Bijlage 1. Actualisatie potentieel duurzame bronnen en bijbehorende strategie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bijlage 1. Actualisatie potentieel duurzame bronnen en bijbehorende strategie"

Transcriptie

1 Bijlage 1. Actualisatie potentieel duurzame bronnen en bijbehorende strategie Inleiding Deze bijlage is geschreven om uitvoering te geven aan motie nr. rv /3 van 11 februari 2016 met onderwerp Duurzame lokale warmtebronnen in Den Haag. Onderstaande informatie is een actualisering van de informatie die te vinden is in het rapport investeringsstrategie bronnen en infrastructuur uit 2014 (zie bijlage 1a). Dit rapport is gebruikt als basis voor het Haags Warmte Initiatief. In deze actualisatie is gekozen om breder te kijken naar duurzame bronnen dan in de motie wordt gevraagd. Er wordt inzicht gegeven in de potentiele bijdrage van bronnen aan de gehele warmtevraag. Waar nodig is de informatie afgestemd met Eneco en Uniper. Alternatieve, duurzame bronnen van hoge temperatuurwarmte. Restwarmte uit bestaande warmte/kracht centrales (WKC s) te Den Haag Dit is de huidige energievoorziening van alle genoemde warmtenetten. In een WKC wordt aardgas omgezet in elektriciteit. De daarbij vrijkomende restwarmte is te benutten voor stadsverwarming. In In het rapport investeringsstrategie bronnen en infrastructuur wordt één verduurzamingsscenario geopperd waar WKC s worden uitgebreid, om in de uitbreiding van het warmtenet te voorzien. Dit past bij een strategie waarin prioriteit gegeven wordt aan het uitrollen van het net, boven verduurzaming van de bronnen. Deze strategie volgt ook uit de backcastingstudie, omdat uitbreiding van de netten een veel grotere uitdaging is dan het verduurzamen van de bronnen. Aangezien in de motie juist wordt gevraagd om vervanging van de WKC s wordt in deze actualisatie niet verder op dit scenario ingegaan. Daar komt bij dat het verduurzamen van deze installaties door alleen groen gas te stoken ook geen wenselijke oplossing is, omdat het schaarse groen gas beter kan worden ingezet bij de laatste gebouwen waar het uitfaseren van het aardgasnet moeilijk is. De reden om de warmte-krachtcentrales in dit rapport over verduurzaming toch een plek te geven is dat veel duurzame bronnen niet goed kunnen worden opgeschaald of afgeschaald als de warmtevraag snel over de dag verandert. Een (bio)gasketel of WKC heeft het voordeel dat deze flexibel ingezet kan worden als aanvulling op de basislast uit duurzame warmtebronnen. Geothermie Geothermie is het winnen van warmte uit de ondergrond op grote diepte. Water met een temperatuur van boven de 70 graden wordt opgepompt van 2 kilometer diepte en met een warmtewisselaar overgedragen aan een warmtenet. Geothermie is de afgelopen jaren in Nederland in opkomst. In Den Haag Zuid-West is één van de eerste bronnen in Nederland gerealiseerd. Sindsdien is het totaal gegroeid naar vijftien projecten die daadwerkelijk in bedrijf zijn. Aardwarmte Den Haag is failliet gegaan. De belangrijkste factor was economisch. De businesscase richtte zich volledig op nieuwbouw. Slechts 10% van de woningen waaraan geleverd zou worden, werd gebouwd. Eneco heeft tijdens het faillissement de warmtevoorziening van het deel van het warmtenet dat reeds was gerealiseerd verzorgd en uiteindelijk dat warmtenet overgenomen uit de boedel. Ondertussen is Haagse Aardwarmte Leyweg een doorstart begonnen die zich nu ook op de bestaande bouw richt. De bron wordt in 2016 onderzocht en in 2017 in gebruik genomen. Er wordt nu al gezocht naar nieuwe afnemers en gesprekken met Eneco zijn gaande over de condities waaronder aan het bestaande net geleverd kan worden. In de omgeving van Den Haag zijn enkele geothermiebronnen in bedrijf (Pijnakker- Nootdorp (2x), Honselersdijk en De Lier). In Kwintsheul is zeer recent de boring van Natures heat begonnen. Potentiele locaties zijn er in en om Den Haag voldoende. Concreet is in de Binckhorst een reservering voor een geothermielocatie en wordt de locatie van Uniper aan de Constant Rebecquestraat vaak 1 van 8

