer iemand meer alcohol gaat drinken dan de aanbevolen hoeveelheden, wordt het risico op schade al snel groter. Aanbevolen wordt om als man niet meer dan twee glazen alcohol per dag te drinken en als vrouw niet meer dan één glas. Het CBS (2007) geeft verder aan dat mensen zware drinkers zijn, als zij minimaal één dag in de week tenminste zes glazen alcoholhoudende drank drinken. Het drinken van veel alcohol in korte tijd, het zogenaamde binge-drinking, komt ook voor onder jonge mensen en kan leiden tot een alcoholvergiftiging (Trimbos, 2009). Tenslotte is iemand volgens de DSM-IV (2007) een alcoholist te noemen als hij of zij tenminste aan drie van de zeven DSM-criteria voldoet. Onder deze criteria vallen bijvoorbeeld tolerantie (men heeft meer alcohol nodig om een effect hiervan te voelen), het middel vaak gebruiken in grotere hoeveelheden of langere tijd dan het plan was en een groot deel van de tijd gaat op aan het gebruik van het middel of aan het herstel van de effecten ervan. Wanneer er dus over de grenzen van verantwoord alcoholgebruik heengegaan wordt, neemt iemand een risico dat zeer schadelijke gevolgen kan hebben CIJFERS OVER OVERMATIG ALCOHOLGEBR UIK ONDER JONGVOLWASSENEN De hoeveelheden alcohol die jongeren en jong volwassenen consumeren overschrijden soms de grens van gezond alcoholgebruik (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2010). Volgens de meest recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) drinkt bijna 70 procent van de jongeren tussen de 12 en 24 jaar oud wel eens alcohol (CBS, 2010). Verder valt ongeveer dertien procent van deze jongeren in de categorie zware drinker. Dit houdt in dat deze jongeren minimaal een dag in de week tenminste zes glazen alcoholhoudende drank drinken (CBS, 2007). In de groep jongeren in de leeftijdsklasse van 12 tot en met 24 jaar komt zwaar drinken het meeste voor (CBS Statline, 2010). Binnen de groep jongeren en jong volwassen horen ook studenten. Over deze groep is echter niet zo veel bekend als over jongeren in het algemeen. Maalsté (2000) heeft onderzoek gedaan onder studenten naar hun alcoholgebruik. In zijn onderzoek geeft hij aan dat studenten gemiddeld zestien glazen alcohol per week drinken, terwijl jongeren van vergelijkbare leeftijd gemiddeld tien glazen per week drinken (mannen 13 en vrouwen 7). Mannelijke studenten drinken duidelijk meer alcohol (20 glazen per week) dan vrouwelijke studenten (8 glazen per week). Bovendien drinken leden van een studentenvereniging gemiddeld nog meer dan studenten in het algemeen. Leden van studentenverenigingen drinken gemiddeld drieëntwintig glazen per week. Ook hier drinken mannen meer dan vrouwen (respectievelijk 27 en 12 glazen per week). Opvallend is dat vrouwelijke studenten die niet lid zijn van een vereniging niet veel meer drinken dan jongeren van vergelijkbare leeftijd, maar dat vrouwelijke leden van een 7

8 studentenvereniging wel meer drinken. Het alcoholgebruik van studenten ligt hoger dan de aantallen die als grens voor schadelijk gebruik gehanteerd worden, namelijk eenentwintig glazen alcohol per week voor mannen en veertien glazen voor vrouwen (Trimbos, 2009). Het gemiddelde alcoholgebruik van studenten overschrijdt dus de grens van verantwoord gebruik. Bovendien drinken met name studenten die lid zijn van een studentenvereniging een stuk meer dan andere studenten en leeftijdsgenoten die niet studeren ALCOHOLGEBRUIK BIJ LEDEN VAN STUDENTENVERENIGINGEN Leden van studentenverenigingen komen geregeld samen in de kroeg (=sociëteit) (Maalsté, 2000). Dit is onderdeel van het lid zijn van de vereniging en bevat onder andere wekelijkse club- en dispuutavonden. Op deze avonden wordt vaak veel alcohol gedronken. Doordat verenigingsleden geregeld door de week alcohol drinken, lopen zij naast de kans op hersenschade, alcoholvergiftiging en acute schade aan andere organen, ook kans op chronische schade, zoals alcoholverslaving. Het alcoholgebruik van studenten kan naast persoonlijke problemen, ook overlast voor anderen veroorzaken. Bij de politie in Groningen bestaat bijvoorbeeld de indruk dat studenten steeds meer voor problemen zorgen (Van der Klauw, Postmes & Nieuwenhuis, 2009). Hierbij gaat het onder andere om overmatig alcoholgebruik en (mogelijk) daarbij horend een toename in geweld en criminele handelingen, zoals vernielingen en baldadigheid. Omdat leden van studentenverenigingen meer alcohol drinken dan studenten in het algemeen, kan het relevant zijn om juist bij deze groep te onderzoeken welke factoren van invloed zijn op het alcoholgebruik. Door te onderzoeken welke factoren relevant zijn voor het overmatig alcoholgebruik van verenigingsleden, kan dit gedrag en eventueel daarbij horende andere problemen aangepakt worden. 