Een met de natuur Natuurbegraven Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS?

Transcriptie

1 Een met de natuur Natuurbegraven Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS? 5-Juli-2012 Joep Salet Provincie Noord-Brabant NHTV Breda Stage: 2 Periode: april juli Productverslag - Natuurbegraven 1

2 Algemene informatie voor de Mediatheek Naam: Joep Salet Datum: 5 Juli 2012 Opleiding Ruimtelijke Ordening en Planologie Soort verslag Stage 2 Auteur Joep Salet Titel en Ondertitel Natuurbegraven: Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS? Naam Stageplaats Provincie Noord-Brabant Plaats Bedrijfsbegeleiders Hogeschoolbegeleider Summary Trefwoorden s-hertogenbosch Fred Panjer Steven Montfoort Barbara van Schijndel Natuurbegraafplaatsen zijn op dit moment nog vrij onbekend in Nederland. Daarom is er vanuit de provincie gevraagd om hier een hard begrip van te maken. Daarnaast zijn er op dit moment fikse bezuinigingen op de EHS, de provincie is daarvoor opzoek naar mogelijke verdienmodellen. In dit verslag worden deze aspecten toegelicht. Natuur en Landschap, Natuurbegraven, EHS, Nieuwe fenomeen, Provincie Noord-Brabant In opdracht van Provincie Noord-Brabant Juli 2012 Productverslag - Natuurbegraven 2

3 Provincie Noord-Brabant Brabantlaan TV s-hertogenbosch NHTV Breda Internationaal hoger onderwijs Breda Mgr. Hopmansstraat JT Breda Naam Hogeschoolbegeleider: Barbara van Schijndel Provincie Noord-Brabant Directie Ecologie Bureau Natuur en Landschap Namen bedrijfsbegeleiders: Steven Montfoort Fred Panjer Datum: Gegevens student Naam: Joep Salet Opleiding: Ruimtelijke Ordening en Planologie Leerjaar: @edu.nhtv.nl Telefoon: Productverslag - Natuurbegraven 3

4 Voorwoord Voorliggend verslag vormt samen met een mondelinge presentatie het resultaat van de tweede stageperiode van de opleiding Ruimtelijke ordening en Planologie. Het doel van de stage is om een inzicht te krijgen in de kansen of juist de bedreigingen van natuurbegraafplaatsen in de Ecologische Hoofdstructuur binnen de provincie Noord-Brabant. Bij aanvang van de stage was er nog geen duidelijkheid en bekendheid bij de provincie Noord-Brabant over het fenomeen natuurbegraafplaats, terwijl de vraag hiernaar groeit. Vanuit deze toenemende vraag werd de volgende opdracht geschetst: Op welke wijze kan natuurbegraven een bijdrage leveren aan de realisering van natuurdoelstellingen in Brabant? De kernvragen hierbij zijn: Wat houdt natuurbegraven in? Welke natuurdoelstellingen zijn er in Noord-Brabant?;Waarin kunnen deze elkaar versterken?. De Provincie Noord-Brabant is een provincie die veel waarde hecht aan de natuur en wil graag door met het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. Er wordt gezocht naar een alternatief voor realisatie van de EHS, zowel op maatschappelijk gebied als op financieel gebied. Voordat u begint met het verslag te lezen, zou ik graag een aantal mensen willen bedanken; ten eerste alle mensen van het bureau Natuur en landschap en het bureau Natuur verkenning. Ik heb een super leuke stageperiode achter de rug. Dit komt mede door u en uw enthousiaste houding tegenover mij. Ik hoop dat jullie het ook zo ervaren hebben. Daarnaast wil ik Fred Panjer en Steven Montfoort in het bijzonder bedanken voor hun steun als begeleiders. Iedereen verdient een dergelijk begeleider als jullie en ik heb het geluk dat ik er twee van had. Ook zou ik graag Joyce Sengers en René Poll willen bedanken voor de open houding richting mij. Ik heb me altijd vrij gevoeld om alles te vragen over natuurbegraven. Vanuit school zou ik graag Barbara van Schijndel willen bedanken voor de feedback en de leerzame terugkomdagen. Ook Joris Vinken en Martijn Verhoeven, die in mijn stagegroep zaten, wil ik bedanken. Tijdens mijn stageperiode heb ik veel contact gehad met Joris en Martijn. Dit ging vooral over de manier van rapporteren en hier heb ik dan ook veel feedback op gekregen van hen. Als laatst zou ik graag Jacob Tiellemans, Mark van Schuylenburg en Tim van Steensel willen bedanken, deze heren hebben tijdens mijn stage periode regelmatig een overleg ingelast. Hier werden verschillende aspecten met betrekking op het rapporteren zijn besproken. Joep Salet 2012 Productverslag - Natuurbegraven 4

