Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Vierde Nota waterhuishouding Nr. 10 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VERKEER EN WATER- STAAT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 11 juni 1999 In oktober 1997 verzocht u met de motie V.d. Berg (TK verg. jr , XII, nr. 19) om «in het kader van de besluitvorming over ICES (Interdepartementale Coördinatie Economische Structuurversterking) en in het kader van de regeringsbeslissing inzake de Vierde Nota Waterhuishouding aan sanering en onderhoud van waterbodems hoge prioriteit te geven, passend bij het behoud en herstel van de vaarweg- en milieufunctie van het water». Vervolgens is in het regeerakkoord voor de periode tot 2010 in totaal 600 mln extra geld opgenomen voor waterbodems. In de brief over de versterking van de ruimtelijk-economische structuur (TK verg. jr , , nr. 11) is de verdeling en besteding van deze middelen aangegeven voor een eerste tranche van 115 mln tot Bij brief van 10 februari 1999 (TK verg. jr , , nr. 1) zond ik u de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4). Een van de onderwerpen uit deze nota is de aanpak van het vraagstuk van de verontreinigde waterbodems. Eerder (maart 1997) had de Minister van Verkeer en Waterstaat naar aanleiding van een debat in de Tweede Kamer aangegeven om een Tien-jarenscenario voor waterbodemsanering uit te willen brengen met de Vierde Nota Waterhuishouding. Dit Tien-jarenscenario zal u in verschillende tranches bereiken. Hierbij informeer ik u mede namens de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer over de eerste tranche Tien-jarenscenario waterbodemsanering alsmede over het vervolg, waarvoor met provincies, waterschappen en gemeenten een plan van aanpak is opgesteld. Alvorens hier inhoudelijk op in te gaan wil ik benadrukken dat de huidige aanpak anders is dan voorheen en de meerwaarde er in zit dat veel meer landelijk en regionaal wordt samengewerkt gericht op een efficiënte sanering van waterbodems. KST35735 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1999 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 1

2 Achtergrond van de problematiek Het Rijk, de waterschappen de provincies en de gemeenten zijn allen als beheerders bij het verwijderen van baggerspecie betrokken. Deze partijen verwijderen tot nu toe jaarlijks ongeveer 35 miljoen m 3 baggerspecie, afkomstig van saneringen en van onderhoud van wateren en havens. De saneringen worden uitgevoerd in het kader van de Wet bodembescherming. Het betreft dan de meest verontreinigde specie die vanwege actuele risico s van de aanwezige verontreiniging verwijderd dient te worden. Het overgrote deel van de specie die verwijderd wordt betreft evenwel onderhoudsspecie om de wateren en havens in het belang van de scheepvaart en waterhuishouding op diepte te houden. Omdat een deel van de hierbij vrijkomende specie verontreinigd is draagt de verwijdering ervan evenals sanering om milieuredenen bij aan de gewenste verbetering van de waterbodemkwaliteit. Voor de afzet van verontreinigde baggerspecie is echter verwerkings- en bergingscapaciteit noodzakelijk, waarmee grote kosten gemoeid zijn. Er is thans nog onvoldoende storten verwerkingscapaciteit beschikbaar (onder meer vanwege beperkte middelen en bestaande acceptatiecriteria). Verder leggen bij de bestaande depots de vergunningen soms beperkingen op aan het storten van bepaalde soorten baggerspecie of aan de herkomst van de baggerspecie. Het Rijk verwijdert jaarlijks gemiddeld 26 miljoen kubieke meter onderhoudsbaggerspecie. Hiervan wordt ca. 20 miljoen kubieke meter als niet of licht verontreinigd materiaal op de Noordzee verspreid. Deze baggerspecie is voor het grootste deel afkomstig uit het Rotterdamse havengebied, incl. toevoerwegen. De overblijvende 6 miljoen kubieke meter onderhoudsspecie is voor het grootste deel (80 90%) zodanig verontreinigd dat het verwerkt of gestort moet worden; het resterende deel wordt hergebruikt of verspreid in zoete oppervlaktewateren. Tot op dit moment wordt er in de rijkswateren slechts op zeer beperkte schaal gesaneerd. Wel zijn een aantal stortmogelijkheden voorbereid, zodat de komende jaren ook saneringen op grotere schaal kunnen worden