1.2 PROBLEEMSTELLING Er is nog maar weinig informatie beschikbaar over het alcoholgebruik van studenten, maar bestaande informatie geeft aan dat studenten veel alcohol drinken. In eerder onderzoek bleek dat vooral leden van studentenverenigingen veel drinken (Maalsté, 2000). Omdat het drinken van veel alcohol aanzienlijke (schadelijke) risico s met zich mee kan brengen en omdat het alcoholgebruik gepaard kan gaan met andere probleemgedragingen, wordt er de vraag gesteld of leden van studentenverenigingen inderdaad veel alcohol drinken, en als dit inderdaad zo is, welke redenen er kunnen zijn dat deze studenten zoveel alcohol drinken. 8

9 Concreet mondt dit uit in de volgende hoofdvraag en subvraag: 1. Bestaat er een invloed van verenigingsleden op elkaar als het gaat om drinkgedrag? 1.1 Welke specifieke medeleden bepalen hoeveel alcohol een student drinkt? 1.3 LEESWIJZER In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de theoretische achtergrond. Dit hoofdstuk zal informatie geven over relevante factoren die het drinkgedrag van leden van studentenverenigingen nader kunnen verklaren. Vervolgens zal in hoofdstuk 3 ingegaan worden op de inhoud en uitvoering van het onderzoek. Hoofdstuk 4 geeft een beschrijving van de resultaten weer en bij hoofdstuk 5 zullen de resultaten geïnterpreteerd worden en zullen de conclusies van het onderzoek besproken worden. Tevens zal in het laatste hoofdstuk de discussie van dit verslag weergegeven worden. 9

10 2. THEORETISCH KADER Als het drinken van veel alcohol zo gevaarlijk is, waarom drinken studenten dan zoveel? Volgens Maalsté (2000) drinken studenten onder meer veel alcohol, omdat zij gemakkelijk aan alcohol kunnen komen. Studenten zijn meerderjarig en dit betekent dat zij in een supermarkt gewoon alcohol kunnen kopen. Verder wordt in alle uitgaansgelegenheden wel alcohol geschonken. Vooral bij studentenverenigingen is het gemakkelijk om aan alcohol te komen. Het alcoholbeleid van studentenverenigingen blijkt een van de factoren te zijn voor het hoge alcoholgebruik onder studenten (Maalsté, 2000). Het drinken van alcohol bij studentenverenigingen is goedkoop en verenigingen bestellen vaak grote hoeveelheden, omdat zij kortingen krijgen of omdat alcohol op een bepaald moment extra goedkoop is. Verder hoeven verenigingsleden hun drankjes niet altijd contant af te rekenen. Hierdoor wordt het drinken van veel alcohol en de hoge kosten daarvan niet direct aan elkaar gekoppeld. Wanneer er op een avond veel gedronken wordt, komen de hoge kosten pas later aan het licht. Studenten ervaren de hoge financiële kosten wel vaak als negatieve gevolgen van het drinken van alcohol (Orford, Krishnan, Balaam, Everitt & Van der Graaf, 2004). Echter, wanneer er tussen het drinken van alcohol en de rekening een lange(re) tijd zit, heeft het negatieve effect van de hoge kosten niet zo n grote impact meer (e.g., Bitterman, 2006; Fancher, 1996). Ten slotte is bij studentenverenigingen vaak sprake van rituele en competitieve spelletjes, waarbij het vooral gaat om het drinken van veel alcohol (Maalsté, 2000). Bij verenigingen is er bijvoorbeeld sprake van leegdrinkavonden, meteravonden en pullenfeesten. De mogelijkheid om veel alcohol te drinken is dus op verschillende manieren aanwezig. 2.1 DE ROL VAN MEDELEDEN Naast gelegenheidsfactoren en het alcoholbeleid van studentenverenigingen, kunnen er ook andere, meer sociale factoren van invloed zijn op het alcoholgebruik van studenten. Het is mogelijk dat de rol die medeleden spelen in het leven van een student, het drinkgedrag van die student beïnvloeden. Net als andere jongeren bevinden studenten zich in een overgangsfase van adolescentie naar (jong)volwassenheid, waarbij deze groep steeds vaker beïnvloed wordt door hun leeftijdsgenoten (e.g., Reifman, Barnes, Dintcheff, Farrel & Uhteg, 1998; Schulenberg, O Malley, Bechman, Wadsworth & Johnston, 1996). De overgang van adolescent naar jongvolwassene zorgt ervoor dat studenten zich losmaken van hun ouders en relaties met medestudenten belangrijker worden. Doordat leden van een studentenvereniging tijdens hun studententijd vaak bij elkaar in een studentenhuis (gaan) wonen en veel tijd met medeleden doorbrengen (naast het samenwonen onder andere door huisavonden, jaarclubavonden en dispuutavonden), komen zij veel met elkaar in contact en worden 10