5 Managementsamenvatting In Nederland is een nieuw fenomeen opkomst: natuurbegraven. De provincie krijgt steeds vaker een verzoek binnen voor de goedkeuring van een natuurbegraafplaats in bestaande of nieuwe natuur. Tot op heden is nog niet veel bekend bij de provincie, daarom is gevraagd om eerste een duidelijk beeld te schetsen van natuurbegraven en vervolgens te kijken wat de kansen voor natuurbegraven zijn binnen of aangrenzend aan de Ecologische Hoofdstructuur(EHS. Daarnaast is de provincie, vanwege de huidige bezuinigen, op zoek naar financiële steun voor de realisatie en uitbreiding van de EHS. Natuurbegraafplaatsen zouden mogelijk een financiële tegemoetkoming kunnen zijn. Natuurbegraafplaatsen hebben in Nederland nog niet veel bekendheid. De voornaamste reden hiervan is het huidige aantal natuurbegraafplaatsen(zeven) en uiteenlopende meningen en definities over natuurbegraven. In Groot-Brittannië en Duitsland is hier al wel een duidelijk mening over, maar deze verschillen van elkaar. Een item is bij iedere mening en begripsbepaling van groots belang: de natuur staat voorop. In Groot-Brittannië worden de begraafplaatsen al snel gelabeld als natuurbegraafplaatsen. Het gaat vaak over natuurbegraafplaatsen die grenzen aan bestaande begraafplaatsen. Hierdoor neemt de natuurlijke sfeer af. Er is sprake van eeuwige grafrechten in Groot-Brittannië, hierdoor krijg de natuur meer rust. Verder zijn hier verschillende mogelijkheden voor de grafaanduiding. Op de ene begraafplaats mag enkel een zwerfkei op het graf en op de andere begraafplaats zijn grafstenen wel toegestaan.(natural Burial Research Group, 2010) Bij de Duitse Friedwald benadering is het enkel toegestaan om urnen te begraven. De begraafplaatsen zijn nauwelijks zichtbaar en altijd gelegen in bestaande bossen. Deze bossen worden aangewezen door boswachters die weten waar het mogelijk is om een Friedwald te realiseren. In Duitsland is enkel een houten schijf toegestaan als grafmonument. (Friedwald.de, 2012) In Nederland bestaan verschillende meningen over natuurbegraven. Tijdens het onderzoek is gesproken met verschillende betrokkenen(onder andere; Landschapsarchitecten, Gemeentes, Project ontwikkelaren, Ecoloog), deze personen hebben alle een andere mening. Het merendeel is het er over eens dat eeuwige grafrechten op een natuurbegraafplaats beter zal zijn voor de natuur, hierdoor krijgt de natuur meer rust. Aan de andere kant vinden enkele dat dit geen duurzame gedachten is en dat de plekken in de natuur vaker gebruikt moeten worden voor een natuurgraf. Hier wordt uitgegaan van een grafrecht van ongeveer 40 jaar. Asverstrooiing is niet toegestaan op de meeste natuurbegraafplaatsen. Uit een onderzoek blijkt namelijk dat asverstrooiing de grootste gevolgen voor de natuur heeft. Bij asverstrooiing komen in grote mate natuur schadelijke stoffen in de natuur terecht. (Alterra, 2007) Met betrekking tot de grafmonumenten is er in Nederland sprake van een beperkte mogelijkheid. Uit ieder interview blijkt dat er in Nederland geen grafstenen mogelijk zijn op een natuurgraf, dan zou het beeld van de natuur verstoord worden. Wel zijn in Nederland houtenmonumenten of zwerkeien toegestaan. Voor de realisatie van een natuurbegraafplaats binnen de EHS, wordt in eerste instantie gekeken of het mogelijk is. Binnen de EHS zijn verschillende regels voor het realiseren van projecten. In de meeste gevallen geldt er een nee voor projecten binnen de EHS, maar er zijn uitzonderingen. Als het project een versterkende rol heeft voor de EHS en als het op geen andere locatie mogelijk is het wel toegestaan binnen de EHS.(Verordening Ruimte, 2011) Uit gesprekken en enkele huidige aanvragen blijkt dat natuurbegraven wel mogelijk is binnen de EHS en het is niet nodig om de regels van de EHS aan te passen. Maar wanneer een natuurbegraafplaats gerealiseerd wordt binnen de EHS, dan moet er gekeken worden naar de natuurtype. Elke natuurtype vraagt om een eigen behandeling, maatwerk is hier van groots belang. Productverslag - Natuurbegraven 5

