Wat is het Syndroom van Klinefelter?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat is het Syndroom van Klinefelter?"

Transcriptie

1 Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XXY ook wel beter bekend als het Syndroom van Klinefelter. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter te kunnen begrijpen en om anderen beter uitleg hierover te kunnen geven. Klinefelter is geen ziekte en is ook niet levensbedreigend. Daarnaast komt de aandoening vrij vaak voor. Zo wordt een op de zeshonderd jongens geboren met een extra X chromosoom. Het kan echter wel een impact hebben op verschillende domeinen in het leven. Het is dan ook goed om te weten op wat voor manier een extra X chromosoom het leren, sporten, groeien en/of de seksuele ontwikkeling kan beïnvloeden. Goede ondersteuning vanuit de omgeving is van groot belang als een jongen met Klinefelter te maken krijgt met bepaalde uitdagingen die in deze gids besproken worden. Waar sommige jongens met Klinefelter weinig symptomen ervaren, zullen de meeste jongens merken dat het extra X chromosoom een bepaalde impact heeft op het leren of de groei. Het is belangrijk om duidelijk te maken dat een kind met Klinefelter gewoon een jongen is, ondanks dat hij twee X chromosomen heeft. Het is aan te raden om al op jonge leeftijd bijvoorbeeld in de peutertijd te bespreken dat het lichaam van het kind een klein beetje anders is dan dat van anderen. Bij jonge kinderen is het vaak al voldoende om te zeggen dat zijn lichaam een paar extra boodschappen heeft en dat de logopedie of andere vorm van ondersteuning nodig is zodat hij zich net als andere kinderen kan ontwikkelen. Bij kinderen onder de acht of negen jaar hoeft u de naam van de aandoening niet te noemen. Het is wel van belang om altijd eerlijk te zijn wanneer u het er met hem over heeft. Wanneer een jongen met Klinefelter ongeveer negen jaar is moet hij naar een kinder-endocrinoloog zodat zijn ontwikkeling richting en tijdens de puberteit in de gaten gehouden kan worden. Het is dan ook belangrijk dat hij rond deze leeftijd voldoende over XXY weet om te begrijpen dat het om een genetische aandoening gaat, maar niet om een ziekte. Als hij dit laatste namelijk niet weet, kan hij zich zorgen gaan maken wanneer hij medische controles of onderzoeken heeft. Daarnaast kunnen eventuele problemen die kunnen ontstaan door een vertraagde puberteit worden besproken wanneer deze problemen zich beginnen te vertonen. Het is mogelijk dat een kind met Klinefelter tijdens de tienerjaren extra testosteron nodig heeft. Het kan handig zijn als u ook wat kennis heeft over indicaties voor een hormoonbehandeling, zodat hij dit niet alleen met zijn arts, maar ook met u kan bespreken. Daarnaast kunnen zaken zoals seksualiteit en voortplanting worden besproken wanneer het kind daar qua ontwikkeling klaar voor is. Wanneer een jongen met Klinefelter emotionele of leerproblemen heeft, is ondersteuning vanuit de omgeving essentieel. Zo kan er geholpen worden bij het vinden van een geschikte vorm van extra ondersteuning mocht dit nodig zijn. Ook kan men helpen bij het vinden van een hobby of sport die het kind leuk vindt en die zijn zelfvertrouwen zal vergroten. Verder is het van belang dat u laat weten dat hij gewaardeerd wordt, ondanks dat hij zich misschien wat langzamer ontwikkelt dan zijn broers/zussen of leeftijdsgenoten.

2 Laat hem ook weten dat u hem zoveel mogelijk zal helpen om zo succesvol in het leven te worden als mogelijk. Als een kind met Klinefelter naar de middelbare school gaat, is het een geschikt moment om zijn mogelijk verlaagde vruchtbaarheid met hem te bespreken. Veel jongens met XXY verwarren onvruchtbaarheid met het niet kunnen hebben van seksuele relaties. Het is dan ook van belang dat u hem daarover geruststelt. Laat hem weten dat hij wel degelijk vader kan worden, maar dat dit misschien via een andere manier van voortplanting moet zoals In Vitro Fertilization (IVF) of donorsperma. Ook zou aan adoptie gedacht kunnen worden. Aangezien XXY de seksuele ontwikkeling beïnvloedt, zullen ook zaken als seksualiteit en voortplanting in deze gids besproken worden. Wanneer een kind nog erg jong is, hoeft u dit onderdeel niet met hem te bespreken. Het is wel belangrijk om het besproken te hebben vóór de puberteit begint, op een wijze die voor het kind begrijpelijk is. Wat is het Syndroom van Klinefelter? 47,XXY ook wel bekend als het Syndroom van Klinefelter - is de naam van een zogenaamde genetische aandoening. Bij deze genetische aandoening heeft een jongen een extra X-boodschap in de cellen van zijn lichaam. Het Syndroom van Klinefelter komt vaak voor. Zo heeft ongeveer een op de zeshonderd jongens een extra X chromosoom. De reden dat 47,XXY een genetische aandoening is, is dat het voor 47 chromosomen zorgt terwijl de meeste andere mensen er maar 46 hebben. Het is echter geen ziekte en het zal iemand ook niet ziek maken. Het wordt veroorzaakt door een extra X chromosoom. Dit is een van de vele boodschappers die ons lichaam vertelt hoe het moet groeien en zich moet ontwikkelen.