11 zij voor elkaar erg belangrijk. Medeleden van de studentenvereniging worden steeds belangrijker en dit zorgt er voor dat de invloed van die medeleden op een student toenemen. Een belangrijke reden waarom leden van studentenverenigingen zo veel alcohol drinken, kan de toenemende belangrijke rol van medeleden zijn. 2.2 HET SOCIALE ASPECT VAN EEN STUDENTENVERENIGING Vanuit de overgang van adolescentie naar jongvolwassenheid en het toenemende belang van andere verenigingsleden, kan gesteld worden dat leden een steeds grotere invloed op elkaar hebben. Het drinkgedrag van medestudenten is een van de sterkste voorspellers voor het drinkgedrag van studenten zelf (Orford, Waller & Peto, 1974; Borsari & Carey, 2001). Over het algemeen drinken studenten veel alcohol als hun medestudenten ook veel alcohol drinken. In een onderzoek van Wood, Read, Palfai en Stevenson (2001) bleek dat studenten meer beïnvloed werden door het gedrag van anderen dan door het direct aanbieden van alcohol. Met name imitatie blijkt relevant te zijn voor het drinkgedrag van individuele studenten (e.g., Spijkerman, Larsen, Gibbons & Engels, 2010). Het blijkt verder dat drinken van alcohol positief gerelateerd is aan de frequentie en hoeveelheid van sociale contacten/interactie die studenten hebben (Fondacaro & Heller, 1983). Hoewel het niet duidelijk is hoe de richting van het verband tussen het drinken van alcohol en het hebben van sociale contacten van studenten loopt, is wel bekend dat studenten die veel alcohol drinken zich vaak ook bevinden in een sociaal netwerk waarin veel alcohol gedronken wordt (Orford, Krishnan, Balaam, Everitt & Van de Graaf, 2004). Het lijkt er op dat mensen in een sociaal netwerk van veeldrinkers niet alleen meer drinken, maar dat de meningen en het gedrag van de mensen in het netwerk direct de mening en het gedrag van een individu beïnvloedt. Een reden waarom leden van een studentenvereniging drinkgedrag imiteren, is omdat het sociale aspect van drinken belangrijk is. Het alcoholgebruik van studenten wordt gemedieerd door positieve verwachtingen (Wood, Read, Palfai & Stevenson, 2001). Uit meerdere onderzoeken blijkt dat mensen alcohol drinken om, kortweg, twee verschillende redenen (Carey & Correia, 1997; Cooper, Frone, Russell & Mundar, 1995; Evans & Dunn, 1995). Iemand kan alcohol drinken om zich beter te voelen of om negatieve emoties te verminderen. Studenten drinken met name alcohol om zich beter te voelen, om meer plezier te ervaren, meer zelfvertrouwen te krijgen en omdat drinken belangrijk is voor het sociale leven van een student (Orford, Krishnan, Balaam, Everitt & Van de Graaf, 2004). Sociale aspecten blijken bovendien belangrijke voordelen te zijn van het drinken van alcohol (Fondacaro & Heller, 1983; Orford, Dalton, Hartney, Ferrins-Brown, Kerr & Maslin, 2002; Orford, Krishnan, Balaam, Everitt & Van de Graaf, 2004). Ook bij leden van een studentenvereniging 11

12 blijkt het sociale aspect van het drinken een van de belangrijkste redenen is om zelf alcohol te drinken (Maalsté, 2000). Verenigingsleden kunnen zich echter ook aanpassen aan het gedrag van hun medeleden, omdat zij uit het gedrag van anderen sociale normen afleiden (e.g., Cialdini, Kallgren & Reno, 1991). Het is belangrijk voor mensen om sociale goedkeuring te krijgen en sociale afkeuring te vermijden. Door te kijken naar het gedrag van anderen om hen heen, weten mensen hoe zij zich moeten gedragen in een bepaald sociaal netwerk. Mensen kunnen zich anders gaan gedragen, omdat ze niet willen afwijken van (het gedrag van) anderen om hen heen. Studenten in studentenverenigingen kunnen drinkgedrag gaan vertonen dat overeenkomt met het drinkgedrag van andere leden, omdat studenten het gedrag observeren en medestudenten nadoen om erbij te horen. Leden van een