uitgevoerd. De waterschappen verwijderen jaarlijks 5 miljoen kubieke meter onderhoudsspecie waarmee een bedrag is gemoeid van ca. 50 miljoen gulden per jaar. Bijna een kwart van deze specie wordt toegepast of verwerkt dan wel gestort. Daarnaast verwijderen de waterschappen jaarlijks ca m 3 saneringsspecie. Het overgrote deel daarvan wordt bekostigd op basis van de bijdrage regeling van de Wet bodembescherming. Het budget voor deze bijdrage bedraagt jaarlijks 20 miljoen. De gevallen van ernstige waterbodemverontreiniging die op deze wijze worden gesaneerd worden opgenomen in het provinciale milieuprogramma. De provincies, die in een beperkt aantal wateren het vaarwegbeheer voeren, baggeren in zeer beperkte mate. Ten opzichte van de vermelde hoeveelheden bij het rijk en de waterschappen is de hoeveelheid baggerspecie uit provinciale wateren te verwaarlozen. Verder wordt ook in gemeentelijke wateren onderhoudsbaggerwerk uitgevoerd. Een landelijk beeld van de jaarlijks gebaggerde hoeveelheden is niet beschikbaar. Wel is met name in gemeentelijke wateren op grote schaal sprake van achterstallig baggerwerk. Hierop kom ik hierna nog terug. Aanpak van de waterbodemproblematiek zoals gevolgd in de achterliggende periode. In het onderstaande geef ik een kort overzicht van enkele belangrijke recent genomen maatregelen en activiteiten die zijn ondernomen om de problematiek van de verontreinigde waterbodems zo goed mogelijk aan te pakken. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 2

3 Voorbereiding voor de Vierde Nota Waterhuishouding De afgelopen periode zijn met alle betrokkenen heldere afspraken gemaakt over wat de komende jaren gedaan kan en moet worden om de problematiek verder aan te pakken. Deze afspraken zijn vastgelegd in de vierde Nota waterhuishouding. Bij de voorbereiding van de vierde Nota waterhuishouding werden een aantal varianten geschetst. Deze varianten gingen uit van gelijkblijvende normering en van de aanleg van extra bergingscapaciteit. Variabelen die voorts bij deze scenario-aanpak een rol speelden waren het tempo van saneren, of eenvoudige technieken als zandscheiden worden toegepast en als derde of extra verwerkt zou worden. De behandeling van deze varianten met belangenorganisaties en bij de waterbodem betrokken instanties en overheden leverde veel inzicht voor de in NW4 te kiezen beleidslijn. Onderzoek en bestuurlijke afspraken over de gemeentelijke baggerproblematiek Er is nog niet sprake van een gestructureerde aanpak van (onderhouds)- baggerwerk bij gemeenten. Een structurele oplossing is mogelijk door gebiedsgerichte samenwerking, stimulering van een systematische opzet en inventarisatie, verlaging van de uitvoeringskosten en een adequate financiering. Dat is de conclusie uit het onderzoeksrapport «Baggeren binnen bereik» over de gemeentelijke baggerspecieproblematiek. Dit onderzoek hebben de Ministeries van VROM en V&W in samenwerking met de VNG en andere betrokken partijen in 1997 laten uitvoeren. Het onderzoek was een vervolg op het onderzoeksrapport «Baggeren of doormodderen» van de VNG, dat een eerste inzicht bood in de problematiek van achterstallig onderhoud en de mate waarin de nautische, milieuhygiënische en waterhuishoudkundige functies worden bedreigd. Op basis van het rapport «Baggeren binnen bereik» zijn in het voorjaar van 1998 tussen de betrokken overheden bestuurlijke afspraken gemaakt, waarin de betrokken partijen (rijk, provincies, waterschappen en gemeenten) op basis van hun gemeenschappelijke belang willen bijdragen aan een gezamenlijke oplossing van de gemeentelijke baggerspecieproblematiek. De afspraken zijn erop gericht zowel ten aanzien van de financiering als ten aanzien van het realiseren van verwerkings- en stortcapaciteit meer samen te gaan werken op met name regionaal niveau. Het plan van aanpak Tien-jarenscenario, waarover ik verderop in deze brief spreek is ook mede op deze samenwerking gericht. Met de genoemde financiële impuls uit het regeerakkoord kunnen vooral wat betreft de gemeentelijke wateren de bestuurlijke afspraken voor de eerstkomende jaren nog nauwelijks worden uitgevoerd. Jaarlijkse voortgangsrapportages Ingevolge de Wet bodembescherming informeer ik u jaarlijks met het «Saneringsprogramma waterbodems Rijkswateren» gedetailleerd over de waterbodemsanering om milieuredenen in wateren, waar ik ingevolge de Wet verontreiniging oppervlaktewateren het waterkwaliteitsbeheer voer (de zg. Rijkswateren). Het saneringsprogramma geeft een nauwkeurig overzicht van de stand van de sanering in rijkswateren, waarbij onderscheid gemaakt wordt in de diverse wettelijke voorbereidings- en uitvoeringsstadia. Er zijn thans ruim 300 gevallen van ernstige verontreiniging gemeld. Hiervan zijn er tot nu toe 11 gesaneerd. Voor ruim 100 gevallen worden nu de wettelijke onderzoeken uitgevoerd. In de overige gevallen is het onderzoek nog niet begonnen, is sanering noodgedwongen uitgesteld of is het geval als niet urgent gekwalificeerd. Enkele gemelde gevallen konden bij nader inzien zonder sanering uit het programma worden verwijderd. De waterbodemsanering in regionale Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 3

4 wateren is opgenomen in de provinciale bodemsaneringsprogramma s. Deze programma s, waarin ook de landbodemsanering is opgenomen, worden door de provincies op grond van de Wet bodembescheming opgesteld. Als tweede informatiebron noem ik de jaarlijkse voortgangsrapportage over het waterbeheer door de Commissie Integraal Waterbeheer. Hierin vormt het thema waterbodems al een aantal jaren een vast onderdeel. Als derde wil ik de enquête noemen die de Unie van Waterschappen jaarlijks uitvoert onder haar leden. Deze enquête gaat specifiek over het baggeren om zowel onderhoud als saneringsredenen van door waterschappen in beheer zijnde regionale wateren. De Unie van Waterschappen publiceert jaarlijks de resultaten en geeft verwachtingen aan ten aanzien van de toekomst. Intensivering van de aanpak van problematiek In de eerste helft van 1998 hebben de bij de waterbodemsanering betrokken overheden onder auspiciën van de Stuurgroep waterbodem op grond van bestaande inventarisaties de problematiek gezamenlijk in beeld gebracht. Geconstateerd werd dat met de huidige aanpak van de waterbodems nog onvoldoende vordering kon worden gemaakt. De hoeveelheid onderhoudsspecie die wordt verwijderd is nog onvoldoende om de aanwas te kunnen bijhouden. Vooral het verwijderen van de meest verontreinigde specie loopt achter. Voorts is het tempo van het saneringsprogramma zo laag dat tot ver in de volgende eeuw ernstig verontreinigde waterbodems zullen voorkomen. De achterstanden bij zowel onderhoud als sanering zijn schadelijk zowel voor het milieu als voor de vaarweg en waterhuishoudingsfunctie en vormen een bedreiging voor deze vitale functies. Tevens leidt deze achterstand tot stagnatie bij herinrichting van het landelijk gebied, natuurontwikkeling, stedelijk waterbeheer, toerisme en recreatie. Uit de inventarisatie blijkt dat voor het oplossen van de problematiek tot 2010 een impuls nodig zou zijn van in totaal bijna f 2 miljard. De uitkomst van de inventarisatie is ondergebracht in het pakket milieu, als onderdeel van het investeringsprogramma voor de ruimtelijk-economische structuur (ICES). In het onderdeel waterbodems van dit pakket zijn de voorziene saneringen opgenomen, waarbij een onderscheid is gemaakt in rijks-, regionale en gemeentelijke wateren. De planbureaus hebben het pakket beoordeeld op legitimiteit, baten en kosten-effectiviteit van de projecten. Bij de baten is gekeken naar milieu, bereikbaarheid, waterhuishouding, recreatie en natuur. Het advies van de planbureaus was om voor de periode tot 2010 f 875 mln uit te trekken, verdeeld in f 750 mln voor rijksprojecten, f 100 mln voor regionale projecten en f 25 mln voor gemeentelijke wateren. Vanwege onvoldoende informatie werd vooral voor regionale en gemeentelijke wateren een betere onderbouwing en een nadere programmering geadviseerd. Het kabinet heeft in het regeerakkoord voor de aanpak van verontreinigde waterbodems een intensivering van in totaal f 600 mln tot 2010 opgenomen. Dit is verdeeld in 115 mln voor de kabinetsperiode en f 485 mln voor de periode De hoofdlijn voor het besteden van de extra middelen en de verdeling ervan over de begrotingen van VROM en V&W is althans voor de kabinetsperiode dat het grootste deel (f 85 mln) besteed wordt aan additionele storten verwerkingscapaciteit, f 15 mln voor gemeentelijke wateren en nog eens f 15 mln voor regionale wateren. (Zie ook de notitie «Op de drempel van de 21e eeuw: het investeringsprogramma voor de ruimtelijk-economische structuurversterking ( ) die aan de Tweede Kamer is gezonden bij brief van 23 oktober (TK verg jr , , nr. 11). De monitoring en evaluatie van de inzet van deze extra middelen, die noodzakelijk is om halverwege de regeerperiode een zgn. mid-term Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 4