3 Wat zijn chromosomen en genen? In ons lichaam zitten kleine structures die bepalen hoe we groeien en ontwikkelen. Deze worden chromosomen en genen genoemd. Ze zijn zó klein dat er een microscoop nodig is om ze te kunnen zien. De meeste jongens hebben één X chromosoom en één Y chromosoom. Een jongen met het Syndroom van Klinefelter heeft ook één Y chromosoom, maar twee X chromosomen. Ze hebben er dus een extra. Elk chromosoom bestaat uit heel veel genen en elk gen heeft een verschillende functie. Ze kunnen bijvoorbeeld bepalen hoe lang we worden, hoe we praten, hoe we zien, hoe onze spieren functioneren en hoe onze hersenen werken. Men zou dus kunnen zeggen dat de genen boodschappen vasthouden voor het lichaam en vervolgens het lichaam vertellen hoe het moet werken en groeien. Hoe kom je aan een extra X chromosoom? Het extra chromosoom ontstaat wanneer de chromosomen splitsen om een eicel (van de moeder) of zaadcel (van de vader) te vormen. Bij de bevruchting worden de ei- en zaadcel samengevoegd. Hierdoor ontstaat een klein embryo wat later een baby zal worden. Soms zijn chromosomen plakkerig en wordt er in plaats van één chromosoom door je vader en één door je moeder, nog een extra chromosoom doorgegeven. Niemand weet waar dit door komt en de ouders hadden dit niet kunnen voorkomen. Ook na de bevruchting kan het extra X chromosoom nog ontstaan door een fout bij het delen van de cellen. Hieronder staat in een simpele tekening afgebeeld hoe een fout genaamd non-disjunctie werkt, waardoor een extra X chromosoom ontstaat. Genen zijn gemaakt uit DNA, wat gezien zou kunnen worden als een soort gebruiksaanwijzing die het lichaam vertelt hoe het moet groeien en ontwikkelen. De genen zitten in chromosomen verpakt in ons lichaam. Op de tekening hieronder is een chromosoom te zien en is te zien dat deze uit verschillende genen bestaat. Tekening van een X chromosoom. Er liggen meer dan 1500 genen op het X chromosoom van een mens. Welke invloed heeft het

4 extra X chromosoom op de groei? Bij veel jongens met Klinefelter, zal het extra chromosoom ervoor zorgen dat ze langer dan gemiddeld zijn. Soms zijn ze langer dan veel van hun klasgenoten, of langer dan hun vaders. Dit is echter niet altijd geval. Er zijn ook jongens met Klinefelter die klein zijn. Welke invloed heeft het extra X chromosoom op de ontwikkeling? Alle jongens met Klinefelter zijn verschillend, net zoals iedere persoon anders is. Sommige jongens met Klinefelter laten geen symptomen zien en hebben nergens last van. Zo leren zij op de gebruikelijke leeftijd praten, kruipen en lopen. Andere jongens daarentegen kunnen op latere leeftijd beginnen met praten. Als u merkt dat het kind het lastig vindt om te verwoorden wat het bedoelt, kan hij misschien extra hulp krijgen op school of bij een logopedist. Zij kunnen hem helpen bij het vormen van woorden en het maken van zinnen. Op school doen veel jongens met Klinefelter het goed. Voor sommigen kost het echter wat meer moeite om te leren lezen, schrijven of rekenen. Dit komt doordat de manier waarop de hersenen woorden en cijfers verwerken beïnvloed kan worden door het extra X chromosoom. Het komt dus niet doordat het kind lui is of niet hard zijn best doet! Het betekent alleen dat er samen met het kind moet worden gezocht naar een manier waarop hij het beste kan leren. Zo kan het bijvoorbeeld iets langer duren voordat hij snapt hoe je bepaalde dingen moet doen. Schools are required to make a plan to give extra help to you if you need is. An example would be a 504 plan to give you extra time on tests. Another type of assistance is in an Individualized Education Plan, called IEP. Als het kind doorstroomt naar hogere klassen, kan het dat hij vakken krijgt waarbij hij het moeilijk vindt om het niveau bij te houden. Het

5 is belangrijk dat ouders en leraren hier alert op zijn, zodat er eventuele extra hulp kan worden geboden. Veel jongens met Klinefelter geven aan dat ze vooral erg goed zijn op het gebied van muziek, kunst, computers en taken waarbij gevoel voor vormen en afstand nodig is zoals grafisch- of timmerwerk. Probeer het kind te stimuleren om op school alvast de vakken en onderwerpen te ontdekken die hij leuk vindt om te doen en waar hij later als volwassene graag mee zou willen werken. XXY kan ook andere domeinen beïnvloeden Het fysieke domein is een ander gebied waar sommige jongens met Klinefelter problemen in ervaren. Zo kan het voorkomen dat hij niet goed is in bepaalde sporten, bijvoorbeeld snelle teamsporten zoals voetbal. Hij kan er dan voor kiezen om een ander soort sport te doen zoals fietsen, golven of zeilen. Het kan hierbij helpen om hem verschillende sporten te laten proberen, zodat hij een activiteit vindt die hij leuk vindt om te doen en die bij hem past. Verder merken sommige jongens met Klinefelter dat hun spierkracht en evenwicht niet zo ontwikkelt is als zou moeten. Hierbij zijn krachttraining en vechtsport goede manieren om aan bovenstaande punten te werken en daarnaast kan dit helpen om zijn zelfvertrouwen te vergroten. Een ander gebied waar zorgen over kunnen zijn, is dat jongens met Klinefelter zich verlegen kunnen voelen. De omgeving kan er dan voor zorgen dat hij in een groep terecht komt die zich richt op het aanleren van zogenaamde sociale vaardigheden. Deze vaardigheden zullen ervoor zorgen ervoor dat het maken van vrienden hem makkelijker afgaat. Benadruk dat het belangrijk is dat het kind zijn zorgen over bijvoorbeeld school, vrienden of iets anders deelt met zijn ouders, een leraar of een andere volwassenen die hij vertrouwt. Het extra X chromosoom verandert helemaal niets aan het feit dat een kind met Klinefelter een jongen is. Door het Y chromosoom zal hij zich namelijk gewoon als man ontwikkeld hebben met een penis en testikels. Ongeveer tussen de tien en veertien jaar komen