studentenvereniging kunnen zich aanpassen aan het gedrag van andere leden, omdat dit in de sociale context belangrijk is. Verenigingsleden leidt sociale normen af van het drinkgedrag van anderen en volgen deze normen nadrukkelijk, omdat zij bij de groep willen horen. Het drinkgedrag van leden van een studentenvereniging kan bovendien sterk met elkaar overeenkomen, omdat leden een belangrijke rol innemen in elkaars leven. Verenigingsleden brengen veel tijd met elkaar door en zij gaan elkaar imiteren, omdat het positieve gevolgen heeft voor het sociale leven van een verenigingslid en dit is voor hen erg belangrijk. Als er dus veel gedronken wordt binnen de vereniging, zullen andere leden ook veel alcohol drinken, omdat dit positieve gevolgen heeft voor het sociale leven WANNEER TREEDT IMITATIE OP Volgens de sociale-impacttheorie clusteren persoonlijke attitudes, gedrag en percepties van anderen samen op groepsniveau (Bourgeois & Bowen, 2001; Latané, 1996; Latané & Bourgeois, 1996). Het clusteren van deze attitudes en het gedrag wordt beïnvloed door de sterkte van de relaties met andere leden van de groep, nabijheid en het aantal bronnen van sociale invloed (Latané, 1981). Elk lid van de groep heeft dagelijks contact met andere leden van de groep en persoonlijke attitudeverandering leidt tot het ontstaan van patronen en ideeën op het grotere groepsniveau. Uit simulatieonderzoek bleek dat buren meer geneigd zijn om gelijke attitudes te delen als gevolg van communicatie en discussie (Latané & Bourgeois, 1996; Latané & L Herrou, 1996; Nowak, Szamrej & Latané, 1990). Het drinkgedrag van leden van een studentenvereniging wordt medebepaald door het sociale netwerk waarin zij zich bevinden. Eerder werd al aangegeven dat verenigingsleden tijdens hun studententijd vaak bij elkaar in een studentenhuis (gaan) wonen. Uit onderzoek blijkt dat studenten meer beïnvloed worden door andere studenten die dicht bij hen wonen (zoals in een 12

13 studentenhuis) dan door medestudenten die verder weg wonen (Bourgeois, 2001; Festinger, Schachter & Back, 1950). Doordat leden van studentenverenigingen in studentenhuizen fysiek dicht bij elkaar zijn en omdat zij veel tijd met elkaar doorbrengen, is het aannemelijk dat in een studentenhuis ideeën en gedrag sterk overeen zullen komen. Persoonlijke attitudes en gedrag zullen binnen een studentenhuis samenclusteren, omdat studenten hier veel tijd met elkaar doorbrengen (Bourgeois & Bowen, 2001; Latané, 1996; Latané & Bourgeois, 1996; Orford, Krishnan, Balaam, Everitt & Van de Graaf, 2004). Vooral leden van studentenverenigingen die samen met elkaar in huis wonen, hebben sterke banden. Deze studenten doen vaak veel dingen samen, zoals geregeld samen eten, het houden van zogenaamde huisavonden en komen elkaar geregeld tegen op de sociëteit van hun vereniging (Maalsté, 2000). Vooral wanneer verenigingsleden hechte relaties met elkaar hebben, veel tijd met elkaar doorbrengen en er veel mensen in één huis wonen, kan het clusteren van ideeën en gedrag sterk zijn (Latané, 1981; Wasserman & Galaskiewicz, 1994). Het delen van gelijk gedrag en gelijke attitudes, wat betreft alcoholgebruik, zal een gevolg zijn van het samenleven in een studentenhuis. Het drinkgedrag van verenigingsleden zal verder afhankelijk zijn van de attitude die er bestaat ten opzichte van alcohol. Hoe verenigingsleden/huisgenoten denken over het drinken van (veel) alcohol bepaalt hoe iemand zich zal gedragen ten aanzien van alcohol. Omdat persoonlijke attitudes samenclusteren in een studentenhuis, zal de algemene groepsnorm in het huis overeenkomen met het gemiddelde van persoonlijke attitudes (Bourgeois & Bowen, 2001; Latané, 1996; Latané & Bourgeois, 1996). Het patroon in attitudes, ten opzichte van alcohol, zal zich ook uiten in het drinkgedrag van verenigingsleden HET EFFECT VAN BEPAALDE INDIVIDUEN IN EEN STUDENTENHUIS Naast de mogelijkheid van het imiteren van het gedrag van medeleden in het algemeen, is het ook mogelijk dat bepaalde actoren in het netwerk van een studentenhuis bepalen welk gedrag er geïmiteerd wordt. Studenten worden vaak aangemoedigd om (veel) alcohol te drinken door mensen die ze zelf erg belangrijk vinden (Orford, Krishnan, Balaam, Everitt & Van de Graaf, 2004). Het is mogelijk dat verenigingsleden veel alcohol drinken, omdat andere studenten, die zij erg belangrijk vinden, ook veel alcohol drinken. Hierbij is bijvoorbeeld te denken aan personen die een belangrijke plaats innemen in de sociale context van een studentenhuis. Beste vrienden Individuen die erg belangrijk zijn in het leven van een student, maar ook in het leven van anderen, zijn beste vrienden. Hechte vriendschappen zijn erg belangrijk voor mensen, omdat deze een aantal behoeftes vervullen. Goede vrienden bieden een mate van intimiteit die mensen zoeken 13

