In Memoriam dagblad donderdag 20 november 2014

Transcriptie

1 nd nederlands In Memoriam dagblad donderdag 20 november 2014 Nu het nog kan De dokter is geweest. Hij zei: De tijd die rest is misschien kort. Ik kan in wezen niets meer doen. Denk niet dat je nog beter wordt. Sinds ik het weet, heb ik gedacht aan jou en hoe het verder moet. Staan tussen ons nog dingen in? Was wat we samen deelden goed? Zijn er nog woorden ongezegd die uitgesproken van nabij de wereld zetten in nieuw licht? Je kent mijn drift. Vergeef je mij? Is er nog iets wat ik kan doen voor jou, ten afscheid op de grens? - De paperassen liggen klaar - Een oud verhaal? Een laatste wens? Ik hoop dat je vrijmoedig vraagt wat nodig is voor helder zicht om voort te gaan. Ik laat je na wat binnen mijn vermogen ligt. Anje Maria de Sonnaville 27 januari 2014

2 2 nd In Memoriam 20 november 2014 Hendrikje Kroek-Driegen Bauk Toornstra Gerrit Groeneveld Joop Koster Tetje Dijkstra-Koopman Ambt Vollenhove Ede Enschede Amsterdam Baflo Vollenhove Assen Enschede Purmerend Leek handwerkonderwijzeres procestechnoloog actuarieel rekenaar Trientje Groen-Poelman Tiny Stuivenberg-Westerhof Nel Torn-de Deugd Jacoba Wesseling-Lolkema Geertje Drewes-Jonker Odoorn Heerjansdam Harlingen Roodeschool Zwolle Grijpskerk Ommen Harderwijk docente tekstverwerking lerares tot trouwen verpleegkundige Ad Kooij Jan Bergsma Lies Bergsma-Scholten Willem Pouwels Klaas Hendrik Groen Deventer Zuidhorn Bergentheim Assen Ede Meppel Meppel Almelo predikant arts kraanmachinist dakdekker Foppe Veenstra Heine Scholtens Alie van Dijk-Bijker Elma Kool-de Pater Pie de Vries-de Groot Tolbert Kollum Nieuwleusen Waddinxveen Zegwaart Zuidhorn Dalfsen Wilnis Bilthoven veehouder kraamverpleegkundige

3 20 november nd In Memoriam Eén kerk met twee verdiepingen Dick Schinkelshoek eindredacteur Op het kastje in de gang bij mijn moeder thuis staan twee foto s: een statige kijkende meneer met een grote snor, en een donker pak en een vriendelijk ogende mevrouw lang haar, opgestoken en een beetje pluizig, een bloesje met kant. Ze zijn, denk ik, ergens in de dertig al kun je je vreselijk vergissen in leeftijden op oude foto s. En altijd als ik bij mijn moeder kom, kijken ze mij aan. De foto s zijn vergeeld in de loop der jaren, maar die blik is nog altijd even helder. Misschien komt dat omdat die statige meneer en die vriendelijke mevrouw mijn overgrootouders zijn. Ik schijn ze als kind nog te hebben meegemaakt, maar meer dan een vage herinnering heb ik er niet aan. Mijn moeder heeft me weleens over hen verteld. Ze kenden geluk en ze kenden verdriet. In hun geloof waren ze bevindelijk, zwaar, en best een beetje tobberig. Want wie kan er voor God bestaan? Moet er daarvoor niet iets in een mensenleven gebeuren? Ze woonden in Rotterdam-Kralingen. In de crisis van de jaren dertig raakte mijn overgrootvader zijn werk kwijt. Hij kreeg een baantje als nachtwaker bij een groot bedrijf. Mijn overgrootmoeder stopte kranten onder zijn kleren tegen de snijdende kou. Ik kan hen er niet meer naar vragen. Want ze zijn er niet meer. Ze zijn al jaren geleden overleden. Het enige dat van hen rest zijn die twee gele foto s op het kastje bij mijn moeder. maar minstens zo veel over de toekomst. Nogmaals, ik geloof niet dat het hemelgeloof tanende is onder orthodoxe protestanten. We geloven nog wel in de hemel, maar vooral als iets toekomstigs. Als iets van hierna. Niet als iets van dit moment. Daarin verschillen we van vrijwel alle generaties christenen voor ons. Neem dat zinnetje dat in veel kerken klinkt wanneer de geloofsbelijdenis wordt gelezen of gezongen: Wij belijden ons geloof in gemeenschap met de kerk van alle tijden en plaatsen. Dat van alle plaatsen snap je meteen; met christenen in China of Zuid- Amerika voel je soms een diepere band dan met je eigen seculiere landgenoten. Maar dat van alle tijden? Onze overledenen zijn nog helemaal lid van de kerk. Misschien wel meer dan ik. Dat betekent méér dan alleen de gedachte dat ze vroeger ook het apostolicum kenden. Het is het diepe geloof dat er maar één kerk is. Hooguit kent die twee verdiepingen: eentje beneden en eentje boven. Klassiek verwoord: de strijdende kerk en de triomferende kerk. Die laatste groep hoort erbij. Van mijn overgrootouders mag weinig meer resten dan twee vergeelde foto s, van de kerk zijn ze nog helemaal lid misschien wel meer en volmaakter dan ikzelf. Als ik op die lijn verder denk, zitten kerken in mijn gedachten opeens een stuk voller. Niet alleen met engelen die volgens Maarten Luther graag aanschuiven in de dienst als God geprezen wordt maar ook met de heiligen die ons zijn voorgegaan. Ze zijn als een wolk om ons heen (Hebreeën 12). Zeker in een oude dorpskerk kan die gedachte me vastpakken: al die mensen die hier geloofd hebben, gedoopt, gebeden, gehuild, gelachen, gezongen! Ze moedigen me aan om ook zelf de eindstreep te halen. En misschien bidden ze zelfs voor mij mijn overgrootouders van de foto s. Openbaring 8 zou in die richting kunnen wijzen. En als één lid lijdt, lijden toch alle andere leden mee? Ik geloof niet dat dat in mindering zal komen op hun zalige rust, maar wat weet ik daarvan. Nee, ze zijn niet weg. Ze zijn in een volmaakter werkelijkheid dan waarvan wij nu kunnen dromen. Hoe christelijk zou die manier van denken eigenlijk zijn over mensen die er niet meer zijn? Je hoort die uitdrukking best vaak, ook onder kerkleden. Waarom zeggen we eigenlijk niet meer van onze voorouders en van onze geliefde overledenen, als met een vanzelfsprekende uitdrukking, dat ze bij Christus zijn? Is in de kerken of concreter: is bij mij het geloof in de hemel, de eeuwige rust, aan het verdwijnen? Nee, dat geloof ik niet. Er is wel iets anders aan de hand. Sterker dan vroeger hoor je onder christenen de gedachte dat we leven voor deze wereld, niet voor de hemel. Zo schreef columnist David Heek in oktober in deze krant: Ik moet er niet aan denken om de komende vijftig à zestig verwachte levensjaren te zingen hoe geweldig het in de hemel zal zijn. Ik leef hier niet om in geloof te sterven. Nu zal er in die aardegerichte trend best veel goeds zitten, stel ik me zo voor. Ze zal een reactie zijn op een stil maar, wacht maar -geloof dat christenen vroeger en vandaag nogal eens bevangen heeft met wereldmijding en goedpraten wat kwaad is als gevolg. Maar met dat naar beneden gerichte oog dreigt ook een ernstige blikvernauwing. Misschien hebben christenen vroeger weleens te veel naar onze smaak naar het eeuwige leven verlangd (ik zal hen er niet om veroordelen; hun levens waren vaak stukken harder dan het mijne). Gelovigen vandaag lijken echter nogal eens te vergeten dat verlangen naar de zalige rust een cruciaal onderdeel is van het christelijk geloven. Geloven gaat over vandaag, In Memoriam 2014 Voor u ligt de In Memoriambijlage van Zondag is de laatste zondag van het kerkelijke jaar. Veel protestanten gedenken dan wie ons zijn ontvallen. Dat doen wij vandaag ook, samen met onze lezers. Vorig jaar begonnen we ermee: wie een rouwadvertentie plaatste in onze krant, ontving toen een uitnodiging om in deze speciale bijlage de overledene te gedenken. We werden overspoeld met positieve reacties, en een kleine honderd lezers stuurden ons foto s en teksten. Het materiaal was zelfs zo omvangrijk dat we in 2013 moesten uitwijken naar een extra digitale bijlage. Dat doen we dit jaar niet, ook al is het aantal reacties bijna anderhalf keer zo groot. We besloten het te houden bij de bijlage die u nu in handen hebt. Iedere vermelding heeft hierin een plek gekregen. De uitnodigingen voor deelname hebben we verstuurd naar wie tussen 21 augustus 2013 en 22 augustus 2014 een rouwadvertentie plaatste. Het gedicht voorop is van Anje Maria de Sonnaville, uit haar dichtbundel Lichtspoor (Uitg. Filippus, Heerenveen 2014). Ook haar gedenken we in deze bijlage. Geeuwke Jacobs Bosma Sara Cornelia Heijkoop-Roggeband Wim Bus Johannes Offereins Tonnis Sebo Havinga Zuidwolde (gn) Brouwershaven Den Haag Eenrum Zuidhorn Hardinxveld-Giessendam Hamburg Bad Krosingen (Duitsland) Zwolle/Buitenpost veearts uitvoerder gemeenteambtenaar