6 kinderen in de puberteit, waarin het lichaam begint met het aanmaken van het makkelijk hormoon testosteron. Dit zorgt ervoor dat het lichaam van jongens begint te veranderen tijdens de puberteit. Zo krijgen ze lichaamsbeharing, baardgroei, wordt de stem lager en zal de penis in grootte toenemen. Ook zal de interesse op seksueel gebied toenemen. Jongens kunnen dan sperma aanmaken en soms een zaadlozing hebben, vaak s nachts in hun slaap. Dit alles in een teken dan hun lichaam zich aan het klaarmaken is voor de volwassenheid. Het extra X chromosoom kan er echter voor zorgen dat de puberteit later of helemaal niet op gang komt. Of de puberteit komt wel op gang, maar is niet helemaal compleet. Als de puberteit niet start of niet normaal verloopt kan de arts extra testosteron voorschrijven. Dit kan zowel via een injectie als via een testosteroncrème of -gel. Daarnaast krijgen veel jongens met Klinefelter in het einde van hun tienerjaren en volwassenheid extra testosteron voorgeschreven, aangezien hun lichaam dit zelf niet meer voldoende aanmaakt nu de puberteit voorbij is. Dit extra testosteron is vervolgens nodig om spieren op te bouwen en het helpt bij het voorkomen van osteoporose. Dit laatste is dat botten hun kracht verliezen, waardoor de kans op botbreuken toeneemt. Er zijn echter ook jongens en volwassenen met Klinefelter die zelf voldoende aanmaken en dus geen extra nodig hebben. Een ander belangrijk punt om te bespreken is vruchtbaarheid, aangezien het extra X chromosoom de vruchtbaarheid normaal gesproken erg verlaagt. De meeste jongens met Klinefelter zullen in hun tienerjaren gewoon sperma produceren, maar naarmate ze volwassen worden zal de hoeveelheid sperma afnemen. Hoewel volwassenen met Klinefelter gewoon normale seksuele relaties kunnen hebben, kunnen ze hierdoor echter vaak niet via de gebruikelijke manier vader worden. Gelukkig zijn er veel verbeteringen op het gebied van voortplanting, waardoor mannen met een verlaagde vruchtbaarheid nu ook vaders kunnen worden. Manieren om een kind te krijgen bestaan uit het invriezen en bewaren van sperma, In Vitro Fertilization (IVF) en het gebruiken van donorsperma. Daarnaast kan er ook een kind worden geadopteerd. Het is belangrijk om te onthouden dat de meeste volwassenen met Klinefelter een erg gelukkig leven leiden. Zo kunnen ze verliefd worden en kunnen ze ook ouders worden als ze dat willen. Verder is het belangrijk om te weten dat jongens met Klinefelter soms tanden hebben waar makkelijk gaatjes in komen. Om dit te voorkomen is het belangrijk dat ze twee keer per dag hun tanden poetsen. Ook kan het helpen als ze niet te veel tussendoortjes met suiker te eten en niet te veel frisdrank drinken. Genetische informatie is privé. Benadruk tegen het kind dat er geen enkele reden voor hem is om met iemand - behalve familie en dokters - te praten over het extra X chromosoom als hij zich hier niet prettig bij voelt. Geef hierbij aan dat een extra X chromosoom niks is om je voor te schamen, maar dat het wel een goed idee kan zijn om er alleen over te praten met mensen die dicht bij hem staan en die hij vertrouwt. Zo kan de informatie niet bij mensen komen die hem kunnen gaan plagen, pijn doen of kunnen proberen hem te pesten

7 met het feit dat hij een extra X chromosoom heeft. Wanneer hij verliefd is op iemand, is het wel handig als hij deze persoon te vertelt over het Syndroom van Klinefelter.

Wat zijn chromosomen en genen?

Wat zijn chromosomen en genen? Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XYY. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter te kunnen begrijpen en om anderen beter uitleg hierover

Nadere informatie

Voorwoord. Het is wel van belang om altijd eerlijk te zijn wanneer u het er met haar over heeft.

Voorwoord. Het is wel van belang om altijd eerlijk te zijn wanneer u het er met haar over heeft. Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XXX ook wel beter bekend als Trisomie X. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter te kunnen begrijpen

Nadere informatie

TRIXY Expertisecentrum

TRIXY Expertisecentrum Ik heb een extra X (47,XXX) Voor wie is deze folder? Voor jou, als jij een meisje bent die een extra X chromosoom heeft! In deze folder vindt je allerlei informatie over Trisomie X: zo heet het als je

Nadere informatie

TRIXY Expertisecentrum

TRIXY Expertisecentrum Ik heb een extra Y (47,XYY) Voor wie is deze folder? Voor jou, als jij een jongen bent die een extra Y chromosoom heeft! In deze folder vindt je allerlei informatie over het 47,XYY syndroom (zo heet het

Nadere informatie

TRIXY Expertisecentrum

TRIXY Expertisecentrum Met uw kind in gesprek over de diagnose 47,XYY Voor wie is deze brochure? Veel ouders vragen zich af wanneer en hoe zij hun zoon over de diagnose 47,XYY kunnen vertellen. Het 47,XYY syndroom wordt ook

Nadere informatie

Wat is het XXX-syndroom? Het XXX-syndroom is een syndroom waarbij meisjes drie in plaats van twee maal een X- chromosoom hebben.

Wat is het XXX-syndroom? Het XXX-syndroom is een syndroom waarbij meisjes drie in plaats van twee maal een X- chromosoom hebben. XXX-syndroom Wat is het XXX-syndroom? Het XXX-syndroom is een syndroom waarbij meisjes drie in plaats van twee maal een X- chromosoom hebben. Hoe wordt het XXX-syndroom ook wel genoemd? Het XXX-syndroom

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste bijeenkomsten hebben we besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders en vrienden. Maar er gebeurt

Nadere informatie

Thema's per klas die aangeboden worden in de methode:

Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Groep 1-2 Hierbij zijn de kinderen bezig met specifieke lichaamskenmerken van zichzelf en van anderen. Ook gaan ze op zoek naar onderlinge overeenkomsten.