14 (e.g., Connolly, Craig, Goldberg & Pepler, 1999; Hand & Furman, 2009; Hope, 2010). Bovendien bieden ze vertrouwen en steun waar nodig. Mensen zoeken nabijheid en veiligheid bij anderen waar ze een hechte band mee hebben. Verder blijkt dat attitudes van mensen die een hechte relatie met elkaar hebben veelal overeenkomen (e.g., Latané, 1996; Wasserman & Galaskiewicz, 1994). Onderzoek laat ook zien dat het drinkgedrag van studenten vaak overeenkomt met het drinkgedrag van hun beste vrienden (Orford, Waller & Peto, 1974; Reifman, Barnes, Dintcheff, Farrel & Uhteg, 1998). Omdat beste vrienden erg belangrijk voor studenten zijn en omdat hun attitudes vaak met elkaar overeenkomen, is het goed mogelijk dat leden van een studentenvereniging in een verenigingshuis met name veel alcohol drinken als hun beste vrienden positief staan ten opzichte van alcoholgebruik (en zelf veel drinken). Er wordt verwacht dat verschillen in de attitude van beste vrienden, ten opzichte van alcoholgebruik, leiden tot verschillen in drinkgedrag tussen studenten. Wanneer beste vrienden een positieve attitude hebben ten opzichte van alcohol, drinken studenten meer dan wanneer beste vrienden een minder positieve attitude hebben ten opzichte van alcohol (Hypothese 1). Verder wordt verwacht dat verschillen in het drinkgedrag van beste vrienden leiden tot verschillen in drinkgedrag tussen studenten. Wanneer beste vrienden meer alcohol drinken, drinken studenten ook meer alcohol, in tegenstelling tot wanneer beste vrienden minder alcohol drinken (Hypothese 2). Populaire huisgenoten Naast beste vrienden kunnen ook andere huisgenoten een effect hebben op het drinkgedrag van individuele studenten. Binnen het sociale netwerk van leden van een studentenvereniging kunnen populaire medestudenten erg belangrijk gevonden worden, omdat populaire studenten een belangrijk voordeel kunnen geven. Door om te gaan met populaire anderen, kan iemand namelijk de eigen status verhogen of mogelijk zelf ook populair worden. Dit wordt ook wel basking in reflected glory genoemd (Cialdini & Richardson, 1980; Dijkstra, Cillessen, Lindenberg & Veenstra, 2010). Vrij vertaald betekend dit zich koesteren in de roem die door anderen wordt uitgestraald. Basking in reflected glory wordt goed verklaard door de sociale identiteitstheorie. De sociale identiteitstheorie stelt dat mensen streven naar een positief zelfbeeld (e.g., Tajfel & Turner, 1986). Dit kan behaald worden door de persoonlijke identiteit (bijvoorbeeld ik ben een vrouw, aardig, sportief, etc. ) positiever te maken, maar ook door dit te doen met de sociale identiteit. De sociale identiteit verwijst naar groepen waar iemand zich tot vindt behoren (bijvoorbeeld ik ben een student, voetbalsupporter, etc. ). Door zich te identificeren met succesvolle anderen, kunnen mensen het eigen zelfbeeld verhogen. In het geval van populaire anderen kan iemand het zelfbeeld verhogen door zich te identificeren met deze populaire, succesvolle, personen. Populaire personen zijn succesvol, omdat zij vaak veel positieve punten bezitten. Populariteit bevat bijvoorbeeld 14

15 aspecten als invloed, dominantie, macht en aantrekkingskracht (De Bruyn & Cillessen, 2006; LaFontana & Cillessen, 2002; Lease, Musgrove & Axelrod, 2002; Parkhurst & Hopmeyer, 1998). Het bezit hiervan kan als succesvol ervaren worden. Door zelf deze eigenschappen te bezitten of tenminste geassocieerd te worden met deze eigenschappen (door zelf populair te zijn of door om te gaan met populaire anderen), zorgt dit voor een verhoogd/positief zelfbeeld. Door om te gaan met populaire anderen, omdat iemand sterke positieve gevolgen voor zichzelf verwacht, kan het gedrag en de attitude van deze populaire medestudenten ten aanzien van alcoholgebruik het gedrag van individuele