6 Wanneer de natuurbeheertype in de EHS geanalyseerd worden blijkt vooral dat natuurbegraven op dit moment niet mogelijk is binnen vochtige gebieden(mede door de wet op lijkbezorging). Hier zou het lichaam niet vergaan en mogelijk mummificeren. Verder is de kans voor een natuurbegraafplaats het grootste in bossen, omdat hier het beeld niet direct verstoord wordt en de maatschappelijke vraag in Nederland naar bosbegraafplaatsen het grootst is. Na een filtering blijkt dat zeven van de vierentwintig beheertype mogelijk geschikt is. Naast de regels van EHS, moet ook gelet worden op de regels vanuit de Natura 2000, Flora en Faunawet, enz. Uit de gesprekken blijkt dat de obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats binnen de EHS te overbruggen zijn. Wanneer er meer duidelijkheid ontstaat over het begrip en de randvoorwaarde van natuurbegraven, kunnen de gemeentes en de provincie beter omgaan met een goedkeuring van een dergelijk realisatie plan. Op deze manier worden de kosten van de procedure van de aanvraag van een natuurbegraafplaats lager.(seminar natuurbegraven, 2012) Naast de natuurwaarde is ook de maatschappelijke waarde van natuurbegraven bekeken. Hieruit blijkt dat Nederland behoefte heeft aan alternatieven voor het begraven van dierbare. Steeds vaker zijn er geluiden dat mensen graag in de natuur begraven willen worden. Landgoedeigenaren zijn vaak degene die de eerste aanzet doen voor een natuurbegraafplaats. De landgoedeigenaren vinden het een mooie gedachten om op het eigenlandgoed begraven te worden, maar er zijn ook financiële redenen. De natuurbegraafplaats is een inkomsten bron en daarnaast een garantie voor het natuurbehoud.(landgoedeigenaren Beast&De Hoevens, Seminar 2012) Financieel gezien zou natuurbegraven een meerwaarde voor de EHS kunnen betekenen. Wanneer een natuurbegraafplaats aangrenzend aan de EHS wordt gerealiseerd, zal dit een uitbreiding betekenen van de natuur zonder dat de provincie hier kosten aan heeft. Daarnaast zou een natuurbegraafplaats binnen de EHS een betekenis kunnen hebben voor de kwaliteit van de natuur, realisatie binnen de EHS zal echter lastiger worden dan aangrenzend aan de EHS. Binnen de EHS een project realiseren neemt meer obstakels mee dan aangrenzend aan de EHS. Ten slotte is het maatschappelijk draagvlak van belang. In Nederland is er steeds meer vraag naar een alternatieve manier van begraven. Nabestaande laten hun dierbare steeds vaker verstrooien in de natuur en willen in de rust van natuur begraven worden.(cbs, 2012) Daarnaast kan een maatschappelijk draagvlak voor een natuurbegraafplaats een waarde betekenen voor de natuur zelf. Wanneer mensen weer respect krijgen voor de natuur zal de mens ook meer belang krijgen bij de natuur. Hierdoor krijgt de natuur in Nederland meer draagvlak. (Bureau overleg Natuur&Landschap, 2012) Natuurbegraven biedt dus zeker mogelijkheden voor de natuur en voor de EHS. Het is nu van belang om duidelijke randvoorwaarde per natuurtype vast te stellen, zodat er altijd maatwerk wordt geleverd per natuurbegraafplaats. Productverslag - Natuurbegraven 6

7 Inhoudsopgave 1. INLEIDING AANLEIDING DOEL & BELANG METHODE VAN ONDERZOEK LEESWIJZER ALGEMEEN OVER NATUURBEGRAVEN HET BEGRIP Natural Burial de Britse kijk Voorbeelden uit Groot-Brittannië Friedwald - De Duitse Benadering Voorbeelden uit Duitsland Natuurbegraven de Nederlandse kijk Huidige begraafplaatsen in Nederland Aanduiding binnen bestemmingsplan De mogelijkheden LEREN VAN ANDERE LANDEN De verschillen tussen Nederland en Groot-Brittannië De verschillen tussen Nederland en Duitsland De leerpunten MAATSCHAPPELIJKE BEHOEFTE WET OP LIJKBEZORGING KOSTEN RISICO S Ontbinding stoffelijk overschot Bodembelasting Grond- en oppervlakte waterbelasting Fysieke verstoring Concluderend HET VERSCHIL MET REGULIERE BEGRAAFPLAATSEN VOORDELEN CONCLUSIE ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR ALGEMEEN STREEFPUNTEN BEHEERTYPE BINNEN DE EHS JURIDISCHE BEPERKINGEN/MOGELIJKHEDEN EHS: KWALITEITEISEN VANUIT DE EHS GROENBLAUWE MANTEL NATUURBEGRAVEN BINNEN DE EHS? Place Attachment Investeren in de natuur Milieu vriendelijk CONCLUSIE Productverslag - Natuurbegraven 7

8 4. RANDVOORWAARDEN VAN DE BEHEERTYPEN OVERZICHT BEHEERTYPE OMSCHRIJVING VAN DE MOGELIJKE GESCHIKTE GEBIEDEN RANDVOORWAARDEN PER BEHEERTYPE GESCHIKT VOOR NATUURBEGRAVEN? CONCLUDEREND JURIDISCHE ASPECTEN BIJ DE REALISATIE VAN EEN NATUURBEGRAAFPLAATSS ALGEMEEN NATURA NATUURMONUMENTEN INPASSEN IN HET BESTEMMINGSPLAN OVERIGE REGELS CONCLUSIE MOGELIJKHEDEN VOOR NATUURBEGRAAFPLAATSEN ALGEMEEN VOORDELEN VAN NATUURBEGRAVEN De natuur De maatschappij Beide GROOTSTE BEDREIGING GEWENSTE BEHEERTYPE VANUIT DE MAATSCHAPPIJ BEOORDELINGSTABEL PER BEHEERTYPE CONCLUSIE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIE AANBEVELING BRONNENLIJST BIJLAGEBOEK Productverslag - Natuurbegraven 8