5 review te kunnen houden, vormt een onderdeel van het hierna te bespreken plan van aanpak Tien-jarenscenario waterbodem. De rapportage over de inzet van de extra middelen voor waterbodems zal worden afgestemd met de monitoring die voor alle investering in ICES kader is afgesproken. Afspraken op de korte termijn. Voor de korte termijn zijn de volgende actiepunten in gang gezet. 1. Het opstellen en implementeren van een uitkeringsregeling voor de programmering en eventueel uitvoering van gemeentelijke onderhoudsbaggerwerken. De regeling betreft de middelen die voor bovengenoemd doel in het regeerakkoord opgenomen zijn (15 mln). Op grond van deze regeling zullen binnen de regeerperiode een aantal projecten aangepakt gaan worden. Als trekkers voor de regeling fungeren de Ministeries van V&W en VROM. Gereed: Het opstellen en implementeren van een uitkeringsregeling voor de programmering van sanering van waterbodems om milieuhygiënische redenen door de provincies. De regeling betreft de middelen die voor bovengenoemd doel in het regeerakkoord opgenomen zijn (5 mln). Verder is 10 miljoen bestemd voor de intensivering van deze saneringen. Nagegaan zal worden of het mogelijk en wenselijk is de regeling met de hierboven genoemde regeling voor de gemeentelijke baggerproblematiek te combineren. Trekker: het Ministerie van VROM. Gereed: Opstellen van een baggerplanning. Om voldoende grip te krijgen op het aanbod aan baggerspecie op regionaal niveau is het niet voldoende te weten waar al dan niet verontreinigde specie ligt. Ook mogelijke bestemmingen zullen in beeld moeten worden gebracht. Het landelijk overzicht zal in de periodieke voortgangsrapportage van het Tien-jarenscenario worden opgenomen. De baggerplannen worden opgesteld onder regie van de provincies met als belangrijkste partners en toeleveranciers de gemeenten en waterschappen. De baggerplannen zullen vanaf 1999 verschijnen. 4. Opstellen van een landelijk geïntegreerde rapportage. Jaarlijks wordt een geïntegreerd overzicht opgesteld van de voorgenomen saneringsprojecten in gemeentelijke, regionale en rijkswateren. Trekker: Advies en Kenniscentrum Waterbodems (AKWA). 5. Voorbereiding en bouw van additionele storten verwerkingscapaciteit. Uitbreiding van depot Averijhaven voor het ontvangen van saneringsspecie uit het Noordzee-kanaalgebied en omgeving, (Rijkswaterstaat Directie Noord-Holland, 1999). Voorbereiding en aanleg van depot Koegorspolder in Zeeland (Rijkswaterstaat Directie Zeeland, 2002) Verdere voorbereiding van depots in Limburg (Molengreend), Zuid-Holland/Noord-Brabant (gebied Hollands Diep / Haringvliet Oost) en Noord-Holland (IJmeer) Naast deze grotere depots worden regionaal ook kleinere depots ingericht. In een aantal gevallen hebben deze regionale depots primair een tussenopslag-functie. Een landelijk overzicht van de kleine depots is nog niet beschikbaar Realisatie zandverwijdering depot IJsseloog (Rijkswaterstaat, directie IJsselmeergebied, 2000). 6. Uitvoering van saneringen in rijks- en regionale wateren Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 5