studenten beïnvloeden. Leden van een studentenvereniging kunnen dus veel alcohol drinken, omdat populaire medeleden positief tegen het drinken van alcohol aankijken en zelf ook veel drinken. Uit de bovenstaande theorie wordt dan ook verwacht dat verschillen in de attitude van populaire huisgenoten, ten opzichte van alcoholgebruik, leiden tot verschillen in drinkgedrag tussen studentenhuizen. Wanneer populaire huisgenoten een positieve attitude hebben ten opzichte van alcohol, drinken studenten in het studentenhuis meer dan wanneer populaire huisgenoten een minder positieve attitude hebben ten opzichte van alcohol (Hypothese 3). Verder wordt verwacht dat verschillen in het drinkgedrag van populaire huisgenoten leiden tot verschillen in drinkgedrag tussen studentenhuizen. Wanneer populaire huisgenoten meer alcohol drinken, drinken studenten in het studentenhuis ook meer, in tegenstelling tot wanneer populaire huisgenoten minder alcohol drinken (Hypothese 4). Eerder werd al aangegeven dat ideeën en gedrag vooral sterk met elkaar overeen zullen komen als studenten hechte relaties met elkaar hebben (Latané, 1981; Wasserman & Galaskiewicz, 1994). Hoe sterker de banden/relaties tussen bepaalde studenten zijn, hoe sterker attitudes en gedrag met elkaar overeen zullen komen. Er wordt daarom tenslotte een modererende werking van de mate van hechtheid, die studenten met elkaar hebben, verwacht op de relaties die beschreven zijn in hypothesen één tot en met vier. Hypothese 5 luidt dan als volgt: De relatie van de attitudes en het gedrag van beste vrienden en populaire huisgenoten met het eigen drinkgedrag wordt sterker naarmate verenigingsleden hechtere banden met beste vrienden en populaire huisgenoten hebben. 2.3 DOEL VAN DIT ONDERZOEK In dit onderzoek zal het alcoholgebruik van studenten die lid zijn van een studentenvereniging in kaart gebracht worden. Tevens zullen deze studenten in verenigingshuizen wonen, waar zij samenleven met andere leden van de vereniging. De banden binnen een sociaal netwerk van leden van een studentenvereniging kunnen bepalend zijn voor het imiteren van drinkgedrag. In een studentenhuis zullen die banden met name sterk zijn en zal het effect van anderen groot zijn, omdat zij hier direct contact hebben met andere leden van de groep. 15

16 Het doel van het huidige onderzoek is om de relatie te bekijken tussen het drinkgedrag van studenten binnen verenigingshuizen en te kijken hoe deze relatie beïnvloed wordt door verschillende typen medestudenten, namelijk beste vrienden en populaire huisgenoten. Allereerst wordt gekeken hoe de relatie loopt tussen de attitudes van beste vrienden en populaire huisgenoten (populairen) met het drinkgedrag van studenten. Vervolgens wordt bepaald of studenten het gedrag van bepaalde huisgenoten direct imiteren. Uit het bovenstaande wordt verwacht dat het drinkgedrag van studenten positief beïnvloed wordt door de attitude ten opzichte van alcohol van beste vrienden en populairen. Ook wordt er een positief verband verwacht tussen het drinkgedrag van deze medestudenten en het eigen drinkgedrag. Tenslotte wordt verwacht dat alle relaties gemodereerd worden door de mate van hechtheid die studenten hebben met de desbetreffende huisgenoten. In figuur 1 wordt een schematisch overzicht gegeven van alle relaties tussen de factoren. Attitude t.o.v. alcohol van beste vrienden 1 Drinkgedrag van beste vrienden Attitude t.o.v. alcohol van populairen 2 3 Eigen drinkgedrag Drinkgedrag van populairen 4 Hechtheid 5 Figuur 1: Procesmodel van de relatie tussen attitudes en drinkgedrag van beste vrienden en populaire huisgenoten & het eigen drinkgedrag en een modererend effect van hechtheid op al deze relaties. 16

17 2.3.1 Hypothesen Uit de verwachting dat het drinkgedrag van studenten sterk overeenkomt met de attitude ten opzichte van alcohol en het drinkgedrag van beste vrienden en populaire huisgenoten, volgt dat: 1. Hoe positiever de attitude, ten opzichte van alcohol, van beste vrienden is, hoe meer alcohol studenten zelf zullen drinken. 2. Hoe meer beste vrienden drinken, hoe meer alcohol studenten zelf zullen drinken. 3. Hoe positiever de attitude, ten opzichte van alcohol, van populaire huisgenoten is, hoe meer alcohol studenten zelf zullen drinken. 4. Hoe meer populaire huisgenoten drinken, hoe meer alcohol studenten zelf zullen drinken. 5. De relatie van de attitudes en het gedrag van beste vrienden en populaire huisgenoten met het eigen drinkgedrag wordt sterker naarmate verenigingsleden hechtere banden met beste vrienden en populaire huisgenoten hebben. 17