9 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De Provincie Noord-Brabant is verantwoordelijk voor de realisatie van Ecologische Hoofdstructuur. De Ecologische Hoofdstructuur(in vervolg EHS) is een samenhangend netwerk van natuurgebieden en landbouwgebieden met natuurwaarden van (inter)nationaal belang. Onder de verantwoordelijkheid voor het realiseren van de EHS valt onder andere het goedkeuren van nieuwe plannen die betrekking hebben op de EHS. In het kader van het beoordelen van nieuwe bestemmingsplannen krijgt de provincie de laatste jaren steeds vaker de vraag van landgoedeigenaren en ondernemers naar een mogelijke realisatie van natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Het fenomeen natuurbegraafplaatsen is in Nederland nog vrij onbekend. In Nederland zijn er zeven natuurbegraafplaatsen, waarvan er geen enkele in Brabant is gerealiseerd. In andere landen, vooral Groot-Brittannië, komt het fenomeen al vaker voor. In Groot-Brittannië zijn sinds 1993 meer dan tweehonderd natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. Daarnaast groeit het fenomeen ook sterk in Duitsland, waar op dit moment ongeveer 45 Friedwalden. Dit nieuwe fenomeen vraagt om opheldering en duidelijkheid vanuit de overheid. De randvoorwaarden van het realiseren en exploiteren van een natuurbegraafplaats liggen in Nederland niet vast en daarbij verschillen de opvattingen nogal tussen de ondernemers, ecologen en landgoedeigenaren. Waarbij de ondernemer juist de kans ziet in het financiële aspect, zien de landgoedeigenaar en de ecoloog juist de meerwaarde van natuurbegraafplaatsen met betrekking tot de natuur en hun landgoed. De provincie Noord-Brabant is dan ook benieuwd naar de kansen of juist bedreigingen van de natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Naast deze onduidelijkheid kampt de provincie met forse bezuinigen met betrekking tot aankoop en realisatie van de EHS. De provincie is op zoek naar verdienmodellen voor de EHS. Ondernemers zijn geïnteresseerd in natuurbegraven en hier liggen waarschijnlijk kansen. Daarnaast wil de provincie mensen weer betrekken bij de natuur. Door natuurbegraafplaatsen zouden mensen zich mogelijk weer gaan binden met de natuur. Kortom, de vragen die natuurbegraven oproepen zijn: Is er een kans voor natuurbegraven binnen de EHS of juist in nieuwe natuur? En zo ja, onder welke voorwaarden of condities? 1.2 Doel & Belang Het doel van dit onderzoek is het beoordelen van de kansen van natuurbegraven met betrekking tot de EHS. De randvoorwaarden van een natuurbegraafplaats worden onderzocht en de mogelijke bedreigingen geanalyseerd. Deze randvoorwaarden van natuurbegraafplaatsen zullen getoetst worden aan de randvoorwaarden van de beheertypen van de EHS. Verder is onderzocht wat het effect is op de realisatie van de EHS. Dit wordt aan de hand van twee invalshoeken gedaan: het betrekken van mensen in de natuur en investeringen van particulieren in de natuur. Er wordt gekozen voor deze twee invalshoeken omdat particulieren een financiële bijdrage kunnen leveren aan de realisatie van de EHS en individuen betrekken in de natuur is een van de nevendoelen van de EHS. Tot slot zal er bepaald worden in welke beheertypen binnen de EHS natuurbegraafplaatsen de meeste kans hebben. Het belang van dit onderzoek is om een handvat te bieden aan de Provincie Noord-Brabant voor het beoordelen van plannen voor natuurbegraafplaatsen. Zo kan de provincie in de toekomst beter omgaan met de goedkeuring, dan wel afwijzing, van een natuurbegraafplaats. Productverslag - Natuurbegraven 9