2 genoemd. Overcapaciteit van de bronnen in de omgeving zou benut kunnen worden in het Haagse net. Provincie Zuid Holland laat het bedrijf IF-technology onderzoek doen naar de potentie van geothermie in de provincie. Naar aanleiding van de motie heeft Den Haag hetzelfde bedrijf gevraagd om een quickscan naar de mogelijkheden in Den Haag uit te voeren (zie bijlage 1b). De uitkomsten daarvan zijn nadrukkelijk positiever dan in het rapport investeringsstrategie bronnen en infrastructuur. IF-Technology ziet mogelijkheden om de vraag naar hoge-temperatuurwarmte de komende 30 jaar in te vullen met circa 12 geothermieputten van ongeveer 2 km diep. Aangevuld met elektrische warmtepompen voor de allerhoogste temperaturen en eventueel een gasketel (op biogas of bio-olie) voor de aller koudste dagen kan dit voorzien in de hoge temperatuur warmtebehoefte van Den Haag. Na een periode van 30 jaar is de ondergrond met circa 5 graden afgekoeld. Omdat tegen die tijd waarschijnlijk ook meer woningen geïsoleerd zijn, kan worden volstaan met lagere temperaturen en kan het systeem ook daarna nog door. Indien toch hogere temperaturen nodig zijn, dan is een nieuwe boring nodig. Onder de huidige marktomstandigheden en subsidie- en garantieregels van de rijksoverheid, lijken dergelijke systemen een korte terugverdientijd te hebben van rond de tien jaar. De benodigde investering per put wordt nu geraamd op ongeveer 33 miljoen euro. IF-technology benadrukt dat het hier om een quickscan gaat. Een gedetailleerder studie is nodig om deze bevindingen te nuanceren. Zo is het vinden van 12 geschikte locaties niet eenvoudig. Ook de aansluiting met het bestaande en nieuwe warmtenet verdient nader onderzoek. In het rapport word verder genoemd dat diepe geothermie (4 á 5 km) in potentie een grote bron is. In Nederland worden de eerste proeven met een boring naar deze diepte om warmte te winnen voorbereid. Minister Kamp heeft daarover de Tweede Kamer op 17 juli 2016 geïnformeerd met de brief Onderzoek financieringsinstrumentarium geothermie. IF-technology geeft aan dat het beter is om te wachten tot meer duidelijk wordt over de ondergrond op die diepte. Nu zijn deze boringen nog te risicovol. Een eerste project in het Westland is opgestart. Afhankelijk van de manier waarop de bronnen aangelegd worden, of er één of meerdere eigenaren zijn, duurt het inclusief de vergunning trajecten tussen de 10 en 20 jaar voordat er 12 bronnen gerealiseerd kunnen zijn. Restwarmte uit de regio Op dit moment wordt grootste deel van het warmtenet in Den Haag verwarmd door middel van de warmtekrachtcentrale (op basis van gas) op het Constant Rebequeplein. Door de combinatie van hoge gasprijzen en lage elektriciteitsprijzen is de Warmtekrachtcentrale (WKC) van Uniper (voormalig E.ON) verliesgevend geworden. Het contract tussen Eneco en Uniper loopt nog tot en met Het is tot nog toe onduidelijk waar Eneco hierna warmte gaat inkopen, en voor welke prijs. Als er geen alternatieve bron komt, dan is het mogelijk dat hulpketels (op gas) ingezet gaan worden, waardoor de duurzaamheid van het systeem flink verlaagd zal worden. Aanleiding Warmterotonde Cluster West Eind 2014 is door publieke en private partijen uit de regio Rotterdam en Den Haag een eerste verkennend onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van een warmtesysteem op regionale schaal: de warmterotonde, waarvan