18 3. METHODE 3.1 PARTICIPANTEN EN PROCEDURE Het onderzoek is uitgevoerd onder 89 Groningse studenten van de Rijksuniversiteit Groningen en de Hanzehogeschool Groningen. De studenten zijn gemiddeld 22 jaar oud en het geslacht van de studenten in de steekproef is overwegend vrouw (66%). De meeste studenten zijn ouderejaars. Ongeveer achttien procent van de respondenten geeft aan eerstejaars student te zijn. Gemiddeld studeren ze meer dan 3 jaar en zitten ze vaak in hun tweede of derde studiejaar. De respondenten in dit onderzoek wonen allen in een studentenhuis van tenminste tien personen en zijn allen lid van een studentenvereniging. Het onderzoek werd afgenomen met behulp van een vragenlijst, waarvan een gedeelte is afgenomen via de computer. Met het online programma examine is het mogelijk om een vragenlijst online te publiceren. Respondenten kunnen dan op elke willekeurige computer de vragenlijst maken. Studenten zijn niet gebonden aan een specifieke locatie. Naast het gedeelte van de online vragenlijst, bestond er ook een gedeelte van de vragenlijst op papier. Het was namelijk niet mogelijk om met behulp van examine alle gewenste vragen in de online vragenlijst te zetten. Tijdens het invullen van het digitale gedeelte van de vragenlijst, werden de respondenten naar het schriftelijk gedeelte verwezen en konden na het invullen van het schriftelijke gedeelte weer verder gaan met de vragenlijst op de computer. Op deze manier werd toch het grootste gedeelte van de vragenlijst digitaal afgenomen, maar stond de schriftelijke vragenlijst wel in contact met de digitale vragenlijst. De vragenlijsten zouden in eerste instantie op de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen (GMW) te Groningen worden afgenomen. Het was namelijk gewenst om alle huisgenoten op dezelfde tijd en plaats de vragenlijst te laten maken. Dit werd gedaan om ervoor te zorgen dat studenten niet beïnvloed werden door een andere locatie of tijd, of door elkaar en omdat het op deze manier mogelijk was om de vragenlijst bij veel respondenten tegelijkertijd af te nemen. Het bleek echter erg lastig te zijn om het gewenste aantal respondenten/studentenhuizen te werven. Mogelijk kwam dit doordat de studenten met een grote groep moeilijk een afspraak konden maken of omdat zij niet gemotiveerd genoeg waren om naar een aparte locatie af te reizen. Er werd daarom een mogelijkheid geboden om de vragenlijsten ook thuis te maken. Een onderzoeker kwam dan langs om het gedeelte op internet bij persoonlijke computers te activeren en het schriftelijke gedeelte mee te nemen. De onderzoeker bleef aanwezig totdat alle vragenlijsten compleet ingevuld waren. Deze extra mogelijkheid om met het onderzoek mee te doen, maakte het voor studenten gemakkelijker om met zijn allen op dezelfde tijd de vragenlijst te maken. Dit leidde uiteindelijk ook 18

19 tot een betere respons. Overigens werden over het algemeen de vragenlijsten rond het zelfde tijdstip en op dezelfde dag gemaakt (namelijk op een dinsdag na 17.00uur). Dit heeft ermee te maken dat studentenverenigingen op de dinsdag zogenaamde huisavonden hebben, waarbij alle bewoners van het huis aanwezig zijn. Als beloning voor deelname aan het onderzoek maakten de studenten samen met hun huisgenoten kans op een Nintendo Wii spelcomputer. De kans om een spelcomputer te winnen was gesteld op vijftig procent, om ervoor te zorgen dat de respons hoog genoeg zou zijn. Er is meerdere malen geprobeerd om respondenten te werven voor het onderzoek, maar ondanks het aanbieden van een waardevolle prijs bleef de respons toch erg laag. Er zijn daarom nog een aantal verschillende methoden uitgeprobeerd om de respons te verhogen, zoals het aanbieden van een alternatieve prijs en de mogelijkheid om de vragenlijst thuis te maken. Hoewel het aanbieden van een Wii in combinatie met de laatste methode wel voor een betere respons zorgde, was het toch lastig om een voldoende aantal respondenten te verkrijgen. Dit heeft er mogelijk mee te maken dat de categorie studenten (verenigingsleden) veelal eigen budget heeft om een dergelijke spelcomputer aan te schaffen. Bovendien vond de laatste wervingsperiode plaats aan het einde van het studiejaar, op een moment dat studenten al bezig waren met het afronden van het studiejaar. Sommige studenten gaven ook aan op dit moment gewoon geen tijd te hebben. 