10 Tijdens het onderzoek zal de volgende hoofdvraag beantwoord worden: Wat houdt natuurbegraven in en is het mogelijk om een natuurbegraafplaats in de EHS te realiseren en heeft de natuur hier een voordeel bij? Deze hoofdvraag wordt beantwoord door het beantwoorden van de volgende deelvragen: Wat is natuurbegraven? Hoe gaan andere landen met natuurbegraven om? Wat zijn de risico s van natuurbegraven? Wat zijn de voordelen van natuurbegraven? Kan een natuurbegraafplaats versterkend zijn voor de EHS? Welke beheertype binnen de EHS zijn geschikt voor natuurbegraven? Wat zijn de juridische obstakels bij de aanleg van een natuurbegraafplaats? Waar ligt de grootste kans voor natuurbegraven en wat zijn de grootste bedreigingen? 1.3 Methode van Onderzoek Het onderzoek is in zes fasen doorlopen. In deze omschrijving komt naar voren wat er is onderzocht, waarom dit is onderzocht en hoe dit is onderzocht. Fase 1 Definitie en Afbakening In fase 1 is het fenomeen natuurbegraven gedefinieerd en de randvoorwaarden uitgewerkt. Dit is gedaan vanuit drie invalshoeken; de Britse benadering, de Friedwald(Duitse) benadering en de Nederlandse benadering. Daarnaast is in fase 1 het fenomeen afgebakend, dit is aan de hand van de randvoorwaarden gedaan. Aan de hand van deze randvoorwaarden zijn er grenzen bepaald met betrekking tot natuurbegraven. Fase 1 bestaat vooral uit een literatuuronderzoek, hierbij is gebruik gemaakt van Britse onderzoeken en de Britse gegevens. Naast het bestuderen van literatuur is er gesproken met twee ondernemers, René Poll en Joyce Sengers, die bezig zijn met het realiseren van een natuurbegraafplaats. Deze personen hebben beide een eigen mening over de manier van natuurbegraven. De kennis van deze personen is bepalend bij de voortgang van het onderzoek, omdat deze twee personen al veel ervaring hebben met natuurbegraven. Daarnaast is een natuurbegraafplaats in ontwikkeling bezocht(de Hoevens) en een bestaande natuurbegraafplaats(heidepol). Dit geeft onder andere inzicht in de manier van realisatie en het resultaat voor de omgeving. Fase 2 Informatie verzamelen In deze fase is niet alleen gekeken naar natuurbegraven, maar ook naar de ecologische hoofdstructuur. Naast de randvoorwaarden van de natuurbegraafplaatsen, zijn er ook randvoorwaarden vanuit de ecologische hoofdstructuur die het toepassen van de begraafplaatsen bepalen. Verder is in deze fase gesproken met de bureauecoloog, Wiel Poelmans, van het bureau Natuur en Landschap, tijdens dit gesprek zal moeten blijken wat de randvoorwaarden vanuit het bureau zijn per beheertype. Tot slot worden de juridische aspecten nog belicht. Fase 3 Vergelijking van de informatie In deze fase is de informatie die verkregen is tijdens fase 1 en 2 naast elkaar gelegd en vergeleken. Zo kan er nauwkeurig beoordeeld worden in welke beheergebieden het mogelijk is om natuurbegraafplaatsen te realiseren. Productverslag - Natuurbegraven 10

11 Fase 4 Analyse gegevens In fase 4 is een analyse uitgevoerd van de gegevens. Deze zijn uitgewerkt in vergelijkingsmodel waar in naar voren komt in welke beheertypen natuurbegraven een bedreiging vormen en in welke beheertypen het juist een kans is. Fase 5 Uitkomst ter discussie stellen In fase 5 worden vanuit verschillende invalshoeken de opvattingen over natuurbegraven getoetst. Hiervoor is er een seminar georganiseerd vanuit de Provincie Noord-Brabant. Bij het seminar zijn verschillende werkvelden aanwezig die betrokken zijn bij het fenomeen natuurbegraven. Daarnaast vindt er ook nog een discussie plaats, deze is openbaar en hierbij zijn dan ook veel verschillende belangengroepen mee gemoeid. De discussie is via Ruimtelijk Ontwikkelingen op de site LinkedIn te vinden onder Natuurbegraven. Fase 6 Aanbevelingen In fase 6 worden aanbevelingen gedaan met betrekking tot de het realiseren van natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Dit wordt gedaan op basis van de vernomen kennis tijdens dit onderzoek. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt het begrip natuurbegraafplaatsen toegelicht, dit wordt gedaan vanuit de Nederlandse benadering, Friedwald benadering en Engelse benadering. Daarnaast wordt hier kort toegelicht wat de risico s zijn van natuurbegraven. Ook de Wet op lijkbezorging wordt hier al uitgelegd. Met kijk op de doelstelling van het rapport wordt in hoofdstuk 3 de ecologische hoofdstructuur uitgewerkt, met daarbij de randvoorwaarden, rechtsregels en doelen. In hoofdstuk 4 worden de beheertypen uitgelicht en gekozen, dit wordt gedaan aan de hand van een aantal criteria. Vervolgens worden deze beheertypen omscherven en de randvoorwaarden benoemd. In hoofdstuk 5 worden de juridische aspecten belicht van natuurbegraven. Hoe wordt de natuurbegraafplaats bestemd in een bestemmingsplan en waar moet rekening mee gehouden worden? Vervolgens worden in hoofdstuk 6 de mogelijkheden geschetst voor natuurbegraven. Hier komen vooral de kansen en bedreigingen naar voren. Tot slot zal in hoofdstuk 7 de conclusie worden getrokken en enkele aanbevelingen worden gedaan. Productverslag - Natuurbegraven 11