4 4 nd In Memoriam 20 november 2014 Wat gebeurt er met de kinderen als beide ouders overlijden? Daniël Gillissen besloot toch maar iets te regelen, en ging met zijn vrouw Magrethe op zoek naar een voogd. Voor het geval dat. Daniël Gillissen beeld Dick Vos Herman Buikema Stel, er gebeurt iets Den Haag systeemprogrammeur Luchtverkeersleiding Nederland Aagje van Rietschoten de Heer Slikkerveer Bosch en Duin boekverkoopster Co de Vries hoofdinspecteur Algemeen Voortgezet Onderwijs Wie zorgt er voor onze kinderen als wij beiden verongelukken? Een jaar of tien geleden vroegen Magrethe en ik ons dat voor het eerst af. We stonden op het punt met het vliegtuig naar Genève te vertrekken zonder kinderen. Het was zo n moment van urgentie: stel dat er nú wat gebeurt! Ik weet niet meer precies of we op de valreep nog iets hebben ondernomen. Erover gepraat met vrienden, geloof ik. Daar bleef het bij. Sinds die tijd voel ik latent de drang iets vast te leggen. Het zal onze vijf kinderen maar gebeuren dat ze achterblijven en wij niets hebben geregeld. Toch hikken we ertegenaan. Vanwege het bezoek aan de notaris, maar vooral: wie vragen we hiervoor? Wie wil en kan er vijf kinderen bij hebben? En welk stel sluit het meest aan bij onze levensinstelling? Wie kan onze kinderen in onze geest opvoeden? Of mogen we dat eigenlijk niet verlangen? We gaan op zoek naar een voogd. Het moet er een keer van komen. *** Zelf zou ik bij oom L. en tante T. terechtgekomen zijn. Van het begin af aan zijn vrienden bij ons als eerste in beeld om de kinderen op te vangen. Ze hebben over het algemeen dezelfde leeftijd, hetzelfde levensgevoel, (deels) kinderen in dezelfde leeftijd. De overeenkomsten liggen voor het oprapen. Al betrappen we ons erop dat vrienden die tien jaar geleden als eerste in aanmerking kwamen, nu niet meer boven aan het lijstje staan. We zijn nog goed bevriend, maar door verhuizing valt ons leven minder samen dan voorheen. Dat maakt een eventuele overstap voor de kinderen wellicht te groot. Zondagmiddag zitten we met vrienden/overburen J. en A. voor een spontaan snackmoment aan onze picknicktafel. Ik leg onze zoektocht voor. Zij blijken ook niets te hebben geregeld. Toen ze jaren geleden samen een vliegreis gingen maken, spraken ze op weg naar het vliegveld op hun eigen antwoordapparaat nog de boodschap in wie hun dochter moest opvangen voor het geval hun iets zou overkomen. Tal van vragen passeren. Moeten de kinderen bij elkaar blijven? Wie bepaalt waar ze naartoe gaan als we niets regelen? Wie betaalt verder hun opvang? Moet je zoiets officieel vastleggen bij de notaris of is een getekend briefje in een laatje genoeg? Spontaan biedt vriendin A. aan onze kinderen in huis te nemen. Ze zijn van harte welkom, met alle liefde. Een aantrekkelijke optie, vind ik. Samen met een ander bevriend stel in de straat delen we als drie gezinnen veel van ons leven. *** Een paar dagen later raak ik met een collega aan de praat over het onderwerp. Hij krijgt de voogdij over twee kinderen als zijn broer komt te overlijden. Door zijn uitleg realiseer ik me pas dat de voogd niet per se de zorg voor de kinderen op zich hoeft te nemen. In mijn hoofd spookt nog het idee dat wij een definitief gezin voor hen moeten vinden. Maar ja, het is natuurlijk onduidelijk hoe de wereld eruitziet op het onverwachte moment dat wij beiden overlijden. Is de plek die wij hebben bedacht dan wel de beste? Thuis valt mijn oog opnieuw op de hand die Magrethe enige tijd geleden op de van schoolbordverf voorziene wc-deur tekende. In de hand staan de initialen van onze kinderen met daaronder de tekst Ik leg de namen van mijn kinderen in Uw handen. Begin november, familiedag in een zwembad. Misschien geen ideaal moment om over overlijden en voogdij te beginnen, maar de broers van mijn vrouw reageren meteen als ik een balletje opgooi. Broer T. blijkt bij de notaris de voogdij te hebben neergelegd bij broer H. Die heeft op zijn beurt nog niets geregeld, maar realiseert zich dat dit nog moet gebeuren. Een Bijbelse opdracht, vindt hij, verwijzend naar koning Hizkia die het advies krijgt gezinszaken te regelen omdat hij gaat sterven. Maar net als bij ons is het tot nu toe blijven liggen. Vader H. mengt zich in het gesprek. Zelf hebben ze voor hun kinderen pas iets geregeld toen Magrethe achttien jaar was. Als oudste van het gezin was zij vanaf dat moment in potentie voogd van haar jongere broers. Regel het gewoon, is zijn advies. Want waar gaan de kinderen heen als je niets regelt? Gaat jeugdzorg ze ergens plaatsen? Hij moet er niet aan denken dat zijn kleinkinderen ergens terechtkomen waar hij ze niet meer kan zien. En, tekent hij erbij aan, zorg dat er geld is. Meteen doet hij de toezegging te willen bijspringen als zich ooit zoiets voordoet. En ook dat mogen we vastleggen. Liever zelfs. Lachend: Als ik aan het dementeren ben, krijgt de voogd niks. *** Ik stuur een mailtje naar onze financieel adviseur met de vraag of er geld overblijft als wij overlijden. Daarna google ik wat op termen als overlijden ouders. Ik kom op sites van notarissen en advocaten en op pagina s met antwoorden van de overheid en de kinderbescherming. Als ouders niet hebben vastgelegd door wie zij de kinderen willen laten opvoeden na hun dood, neemt de rechter een besluit, meldt rijksoverheid.nl. Bij die beslissing wordt de familie betrokken. Uit de gegevens en een telefoontje met rechtbank Midden-Neder- Annie van Alteren-Hartzema Bep Pleijsier Martha Japenga Elizabeth Openneer-Hamelink Jan Huisman Baflo Kampen Pieterburen Zaamslag Dalfsen Apeldoorn Zwolle Heerjansdam Hoek Drachten coupeuse opzichter Philips

5 20 november nd In Memoriam met ons de kosten voor het levensonderhoud van de achtergebleven kinderen dragen, zegt Bakker. *** Gelukkig dat kinderen vanaf twaalf jaar officieel mogen meepraten. Laat de voogd vooral goed naar hen luisteren. Dat helpt ongetwijfeld om de beste oplossing te vinden. land wordt duidelijk dat de Raad voor de Kinderbescherming als eerste in beeld komt als ouders wegvallen. Ik bel met woordvoerder Richard Bakker. Rond de vliegramp met de MH17 moest voor een aantal kinderen een oplossing worden gevonden. Uit zijn relaas blijkt dat de Raad zich zeer terughoudend opstelt. Niks kinderen in pleeggezinnen als er niets is geregeld. Alles is erop gericht een oplossing binnen de familie te vinden. Dat is het eerste milieu van een kind, legt Bakker deze keuze uit. Een broer of een zus kan vaak goed vertellen wat voor een personen de ouders zijn geweest. Voor kinderen is dat erg belangrijk. De familie krijgt als er niets is geregeld carte blanche om een oplossing te vinden. De rechter komt pas in beeld om iemand als (tijdelijk) voogd aan te stellen of om een wijze beslissing te nemen als de familie ruziet over een oplossing. De Raad voor de Kinderbescherming doet dan een onderzoek en adviseert de rechter. Financieel komt de opvang volledig voor rekening van degene die de kinderen in huis neemt. Of de kinderen moeten onder toezicht van een instelling komen. Dan wordt de opvang gezien als pleeggezin en is het mogelijk de daarvoor geldende vergoeding te krijgen. Ideaal is die situatie natuurlijk niet. Wat ook gebeurt, is dat families gezamenlijk Bij de notaris beginnen de prijzen bij tweehonderd euro. Via de Whatsapp-groep met mijn broers en zussen vertelt schoonzus S. dat de voogdij in het testament van haar en broer J. nog openstaat. Net als wij vindt ze de overeenkomst in levensinstelling belangrijk. Over de keuze tussen vrienden en familie verwoordt ze precies wat wij ons in toenemende mate realiseren. Mijn schoonzusje is na de dood van haar ouders bij haar oom en tante terechtgekomen. Die kennen natuurlijk de hele levensgeschiedenis van haar ouders van nabij. Wat weer fijn is nu er kleinkinderen zijn die (straks) gaan vragen wie hun andere opa en oma waren. Met vrienden gaat die geschiedenis vaak minder ver. Bij mijn eigen ouders waren voor ons als kinderen in eerste instantie vrienden in beeld, maar dat wilde mijn moeder niet, vertelt ze. Vrienden kunnen verhuizen, waardoor banden verwateren. Familie blijft altijd familie. Zo zou ik bij oom L. en tante T. terechtgekomen zijn. Een beetje stuntelig breng ik bij het avondeten met de kinderen het onderwerp ter sprake. Je wilt toch voorkomen dat je kinderen s avonds niet kunnen slapen omdat ze zich iets te precies gaan voorstellen hoe het is om zonder ouders door het leven te gaan. Magrethe vindt betere woorden. We willen naar vriendin A., roepen de kinderen in koor. Gewoon thuis blijven wonen met zorg van de twee bevriende gezinnen om hen heen. Dat zien ze wel zitten. En dan in het weekend naar familie. Of helemaal naar oom P., broer van Magrethe. Of eventueel naar opa en oma. Zoons S. (6) en P. (8) haken al snel af en zitten met dochter N. (2) onder de tafel. Dochter Z. (12) en zoon S. (11) zeggen verstandige dingen. Als je vijf kinderen in huis krijgt, gaat ook je eigen leven helemaal anders. Daar moet je wel voor kiezen. En: Als kinderen ook nog moeten verhuizen, dan krijgen ze heel veel emoties in één keer. Je moet niet alles meteen veranderen. *** Een paar dagen later nemen Magrethe en ik op de bank ten slotte de mogelijkheden door. Een ideale oplossing moeten we uit ons hoofd zetten, benadrukt ze. Er is geen ideaal, want de situatie is met ons overlijden niet ideaal. Door het onderwerp met allerlei mensen te bespreken, is al veel gewonnen. We weten dat familie en vrienden zich hoe dan ook voor onze kinderen zullen inzetten. De laatste handeling is de beslissing vastleggen. Een notaris hebben we daarvoor niet per se nodig. Sinds april kunnen ouders voor een minimaal bedrag in het gezagsregister van de rechtbank vastleggen wie na hun overlijden over de kinderen beslist. Kosten: 12,50 per kind om precies te zijn; bij de aanmelding moet namelijk een originele geboorteakte worden gevoegd, verkrijgbaar bij de gemeente. Bij de notaris beginnen de prijzen voor het vastleggen van voogdij bij tweehonderd euro. Meer dan ik had gedacht is in deze zoektocht familie in beeld gekomen. De opmerkingen daarover van de Raad voor de Kinderbescherming en schoonzus S. overtuigden ons. Biologisch gezien herkennen kinderen meer van familie dan van vrienden. Mogelijk voelen ze zich daardoor sneller thuis bij familie. Al zullen we vastleggen dat de voogd nadrukkelijk met vrienden in gesprek gaat over wat zij denken dat goed is voor onze kinderen en hen als opvang niet uitsluit. Vrienden van ons spelen nu een belangrijke rol in het leven van de kinderen. Ze dragen bij aan hun opvoeding en het is mooi als daar iets van blijft bestaan doordat de kinderen bijvoorbeeld regelmatig een weekend komen logeren. De familie van Magrethe lijkt op dit moment in het geval van noodgedwongen opvang over de meeste gezamenlijke veerkracht te beschikken. Maar wie van de broers moet dan de voogdij ontvangen? De een heeft veel kinderen, de ander verhuist veel voor zijn werk, de derde woont in het buitenland en de vierde is net getrouwd. De voogdij neerleggen bij een van de ouders lijkt daardoor het meest logisch. Ze hoeven niet daadwerkelijk de opvang te doen, maar kunnen het speelveld overzien en naar gelang de situatie handelen. En als dochter Z. achttien jaar is, wijzen we haar aan. Wij kunnen nu met een gerust hart samen op pad. Verder dan dit hoeven wij niet over ons graf heen te regeren. Het wordt hoog tijd voor een vliegreis met z n tweeën. Heleen van Esch- Bakker Riek Ferkranus-Bos Dirk de Jong Margreet Braakman-Olsman Marije Bergsma Zwijndrecht Blija Ommen Assen Zwijndrecht Hoogeveen Drachten Zwolle Assen zakenvrouw boekhouder verzorgende