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. Het foetaal alcohol syndroom. www.kinderneurologie.eu

Kinderneurologie.eu. Het foetaal alcohol syndroom. www.kinderneurologie.eu Het foetaal alcohol syndroom Wat is het foetaal alcohol syndroom? Het foetaal alcohol syndroom is een combinatie van aangeboren afwijkingen bij een baby die veroorzaakt zijn door alcohol gebruik van de

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. www.kinderneurologie.eu. Klinefelter syndroom

Kinderneurologie.eu. www.kinderneurologie.eu. Klinefelter syndroom Klinefelter syndroom Wat is het Klinefelter syndroom? Het Klinefelter syndroom is een aandoening bij jongens die veroorzaakt wordt door het voorkomen van een of meerdere extra X-chromosomen. Hoe wordt

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste twee bijeenkomsten over seksualiteit hebben we al besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders

Nadere informatie

Ureumcyclusdefecten en organische zuur syndromen Voor kinderen en jongeren

Ureumcyclusdefecten en organische zuur syndromen Voor kinderen en jongeren Ureumcyclusdefecten en organische zuur syndromen Voor kinderen en jongeren www.e-imd.org Wat is een ureumcyclusdefect of een organische zuren syndroom? Het voedsel dat we eten wordt door ons lichaam afgebroken

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT 1 Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Laterale Sclerose heeft. Het is een lang woord en

Nadere informatie

De ziekte van Wilson voor jongeren

De ziekte van Wilson voor jongeren De ziekte van Wilson voor jongeren 1 / 23 Waarom heeft het zo'n rare naam? Omdat de doktor die de ziekte voor het eerst herkende in 1905 Wilson heette. VRAAG : What did these people discover? ANTWOORD

Nadere informatie

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit

Nadere informatie

Stap 1. Stap2. Stap3. Stap4. Opstel door een scholier 1979 woorden 11 januari keer beoordeeld. Nederlands. Stappenplan.

Stap 1. Stap2. Stap3. Stap4. Opstel door een scholier 1979 woorden 11 januari keer beoordeeld. Nederlands. Stappenplan. Opstel door een scholier 1979 woorden 11 januari 2007 5 18 keer beoordeeld Vak Nederlands Stappenplan. Stap 1 Wat is kindermishandeling? Wat zijn de gevolgen? Wat moet je doen? Bel je de kindertelefoon?

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Ontwikkelingsrisico s bij het opgroeien met triple X

Ontwikkelingsrisico s bij het opgroeien met triple X Ontwikkelingsrisico s bij het opgroeien met triple X Hanna Swaab Sophie van Rijn Suus van Rijn Hanna, Sophie en Suus werken op de afdeling orthopedagogiek van de universiteit Leiden en op het Ambulatorium.

Nadere informatie

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner Uw dochter heeft het Syndroom van Turner. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over haar aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes

Nadere informatie

Het ontstaan en de geboorte van een baby

Het ontstaan en de geboorte van een baby Kriebels in je buik Het ontstaan en de geboorte van een baby 1 Het ontstaan en de geboorte van een baby Groep 5 50 min Begrippen Voortplanting, zwangerschap, geboorte, eicel, zaadcel, zaadballen, piemel,

Nadere informatie

Hematologie. Hemofilie B Leyden

Hematologie. Hemofilie B Leyden Hematologie Hemofilie B Leyden Hematologie Deze brochure is bedoeld voor patiënten met en draagsters van hemofilie B Leyden. Hemofilie type B Leyden is een variant van hemofilie B. Bij hemofilie B is

Nadere informatie

De veranderingen ontstaan door regelstoffen/hormonen. Die worden gemaakt in de hormoonklier bijvoorbeeld de hypofyse.

De veranderingen ontstaan door regelstoffen/hormonen. Die worden gemaakt in de hormoonklier bijvoorbeeld de hypofyse. Samenvatting door Sam 990 woorden 27 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Een mensen leven kun je verdelen in levensfase: Baby Peuter Kleuter Schoolkind Puber Adolescent Volwassene Oudere

Nadere informatie

intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI)

intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI) patiënteninformatie intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI) ICSI is een afkorting van intracytoplasmatische sperma-injectie. ICSI is een vorm van reageerbuisbevruchting. Bij een ICSI-behandeling brengt

Nadere informatie

ICSI Intracytoplasmatische sperma-injectie

ICSI Intracytoplasmatische sperma-injectie ICSI Intracytoplasmatische sperma-injectie Inhoudsopgave Algemeen Voor wie is ICSI? Hoe verloopt een ICSI-behandeling? Welk onderzoek is nodig voor een ICSI-behandeling? De kans op zwangerschap na een

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling

Samenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling Samenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling Samenvatting door een scholier 1708 woorden 10 mei 2012 4,9 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Voorplanting en bevruchting

Nadere informatie

Leerdoelen Spraaktaal Kids

Leerdoelen Spraaktaal Kids Leerdoelen Spraaktaal Kids Ik ben ik! kent het onderscheid tussen voor- en achternaam, roepnaam en troetelnaam kan benoemen wanneer en waar hij/zij geboren is kan aan iemand die niet kan zien uitleggen

Nadere informatie

Afwegingen bij de keuze voor ICSI. Polikliniek Gynaecologie Route 48

Afwegingen bij de keuze voor ICSI. Polikliniek Gynaecologie Route 48 Afwegingen bij de keuze voor ICSI Polikliniek Gynaecologie Route 48 0 De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Deze folder

Nadere informatie

Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5

Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5 Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5 Samenvatting door Carlijn 1162 woorden 15 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 5.1 Je veranderd. Geslachtskenmerken zijn kenmerken

Nadere informatie

Groep 1, 2 Thema 1 De groep? Dat zijn wij! 1. Hallo, hier ben ik! Samen plezier maken en elkaar beter leren kennen.