12 2. Algemeen over Natuurbegraven Het fenomeen natuurbegraven heeft nog weinig bekendheid in Nederland. Dit mag geconcludeerd worden aan de hand van de uiteenlopende definities(bronnenlijst) en het huidige aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland. Er zijn namelijk op dit moment zeven officiële natuurbegraafplaatsen. De natuurbegraafplaatsen verschillen echter veel qua vorm en randvoorwaarden, daarom is er een analyse uitgevoerd waar de natuurbegraafplaatsen tegenover elkaar worden gezet. In dit hoofdstuk wordt het begrip natuurbegraven toegelicht en de randvoorwaarden van natuurbegraafplaatsen worden gerapporteerd. 2.1 Het begrip Begraven in de natuur, of natuurbegraven, wordt nog zelden toegepast in Nederland. Er is nog veel onbekend over de betekenis, de randvoorwaarden en de toepassing van natuurbegraven. Vanwege deze onduidelijkheden in Nederland is gekeken naar de Britse benadering. In Groot-Brittannië zijn sinds 1991 ongeveer tweehonderd natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. Voor en tijdens de realisatie zijn in Groot-Brittannië enkele onderzoeken uitgevoerd, zoals een onderzoek naar de ligging van de begraafplaatsen, in welke type natuur het gerealiseerd is en wie de natuurbegraafplaatsen opgericht heeft. Daarnaast is er literatuur verschenen over het toepassen van natuurbegraven. 1 De natuurbegraafplaatsen verschijnen in Groot-Brittannië onder namen als: Woodland Burial, Green Cemetery, Natural Burial Ground en Eco Cemetery. De snelheid waarmee de natuurbegraafplaatsen zich ontwikkelen zijn goed af te lezen in de onderstaande tabel: Jaar Aantal Tabel 1: Groei van aantal natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Na Groot-Brittannië vindt het concept ook in andere landen zijn navolging. In 1998 is in South Carolina het Ramsey Creek Preserve geopend, de eerste natuurbegraafplaats van Amerika. In onder andere Canada, Zweden en Duitsland is men al actief bezig met natuurbegraafplaatsen en het milieubewuster omgaan met de lijkbezorging. Waarbij de Duitse Friedwald het verst is in haar ontwikkelingen. Dit is echter een andere vorm van natuurbegraven. Dit zal verder toegelicht worden in Groei van natuurbegraafplaatsen in Groot Brittannië Grafiek 1: Groei van aantal natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië Bron: Natural burial research group 1Natural burial research group, Sheffield, 2009, Productverslag - Natuurbegraven 12

13 De Britse en Duitse benadering wordt vergeleken met de Nederlandse benadering, dit geeft inzicht in het verschil tussen de wijze van toepassen en de kijk op het begrip. Afbeelding 1 boskapel Heidepol Natural Burial de Britse kijk De Britse benadering gaat er vanuit dat als een begraafplaats in een natuurlijke omgeving ligt, het een natuurbegraafplaats is. Er zijn minder regels met betrekking tot gedenktekens of grafmonumenten. Hierdoor zijn de natuurbegraafplaatsen vaak gelegen aan bestaande begraafplaatsen, dit heeft invloed op de uitstraling van de natuur. In vergelijking met de Nederlandse kijk wordt de Britse benadering op zes criteria geanalyseerd: de randvoorwaarden, de locatie, het type natuur, de betrokkenen bij de realisatie, de omvang en de wijze van begraven. Randvoorwaarden Vanuit de Britse benadering zijn geen duidelijk randvoorwaarden opgesteld voor natuurbegraven. In Groot-Brittannië worden er vooral randvoorwaarden gesteld aan de manier waarop het lichaam begraven wordt. Hier zal verder op ingegaan worden onder de kop wijze van begraven. Voor de omvang en het type natuur heeft de Britse benadering geen vaste randvoorwaarden. In Groot-Brittannië wordt een gemeentelijke begraafplaats met een hoek met natuur en een begraafplaats al snel gezien als natuurbegraafplaats. Het gaat bij het Britse fenomeen er enkel om dat er natuur aanwezig is op de begraafplaats. Locaties De Britse natuurbegraafplaatsen hebben verschillende locaties als het gaat om haar omgeving. Zo liggen de natuurbegraafplaatsen in standaard landelijk gebied, maar liggen de begraafplaatsen soms in kasteeltuinen of parken in een stad. De verdeling is in de volgende tabel duidelijk gemaakt. Landschapstypen Aantal Landelijk 108 Substedelijk 90 Stedelijk 8 Totaal 205 Tabel 2: Natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië gesorteerd op landschapstype Bron: Natural burial research group Uit de gegevens blijkt dat er maar weinig stedelijke natuurbegraafplaatsen zijn, de mogelijke reden hiervoor is dat er minder plekken in de stad zijn om natuurbegraafplaatsen in te passen. De stedelijk natuurbegraafplaatsen die aanwezig zijn, grenzen aan huidige begraafplaatsen.2 In afbeelding 2 is te zien waar de natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië gevestigd zijn. Wat hierbij opvalt is dat weinig natuurbegraafplaatsen in het Noorden van Groot-Brittannië gelegen zijn. Een mogelijke verklaring, volgens de Natural burial research group, hiervoor is het landschapstype en de 2 Natural burial research group, sites van Britse natuurbegraafplaatsen, geraadpleegd 26-April-2012 Productverslag - Natuurbegraven 13