het westelijke gedeelte Cluster West is genoemd. Deze partijen hebben gelijksoortige ambities als het gaat om de verduurzaming van de warmtevoorziening van woningen, utiliteitsgebouwen en glastuinbouw en zagen mogelijkheden voor het nuttig gebruiken van beschikbare restwarmte. De nota Warmterotonde Cluster West (RIS , september 2015) beschrijft dat verkennende onderzoek. Dit was gericht op het benoemen van kansen en het vergelijkbaar maken van verschillende tracés. Deze verkenning concludeert dat een warmterotonde kansrijk lijkt en verder onderzoek naar de haalbaarheid opportuun is. 2 van 8

3 De gemeenten Delft, Den Haag, Rotterdam, Westland, de provincie Zuid- Holland, Ministerie van Economische Zaken, Eneco, Havenbedrijf Rotterdam en Warmtebedrijf Rotterdam hebben vervolgens van december 2015 tot juli 2016 samengewerkt aan gedetailleerde haalbaarheidsonderzoeken van de verschillende leiding tracés: Leiding over West (rood), Leiding door de Haven (geel) en Leiding door het Midden (blauw). Ook is een aantal overkoepelende thema s onderzocht. Onderscheid tussen de leidingen De drie transportleidingen kennen een eigen context. Zo kennen de leidingen zowel verschillende afzetmarkten (Gebouwde omgeving, glastuinbouw, industrie) als verschillende bronnen (vervanging van bestaande bronnen, uitbreiding van een bestaand netwerk of geheel nieuwe infrastructuur). Deze verschillen maken dat de uitwerking, business cases en mogelijkheden van de drie transportleidingen niet op alle onderdelen vergelijkbaar zijn. Dit komt ook terug in de resultaten van de haalbaarheidsstudies. De stuurgroep heeft daarom besloten de uitkomsten uit die studies eerst op elkaar te willen uitlijnen voordat ze openbaar gemaakt worden. Geen kolenwarmte, maar duurzame bronnen In zowel de verkennende als de haalbaarheidsfase zijn bestaande warmtebronnen het uitgangspunt geweest. Voor de Leiding door het Midden gaat het o.a. om warmte die vrijkomt op het AVR-cluster (afvalverbranding en een biomassa centrale). Den Haag neemt het standpunt in om alleen verder te werken aan de ontwikkeling van de warmterotonde als kolencentrales geen onderdeel van het systeem vormen. Alternatieve bronnen moeten het uitgangspunt zijn. Ook de restwarmte in de haven en warmte uit de afvalverwerkingsinstallatie van Rotterdam zal op termijn vervangen moeten worden door restwarmte afkomstig van niet fossiele processen en/of van geothermie (bijvoorbeeld uit Delft, Vlaardingen en het Westland). Een bronnenstrategie in combinatie met een open netwerk - om te komen van fossiel naar duurzaam is essentieel voor maatschappelijk draagvlak voor warmtelevering. Hier zal in de volgende fase een uitwerking voor gemaakt dienen te worden. Vervolg overkoepelend onderzoek Het is voor verschillende publieke partijen, los van de gesplitste aanpak op de tracés, van belang te sturen op een integrale gouvernance van de Warmterotonde Zuid-Holland. De Warmterotonde is niet het doel, maar een middel om de energietransitie te ondersteunen. Het is daarbij van belang om het grote geheel te bekijken en een duidelijke toekomstvisie te ontwikkelen, samenwerking met het Cluster Oost van de warmterotonde is daarbij essentieel omdat deze grotendeels van dezelfde bronnen uitgaan. De Provincie trekt als overkoepelend orgaan dit onderzoek. Deze werkt toe naar een voorstel om een zo efficiënt en effectief mogelijk warmtenetwerk in Zuid-Holland te realiseren. Daarbij wordt specifiek aandacht besteed aan: De technische en functionele samenhang van de reeds bestaande warmte-infrastructuur en de momenteel in ontwikkeling zijnde warmte-infrastructuur in zowel het Westen als het Oosten van Zuid-Holland, rekening houdend met huidige en toekomstige warmtebronnen en afzet; 3 van 8