Groep 1, 2 Thema 1 De groep? Dat zijn wij! 1. Hallo, hier ben ik! Samen plezier maken en elkaar beter leren kennen. Groep 1, 2 1. Hallo, hier ben ik! 2. Prettig kennis te maken Kinderen leren elkaar beter kennen en ontdekken verschillen en overeenkomsten. 3. Samen in de klas Over elkaar helpen, geholpen worden en afspraken

Nadere informatie

Dit zijn Yara en haar moeder Suzan

Dit zijn Yara en haar moeder Suzan Je kind als tolk? Dit zijn Yara en haar moeder Suzan Dit is Yara. Ze is 10 jaar oud. Yara woont 1 jaar in Nederland. Ze woont hier met haar vader, twee broertjes en haar moeder Suzan. Yara gaat naar school.

Nadere informatie

zweet stinkt schaam haar ongesteld brede heupen borst groei schaamlippen groeien groeispurt

zweet stinkt schaam haar ongesteld brede heupen borst groei schaamlippen groeien groeispurt Samenvatting door L. 623 woorden 5 maart 2016 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou pubertijd Dit is wanneer je hypofyse gaat werken de hypofyse is een hormoonklier hypofyse is de belangrijkste

Nadere informatie

Figuur 1: schematische weergave van een cel

Figuur 1: schematische weergave van een cel Inleiding De titel van het proefschrift is Preventing the transmission of mitochondrial diseases. Dat wil zeggen: het tegengaan dat mitochondriële ziekten worden doorgegeven aan het nageslacht. Mitochondriën

Nadere informatie

KIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING

KIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 HOE ZIEN HERSENEN ERUIT? VRAAG WIE KAN VERTELLEN WAT HERSENEN ZIJN? VRAAG HEBBEN KINDEREN KLEINERE HERSENEN DAN GROTE MENSEN? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE?

Nadere informatie

Benodigheden. Lesdoelen. Puberteit. Begrippen

Benodigheden. Lesdoelen. Puberteit. Begrippen Kriebels in je buik Puberteit 1 Puberteit Groep 8 130 min Begrippen Puberteit, lichamelijke ontwikkeling, menstruatie, ongesteld, borsten, vrouwelijk geslachtsdeel, groeispurt, vagina, maandverband, tampon,

Nadere informatie

Behandeling. Leven zoals jij dat wilt. Rian leerde voor zichzelf opkomen. Ondersteund door SDW

Behandeling. Leven zoals jij dat wilt. Rian leerde voor zichzelf opkomen. Ondersteund door SDW Behandeling Leven zoals jij dat wilt Rian leerde voor zichzelf opkomen Ondersteund door SDW Welke informatie vind je in deze brochure? SDW helpt je verder pagina 3 Therapie pagina 9 Onderzoek en behandelplan

Nadere informatie

Praten met je kind over seksualiteit

Praten met je kind over seksualiteit Informatie voor ouders van kinderen van 10 tot 14 jaar Praten met je kind over seksualiteit Lastig en spannend! Seks? Is mijn kind daar al aan toe? Wanneer begin je erover? Wacht je vragen af? Hoe breng

Nadere informatie

Jong zijn, oud worden

Jong zijn, oud worden Jong zijn, oud worden Van baby tot bejaarde Mensen worden allemaal geboren als baby. En als alles goed gaat, worden we uiteindelijk allemaal oude opaatjes en omaatjes. Maar tussen jong zijn en oud worden,

Nadere informatie

Werkvormen k Zag 2 beren over lichamelijkheid

Werkvormen k Zag 2 beren over lichamelijkheid Werkvormen k Zag 2 beren over lichamelijkheid Werkbladen over lichamelijke verandering (4.4) Onderbroekenspel Werkbladen over lichamelijke verschillen (4.3) Max en Maxima Werkbladen over man-vrouw verschillen

Nadere informatie

Over ALS spreken. Inhoud. Wat is ALS? 1. Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1. Wat doet ALS met een patiënt? 1. Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan?

Over ALS spreken. Inhoud. Wat is ALS? 1. Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1. Wat doet ALS met een patiënt? 1. Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan? Inhoud Over ALS spreken Wat is ALS? 1 Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1 Wat doet ALS met een patiënt? 1 Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan? 2 voor vrienden Wanneer de vader of moeder van je vriend(in)

Nadere informatie

Samenvatting Mensen ABC

Samenvatting Mensen ABC Samenvatting Mensen ABC Week 1ABC: Wie zijn wij? Info: Wie zijn wij mensen Mensen zijn verschillend. Iedereen is anders, niemand is hetzelfde. Dat noem je uniek. Een mens heeft een skelet van botten. Daarom

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2018 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-18-1-b Puberteit Gebruik informatie 1 tot en met 5 om vraag 44 tot en met 54 te beantwoorden. Informatie

Nadere informatie

Gezond thema: DE HUISARTS

Gezond thema: DE HUISARTS Gezond thema: DE HUISARTS 1. Wat gaan we doen? Praten over de huisarts en wat de huisarts doet. Nieuwe woorden leren over de huisarts. Het gesprek met de huisarts oefenen. 2. Wat vind ik van? Als je een-op-een

Nadere informatie

Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe

Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe Getuigenissen van ouders Seksuele voorlichting pas je ook aan de leeftijd aan. Een kind van zeven

Nadere informatie

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met 45X, 46XY gonadale dysgenesie

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met 45X, 46XY gonadale dysgenesie Uw dochter heeft 45X, 46XY gonadale dysgenesie. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over deze aandoening. (Seksuele) voorlichting

Nadere informatie

Kinderwens spreekuur Volendam

Kinderwens spreekuur Volendam Kinderwens spreekuur Volendam Voor wie is deze folder? Deze folder is voor mensen afkomstig uit Volendam met kinderwens. Wat is het kinderwens spreekuur? Het spreekuur is een samenwerking tussen de afdelingen

Nadere informatie

leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen

leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen leerlingbrochure nld Door: Jolanthe Jansen Dit is een brochure, gemaakt voor leerlingen met NLD. Naast deze brochure is er ook: - een brochure met informatie voor ouders van kinderen met NLD en - een brochure

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Wat is het MR-X101 syndroom? Het MRX-101syndroom is een aandoening waarbij jongens meer dan meisjes een achterstand hebben in hun ontwikkeling.