3.2 METING / VRAGENLIJST De vragenlijst bevat vragen over verschillende vormen van gedrag van studenten, waaronder het alcoholgebruik, maar ook delinquent gedrag, overlast en drugsgebruik. Voor het huidige onderzoek zijn alleen de vragen met betrekking tot drinkgedrag belangrijk. Er zal nu ingegaan worden op de verschillende factoren die belangrijk zijn voor het onderzoek. Meer informatie over de exacte inhoud van de vragenlijst is terug te vinden in bijlage DE AFHANKELIJKE VARIABELE Het drinkgedrag van een lid van een studentenvereniging is gemeten op meerdere dimensies, welke kunnen worden onderverdeeld in het meer algemene drinkgedrag en het drinkgedrag tijdens het uitgaan. Voor het algemene drinkgedrag wordt gebruik gemaakt van een zelfrapportage over het alcoholgebruik van een student gedurende een week (e.g., Carter Sobell, et al., 2003; Schroeder & Prentice, 1998). Per dag wordt de alcoholconsumptie vermeld en het totaal van de week is een maat voor het standaard gemiddelde alcoholgebruik van een student. Het alcoholgebruik tijdens het uitgaan is bepaald met behulp van vier items, waarbij een schaal is gevormd voor het alcoholgebruik op een uitgaansavond (α=.74, N=89). Deze items waren: 19

20 Ik drink meer dan 5 glazen alcohol per week, Ik speel drankspelletjes, Ik word aangeschoten en Ik word dronken (0 = nooit, 4 = meestal) (e.g., Schroeder & Prentice, 1998). Hoe hoger de score op de schaal, hoe meer alcohol studenten drinken op een uitgaansavond ONAFHANKELIJKE VARIABELEN Attitude ten opzichte van alcohol van beste vrienden De attitude ten opzichte van alcohol van beste vrienden bestaat uit twee onderdelen, namelijk persoonlijke attitudes en beste vrienden. Allereerst is het noodzakelijk om de persoonlijke attitudes ten opzichte van alcohol(gebruik) van de respondenten te weten. Persoonlijke attitudes zijn geoperationaliseerd aan de hand van vier items die aangeven hoe studenten aankijken tegen het drinken van alcohol (-3 = zeer negatief, 0 = neutraal, 3 = zeer positief) (Larimer, 1992; Neighbors, et al., 2008). Hoe positiever studenten de items Drankspelletjes spelen, Aangeschoten zijn van de alcohol, Dronken worden en Meer dan 5 glazen alcohol drinken in korte tijd aanneemt, hoe meer iemand overmatig alcoholgebruik accepteert (α=.79, N=89). Beste vrienden zijn geoperationaliseerd aan de hand van nominaties op één item. Op het item Welke huisgenoten reken je tot je beste vrienden konden respondenten huisgenoten nomineren op wie dit item van toepassing was. Alle nominaties van beste vrienden en hun bijbehorende scores in persoonlijke attitude in de dataset worden geaggregeerd per respondent. Dit houdt in dat een respondent een totaalscore krijgt van het aantal beste vrienden dat hij of zij heeft en een totaalscore krijgt van alle bijbehorende scores op de persoonlijke attitude van die beste vrienden. Door nu per respondent de totaalscore van de persoonlijke attitude van beste vrienden te delen door het aantal beste vrienden, wordt een gemiddelde attitude ten opzichte van alcohol berekend van beste vrienden. Drinkgedrag van beste vrienden Het drinkgedrag van beste vrienden is op eenzelfde manier bepaald als de attitude ten opzichte van alcohol van beste vrienden. Ook hier bestaat het gedrag uit verschillende onderdelen, namelijk het drinkgedrag en beste vrienden. Voor het drinkgedrag zijn dezelfde maten gebruikt als in paragraaf 3.2.1, namelijk het algemene drinkgedrag en het drinkgedrag tijdens het uitgaan. Voor de berekening van het concept beste vrienden wordt verwezen naar de bovenstaande paragraaf. Om een maat te krijgen voor het drinkgedrag van beste vrienden wordt gekeken welke score in drinkgedrag huisgenoten hebben die genomineerd zijn als beste vriend. Alle nominaties van beste vrienden en hun bijbehorende scores in drinkgedrag in de dataset worden geaggregeerd per respondent. Dit houdt in dat een respondent een totaalscore krijgt van het aantal beste vrienden dat 20