6 De komende jaren worden enkele saneringen uitgevoerd waarvan de vrijkomende verontreinigde specie kan worden gestort in de depots IJsseloog en Averijhaven. Het betreft de grote sanering van het oostelijk deel van het Ketelmeer en sanering van enkele kleinere gemeentelijke (jacht)havens, Ketelhaven, Schokkerhaven en Urk. sanering van een deel van de Twenthekanalen. sanering van een deel van het Noordzeekanaal-gebied (onder andere Petroleumhaven). Naast de saneringen in rijkswateren zullen ook in regionale wateren een aantal saneringen worden uitgevoerd. De programmering van deze regionale saneringen wordt opgenomen in de provinciale saneringsprogramma s. Op dit moment zijn in ieder geval voor 1999 vanuit het budget met waterbodemsaneringsgelden voor regionale wateren de volgende saneringen voorzien: het Oosterdiep in Stadskanaal de Westvest te Goes een aantal wateren in Hilversum Leurse-Haven in Noord-Brabant de oude Lunterse Beek in Utrecht. Jaarlijks wordt een nieuwe lijst met regionale saneringsprojecten vastgesteld. 6. Onderhoud in rijks- en regionale wateren De uitvoering van onderhoudsbaggerwerk in zowel rijks- als regionale wateren zal de komende jaren onverminderd doorgaan. Daar waar ook buiten het te baggeren profiel ernstig verontreinigd materiaal wordt aangetroffen, zal nadrukkelijk worden onderzocht of tegelijk met de uitvoering van het onderhoudsbaggerwerk ook de sanering van het resterende deel ter hand kan worden genomen (samenloop). Plan van aanpak Tien-jarenscenario waterbodem voor de langere termijn (-2010) Zoals hiervoor al is aangegeven willen de bij de waterbodemproblematiek betrokken overheden de aanpak in de komende jaren gezamenlijk verder vorm geven. Deze gezamenlijke aanpak zal vooral regionaal gestalte krijgen op het gebied van verwerking en berging van de vrijkomende baggerspecie. Vanuit hun verantwoordelijkheden zullen de verschillende overheden een eigen aanpak zichtbaar moeten blijven maken, maar aanvullend daarop, en waar mogelijk in plaats daarvan, zullen in toenemende mate samenhangende planningen zichtbaar worden. Om hier de komende jaren slagvaardig invulling aan te kunnen geven wordt door de overheden op dit moment een plan van aanpak Tien-jarenscenario waterbodem opgesteld. Binnen het plan van aanpak voor het Tien-jarenscenario hebben de betrokken overheden drie concrete uitvoeringssporen gekozen: een vertaling van het huidige inzicht in de problematiek naar goed onderbouwde projectplannen alsmede een gezamenlijke samenhangende programmering van die projecten permanente platforms voor overleg, communicatie en informatievoorziening, met name op regionaal niveau gerichte planning van grootschalige, deels bovenregionale verwerkings- en stortcapaciteit en een ruimhartige openstelling daarvan voor alle overheden. Deze drie sporen worden verder uitgewerkt in het plan van aanpak Tien-jarenscenario waterbodem. Dit plan van aanpak omspant in principe de periode tot In de uitwerking wordt onderscheid gemaakt in de huidige kabinetsperiode en de periode Tevens zal een vooruitblik worden gegeven naar de periode na In het plan worden Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 6

7 concrete actiepunten opgenomen. Voor de huidige kabinetsperiode omvatten de concrete actiepunten onder meer de in de vorige paragraaf opgenomen acties voor de korte termijn. Verder zal de complete waterbodemopgave inzichtelijk worden gemaakt, zodat de reeds aan de Tweede Kamer gemelde «mid-term review» in het kader van ICES kan plaatsvinden op basis van zo concreet mogelijke informatie met het oog op de verdere inzet van extra middelen. Over de voortgang van de uitvoering van de in het Tien-jarenscenario opgenomen acties zal de Tweede Kamer periodiek worden geïnformeerd. Het opstellen van het plan van aanpak en het uitvoeren van het Tien-jarenscenario waterbodem geschiedt onder gemeenschappelijke regie van de betrokken partijen. Opdrachtgever is de Stuurgroep waterbodem. Hierin zijn de Ministeries van Verkeer en Waterstaat, van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, alsmede de Unie van Waterschappen, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Interprovinciaal Overleg vertegenwoordigd. Ook de Vereniging van Nederlandse Riviergemeenten, het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne zullen bij het opstellen en uitvoeren van het Tien-jarenscenario nauw betrokken worden. Met deze brief heb ik aangegeven hoe aan het eerste deel van het Tien-jarenscenario waterbodemsanering is vormgegeven. Zodra de samenwerking tussen alle betrokken partijen bij de verdere uitwerking van de aanpak van de waterbodems voldoende gestalte heeft gekregen zal ik u nader informeren, ik verwacht in de loop van De Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, J. M. de Vries Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 10 7