Wat is het MR-X101 syndroom? Het MRX-101syndroom is een aandoening waarbij jongens meer dan meisjes een achterstand hebben in hun ontwikkeling. Het MRX-101 syndroom Wat is het MR-X101 syndroom? Het MRX-101syndroom is een aandoening waarbij jongens meer dan meisjes een achterstand hebben in hun ontwikkeling. Hoe wordt het MRX-101 syndroom ook wel

Nadere informatie

KIJK IN JE BREIN LESMODULE VMBO LEERLING

KIJK IN JE BREIN LESMODULE VMBO LEERLING LESMODULE VMBO LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 WAT ZIJN HERSENEN? VRAAG WAT ZIJN HERSENEN PRECIES? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE? DENKOEFENING WAAR- VOOR GEBRUIK JE OP DÍT MOMENT JE HERSENEN? DENKOEFENING KUN

Nadere informatie

De zorg moet steeds beter.

De zorg moet steeds beter. De zorg moet steeds beter. De tekst is in Taal voor allemaal. Ons Tweede Thuis heeft afspraken over goede zorg. Jij krijgt zorg. Ons Tweede Thuis geeft de zorg. Een ander woord voor zorg is hulp. Bij wonen.

Nadere informatie

Het TCF20 syndroom. Kinderneurologie.eu.

Het TCF20 syndroom. Kinderneurologie.eu. Het TCF20 syndroom Wat is het TCF20 syndroom? Het TCF20 syndroom is een syndroom waarbij kinderen een vorm van autisme hebben al dan niet in combinatie met problemen met leren. Hoe wordt het TCF20 syndroom

Nadere informatie

Dit is prostaatkanker

Dit is prostaatkanker Dit is prostaatkanker blaas prostaat De prostaat ligt onder de blaas. Hij is zo groot als een walnoot. De prostaat doet vocht bij de zaad-cellen. Zo krijg je sperma. Bij kanker veranderen de cellen in

Nadere informatie

Voortplanting. Hoofdstuk 6

Voortplanting. Hoofdstuk 6 Voortplanting Hoofdstuk 6 Leerdoelen Je kunt de delen van een baarmoeder met embryo kunnen noemen met hun functies en kenmerken Je kunt beschrijven hoe de geboorte van een kind plaatsvindt Bevruchting

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. Weaver syndroom.

Kinderneurologie.eu. Weaver syndroom. Weaver syndroom Wat is het Weaver syndroom? Het Weaver syndroom is een aangeboren aandoening waarbij kinderen langer zijn dan gebruikelijk in combinatie met voorlopende botleeftijd en een aantal uiterlijke

Nadere informatie

Ouderavond lijf & relaties

Ouderavond lijf & relaties Ouderavond lijf & relaties Robert van der Gaag info@one2know.nl 0611003414 Voorstellen Ervaring Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen, mondzorg en mediawijsheid Kinderen Wie heeft

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De puberteit is naast de lichamelijke veranderingen ook de periode waarin je op een andere manier naar jezelf en de mensen om je heen gaat kijken. Dit komt omdat

Nadere informatie

B Volwassen worden. B1 Meisjes worden vrouw 3 B2 Ongesteld zijn 8 B3 Jongens worden man 14 B4 Zaadlozing 19 B5 Lichaamsverzorging 23

B Volwassen worden. B1 Meisjes worden vrouw 3 B2 Ongesteld zijn 8 B3 Jongens worden man 14 B4 Zaadlozing 19 B5 Lichaamsverzorging 23 B Volwassen worden B1 Meisjes worden vrouw 3 B2 Ongesteld zijn 8 B3 Jongens worden man 14 B4 Zaadlozing 19 B5 Lichaamsverzorging 23 B1 Meisjes worden vrouw Herkent van afbeeldingen de verschillende stadia

Nadere informatie

1. Waren er bijzonderheden bij de zwangerschap van uw moeder en/of bij uw geboorte?

1. Waren er bijzonderheden bij de zwangerschap van uw moeder en/of bij uw geboorte? Biografie vragenlijst Naam: Geboortedatum: Datum van invullen: Introductie Dit is een zelfinvul-vragenlijst over u, uw levensloop en achtergrond. Als bepaalde vragen onduidelijk zijn, kunt u altijd de

Nadere informatie

Puberteit - HV 2. Saskia Tuenter. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Puberteit - HV 2. Saskia Tuenter. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Puberteit - HV 2 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Saskia Tuenter 06 March 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/72986 Dit lesmateriaal is gemaakt

Nadere informatie

Goed bezig (voor ouders)

Goed bezig (voor ouders) Nier Groei-wijzer 12-16 jaar: Goed bezig (voor ouders) Naam: Als uw kind opgroeit verandert er veel voor u en uw kind. Stap voor stap wordt uw kind zelfstandiger, regelt hij/zij dingen zelf en krijgt hij/zij

Nadere informatie

Thema Gezondheid. Lesbrief 33. In gesprek met de leerkracht.