6 6 nd In Memoriam 20 november 2014 Rick Timmermans Arjen van Groos Bert de Rijke Leusden Almkerk technisch ambtenaar bij de energiemaatschappij te Utrecht Arjen van Groos was 51 jaar toen alvleesklierkanker in zijn toekomst sneed. Hij leefde, na de diagnose, nog precies een jaar en een dag. Maar voor hem was dat geen reden voor woede en opstand. Hij kende de God die zijn leven leidde en kon daarom aanvaarden jong te moeten sterven. Voor hem was de essentie van leven altijd de eer van God geweest. En als Gods eer betekende te moeten sterven, dan was dat goed. Dat Godsvertrouwen doorweefde zijn leven. Na een studie levensmiddelentechnologie ging hij dan ook theologie studeren. Hij wilde niet elke dag thuiskomen met verhalen over melkpakken, hij wilde het kunnen hebben over God. Hij werd predikant. Diende drie gemeenten. Maar het predikantschap vond hij niet heel belangrijk. Er waren voornamere dingen: vader zijn, broer zijn, golfmaatje zijn en bovenal echtgenoot zijn. Om Gods zaad te zaaien had hij de kansel niet per se nodig. Dat deed hij ook bij de kapper of in een gesprek met de buurman. Je kon met hem over alles praten, maar de essentie was nooit ver weg. In de kerk was hij soms scherp. Hij liet mensen graag nadenken door te prikkelen. Tijdens catechisatie bijvoorbeeld, als jongeren zeiden niet aan seks voor het huwelijk te doen. O nee?, zei hij dan. Tongzoen je dan ook met je vader? Niet? Is dat dan toch misschien seks? Hij liet ballonnetjes op. Maar kon onderwerpen ook laten rusten als zijn gemeente er nog niet rijp voor was, bijvoorbeeld toen hij in de kerk een cursus christelijke meditatie wilde beginnen. Het ging immers niet om hem en zijn ideeën. Toen de kanker zijn energie steeds verder uitholde, ging hij meer begrijpen van het lijden van Jezus. Jezus kwam tot zijn heerlijkheid langs een weg van afbraak. En dat is ook de weg voor zijn leerlingen, schrijft hij in zijn afscheidsbrief. Zo heb ik in het afgelopen jaar mijn lijden en sterven leren aanvaarden. Maar dat niet alleen. De Heer Jezus heeft dit lijden ook gebruikt om de band met mij aan te halen Ik wist al dat Christus mijn enige troost was in leven en sterven, maar nu heb ik het tot in mijn botten mogen ervaren. Een paar uur voor de laatste ademtocht keek hij zijn geliefden voor de laatste keer een voor een aan. Ze stonden rond zijn bed. Daarna werd hij in slaap gebracht en ging zijn leven geruisloos over in de grootheid van God. Geboren te Goirle op 1 maart 1962 Beroep: predikant Overleden op 15 juni 2014 te Spijkenisse Hanny Dijkstra-de Vries Monster Drachten tot 1989 praktijkbegeleidster in verpleeghuis de Wijngaard, daarna en vrijwilligerswerk Kornelis Holthof Bedum Ten Boer medewerker eerste uur van uitgeverij de Vuurbaak Hugo de Bruijne Gea Groeneveld-Geertsema Geboren te op 1 april 1980 Beroep: verzorgende Overleden op 6 juli 2014 te Bodegraven Eline Groeneveld, het tweejarige dochtertje van Gea en Johan Groeneveld uit Bodegraven, weet het zeker. Mama is bij de Here Jezus. Net zoals ze in haar peuterlogica ervan overtuigd is dat mama slaapt, omdat ze moe is. Op 6 juli stierf Gea Groeneveld (34) aan kanker. Inderdaad, vol zekerheid dat God haar genadig was en dat ze ook in het sterven in zijn handen was. Ze had aan de dirigent van het black gospelkoor, waar ze tot drie weken voor haar sterven nog de repetities bijwoonde, gevraagd of het koor wilde zingen op haar begrafenis: My life is in Your hands. Zo bezien keek ze wel uit naar haar sterven, na drie jaar van spanning, angst en verdriet. Maar Eline zou ze niet zien opgroeien, geen eerste schooldag, geen moeder-dochterervaring als ze zou gaan trouwen. Dat was bijna ondraaglijk. Ze besprak met Johan de toekomst van het meisje. Wat een goede opvoeding zou zijn, dat ze pianoles zou kunnen gaan volgen. Op een bruiloft in de familie (zie foto) zouden ze voor het eerst vertellen dat ze een kindje verwachtten. Ze straalde en was opgetogen. Dat blije hoorde toch al bij Gea. Ze zorgde als vanzelf voor anderen, ook in haar werk. Op het moment dat iemand aan koffie dacht, had zij die al gezet. Ze was een vrolijke sfeermaker. Positief en nuchter. Ook toen na vijf maanden zwangerschap bleek dat ze borstkanker had, er chemokuren volgden, haar haren uitvielen en de roze wolk werd verdreven, bleef ze strijdlustig en onbevangen toeleven naar de bevalling. Een operatie en nieuwe kuren volgden. Haar lymfeklieren bleken schoon, maar de scans verzwegen dat het bloed de kankercellen naar haar hoofd had gestuurd, waar hersentumoren voor uitval zorgden. Zij en Johan deelden die drie jaar veel, ook in geloofsvertrouwen, maar op een gegeven moment was alles wel gezegd en kon ze hele periodes verstild doorbrengen. Twee woorden op een avond. Nadat aan het zware, schokkerige ademhalen op haar sterfbed een einde was gekomen, en een drukke week van meeleven en begraven was afgerond, bleven Johan en Eline achter in een leeg huis. Na drie jaar angst en spanning over wat hem te wachten stond, wist hij even niet hoe het verder moest. Gelukkig heeft een peuter ritme en regelmaat nodig. Ze zijn begonnen met opbouwen van hun leven, wetend hoe Gea daarover had gesproken en gefantaseerd. Annie Snip Benedick Eize Stamhuis Elly van der Linden Hendrikje Koelewijn-Heinen Johannes Albertus Jutstra Hoogezand Loppersum Gorkum Spakenburg Daarlerveen Apeldoorn Amsterdam Spakenburg Daarlerveen technisch ingenieur zendelinge op de Filippijnen

7 20 november nd In Memoriam Niek Stam beeld Niek Stam Letterlijk tussen de kisten opgegroeid Wibo van Kampen (35) uit Tiel runt sinds 1997 met zijn broer het familiebedrijf Van Kampen Uitvaartzorg. Toen ik op mijn twintigste het uitvaart- en middenstandsdiploma kreeg, was ik de jongste begrafenisondernemer van Nederland. Ik ben letterlijk tussen de kisten opgegroeid. Mijn vader heeft de zaak opgebouwd, naast het huis waar ik nu zelf woon. Het vak heeft voor mij altijd vertrouwd gevoeld. Op mijn zeventiende vond er in Kerk-Avezaath een geruchtmakende moord plaats. Omdat mijn vader en broer al druk waren, ging ik er met een collega heen met de rouwwagen om de lichamen op te halen. Dat soort dingen. Maar wennen doet de dood nooit. Bijvoorbeeld bij een ongeluk, een botsing met de trein, of een lijkvinding van iemand die al weken ligt. Dan is het: verstand op nul en werken. Als jongen heb ik ze op de brancard zien liggen, kinderen uit Tiel die omkwamen bij een brand. Als uitvaartverzorger moet je een bepaalde nuchterheid hebben. Daar huren mensen je voor in. Maar helemaal onbewogen zijn kan ook niet. Je mag best toestaan dat het je raakt. Dat gebeurt me ook wel regelmatig. Vooral als er een kind begraven wordt. Dan moet ik tijdens de plechtigheid soms wel even slikken. Dat zie ik niet als onprofessioneel. Integendeel. Maar wat dacht je van ouderen? Er was een oudere man die ik begroef. Dan heb je een mooi leven gehad, zeggen ze. Maar die vrouw, net weduwe, werd door de kinderen meteen maar even uit huis geplaatst. Dat doet ook wat met mij. Na zulke plechtigheden ben ik blij dat ik af en toe even lekker kan uitwaaien op de motor. Ik neem m n werk niet mee naar huis, ondanks dat ik er vlakbij woon. Anderzijds is je leven er wel mee verweven. Het is onregelmatig werk. Je moet altijd beschikbaar zijn. Dat is nu eenmaal zo bij dit vak. Gelukkig sta ik er niet alleen voor. Met mijn broer Albert deel ik de bereikbaarheidsdiensten. Hij doet verder vaak de verzorging en het wassen, ik doe meer het regelen en uitvoeren van de plechtigheid. Mijn vader van 72 is ook altijd beschikbaar om bij te springen. Ik heb het beroep in de afgelopen jaren wel zien veranderen. Er zijn veel mensen op de markt die met dit beroep starten omdat ze een gat zien dat door de bestaande ondernemers niet wordt gedekt. Maar men vergeet nogal eens dat dit echt een vak is. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in hoe je met een overledene omgaat. We zien het weleens bij andere rouwcentra. Als uitvaartondernemer kijk ik dan altijd even hoe het lichaam erbij ligt. Wat je soms aantreft: boordjes niet goed, stropdas scheef, mond open, oogleden die niet helemaal dicht zijn. Terwijl het daar nu juist om draait: dat de overledene er goed bij ligt. Daar moet je alles van weten. Iemand kan wel overleden zijn, maar ook dan kun je hem verzorgen. Of je hoort dat er gezegd wordt: laat de kist maar dicht, want de overledene is niet goed meer te zien. Na een ongeluk bijvoorbeeld. Toen dat bij vrienden van mijn ouders gebeurde, heeft mijn vader toestemming aan de familie gevraagd om de lichamen toch te mogen zien. Ze hadden dat echtpaar gewoon onder het bloed in de kist gelegd en er niet meer naar omgekeken. Mijn vader en broer hebben toen zelf de man en vrouw gewassen en toonbaar gemaakt. Daar was de familie achteraf zo dankbaar voor. Zulke dankbaarheid geeft de meeste voldoening. Dat je de familie door jouw verzorging echt iets kunt geven. Bij ons is veel ruimte voor wensen van mensen. Niets is te gek zolang het maar binnen de wet blijft. Zoals die kunstenaar die in zijn eigen oude Mercedesbus naar het graf gereden wilde worden. Of dat jongetje van vier van wie de vader bij motorclub Satudarah zat. Hij lag op een open pick-uptruck, met een hele colonne motorrijders eromheen; zeer indrukwekkend. Over het leven na de dood heb ik niet zo veel gedachten, al denk ik wel dat er iets zal zijn. Het geloof zegt mij persoonlijk weinig. Ik zeg altijd: wat je zaait, moet je oogsten. De hoop die uit het geloof spreekt, is natuurlijk wel mooi. En als mensen dat graag willen, kan ik ook een gebed met hen doen. Geert André Henk Koster Frederik Hollander Jan Willems Heleen Griffioen-van Oord Harderwijk Valthermond Bergentheim Rotterdam Lelystad Emmen Hardenberg Amersfoort medewerker AKU Emmen trainer en pastoraal werker