4 Het marktmodel; Het eigenaarschap: een advies voor publieke partijen om al dan niet (mee) te investeren in dit systeem. Het opdrachtgeverschap voor dit overkoepelende onderzoek is belegd bij de provincie die voor de uitvoering optrekt met de verschillende gemeentes. In zes maanden komt er een advies richting de publieke partijen over deelname aan de realisatie van de warmterotonde en met essentiële voorwaarden voor de toekomstbestendigheid van het systeem. Den Haag neemt hieraan alleen deel als het uitsluiten van kolenwarmte als randvoorwaarde vast ligt. Zolang dat overkoepelende advies er nog niet is, kan nog geen goede afweging gemaakt worden over het al dan niet deelnemen aan de warmterotonde (als geheel) door Den Haag. Ook de vorm waarin dat kan, is nu nog niet duidelijk. Het lijkt daarom verstandig om nu in de coalitie te blijven totdat de gemeenteraad komend voorjaar een weloverwogen beslissing kan nemen om wel of niet deel te nemen aan de warmterotonde als geheel. Zo houden we grip op het overkoepelende onderzoek en kunnen de Haagse belangen ingebracht en verdedigd worden. Deelname aan het individuele tracé leiding door het Midden raakt hieraan, maar vraagt een eigenstandige afweging. Biomassa Energiewinning uit biomassa kan voor Den Haag op twee wijzen plaatsvinden: Vergisting van biomassa of rioolslib. Het opgevangen biogas wordt dan ofwel met warmte kracht koppeling in warmte en elektriciteit omgezet. Of het wordt opgewerkt naar aardgaskwaliteit: Groen Gas. Sinds kort zijn er proeven waar duurzame elektriciteit wordt gebruikt om groen gas te maken uit CO 2 en water. ECN heeft aangegeven dat de productie van groen gas hooguit 10% van het huidige aardgasgebruik kan vervangen. In situaties waarbij alternatieven voor aardgas (te) moeilijk zijn, is dit groene gas een relatief eenvoudig duurzaam alternatief. De installatie hoeft namelijk niet aangepast te worden. Biogas als alternatief voor aardgas heeft in Den Haag beperkt potentieel. Vanwege de overcapaciteit op de verwerkingsmarkt voor GFT is de potentie voor nieuwe vergistingsprojecten in Den Haag gering. Natte nascheiding van het afval kan mogelijk nog materiaal voor het opwekken van biomassa opleveren. Maar ook dit zal slechts in de marge bij kunnen dragen. Over de benodigde investering valt pas iets te zeggen als dit op een eerste haalbaarheid getoetst is. Qua orde grootte moet wel gedacht worden aan enkele tientallen miljoenen euro s. Verbranding (of vergassing) van biomassa Ook kan duurzame warmte geproduceerd worden door verbranding of vergassing van afvalhout, houtpellets en houtsnippers. Hiervoor geldt dat het alleen wenselijk is als de biomassa niet hoogwaardiger voor een andere toepassing inzetbaar is. Stammen, chips en snippers kunnen bijvoorbeeld ook als grondstof worden ingezet. Uit het Haagse groenonderhoud komt naast deze bruikbare stromen nog ongeveer ton snoeiafval vrij. Dat is alleen nog maar geschikt voor energieopwekking. Het grootste deel wordt nu afgevoerd naar twee afnemers die het al inzetten voor energieopwekking via verbranding en vergisting. Eneco heeft een installatie ontworpen en voorbereid om een houtafvalstroom die in Den Haag wordt verwerkt te verbranden en daarmee het warmtenet in Ypenburg te voeden. Daarmee zou GJ van de GJ die Ypenburg gebruikt kunnen worden verduurzaamd. De belangrijkste belemmering zit in regels rond de energiebelasting. Over de kosten voor deze installatie is vanuit Eneco geen informatie ontvangen. Realisatie kan inclusief vergunningen in enkele jaren. Het is technisch ook mogelijk om houtkorrels te importeren en heel Den Haag met houtstook te verwarmen. Deze grootschalige houtstook is om meerdere redenen onwenselijk: 4 van 8