Thema Gezondheid. Lesbrief 33. In gesprek met de leerkracht. http://www.edusom.nl Thema Gezondheid Lesbrief 33. In gesprek met de leerkracht. Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren met de leerkracht. Zinnen maken met omdat. Hulp vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care Op bezoek S bij Sam op de Intensive Care Hoi, ik ben Sam en ik lig op de Intensive Care S Ik heb een fotoboekje gemaakt. Zo kun je alvast zien waar ik ben en wat iedereen op de afdeling doet. Natuurlijk

Nadere informatie

Paragraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken

Paragraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken H6 Voortplanting Vragen en antwoorden Paragraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken 1. Wat zijn geslachtskenmerken? Kenmerken waaraan we kunnen zien of iemand een man of een vrouw is. 2. Wat

Nadere informatie

Seksualiteit en seksuele ontwikkeling

Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Platform Smith Magenis syndroom 15 november 2014 - Leusden Yvonne Stoots Vanmiddag Seksualiteit Seksuele ontwikkeling Begeleiding bij seksuele ontwikkeling Seksualiteit

Nadere informatie

Inleiding IN DIT BOEK LEES JE WAAROM STEUN, RESPECT EN VERTROUWEN BIJ VRIENDSCHAP HOREN.

Inleiding IN DIT BOEK LEES JE WAAROM STEUN, RESPECT EN VERTROUWEN BIJ VRIENDSCHAP HOREN. Inleiding Met wie heb je de meeste lol? En wie bel je als je een probleem hebt? Vaak zijn dat je. Sommige mensen hebben veel, andere mensen hebben er maar een paar. Vriendschap is belangrijk in ons leven.

Nadere informatie

Weet wat je kan. Vooruit komen

Weet wat je kan. Vooruit komen Weet wat je kan Vooruit komen Vind je weg Hoofdstuk 5 beschrijft hoe je vooruit komt in je leven. Onderwerpen in dit hoofdstuk: Stripje: vind je weg. blz 2 Hoe kom je vooruit in je leven? blz 3 Zelfonderzoek:

Nadere informatie

Groei-wijzer 7-11 jaar: Klaar voor de start

Groei-wijzer 7-11 jaar: Klaar voor de start Groei-wijzer 7-11 jaar: Klaar voor de start Naam: Als je opgroeit verandert er veel voor jou en voor je ouders/ verzorgers. Stap voor stap word je zelfstandiger, je regelt dingen zelf en krijgt eigen taken.

Nadere informatie

VRUCHTBAARHEID BIJ TRANSPERSONEN INFORMATIE OVER HET BEWAREN VAN ZAADSTALEN

VRUCHTBAARHEID BIJ TRANSPERSONEN INFORMATIE OVER HET BEWAREN VAN ZAADSTALEN VRUCHTBAARHEID BIJ TRANSPERSONEN INFORMATIE OVER HET BEWAREN VAN ZAADSTALEN INHOUD 1. Inleiding... 2 1.1 Het effect van hormoontherapie op de spermatogenese... 2 1.2 Mogelijkheid tot invriezen van zaadcellen...

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Een virus in je lijf Hiv-virus

Een virus in je lijf Hiv-virus Een virus in je lijf Hiv-virus Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl

Nadere informatie

Hoofdstuk 7 Dit hoofdstuk gaat over: het recht op goede zorg

Hoofdstuk 7 Dit hoofdstuk gaat over: het recht op goede zorg Recht op goede zorg Hoofdstuk 7 Dit hoofdstuk gaat over: het recht op goede zorg In dit hoofdstuk vind je een antwoord op de volgende vragen. 1. Wat is goede zorg? 2. Wat weegt zwaarder, goede zorg of

Nadere informatie

De Virus Groei-wijzer Klaar voor de start (7-11 jaar)

De Virus Groei-wijzer Klaar voor de start (7-11 jaar) De Virus Groei-wijzer Klaar voor de start (7 - jaar) Naam: Als je opgroeit verandert er veel voor jou en voor je ouders/verzorgers. Stap voor stap word je zelfstandiger, je regelt dingen zelf en krijgt

Nadere informatie

Ted van Lieshout Floor van de Ven, H3G, Uitgeveri Plaats Jaar uitgave en druk Aantal bladzijdes Genre Inhoudsopgave Samenvatting

Ted van Lieshout Floor van de Ven, H3G, Uitgeveri Plaats Jaar uitgave en druk Aantal bladzijdes Genre Inhoudsopgave Samenvatting Boekverslag door F. 1662 woorden 8 juni 2016 7 7 keer beoordeeld Auteur Ted van Lieshout Genre Psychologische roman, Jeugdboek Eerste uitgave 1996 Vak Nederlands Gebr. Ted van Lieshout Floor van de Ven,

Nadere informatie

Mijn spreekbeurt wil ik graag houden over het syndroom van Gilles de la Tourette.

Mijn spreekbeurt wil ik graag houden over het syndroom van Gilles de la Tourette. Mijn spreekbeurt wil ik graag houden over het syndroom van Gilles de la Tourette. Er is best veel over te vertellen, maar ik wil jullie graag maar een paar dingen vertellen om ook uit te leggen wat ik

Nadere informatie

Werkstuk. Sarah Koch Groep 7. Het downsyndroom

Werkstuk. Sarah Koch Groep 7. Het downsyndroom Werkstuk Sarah Koch Groep 7 Het downsyndroom 1 Inhoudsopgave Voorwoord: 3 Inleiding: 4 Hoofdstuk 1: Het Downsyndroom 5 Hoofdstuk 2: Het ontstaan van het Downsyndroom 6 Hoofdstuk 3: De geboorte en herkenning

Nadere informatie

Welkom bij de kinderrevalidatie. Revalidatiegeneeskunde

Welkom bij de kinderrevalidatie. Revalidatiegeneeskunde Welkom bij de kinderrevalidatie Revalidatiegeneeskunde mca.nl Welkom bij de kinderrevalidatie Uw kind is doorverwezen naar de Revalidatiegeneeskunde. Op deze afdeling werkt een team dat gespecialiseerd

Nadere informatie

Brief voor ouder over thema 1

Brief voor ouder over thema 1 Brief voor ouder over thema 1 Steeds meer scholen besteden aandacht aan sociaal-emotionele vaardigheden en gezondheidsvaardigheden. Niet alleen om probleemgedrag te bestrijden en om ongewenst gedrag te