8 8 nd In Memoriam 20 november 2014 De dood beneemt ook de levenden vaak de adem. Wat kun je nog zeggen tegen iemand die in deze afgrond staart? Vijf voorzichtige adviezen bij het condoleren. Rien van den Berg beeld novum, ap, nd Spreken is goud Albertus Jacobus Leyenhorst Amersfoort Armstrong, Vernon, BC, Canada agrariër Gezina Willempje Sander-van der Veen Loppersum Gefeliciteerd zeggen in plaats van gecondoleerd is het probleem niet. Sterker nog: misschien is dat wel het meest onverdachte blijk van medeleven. Het toont namelijk aan dat je zelf geraakt bent door het overlijden. Zo geraakt, dat je de uitdrukkingen verhaspelt. Het echte probleem zit veel dieper. Stel het je voor. De condoleance is begonnen. De aula of de bijzaal van de kerk is gehuld in gedempt licht. Tien, twintig handen verder staat de door verlies getroffen familie, en jij denkt: wat moet ik zeggen? Allerlei opties schieten door je hoofd. Wat zeg je? Of: je staat in de boekwinkel voor het kaartenrek. Wat zoek je uit? Een neutrale kaart? Een kaart met een Bijbeltekst? Onvermijdelijk komt het moment dat je de pen op het papier moet zetten. Eerst het adres van de familie maar eens even, dan staat er alvast wat. En dan je eigen naam, maar daarna is het onontkoombaar: wat schrijf je? Zeven dagen en zeven nachten bleven ze naast hem op de grond zitten zonder iets tegen hem te zeggen, want ze zagen hoe vreselijk hij leed. Job 2:13 Wie veel vrienden heeft, raakt snel geruïneerd, een echte vriend is meer waard dan een broer. Spreuken 18:24 Slochteren Gerrit Jan Roebers Bij een open wond volstaat een pleister niet. 1. Zwijgen is zilver Echt. Zwijgen is helemaal niet erg. De vrienden van Job zeiden allerlei goedbedoeld kwalijks, maar ze begonnen prachtig: ze zochten Job op in zijn ellende en erkenden de diepte daarvan. Door te zwijgen. Een handdruk of zelfs een omhelzing zonder woorden kan precies dat tonen: dat je iemand in zijn verdriet niet alleen wilt laten. Je zwijgen is dan een uiting van respect voor wat de ander overkomen is: jij wilt op geen enkele manier inbreuk doen op dat verdriet. Weet je niets te zeggen? Durf dan te zwijgen, als je een hand geeft. Durf het op de condoleancekaart bij je naam te laten. Heb je wel eens iemand gezien die altijd met zijn woorden klaarstaat?, vraagt de Spreukendichter. Voor een dwaas is er meer hoop dan voor hem. Iemand die altijd praat, praat namelijk meestal over zichzelf. Voor wie wil meeleven met iemand in de rouw, is regel A tot en met Z: luister. Toon echte aandacht voor de ander en het verdriet waarin die zit. 2. Jij & de ander Zwijgen kun je als je niet dicht genoeg bij iemand staat, en als je juist héél dicht bij iemand staat. Maar wat je kunt zeggen, hangt echt van je relatie af. Als je elkaar oppervlakkig kent, volsta dan met een eenvoudig Van harte gecondoleerd. Er zijn zegt genoeg. Besef wie je de hand schudt en maak verschil. Vaak is er een betrokkene of een stel in de rij voor wie jij speciaal komt. Houd het bij de andere mensen in de rij kort. Er staan achter jou mensen te wachten. Ga zelfs niet aan elke nabestaande uitleggen wie je bent tenzij je dat gevraagd wordt, natuurlijk. Wees bovendien wie je bent. Ga niet doen alsof je goede vrienden bent omdat het moment zo heftig is. Gedraag je ook niet vromer. Wie rouwt, heeft behoefte aan echtheid, aan mensen uit één stuk. Als je de arm om iemand heen slaat, wees dan een vriend. En als je zegt ik bid voor je, bid dan. Gerner Dalfsen vertegenwoordiger Annie Moes-van der Berg Femmigje Drost-Altena Freerk Veenstra Jan Pimmelaar Susanna Rademaker-Cannegieter Hoogkerk Zwolle Marum Wagenborgen Scheemda Zwolle Meppel Schildwolde Slochteren deurwaarder landbouwer verkoopster textielzaak

9 20 november nd In Memoriam ja, echt Eerder had ik slechts over u gehoord, maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd. Job 42:5 Er is een tijd om te zwijgen en een tijd om te spreken. Prediker 3:7b Zolang ik zweeg, teerden mijn botten weg, kreunend leed ik, de hele dag. Psalm 32:3 3. Jij, de ander en de Ander De bekendste spagaat voor een christen is deze: je zou willen troosten. Er is perspectief, wij rouwen niet zoals mensen rouwen die geen hoop hebben, zegt de Schrift. Sterker nog: als er geen perspectief is over de dood heen, heeft het geloof niets te betekenen. Maar God ter sprake brengen, vergt evenwichtskunst. Een Bijbeltekst kan een pleister op een wonde zijn. Maar bij een grote open wond volstaat een pleister niet. Ook hiervoor geldt: wees je bewust van je relatie met de rouwenden. Is het iemand die dicht bij je staat, dan mag en kun je meer zeggen dan wanneer iemand verder af staat. Wat je wilt zeggen is dan namelijk geborgen in de relatie die je hebt. Je kunt later doorpraten, verhelderen, aanvullen en eventueel sorry zeggen als je de situatie verkeerd aanvoelde. Als je elkaar minder kent, is het wijs ook minder te zeggen. Het breekpunt in het boek Job is het moment dat Job God écht leert kennen. Als hij in Gods ogen heeft gekeken, Gods hart heeft ontdekt, komt er een begin van heling. God kan alles tegen Job zeggen, omdat Hij alles voor Job is. En inderdaad: als je vanuit je relatie met de ander en de Ander echt God ter sprake durft te brengen, doe dat dan vrijmoedig. Want de enige echte troost is de troost die van boven komt. 4. Voel het moment aan Wie een rouwende ontmoet, ontmoet hem in een uitermate geconcentreerd moment in de tijd. Het maakt voor de rouwdrager verschil, of de klap van het nieuws vers is, of dat de begrafenisliturgie al is samengesteld, of dat de begrafenis achter de rug is. Het kan bijvoorbeeld een groot verschil maken als er een zondag zit tussen het overlijden en de begrafenis. Maar ook dan geldt dat iedereen zijn eigen proces doormaakt, zijn eigen route aflegt. Elke rouw is persoonlijk, en dus anders. Wees je bewust van het moment (regel A tot en met Z was immers: luister). 5. Spreken is goud De dichteres Vasalis schreef dit vers: Verdriet kit al mijn krachten samen zodat ik roerloos word als steen. Mijn hele leven wordt materie, een ondoordringbaar, star mysterie o, sla de rots, opdat ik ween. Vooral na de begrafenis kan een periode van stilte invallen, waarin de leegte keihard toeslaat, terwijl de omgeving van de rouwende het volle leven weer oppakt. De rouwende kan zomaar het gevoel krijgen dat zij zwijgen moet, en doorbijten terwijl het gemis juist dan in volle hevigheid toeslaat. Bied de rouwende je hart aan, en je oren. Wees degene tegen wie hij spreken kan. Laat jouw zwijgen het zilver zijn. Als de ander mag spreken, is dat goud waard. Evert Jan Vos Albert Mulder Trijntje Slager-Vellema Joost van den Herik Arend ten Kleij Enschede Schuinesloot Blija Rotterdam Lemelerveld Hardenberg Gramsbergen Baflo Capelle aan den IJssel Lemelerveld hoefsmid boerenknecht/bouwvakker vertegenwoordiger veehouder, melktankchauffeur

10 10 nd In Memoriam 20 november 2014 advertenties Begrafenisonderneming Stam De uitvaartondernemer die werkt zonder marges en provisies. Ik ben geen verkoper, ik ben dienstverlener. Ik ben er om u te begeleiden en te helpen in het moeilijke proces dat het regelen van een uitvaart meestal is. Voor verzorging van begrafenissen in de gehele Alblasserwaard, Drechtsteden en omstreken Persoonlijk Betrokken Respectvol Dat doe ik op een persoonlijke en informele manier. Niet afstandelijk en met een uitgestreken gezicht, maar gewoon van mens tot mens, zoals ik ben, geïnspireerd door Gods liefde. Dat werkt het beste, voor u en voor mij. Dag en nacht bereikbaar op Hans Meijerink welkom@meijerinkuitvaartzorg.nl Achter de Kamp 37, 3811 JD Amersfoort Molenstraat AK Kinderdijk Aula Schoonenburg Nieuw-Lekkerland G EDENK DEN SABBATDAG, DAT GIJ DIEN HEILIGT. Hoe lief is u de dag des HEEREN? Allerlei wetgeving in ons land heeft er mede toe bijgedragen dat de zondag meer en meer als een gewone dag wordt gezien. Nog afgezien van het feit dat deze dag met sport en spel door miljoenen in ons land wordt doorgebracht. Heeft u dat nog iets te zeggen? Of zijn wij het zo gewoon gaan vinden dat we onze schouders er maar over ophalen en daarmee zeggen: Er is toch niets meer aan te doen...? Het is onze dure plicht om de dag des HEEREN waar te nemen zoals de HEERE het Zelf ingesteld heeft in Zijn Woord. U kunt bij ons deurstickers bestellen tegen lectuurverspreiding op zondag. Ook sturen wij u graag ons jaarverslag toe. V tot reniging Nederlandse Ve bevordering van de Zondagsrust en de Zondagsheiliging DOELSTELLING: Doel van de vereniging is met ernst te streven naar de bevordering van de zondagsrust en zondagsheiliging, zoals dat in Gods woord geboden wordt. Word vandaag nog lid en geef zo blijk dat u de doelstelling van de vereniging onderschrijft en de zondagsrust en zondagsheiliging u alles waard is. Al vanaf 1 euro per jaar bent u lid van onze vereniging! U kunt zich opgeven via info@verenigingzondagsrust.nl of door te bellen naar (0317) Ons kantoor is bereikbaar op werkdagen tussen 9.00 en uur. Fred. v.d. Paltshof LA Rhenen T (0317) F (0317) E info@verenigingzondagsrust.nl NL98 INGB MAAK HET VERSCHIL Nu en later Er zijn momenten in het leven dat je even wordt voor deze kwetsbare kinderen. Hij had niet kunnen vermoeden stilgezet. Dat gebeurde dertig jaar geleden bij dat zijn toen malige beslissing ook vandaag de dag nog van grote oogarts Dr. Martien Cozijnsen. Om gezondheidsredenen moest hij zijn goedlopende praktijk meer dan oogoperaties en zorgt ervoor dat ruim betekenis is. Stichting LIGHT FOR THE WORLD verzorgt jaarlijks sluiten. De periode daarna werd een zoektocht kinderen met een handicap aangepast onderwijs kunnen volgen. naar een zinvolle nieuwe invulling in zijn leven. In Thailand werd De Bijbelse oproep in Matteüs 25 is nog steeds de grondslag voor hij geconfronteerd met de erbarmelijke omstandig heden waarin alle activiteiten. blinde kinderen leefden. Zij werden weggestopt en kregen niet de kans om naar school te gaan. Dit maakte diepe indruk op hem. Ook u kunt heel concreet het verschil maken voor mensen met een handicap in Afrika en Azië. Een schenking bij leven of bij testament Dr. Cozijnsen besefte dat hij het verschil kon en moest maken kan een goede invulling zijn van uw persoonlijke wensen. Safiya uit Ethiopië kan na een staar operatie weer zien! Ze straalt van geluk wanneer ze haar klein kinderen weer in haar armen sluit. LEGAAT VOOR OOGZORG De heer Van W. uit Bilthoven werkte acht jaar voor een handelsmaatschappij in Ethiopië. Na uitvoerige gesprekken met een lokale oogarts nam hij LIGHT FOR THE WORLD op in zijn testament. Dankzij dit legaat is het oogzorg programma in Ethiopië voor de komende drie jaar verzekerd! voor bestrijding van vermijdbare blindheid voor inclusie van mensen met een handicap IBAN NL10 INGB