5 - Het risico is groot dat de luchtkwaliteit verslechtert. Alleen met de juiste installaties, regelmatig goed onderhoud en hoge kwaliteit houtkorrels is dit in te perken. Het is bij voorbaat niet uit te sluiten dat het misgaat op één van deze punten. - De houtkorrels zouden afkomstig moeten zijn uit duurzaam beheerde bossen. Wereldwijd is echter te zien dat bossen verdwijnen voor de productie van houtkorrels. Om dat niet te verergeren is al in de energievisie gesteld dat alleen biomassa uit de regio acceptabel is. Kortom, hout(pellet)stook op kleine schaal kan dienen als duurzame warmtebron. Op grote schaal is houtstook geen duurzame bron. Zonthermie Zonnecollectoren worden in het rapport niet als alternatief benoemd. Deze zijn de afgelopen decennia echter flink ontwikkeld. Waar het systeem 20 jaar geleden alleen een simpele plaat met koperen leidingen was, zijn er nu systemen op de markt die zeer hoge temperaturen kunnen leveren. De vacuümbuiscollectoren op zwembad Overbosch zijn een mooi voorbeeld van enkele jaren geleden. Sindsdien zijn ook zonnecollectoren toegepast op het Hofbad. De markt ontwikkelt steeds efficiëntere collectoren die ook de hoge temperaturen kunnen bereiken die nodig zijn voor de bestaande warmtenetten. Opvallend is dat zonnecollectoren per vierkante meter meer energie uit de zon halen dan elektrische panelen. Panelen die zowel warmte als elektriciteit opwekken beginnen op de markt te komen. Dit is vooral voor individuele huishoudens een inzetbare warmtebron en vraagt per woning een investering tussen de 5 en 10 duizend euro omdat daar ook nog een relatief grote opslagcapaciteit voor de warmte bij hoort. Realisatie van een groot systemen duurt enkele weken maar op woningniveau is het in enkele dagen klaar. Eneco onderzoekt ook de mogelijkheden van zon-thermische energie om het warmtenet in Ypenburg mede te voeden. Dit levert vooral in de zomer een aanzienlijke vervanging van aardgas. Dit is in Nederland nog vrijwel onontgonnen terrein maar wordt bijvoorbeeld in Denemarken al veelvuldig toegepast. Vanwege het ruimtebeslag van zonthermie, zal de bijdrage van deze bron in Den Haag kleinschalig en vooral lokaal kunnen bijdragen. Warmtepompen Warmtepompen zijn apparaten die met behulp van elektriciteit een klein warmteverschil oppompen naar een groot temperatuurverschil. Tot een temperatuur van 30 á 40 graden gaat dit heel efficiënt. Warmtepompen worden al decennia ingezet. Tot voor kort bijna altijd in combinatie met warmte-koude opslag. Sinds kort zijn er ontwikkelingen: Warmtepompen kunnen hogere temperaturen bereiken Warmtepompen kunnen buitenlucht als bron gebruiken in plaats van water in de bodem Warmtepompen worden ingezet in combinatie met andere warmtebronnen. In geval van het warmtenet zou de warmtepomp in de zomer alle warmte leveren en het warmtenet bijspringen als meer warmte nodig is dan de warmtepomp efficiënt kan leveren. Deze hybride warmtepomp wordt ook met gasketels gecombineerd. Een belangrijk aandachtspunt is de elektriciteit die nodig is om de warmtepomp aan te drijven. Het elektriciteitsnet wordt zwaarder belast dan voorheen. Alleen met een slimme aansturing van de warmtepomp, waardoor ze niet precies op hetzelfde moment aanslaan, kan worden voorkomen dat het elektriciteitsnet overbelast raakt en kostbare netverzwaringen nodig zijn. Eneco heeft in Ypenburg met vier inwoners een proef gedaan, waarbij de woning niet meer werd verwarmd met het warmtenet, maar met een warmtepomp. Op zich is deze proef succesvol verlopen. Daarbij bleef echter wel een andere warmtebron nodig voor warm tapwater. De kosten voor het vervangen van een gasgestookte cv installatie door een installatie met een warmtepomp variëren, afhankelijk van de omvang, bestaande situatie en mogelijkheden voor isolatie, tussen de 5 en 30 duizend euro per woning. Zodra gebruik gemaakt wordt van (kleinschalige) collectieve bodem WKO, dalen de kosten per woning naar 5 tot 10 duizend euro. 5 van 8