Nadere informatie

De seksuele ontwikkeling. van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen

De seksuele ontwikkeling. van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen Seksuele opvoeding gaat over meer dan alleen seksualiteit De seksuele ontwikkeling van kinderen en wat ouders kunnen doen

Nadere informatie

Verkiezingsprogramma

Verkiezingsprogramma Verkiezingsprogramma Op 15 maart zijn er weer verkiezingen. Iedereen mag kiezen op welke politieke partij hij of zij stemt. We kiezen dan de partijen die vier jaar lang samen bepalen wat er gebeurt. En

Nadere informatie

Epilepsie Groei-wijzer LVB jaar: Hier ben ik

Epilepsie Groei-wijzer LVB jaar: Hier ben ik Epilepsie Groei-wijzer LVB 4 2 jaar: Hier ben ik Naam: Als je ouder wordt, verandert er veel voor jou en voor je ouders of verzorgers. Stap voor stap word je zelfstandiger. Je regelt de dingen zelf en

Nadere informatie

De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen

De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen Wat kun je doen als je vader of moeder bent? Je kunt je kinderen helpen bij hun seksuele ontwikkeling. Als ze klein zijn

Nadere informatie

Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan.

Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan. Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan. Qu3 / DNABAR Noorderlicht 2010 Voorwoord 3 Dit boekje is een initiatief van de afdeling Genetica van het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Nadere informatie

Het empathiequotiënt (eq)

Het empathiequotiënt (eq) Het empathiequotiënt (eq) Het empathiequotiënt (EQ) versie voor volwassenen Hoe moet deze vragenlijst ingevuld worden? In deze vragenlijst staan een aantal stellingen opgesomd. Lees elke stelling aandachtig

Nadere informatie

ZORA. is zwanger. Wat kan Zora doen?

ZORA. is zwanger. Wat kan Zora doen? ZORA is zwanger Wat kan Zora doen? Zora is zwanger van haar eerste kindje Dit zijn Zora en Samir. Ze krijgen een baby. Zora is 5 maanden zwanger. Haar buik is dik en ze voelt de baby bewegen. Ze is blij

Nadere informatie

Webinar 5 maart Relaties en seks bij tieners: hoe reageer ik op seksuele situaties?

Webinar 5 maart Relaties en seks bij tieners: hoe reageer ik op seksuele situaties? Webinar 5 maart 2018 Relaties en seks bij tieners: hoe reageer ik op seksuele situaties? Opbouw webinar Seksuele ontwikkeling Relaties en seksualiteit bij jongeren + jongeren aan het woord Praten over

Nadere informatie

We gaan het in deze les hebben over zorg dragen voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen.

We gaan het in deze les hebben over zorg dragen voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen. We gaan het in deze les hebben over zorg dragen voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen. 1 In een eerste deel van de les gaan we het hebben over wat welbevinden en betrokkenheid nu juist is. Die

Nadere informatie

Gewichtsverlies bij Huntington patiënten

Gewichtsverlies bij Huntington patiënten Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Mollige muizen wijzen op het belang van de hypothalamus bij de ziekte

Nadere informatie

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius

Nadere informatie

ICSI. intracytoplasmatische sperma injectie. Voor wie is ICSI? Hoe verloopt een ICSI-behandeling?

ICSI. intracytoplasmatische sperma injectie. Voor wie is ICSI? Hoe verloopt een ICSI-behandeling? ICSI intracytoplasmatische sperma injectie ICSI is een afkorting van intracytoplasmatische sperma-injectie. ICSI is een vorm van reageerbuisbevruchting. Bij een ICSI-behandeling brengt men in het laboratorium

Nadere informatie

Autor pictogramas: Procedenci a: Licencia: Autora: Traducción

Autor pictogramas: Procedenci a: Licencia: Autora: Traducción INZICHT IN AUTISME WAT IS AUTISME? Autisme is geen ziekte, het kan niet genezen worden met medicijnen. Autisme is een andere werking van het brein Het is alsof uw besturingssysteem anders is. Alsof de

Nadere informatie

Als deze uitspraak vandaag voor u van toepassing is en te maken heeft met uw gezondheid of handicap, dan zet u een kruisje voor de uitspraak.

Als deze uitspraak vandaag voor u van toepassing is en te maken heeft met uw gezondheid of handicap, dan zet u een kruisje voor de uitspraak. SIP68 Activiteiten van het dagelijkse leven Tenslotte volgen hier een aantal vragen over activiteiten van het dagelijks leven en over de eventuele beperkingen daarin. Deze vragen gaan niet direct over

Nadere informatie

Goed bezig. Nier Groei-wijzer jaar: Enkele tips: Naam:

Goed bezig. Nier Groei-wijzer jaar: Enkele tips: Naam: Nier Groei-wijzer 12-16 jaar: Goed bezig Naam: Als je opgroeit verandert er veel voor jou en voor je ouders/verzorgers. Stap voor stap word je zelfstandiger, je regelt dingen zelf en krijgt eigen taken.

Nadere informatie

Welkom bij de kinderrevalidatie

Welkom bij de kinderrevalidatie Welkom bij de kinderrevalidatie Revalidatiegeneeskunde mca.nl Inhoudsopgave Kinderrevalidatie, hoe gaat dat? 3 Wie werken er op de afdeling revalidatie? 4 Uw vragen 6 Niet tevreden? 6 Colofon Redactie:

Nadere informatie

Beste ouders/verzorgers,

Beste ouders/verzorgers, INTAKEFORMULIER Parel 9 t/m 12 School Alex Beste ouders/verzorgers, Dit intakeformulier is bedoeld om die informatie te verkrijgen die wij nodig hebben om nieuwe kleuters zo goed mogelijk op te vangen

Nadere informatie