11 20 november nd In Memoriam Hugo de Bruijne Jessica Schaaij Al trappelend met haar beentjes werd ze geboren. Dat had niemand verwacht, zeker de artsen niet, die rekenden op een levenloos kindje. Op maandag 10 februari van dit jaar kwam Jessica Schaaij ter wereld, na 25 weken zwangerschap, heel klein als je haar beentjes strekte 29 cm. Maar zo kwetsbaar als ze was, ze had Cornelis en Doritha papa en mama gemaakt, die daar lang op hadden moeten wachten. En vervolgens bleek het ook nog een dapper meisje, dat zelfstandig begon te ademen, al moest er wel snel zuurstofhulp bij komen. Op de echo was een paar weken eerder gebleken dat ze te weinig voeding via de navelstreng kreeg. Vanwege zwangerschapsvergiftiging werd Doritha met 23 weken opgenomen. Snel gingen ze op zoek naar een naam. Jessica! God ziet, betekent dat. Cornelis legde zijn hand op de buik van zijn vrouw en Doritha voegde haar hand daarbij. Toen schopte hun dochter weer, voor het eerst na lange tijd, alsof ze wilde zeggen dat ze er nog was. Al snel na de geboorte koelde ze af en moest ze worden geholpen in de couveuse. Je moest onder dekentjes door kijken om een glimp van haar te zien. Jessica deed het goed! De beloning was dat ze van de beademing af mocht. Twaalf uur hield ze dat vol, toen was er weer een ander type beademing nodig. Op woensdagavond deed ze het zo goed dat haar ouders lang bij haar bleven, trots en genietend, kletsend, haar aanrakend door de gaten in de couveusewand. Een uur of zeven later bleek het leventje toch af te lopen en werden haar ouders gewekt. Huilend en biddend stonden ze bij de couveuse: mag er een wonder gebeuren, hoeft ze niet te lijden? Helemaal aan het einde legde Cornelis haar bij Doritha en stierf ze vredig. Ze mochten haar wassen, in bad doen, met olie insmeren, de haartjes borstelen, voet- en handafdrukken maken. Het ziekenhuis zorgde dat er mooie foto s werden genomen. Daarna volgde de dag van de begrafenis. Haar ouders waren met z n tweeën toen ze haar thuis vanuit een mandje in het kistje legden en dat afsloten. Met het kistje in de kinderwagen liepen ze met een kleine groep mensen naar het graf. Cornelis legde het kistje erin. Thuis hebben ze daarna nog een fotoboek gemaakt: Boek voor Jessica. Eens zullen we samen zingen tot Gods eer, staat erin geschreven. Johanna Pieternella Wilhemina Oggel Axel Axel leerkracht basis- en speciaal onderwijs Geboren te Veldhoven op 10 februari 2014 Overleden op 13 februari 2014 te Veldhoven Harco Ploegman Helen Grace Meima-van der Noord Geboren te Chicago op 18 december 1927 Beroep: / maatschappelijk werkster Overleden op 15 oktober 2013 te Amersfoort Na een slopend ziekbed van zeven jaar overleed Helen Grace vorig jaar oktober op 85-jarige leeftijd. Haar man Jaap mist haar nog elke dag. Maar hij is ook dankbaar. Samen met zijn van oorsprong Amerikaanse vrouw Helen Grace en zijn acht kinderen woonde Jaap Meima tijdens zijn werkzame leven in meerdere landen, waaronder Curaçao, Venezuela, Brazilië, en Canada. Ik heb m n hele leven, in diverse commerciële functies, voor de KLM gewerkt. Dat vele reizen en steeds verhuizen van land naar land was voor mijn vrouw wel moeilijk. Zij heeft veel gedaan aan de opvoeding van de kinderen en heeft ons gezin altijd draaiende gehouden. Soms was ik langdurig weg. Achttien jaar hebben we in het buitenland gewoond. Steeds nieuwe talen leren was niet gemakkelijk. Toen we terug kwamen in Nederland heeft mijn vrouw maatschappelijk werk gedaan op verschillende plekken. Vorig jaar oktober overleed Helen Grace. Mijn vrouw leed aan een zeldzame ziekte, waardoor ze steeds verder achteruitging en uiteindelijk dement werd. In het jaar dat volgde, overleden ook een dochter en een kleindochter van hem. Toch is Meima niet bitter geworden. Het was een zwaar jaar, maar mijn geloof in God houdt me staande. Het leven is wel moeilijker geworden en ik heb een zware dip gehad. Maar God geeft me steeds weer kracht. Ik ben dankbaar voor elke dag die ik nog krijg. Meima omschrijft Helen Grace als een liefdevolle echtgenoot en gelovige vrouw. We hebben altijd een goed huwelijk gehad. Ze was een fijn persoon om mee om te gaan. Ze was zorgzaam en ze had interesse voor iedereen. Ook had ze een brede belangstelling. Doordat we in verschillende landen hebben gewoond was ze internationaal georiënteerd. Ook was ze kerkelijk altijd actief. Helen Grace had een grote liefde voor bloemen. Meima: Bloemen waren haar lust en haar leven. Een huis zonder bloemen is geen huis, zei ze altijd. Ze heeft ook een tijdlang bloemen verkocht in een bejaardenhuis. Nog elke veertien dagen krijg ik bloemen van mijn kinderen. Om aan haar te blijven denken en omdat het voor mij zo belangrijk geworden is. Ze heeft veel voor me betekend, en ik mis haar nog elke dag. Cor van Esch Rotterdam Rotterdam directeur handelsonderneming Henk de Stigter Hoorn (Terschelling) Bennekom wetenschappelijk onderzoeker Ronnie Kramer-Oostra Johan Bello Wim Schaafsma Johanna Hannema Meijer Nelly Horstman-Apperloo Enschede kampen Amsterdam Lonneker Enschede Enschede Zwolle Zwolle Bilthoven Enschede technicus leraar wiskunde

12 12 nd In Memoriam 20 november 2014 De tijd is voorbij dat de familie een grafsteen moest kiezen uit de paar modellen die de begrafenisondernemer hun voorhield. Een standaardgraf bestaat niet meer. Hilbert Meijer beeld nd en Roskam Grafmonumenten Liever een zeilschip of een muzi van links naar rechts: De plaatsing van een grafmonument van fundering en dekplaat tot grafsteen. Hoe verder je loopt op begraafplaats De Boskamp in Assen, hoe meer er te zien is. Op het oude gedeelte staan onopvallende stenen op de graven traditioneel, grijs, rechttoe rechtaan. Dertien in een dozijn, zegt Anne-Matthijs Roskam, die gespecialiseerd is in grafmonumenten. De vakken met de nieuwere graven zijn kleurrijker. Geen graf is hier hetzelfde. Er is veel meer rode steen te zien, glazen platen, roestvrij staal. Tussen de traditionele modellen staan een steen in de vorm van een hart, een rond exemplaar met een glazen vlinder, een graf met twee pilaren die voorzien zijn van koperen figuren. Er staat ook een asymmetrische steen met een grijs-blauwe gloed, waarschijnlijk uit Brazilië, vermoedt Roskam. Ontwikkelingen in de grafsteenmode gaan traag, maar wie op een begraafplaats eerst langs oude graven loopt om vervolgens die van de laatste jaren te bekijken, ziet onmiskenbaar verandering. Een standaardgraf bestaat niet meer. Het is persoonlijker geworden, vat Roskam die voorzichtige verschuiving samen. Die trend trekt van zuid naar noord over het land. In het zuiden is het al langer gebruikelijk om bijvoorbeeld een foto van de overledene op het graf te plaatsen. Langzamerhand zie je dat ook op noordelijke begraafplaatsen gebeuren. Wie een beeld wil krijgen van wat Soms zie je alleen maar Psalm 73 staan. Dat vind ik een gemiste kans. er allemaal mogelijk is, kan het beste ter plekke gaan kijken, want, zegt Roskam, een begraafplaats is de beste showroom. Hij pakt een porseleinen plaatje uit, met daarop een foto van een overledene. En hij laat een gitzwart steenplaatje zien waarop een foto van een gezicht haarscherp is gelaserd. Op die manier kun je een graf heel persoonlijk maken. Een voorwerp op of bij een graf is al net zo n trendbreuk: een voetbalschoen op het graf, of een afbeelding van een zeilschip of een muziekinstrument op de steen. Men denkt er veel meer zelf over na, merkt Roskam. Mensen willen hun eigen keuzes maken, ze laten zich niet meer zo makkelijk sturen door een begrafenisondernemer die maar enkele stenen heeft om uit te kiezen. Soms hebben mensen zelf al een duidelijk idee van wat ze willen. Ze hebben op de begraafplaats foto s gemaakt van graven die ze mooi vinden. Roskam inventariseert dan de wensen, laat zien wat er nog meer mogelijk is en komt zo tot een ontwerp. Met anderen begint hij bij nul. Hij probeert erachter te komen wat voor persoon de overledene was, en wat voor monument daarbij past. Een koffer met graniet gaat altijd mee, net als de ipad, waarop foto s van stenen in alle mogelijke vormen en kleuren zijn te zien. Zo wordt al snel duidelijk wat mensen wel en niet willen. Vervolgens maak ik een schets. Omdat niet alles mag op elke begraafplaats, raadpleegt hij eerst de regels die op de begraafplaats gelden. Afmetingen, kleur, materiaalsoort, sommige begraafplaatsen gaan daar heel ver in. Ze willen wildgroei voorkomen. In de meest extreme vorm krijg je een vuurtoren met een zwaailicht op een graf, dat willen ze natuurlijk niet. En wat de tekst betreft: vrijwel alle lettertypes zijn mogelijk, maar niet alles is mooi in het ontwerp. Sommigen komen met heel veel tekst. Als mensen dat graag willen, maak ik een schets en komen ze zelf tot de conclusie dat het daarvan veel te druk wordt. Bijbeltekst Voor christenen heeft een grafsteen vaak nog een extra functie: het is niet alleen een herinnering aan degene die is overleden, maar ook een manier om te kunnen getuigen van het geloof. Roskam: Er komen veel mensen op een begraafplaats. Die kunnen aan het denken worden gezet door de tekst op een steen: wat is dat toch, dat men troost vindt en hoop heeft, ondanks het verdriet? Dat vind ik, als christen, persoonlijk erg mooi. Ros- Daniël Hooghuis Clasien Escher Janna Willemina Simmelink-Grevers Els Wielhouwer-Sweep Jan Geert Veldhuis Bedum Zuidhorn Winterswijk Tilburg Gorredijk Sappemeer Amersfoort Emmeloord Veenendaal Zuidhorn verpleegkundige vertegenwoordiger