14 bevolkingsspreiding. Het noordelijke gedeelte van Groot-Brittannië bestaat vooral uit ruiger landschap. Type natuur Er zijn zes verschillende typen natuur waar natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië worden toegepast. Deze zes typen zijn: 1. Volwassen Bos: bij volwassen bos betreft het de bestaande natuur waar een natuurbegraafplaats wordt aangelegd. De begraafplaats ligt tussen de bomen. 2. Nieuw bos: bij het realiseren van de natuurbegraafplaats worden er bomen geplant, hierdoor ontstaat er een nieuw bos. 3. Bos rondom de begraafplaats: de begraafplaats is open maar rondom de begraafplaats is bos aanwezig. 4. Open gebied: de begraafplaats ligt in een open gebied, over het algemeen betreft dit gebied heide of bloemrijke graslanden. 5. Afwisselend bos en opengebied door en rondom begraafplaats. 6. Boomgaarden: Er zijn stroken bomen geplant(vaak fruit bomen) waardoor er een boomgaard ontstaat. De natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië worden nooit in moerassen of andere vochtige gebieden gerealiseerd. Daarnaast valt op dat vijf van de zes typen bomen bevat. De verdeling tussen de natuurtypen is als volgt: Type Volwassen Jong bos Bos Open Afwisselend Boomgaarden Totaal natuur bos rondom gebied open/bos Aantal Tabel 3: Type natuur per begraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group De meeste natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië hebben dus een open karakter met een bos rondom de begraafplaats. In afbeelding 3 is het type natuur van de begraafplaats weergegeven. Er is geen duidelijke structuur te zien met betrekking tot de ligging en de typen natuur. Afbeelding 2: Eigenaren Natuurbegraafplaatsen Bron: Natural burial research group / maps Afbeelding 3: Natuurtype per begraafplaats Bron: Natural burial research group / maps Productverslag - Natuurbegraven 14

15 Betrokkenen In Groot-Brittannië zijn er tot nu toe zeven verschillende partijen die de natuurbegraafplaatsen realiseren. De opvallendste is misschien wel het goede doel, dit zijn natuurbegraafplaatsen ontwikkeld ter ere van een persoon of van een gemeenschap. Eigenaar Gemeente Bedrijfsmatig Goed Boerderij Begrafenis Kerk Landeigenaar Totaal doel ondernemer Aantal Tabel 4: Eigenaar per natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group In Groot-Brittannië zijn vaak de gemeenten eigenaar van de natuurbegraafplaats, de verklaring hiervoor is dat de gemeentes sterk opzoek zijn naar alternatief voor het regulier begraven. Vanwege de eeuwige grafrechten komen de natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië vol te liggen. Daarnaast zijn er ook nog de boeren en particulieren die een flink aandeel hebben in het aantal natuurbegraafplaatsen. Omvang De omvang van de natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië loopt erg uiteen, zo is de kleinste hectare en de grootste wel 42.2 hectare. 3 Omvang in Ha Onbekend <1 ha 1-4 ha 4-8 ha >8 ha Aantal Tabel 5: Omvang in har per natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Er zijn veel natuurbegraafplaatsen waarvan de omvang niet bekend is. De reden hiervoor is dat deze op het agrarische gebied van boeren liggen die hier geen uitspraak over doen. Aan de hand van deze cijfers kan geconcludeerd worden dat natuurbegraafplaatsen op iedere schaal aan de vraag voldoen van de consument. 3 Research Group UK, Productverslag - Natuurbegraven 15

16 Wijze van begraven In Groot-Brittannië wordt een natuurlijke begraafplaats gezien als een milieuvriendelijk alternatief voor een reguliere begraafplaats. Het lichaam wordt op natuurlijke wijze afgebroken en aan de natuur terug gegeven. Er zijn enkele voorwaarden wat betreft het lichaam dat begraven wordt. Zo mag het lichaam geen chemische conserveringsmiddelen bevatten en wordt het begraven in biologisch afbreekbaar materiaal. Er mag tijdens de uitvaart wel een persoonlijke boodschap worden achtergelaten in de kist of in het graf, met als voorwaarde dat dit van biologisch afbreekbaar materiaal is. Ook de beplanting bij het graf mag niet afwijken van het bestaande landschap. Het is niet toegestaan om flora te planten bij het graf die niet gebiedseigen is. Het wordt wel gestimuleerd om beplanting rondom het graf aan te leggen, dit heeft een positief effect op de natuur in het gebied. Het is niet toegestaan om bestrijdingsmiddelen te gebruiken op en rondom het graf. De natuur beschermt zichzelf. Op de natuurbegraafplaatsen zijn grafmarkeringen toegestaan, mits deze het landschap niet aantasten. Vaak worden hier lokale zwerfkeien, bomen of struiken gebruikt als gedenkteken. Er wordt zorgvuldig bijgehouden waar de exacte locatie van iedere begraafplaats is, dit gebeurt vaak via moderne technieken, zoals geografische informatiesystemen. De natuurbegraafplaats wordt beschermd door de relevante Britse ruimtelijke wetgeving, daarnaast voorkomt het oprichten van een beschermd natuurgebied dat de functie van het gebied gewijzigd kan worden. Natuurlijke begraafplaatsen worden in Groot-Brittannië vaak aangelegd vanwege de vraag van mensen die behoefte hebben aan het minimaliseren van hun impact op de natuur. Daarnaast zijn er mensen die geloven in reïncarnatie die het liefst hier begraven worden. 4 Afbeelding 4 Sfeer Heidepol 4 Research Group UK, Productverslag - Natuurbegraven 16