13 20 november nd In Memoriam ekinstrument gebruikte grafstenen als wegverharding Jaarlijks worden in Nederland zo n grafmonumenten geplaatst. Na dertig jaar is zeventig tot tachtig procent daarvan verdwenen. Nabestaanden die een grafsteen laten plaatsen, zijn de eigenaar tot het moment dat het graf geruimd wordt. Als de grafrechten vervallen, wordt het graf inclusief alle onderdelen eigendom van de begraafplaats. Het overgrote deel van de duizenden grafstenen die elk jaar van graven worden gehaald, wordt vermalen tot gruis en dient vervolgens als wegverharding. Hergebruik komt weinig voor en er is zeker geen handel in, verzekert Liset van Pinxteren van de Branchevereniging Ondernemers Begraafplaatsbeheer. Sommige begraafplaatsen slaan de stenen van een geruimd graf nog enkele maanden op, voor het geval nabestaanden de steen willen ophalen. Komen die niet opdagen, dan volgt de rigoureuze methode: vernietigen. Voorkomen moet worden dat ze oneigenlijk hergebruikt gaan worden. Er gaan verhalen over grafstenen die als tafelblad dienst doen. Toch zijn er volgens Leon Bok van het Bureau Funeraire Adviezen veel mogelijkheden voor hergebruik van oude stenen. In België en Duitsland gebeurt dat al veel, maar in Nederland wil men daar niet aan. Zelfs niet als je zegt dat het duurzaam is en minder kost. De belangrijkste verklaring dat grafstenen nauwelijks worden hergebruikt, is volgens steenhouwerijen het prijskaartje. De kosten van frezen en opnieuw beletteren komen al snel in de buurt van een nieuwe steen, legt Raymond Harderwijk van Steenhouwerij Jongerius in Utrecht uit. Daardoor is er absoluut geen handel in gebruikte stenen. We worden weleens gebeld door familie: willen jullie een steen overnemen? Nee dus. Als we er een moeten ophalen, moeten we er zelfs geld voor vragen, want bij ons gaat-ie ook in de container. Vijfentwintig jaar geleden werden van de hardstenen palen op graven dorpels gemaakt, maar dat stadium zijn we allang voorbij, zegt Jaring Roosma van Steenhouwerij De Vries in Buitenpost. Er wordt weinig Belgische hardsteen meer gebruikt, nu is het allemaal graniet. Dat laat zich wel recyclen, maar door de goedkope import uit China en India is dat niet meer rendabel. Bovendien veranderen de modellen, legt Roosma uit. Vroeger wilde een weduwe net zo n steen als de buurvrouw. Nu moet het zo veel mogelijk opvallen en wil iedereen zijn eigen steen. kam kiest het liefst ervoor een tekst voluit op de steen te zetten. Soms zie je alleen maar Psalm zoveel op een steen staan. Als christen vind ik dat een gemiste kans. Iemand die onbekend is met de Bijbel, wordt niet geraakt door Psalm 73, het is veel aansprekender om zo n Bijbeltekst er voluit op te zetten. Persoonlijker nog is een vrije tekst. Bijvoorbeeld Opgenomen in Gods heerlijkheid. Er zit heel veel achter zo n zin. twee seizoenen Een steen mag niet te snel op een graf worden geplaatst om te voorkomen dat die door de inklinkende grond zal verzakken. Afhankelijk van de grondsoort en het type fundering, is het het mooiste om er twee seizoenen overheen te laten gaan, zegt Anne-Matthijs Roskam. Hij raadt familie aan zich niet te laten opjagen door grafsteenleveranciers die kort na de begrafenis foldermateriaal opsturen. Neem de tijd. Dat is niet alleen belangrijk om een goede keus te kunnen maken, maar ook om te voorkomen dat je te veel betaalt. De totaalkosten van een graf met steen en dekplaat, inclusief plaatsing, kan vanaf zo n 1500 euro. Een staande steen met voetstuk is er vanaf 950 euro, waarbij de granietsoort voor een belangrijk deel de prijs bepaalt. Voor een uiterst exclusief grafmonument met een bijzondere vormgeving en dito materialen, zoals roestvrij staal, heb je met 3000 euro veel keus. Veel verkopers van grafmonumenten doen het goed, benadrukt Roskam, maar hij verbaast zich ook geregeld over de kosten die sommigen berekenen. Vooral als mensen iets afwijkends willen, wordt er vaak veel geld gerekend. Dat hoeft helemaal niet. Of je een steen recht zaagt of in een hartvorm, dat maakt in de kostprijs bijna niets uit. Zo is het ook niet nodig dat voor een glazen plaat veel meer betaald moet worden dan voor graniet. Of dat de rekening hoger uitpakt als er veel tekst op de steen moet. Sommigen rekenen twee, drie euro per gefreesde letter, weet Roskam. Dat is zo n onzin. De tekst wordt in de computer gezet en vervolgens automatisch in de steen gefreesd. Of dat nou letters zijn of een kruis of een vogel of een bloemtakje, dat hoeft niks extra s te kosten. Anne-Matthijs Roskam: Sommigen rekenen twee, drie euro per gefreesde letter. Dat is zo n onzin. Diny Huizinga Pieter Dirk Kaijser Aaltje van der Maar-Westra Reina Horinga-Wierenga Mees Graafland Terneuzen Niezijl Ten Post Rotterdam Zwolle Terneuzen Grijpskerk Assen Berkel en Rodenrijs documentaliste klusjesman autorijschoolhouder

14 14 nd In Memoriam 20 november 2014 advertenties Zorg voor uw uitvaart Geert van de Belt dag en nacht bereikbaar ook als elders verzekerd bent kunt u een beroep op mij doen. Diverse zakbijbels Bijbels in Statenvertaling Kleine zakbijbel 8,5 x 12,5 cm, met Psalmen en Formulieren, en landkaartjes, zwart D31 kunstleer, kleursnee m 28,- D31ZK idem, in zwarte kunststof koker m 31,50 D32 leer, goudsnee m 50,- D33 kunstleer, kleursnee, duimgrepen m 55,- D34 leer, goudsnee, duimgrepen m 78,- D35 als D34, met ritssluiting m 94,- Grote zakbijbel 10,5 x 15,5 cm H31 kunstleer, kleursnee m 37,- H32 leer, goudsnee m 57,- H33 als H31, met duimgrepen m 62,- H34 leer, goudsnee, duimgrepen m 85,- H35 idem, met ritssluiting m 103,- Nijverheidstraat 21 Postbus 168, 4140 AD Leerdam Telefoon (0345) info@gereformeerdebijbelstichting.nl BLIJVENDE HERINNERING Samen met Roskam Grafmonumenten kunt u op een persoonlijke manier voor uw dierbare een grafmonument ontwerpen en laten uitvoeren. Ook als voor u, naar de mens gesproken, sterven onvermijdelijk is en u wilt graag zelf mee beslissen over het ontwerp van het grafmonument, dan willen wij u graag hierin begeleiden. Roskam Grafmonumenten werkt met veel verschillende materialen zodat er altijd een uniek gedenkteken gemaakt kan worden. Bij ons betaalt u een eerlijke lage prijs omdat wij rechtsreeks vanaf de fabriek leveren en niet afhankelijk zijn van andere partijen. Roskam Grafmonumenten levert en plaatst uw grafmonument in heel Nederland. Wij maken graag een afspraak bij u thuis of op de begraafplaats, voor een respectvol en betrokken gesprek. Hoogbree JR ASSEN info@roskamgrafmonumenten.nl We geloven vooral dat we er zijn voor elkaar. Bij De Haan en Van de Kamp DELA geloven we in een waardig afscheid voor iedereen. Maar we geloven vooral dat we er zijn voor elkaar. We helpen nabestaanden dan ook niet alleen tijdens de uitvaart. Ook vóór en ná de uitvaart staan wij hen met raad en daad bij. Zodat zij de draad van het leven weer zo goed mogelijk op kunnen pakken, zegt Egbert van Dijk, regiomanager van De Haan en Van de Kamp DELA. Een vertrouwd gezicht in Amersfoort De Haan en Van de Kamp DELA regelt al 24 jaar vele uitvaarten in Amersfoort en omgeving. De betrokken medewerkers zetten zich in om bij elke uitvaart de verwachtingen te overtreffen. De Haan en Van de Kamp DELA is een vertrouwd adres waar de klant voorop staat. Dat toont ook het onderzoek naar klanttevredenheid aan. Nabestaanden waarderen de dienstverlening gemiddeld met een 9,1. Egbert van Dijk: Ontzorgen zien wij als onze belangrijkste taak, dat is onze passie. De voordelen van de coöperatie De Haan en Van de Kamp DELA maakt deel uit van de coöperatie DELA. Een ledenorganisatie die ruim 75 jaar geleden is opgericht om een waardige uitvaart voor iedereen mogelijk te maken. Heeft u een verzekering bij DELA, dan bent u lid van coöperatie DELA. Dat biedt u toegang tot het volledige pakket aan dienstverlening en ledenvoordelen. Denk aan praktische hulp van een consulent Nabestaandenzorg of het beantwoorden van al uw vragen over bijvoorbeeld uw testament door de DELA VoorelkaarDesk. Contact De Haan en Van de Kamp DELA Mozartweg 58 Amersfoort

15 20 november nd In Memoriam Niek Stam beeld Niek Stam Mensen bidden voor me Uitvaartondernemer Koos Stam (52) uit Kinderdijk nam in 1999 het bedrijf over van zijn vader. Hij doet geen crematies. Officieel ben ik de derde generatie die begrafenisondernemer is. Mijn vader nam de onderneming over van zijn schoonvader, die overigens ook Stam heette. Diens familie was al generaties lang met activiteiten rondom uitvaarten bezig: graven delven, kisten timmeren en grafstenen schilderen. Het bijzondere is dat mijn dochter Ellen, een jonge moeder van vijf kinderen, nu ook de cursus voor uitvaartleider is begonnen. Je zou ons bedrijf traditioneel kunnen noemen. Wij begeleiden bijvoorbeeld geen crematies. Dat doe ik op grond van de Bijbelse regel dat het verbranden van een overledene niet eervol is, of zelfs een straf is. Daaraan wil ik niet meewerken. Ik weet dat er andere christenen zijn die er wel ruimte voor zien. Maar als ik de vraag krijg, leg ik rustig uit dat ik niet de goede persoon ben om zoiets te begeleiden, en dan verwijs ik de familie door. Ik hecht aan protocol, dus ik verkleed me regelmatig. Als ik aan het werk ben bij een overledene draag ik een driedelig zwart pak, en op de dag van de begrafenis een jacquet: zwart met een heel klein streepje erin. En een hoge hoed. Voor ander werk, zoals een gesprek over dankbetuigingskaartjes, draag ik een gewoon pak. Thuis, waar ik mijn kantoor heb, loop ik het liefst in een spijkerbroek en trui. Met die kledingtraditie is niets mis. Als ik bij een klant kom, is er verdriet in huis, daarin deel ik. Lang geleden zei iemand: Ik zie aan uw kleding dat u ons verdriet serieus neemt. Soms zeggen mensen ook wel: Van ons hoeft dat zwarte pak niet. Daar wil ik gerust een beetje in meegaan, maar ik wil wel herkenbaar blijven als de begrafenisondernemer. De bedrijfstak is in verandering. Twintig jaar terug was er de schaalvergroting. Nu is de tegenbeweging dat mensen voor zichzelf beginnen, vaak vrouwen. Soms vanuit een eerder opgedane negatieve ervaring. Sommigen hebben in mijn ogen een wat overtrokken bevlogenheid. Dan roepen ze maar hoe mooi het werk is. Maar het is ook gewoon hard werken, op onregelmatige tijden. Ik zou mezelf meer nuchter dan bevlogen willen noemen. Verder zijn er veel dingen bij gekomen die ik modern heidendom noem: de overledene aanspreken als een sterretje. Of wat ik laatst las: een ondernemer liet linten uit de kist hangen, en die konden de nabestaanden dan doorknippen. Ik geloof dat je jezelf moet blijven. In mijn geval: praktisch en oplossingsgericht, maar ook wel meelevend. Het kan zo gebeuren dat er een gesprek ontstaat dat eigenlijk meer pastoraal van aard is. Dan is het fijn dat ik geen urenverantwoording aan een directeur hoef af te leggen. Ik woon in een kleine gemeenschap, en dan is het prettig om te merken dat er met je wordt meegeleefd. Mensen die je sterkte wensen, of zeggen dat ze voor je bidden. Begrafenissen laten mij niet koud. Het gebeurt regelmatig dat ik de overledene goed gekend heb. Het maakt voor mij ook nogal een verschil of men een gebakje neemt na afloop om te vieren dat het mooi geweest is zo, of dat je bij het graf van een klein kind staat waarvan gezegd wordt dat het in de armen van Abraham wordt gedragen. Ik ervaar dan dat de Bijbel gelijk heeft als daar staat dat het beter is om naar een klaaghuis te gaan dan naar een feestmaal. Het geeft mij veel voldoening als een begrafenis ordelijk is verlopen. Dat ik denk: zo zou ik het voor mezelf ook wel willen. Maar ook als het niet mijn smaak is, wil ik toch dat bezoekers naar huis gaan met het idee zo is het goed, zo zou hij of zij het zelf gewild hebben. Ik verzorg meestal kerkelijke begrafenissen, maar een uitvaart zonder dominee doe ik met evenveel aandacht en respect. Ook al sta je daar soms wel met je eigen gedachten. Zoals die begrafenis waar de dominee alleen aan het eind nog kort wat mocht zeggen. In dit geval na een cd van Frans Bauer, met het lied Er gaat een trein naar niemandsland, op weg naar het beloofde land. De dominee sprak daarna, en zei: Ik wil graag nog even aanhaken bij die trein. Er gaat inderdaad een trein naar het paradijs. En het tarief is betaald door Jezus Christus. Kijk, zo n dominee kan voor mij dan niet meer stuk. Joanne Vergouwe-de Haan Gerharda Johanna Zomer-Rots Engelina Christina Rots Joas Blootens Mark Gunnink Leiden Aalten Aalten Deventer Zevenhuizen (Leek) Arnhem Leiden Aalten Deventer Zuidwolde Dr leerkracht basisonderwijs verpleegkundige huisarts

16 16 nd In Memoriam 20 november 2014 Bertus van Dijk Willem Koning Hilke Jacoba Appelman-Zwarts Hanny van den Berg Mattheus Goossen Kampen Oldekerk Delfzijl Poortugaal Spui Zwolle Hardenberg Bilthoven Rozenburg Axel medewerker tabaksfabriek, later Philips opzichter bij de Kon. Ned. Heide Maatschappij belastingambtenaar/, voorheen Z-verpleegkundige agrarisch medewerker/ fabrieksarbeider Antonia Alida Vos-Hagens Nely Houtman-van Dijk Jannie Siebe-Kamphuis Tonko Beijes Riea Kamphorst-van Eck Rotterdam Wijnjeterp Engelbert Oude Pekela Wijk bij duurstede Rotterdam Harderwijk Sappemeer Rotterdam Amersfoort kleuterjuf,, verkoopster banketbakkerij onderwijzeres en domineesvrouw werkte samen met vader in juwelierszaak/ vertegenwoordiger in appendages verkoopmedewerkster detailhandel Jacomina Brand-Hannewijk Jouke van der Leest Jan Roelof Poelman Jan Koorn Kornelis Venema s-heer Arendskerke Ten Boer Uithuizen Assen Slochteren Bilthoven Hilversum Stadskanaal Assen Aduard musicus internist magazijnchef hoofduitvoerder in de bouw Lub Post Klaas Grasdijk Pieter Riemer Cornelis van t Hof Dinie Visser Hendrik Jan Bosch Kampen Amersfoort Diffelen Enschede Zwolle Utrecht amersfoort Zwolle Enschede vertegenwoordiger kunstkenner technisch adviseur leerkracht basisschool belastingambtenaar

17 20 november nd In Memoriam Het is verstandig af en toe stil te staan bij je overlijden en er met anderen over te praten. Maar houd bij je wensen rond rouw en uitvaart wél ruimte voor de nabestaanden. Martin Boon beeld nd Alvast praten over straks Dit is een rouwkoets. Als ik dan toch ooit begraven of gecremeerd word, dan wil ik de laatste keer zo worden weggebracht. Sylvia ( ) is een van de deelnemers van de BNN-serie Over Mijn Lijk. In het programma inmiddels loopt het vijfde seizoen worden vijf jongeren gevolgd die ongeneeslijk ziek zijn. Sylvia, met eierstokkanker onder de leden, laat in de aflevering van 23 oktober aan haar vriend Luuk zien hoe ze naar haar laatste rustplaats wil worden gebracht. Het geeft een surrealistisch beeld. Gitzwarte, trappelende paarden voor een rijtuig in dezelfde donkere kleur. Presentator Patrick Lodiers die aan Luuk vraagt wat hij ervan vindt. Typisch Sylvia, met die paarden. Heel indrukwekkend. Geëmotioneerd loopt hij even later weg. laatste bladzijde Mensen met een levensbedreigende ziekte worden gedwongen na te denken over hun levenseinde en wat ze dan willen. In wat voor soort kist wil je opgebaard worden? Hoe moet de rouwkaart eruitzien? Welke liederen klinken of worden gezongen in een afscheidsdienst? Wie nodigen de nabestaanden uit voor de viering? Begraven of cremeren? Onder gezonde mensen is het minder gebruikelijk over dit soort vragen met elkaar te praten, ook al bestaan er tegenwoordig grote verschillen in uitvaarten en rouwrituelen. Henk van der Meulen, universitair docent aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in, heeft het zien verschuiven in de afgelopen decennia. Vroeger was heel duidelijk wat er moest gebeuren na iemands overlijden. Daarover hoefde niet lang nagedacht te worden. Alles lag redelijk vast in protocollen. Vandaag is dat anders. Een afscheidsdienst is toegespitst op de persoon die is heengegaan. Het is subjectiever geworden. Mensen bepalen zelf soms hoe zij herinnerd willen worden in een dienst. Ik sla de laatste bladzijde van mijn leven om, is dan het idee. Daar kun je je vraagtekens bij zetten. Wie schrijft ons levensboek? Is God alleen nog maar de lezer daarvan? gekrakeel Is het wel of niet goed je wensen voor na je heengaan bij leven kenbaar te maken? Voor beide valt wat te zeggen, meent ook Van der Meulen. Waarom je niets zou vastleggen over wat je wilt na je dood? In de eerste plaats is vanuit christelijk perspectief sterven te zien als een uit handen geven. De overledene gaat heen en draagt zichzelf over aan de Ander. Je bent niet de regisseur van wat er na je verscheiden gebeurt. In de tweede plaats kan het kenbaar maken van wensen beklemmend of zelfs verstikkend werken voor nabestaanden. Stel je voor: je moeder overlijdt en Is het wel goed je wensen voor je uitvaart kenbaar te maken? er ligt onverwacht een kant-en-klaar, uitgeschreven liturgieboekje van de afscheidsdienst in de kast, terwijl je de teksten en liederen ongepast of Nuchterheid kenmerkt de gelovige. Ook in zijn dood. nietszeggend vindt. Ruimte voor eigen vormen van verwerking zijn in dat geval beperkter. Terwijl het rouwproces van nabestaanden ook gebaat is bij het zelf zoeken naar woorden, rituelen en uitingsvormen. Aan de andere kant pleit genoeg juist wel voor het delen van je wensen bij leven. Het kan heel troostend en goed zijn voor nabestaanden te weten wat iemand graag had gewild. We zingen nu dit lied, want dat was haar wens, kan iemand tijdens een afscheidsdienst zeggen. Daarnaast: helder hebben wat de overledene had gewild, kan de nabestaanden ontzorgen. Veel gekrakeel en pijnlijke, oeverloze discussies, stress en gepieker kun je zo voorkomen. In minder dan een week tijd na iemands overlijden moet al zo veel geregeld worden. En er is, ten slotte, een zakelijk argument dat ervoor pleit de dingen op een rijtje te zetten: geld. Na iemands overlijden zijn familie en vrienden soms aangeslagen, kwetsbaar. In de uitvaartbranche is veel te kiezen en alles heeft zijn prijs. Om een financiële kater voor nabestaanden te voorkomen kan het raadzaam zijn bij leven je ideeën helder te hebben. Misschien moet er alvast een spaarpotje worden aangelegd. Het antwoord ligt dus ergens in het midden. In het schemergebied tussen autonomie en overgave, aldus Van der Meulen. Ja, het is goed bij leven na te denken over wat je wilt na je dood. Nee, doe dat niet uitputtend en laat ruimte voor de nabestaanden. Van der Meulen: Ik denk aan de Latijnse spreuk memento mori: gedenk te sterven. Nuchterheid kenmerkt de gelovige. Ook in zijn dood. mooie aanleiding Het is verstandig je ideeën op schrift te stellen. Zorg wel dat de directe omgeving weet waar ze die pennenvrucht kunnen vinden. Beter is nog om af en toe het gesprek hierover te voeren met een partner, kind of ouder. Spontaan beginnen over je afscheidsdienst, dat is weinigen gegeven en roept mogelijk schrik op. Een mooie aanleiding kan de uitvaart van iemand anders zijn. Mooi, dat lied dat we zojuist zongen. Wat zou jij eigenlijk willen in jouw afscheidsdienst?, bijvoorbeeld. Het beste is wellicht een combinatie van de twee: in grote lijnen opschrijven wat je wilt na je dood en daarnaast met intimi erover spreken. Ietje Plug Harry Jonker Korrie Veenstra-Veldman Johanna Moerman-van Berkel Jan Wemekamp Leiden Drachten Briltil Maasland Hellendoorn Sassenheim Leeuwarden Leiden Hellendoorn timmerman verpleegkundige landbouwer