17 Vergelijkingstabel 1 Aan de hand van de gepubliceerde kaarten wordt er een matrix gemaakt waarin de Britse natuurbegraafplaatsen worden getoetst. Zo ontstaat er inzicht in de betrokkenen per natuurtype. Type natuur/ Eigenaar Volwassen Bos Jong Bos Nieuw Bos rondom Weide/Bos rondom Weide Boomgaarden Totaal Goed doel x x 1 7 Kerk x x x 1 x x 1 Boeren Begrafenis ondernemer x x 8 x 1 x 9 Landeigenaar 3 x x 1 1 x 5 Gemeente x 114 Bedrijfsmatig x x 26 Totaal: Tabel 6: Vergelijkingsmatrix tussen eigenaar en type natuur van natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Bij het bekijken van de tabel vallen de volgende punten op. Ten eerste dat het bedrijfsmatig ontwikkelen van natuurbegraafplaatsen vooral gebeurt in volwassen bos. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat deze het meest winstgevend zijn, omdat de bedrijven hier weinig aan hoeven te passen, waardoor de kosten niet zo hoog zijn. Een ander punt dat opvalt, is dat boeren weinig kiezen voor weide als natuurbegraaftype, terwijl dat de kleinste aanpassing in het land zou zijn. De reden hiervoor is onduidelijk. Een interessante ontwikkeling in Nederland is dat landgoedeigenaren vaak aanvragen indienen voor een natuurbegraafplaats. In Groot-Brittannië bezit deze groep juist de op een na kleinste grote. Tot slot valt op dat veruit de meeste begraafplaatsen door gemeentes worden gerealiseerd. Vanwege de standaard eeuwige grafrechten in Groot-Brittannië moeten de gemeentes noodgedwongen op zoek naar alternatieven. Productverslag - Natuurbegraven 17

18 Vergelijkingstabel 2 Type begraafplaats Opzichzelf /Eigenaar Deel van bestaand begraafplaats Deel van een bestaande kerkstuin Tabel 7: Vergelijkingsmatrix tussen aanleg begraafplaats en de eigenaar van natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Bij het analyseren van deze gegevens valt vooral op dat gemeente altijd hun natuurbegraafplaats aan een bestaande begraafplaats realiseren. Hierdoor neemt de belevingswaarde van de natuur af. De vraag is of in Nederland dit een natuurbegraafplaats genoemd wordt. Daarnaast valt op dat boeren natuurbegraafplaatsen altijd op hun eigen land realiseren en daarmee dus een nieuw stuk natuur creëren. Het blijkt dus dat de aantal natuurbegraafplaatsen dat door de gemeente wordt gerealiseerd in Groot- Brittannië allemaal aangelegen zijn aan bestaande begraafplaatsen. Als deze niet tot natuurbegraafplaatsen gerekend zouden worden dan heeft Groot-Brittannië maar 90 natuurbegraafplaatsen. Het aantal natuurbegraafplaatsen dat door de gemeente wordt gerealiseerd. Deel van een nieuwe begraafplaats Op eigen boeren land Goed doel 7 x x x 1 8 Kerk x 1 x x x 1 Boeren x x x x Begrafenis 8 1 x x x 9 ondernemer Landeigenaar 4 x x x 1 5 Gemeente x x 115 Bedrijfsmatig 24 5 x x x 29 Totaal Totaal Productverslag - Natuurbegraven 18

19 2.1.2 Voorbeelden uit Groot-Brittannië Ketton Park 5 Ketton park is natuurbegraafplaats bij de plaats Ketton, een klein dorp. De omvang van de natuurbegraafplaats is ongeveer twee hectare, waarbij de begraafplaats gelegen is in een openweide met enkele bomen op de graven. Hierdoor krijgt de natuurbegraafplaats een parkachtig karakter. Monumenten: De graven worden gemarkeerd met een gegraveerde granieten herinneringsplaat. Deze vallen niet op in de natuur. Daarnaast is het gebruikelijk om een boom bij het graf te plaatsen, hiermee wordt het nieuwe leven verbeeld. Strooivelden: Op Ketton Park zijn er enkele strooivelden aangewezen waar de as van een dierbare verstrooid kan worden. De exacte locaties van het as wordt niet bijgehouden. De grafkosten zijn hier rond 400 pond voor een enkel graf. Afbeelding 5 Parkachtige beelden Bron: Afbeelding 6 Sfeer Ketton Park Bron: 5 Green Burial, z.d., Productverslag - Natuurbegraven 19

20 Broocklands 6 De natuurbegraafplaats is gelegen nabij Settle, North Yorkshire en biedt een volledig natuurlijke begrafenis. Voor de ceremonie wordt er gebruik gemaakt van een hooischuur. Verder is Broocklands een begraafplaats in een boomachtige omgeving, deze lijn is doorgetrokken op de natuurbegraafplaats. Monumenten: De graven worden gemarkeerd met een paal waar een nummer op staat, bij de ingang van de begraafplaats is een register bijgehouden met nummers. Doodskisten: De lijken worden in natuurvriendelijk materiaal begraven. Op de site van Broocklands worden kisten en lijkwaden aangeboden die gemakkelijk af te breken zijn door de natuur. De graven zijn op deze natuurbegraafplaats wel duidelijk te herkennen vanwege de ophoging van het graf. Hierdoor ontstaat er wel een minder vriendelijk natuurlijk beeld. De grafkosten zijn rond de 410 pond voor een enkel graf. Afbeelding 7 Zichtbaarheid van de begraafplaats Bron: Afbeelding 8 Verschillende fauna op de begraafplaats Bron: 6Brocklands, z.d., Productverslag - Natuurbegraven 20