18 18 nd In Memoriam 20 november 2014 advertenties Hulzebus uitvaartverzorging heeft een eigen sfeervol pand, Ardante. Een modern uitvaartcentrum waar u afscheid kunt nemen. Het uitvaartcentrum beschikt over vier ruime rouwkamers. Met uw eigen sleutel kunt u altijd naar binnen. Geef kinderen toekomst! Bovendien heeft Hulzebus Uitvaartcentrum een moderne en ruime aula Zuiderweg AD Jager Begrafenis en Crematie Verzorging Het Uitvaarthuis Samen leven, samen zorgen Al sinds 1997 met respect en aandacht. Wat kunt u voor hen betekenen als u er niet meer bent? U leest hierover meer op redeenkind.nl/nalaten. Lunaweg 12, 8251 AE Dronten Telefoon of in Lelystad Postbus 40169, 8004 DD Zwolle T info@redeenkind.nl redeenkind.nl IBAN: NL77 ABNA Stijlvolle verzorging van begrafenissen Met aandacht voor persoonlijke wensen Persoonlijk en betrokken Betrouwbaar en respectvol Met oog voor detail Schrijf u gratis in via onze website en ontvang 150,00 korting op de totaalnota van de begrafenis mits Begrafenisverzorging Van Asselt de begrafenis verzorgt. Colijnstraat 20, 3752 AS Bunschoten-Spakenburg of (Dag en nacht bereikbaar) info@begrafenisverzorgingvanasselt.nl Totaal 3.644,00 Gemeentelijke kosten: Overige kosten: Kijk voor een uitgebreide kostenbegroting op onze website.

19 20 november nd In Memoriam Lisa Petersen Gerhard ter Haar Gerhard (roepnaam: Gerard) ter Haar was een dankbaar mens. Hij stelde nooit vragen en had een rotsvast vertrouwen op God. Hij had het geloof van een kind. Het was om jaloers op te zijn, zegt zijn neef Henk Zanting. Bij de bevalling had Gerard een zuurstoftekort, waardoor hij moest leven met een geestelijke en lichamelijke beperking. Hij zat in een rolstoel, lezen of schrijven kon hij niet en ook spreken ging moeilijk. Na zijn twaalfde was het niet meer mogelijk om speciaal onderwijs te volgen. Zijn ouders konden hem niet de aandacht en verzorging geven die hij nodig had, dus ging hij naar de zorginstelling s Heeren Loo in Apeldoorn. In de kerst- en zomervakanties kwam hij naar huis in Zuidwolde. Daar genoot hij van het weerzien van zijn familie. Het afscheid viel hem echter elke keer erg zwaar. Eén keer had Gerard geluk. Hij moest thuisblijven, vanwege de hevige sneeuwval. Het was veertig jaar geleden, maar sinds die dag heeft hij elke vakantie gebeden of er weer zo n hevige sneeuwval mocht komen. Zijn verlangen om thuis te blijven werd zelfs zo hevig dat hij op een keer een fles parfum opdronk en naar het ziekenhuis moest. Begin dit jaar kreeg Gerard een kijkoperatie voor zijn galblaas. Voor de operatie zei hij dat hij zijn overleden ouders en zus graag weer wilde zien. In de operatiekamer lag hij met gevouwen handen en gesloten ogen in bed en zei niets meer. Alsof hij zich al helemaal overgaf. Tijdens de operatie kwam er gal in de bloedbaan terecht, waardoor zijn nieren onherstelbaar werden aangetast. De giftige stof had ook zijn hart en longen beschadigd. Na zestig uur hebben we met de doktoren besloten de beademing te stoppen. Hij zou binnen een half uur komen te overlijden. Een kwartier daarvoor kwam de dominee geheel onverwacht binnen om te kijken hoe het met Gerard was. We hebben met elkaar gebeden en gezegd dat zijn Heiland hem kwam halen. We voelden dat zijn vertrouwen op God niet voor niks was. In al zijn eenzame momenten in dat verre Apeldoorn is hij nooit alleen geweest. Van de begrafenis werd een feestdag gemaakt. 200 witte en blauwe ballonnen gingen de lucht in. Ook wilde Gerard dat zijn horloge en de cd s van Elly en Rikkert in zijn kist werden gelegd. Zijn wens was om in het graf van zijn ouders begraven te worden. Hij was bang dat hij hen anders niet meer kon vinden, als de graven opengaan. Alstje de Vries-van Dijken Roodeschool Uithuizermeeden geboren te Zuidwolde op 17 juli 1938 overleden op 23 januari 2014 te Apeldoorn Hans Hopman Jan Lauwrens Sneep geboren te Rotterdam op 16 maart 1927 beroep: scheepstuiger overleden op 20 mei 2014 te Zwijndrecht In de flat waar hij woonde, stond hij bekend als opa. Dat kwam doordat Jan Sneep zeer betrokken was bij zijn omgeving. In buurt, kerk, gezin en nageslacht: iedereen kon op zijn belangstelling rekenen. De ander belangrijker achten dan jezelf stond bij hem voorop. Hij had de gave om met iedereen gemakkelijk een gesprekje aan te knopen. De drempel maakte hij zelf altijd heel laag, waardoor de ander zich ook makkelijk blootgaf. Dat heeft hem als ouderling en diaken in de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt veel waardering opgeleverd. Bovenal was hij erop gericht de genade van Christus uit te delen. Tot op zijn sterfbed, na acht jaar narigheid met chemokuren, leefde hij mee met de zaken die op de generale synode speelden. De veranderingen binnen zijn kerk bezag hij met een zekere zorg. Jan Sneep was ook dienstbaar aan zijn vrouw, die een groot gezin van acht kinderen moest runnen. Zijn kinderen kunnen vertellen over de eindeloos vele wandelingen en fietstochten. Dat was om zijn vrouw te ontlasten én, dat ook, omdat hijzelf enorm daarvan genoot. Het grootste deel van zijn werkzame leven was hij scheepstuiger. Een zwaar beroep. Elke dag door weer en wind via de Maastunnel naar de Waalhaven. Pa was een echte ambachtsman, vertelde zoon Wim op de begrafenis, maar hij moest op een gegeven moment vanwege rugklachten stoppen. De jaren voor zijn pensioen had hij een fijne baan op het arbeidsbureau. Maar zijn belangstelling voor de Rotterdamse havens is altijd gebleven. Jan Sneep heeft zich ook altijd geïnteresseerd in politieke en sociaal-maatschappelijke onderwerpen. Hij was bestuurslid van de plaatselijke afdeling van zowel het GPV (voorloper van ChristenUnie) als de gereformeerde vakbond GMV. Jarenlang was hij bovendien vertegenwoordiger van het Nederlands Dagblad. Met deze vrijwilligersfunctie moest hij onder meer advertenties werven. Behalve de krant van Pieter Jongeling had hij nóg een inspiratiebron om zich op de hoogte te stellen van allerlei ontwikkelingen: de radiolezingen van G.B.J. Hilterman. Zoon Wim: De radio ging op zondag nooit aan, maar voor Hilterman maakte hij een uitzondering. Rink Wiggers Zoutkamp Assen assurantiekantoorhouder Aafke Wilhelmina Geertruida Prins-Kladder Westernieland Uithuizermeeden Loes van Wijnen-Coert Maria Anna de Jong-de Rijk Harmke van Eeken-Middeljans Riek Schoppers-Seigers Antje Westra-Holman Leidschendam Leiden Lemele Zevenhuizen Leusden Bilthoven Emmen Rotterdam Tolbert opticien huismoeder

20 20 nd In Memoriam 20 november 2014 advertenties Gepaste zorg vanuit respect en persoonlijke benadering Bij het verlies van uw dierbare moet u kunnen rekenen op de begrafenisondernemer die u met rust en kennis van zaken begeleidt, met u meedenkt, met u beslist en zorgt voor een respectvolle begrafenis. Uitvaartcentrum De Olm Krimpen a/d IJssel (0180) Onze uitvaartcentra: Uitvaartcentrum Linquenda Schoonhoven (0182) Rouwcentrum Lekkerkerk Lekkerkerk (0180) Aula Hoflaan Stolwijk (0182) Stoppelenburg Al meer dan 58 jaar uw vertrouwen waard uitvaart@stoppelenburg.nl Gedichten voor moeilijke dagen 6,95 9,95 9,95 Deze bundel bevat de nagelaten gedichten van Anje Maria de Sonnaville. Zij overleed als gevolg van de verlammende ziekte ALS. Haar eerdere dichtbundels troffen velen door de openhartige, rake beschrijving van haar jarenlange afhankelijkheid van zorg. Corien Oranje 12,50 Joni Eareckson Tada 10,95 Anje Maria de Sonnaville Anje Maria de Sonnaville