6 Overtollige duurzame elektriciteit Doordat er steeds meer wind en zonne-energie wordt opgewekt, ontstaan er pieken en dalen in de elektriciteitsvoorziening. Dit gaat zover dat elektriciteit op bepaalde momenten echt overtollig kan zijn, met een negatieve elektriciteitsprijs tot gevolg. Dat wil zeggen, de afnemer krijgt betaalt om de elektriciteit van het net af te halen. Deze duurzame elektriciteit kan op zo n moment rendabel worden gebruikt om een voorraad water te verwarmen. Uniper onderzoekt de mogelijkheden om dit op grote schaal te doen aan de Constant Rebecquestraat. Daar is namelijk een groot deel van de benodigde installatie al aanwezig in de vorm van een geïsoleerd opslagvat. Lokale warmtebronnen De volgende bronnen (los van geothermie) zijn geschikt voor lokale hoge temperatuuropwekking: Hoge temperatuur zonneboilers (zonthermie), Hout- of pelletkachels. (in beperkte mate vanwege luchtkwaliteit en eisen aan herkomst hout.) Voor lokale lage temperatuuropwekking zijn de volgende bronnen geschikt: Warmtepompen (lucht/lucht, lucht/water/bodem) Warmtepompen in combinatie met warmte-koudeopslag in de bodem Zonneboilers Combinatiezonnepanelen voor warmte en elektriciteit. Kenmerkend is dat bewoners en bedrijven deze bronnen zelf realiseren. Warmte voor heel Den Haag Met bovenstaande bronnen zijn drie duurzame combinaties te maken voor de Haagse warmtevoorziening. In alle gevallen is ook energiebesparing nodig. Woningen die heel sterk nageïsoleerd kunnen worden, worden op lage temperatuur bronnen aangesloten. De rest, die in mindere mate geïsoleerd kan worden, op hoge temperatuur. In alle scenario s betreft dit hetzelfde deel van de gebouwen. A. De helft van de gebouwde voorraad kan naar verwachting op lage temperatuur bronnen aangesloten worden. De andere helft op hoger temperatuur die voor 90% met 12 geothermie bronnen opgewekt wordt en voor 10% met lokale hoge temperatuur bronnen zoals zonthermie. De geothermie wordt waar nodig aangevuld met warmtepompen en gasketels. De benodigde elektriciteit moet duurzaam opgewekt. Dit scenario betreft een volledig lokale oplossing. De afhankelijkheid van elektriciteit voor de warmtevoorziening is in dit scenario het grootst. B. 50% van de gebouwde voorraad kan naar verwachting op lage temperatuur bronnen aangesloten worden. 25% van de voorraad wordt verwarmd met geothermie ( 7 bronnen, aangevuld met elektrische warmtepompen en eventueel voor de piekmomenten gasketels). 20% wordt met restwarmte en duurzame warmte uit de regio verwarmd en de rest (5%) met lokale hoge temperatuur bronnen. Dit scenario combineert de twee grote beschikbare bronnen van warmte. Dit levert ten opzichte van de afzonderlijke bronnen een iets minder goede businesscase maar maakt verduurzaming eerder mogelijk, voorkomt afhankelijkheid van een enkel product en kan voor de klant voordeliger uitpakken omdat er sprake is van concurrentie tussen bronnen. C. 50% van de gebouwde voorraad kan naar verwachting op lage temperatuur bronnen aangesloten worden. 45% wordt met restwarmte en duurzame warmte uit de regio verwarmd en de rest (5%) met lokale hoge temperatuur bronnen. Dit scenario kenmerkt zich door een combinatie van een haalbare businesscase voor 6 van 8

7 marktpartijen (vooral Eneco) met aansluiting op meerdere bronnen. Meerdere bronnen kan positief zijn door concurrentie, maar het kost meer inspanning om de duurzaamheid van de bronnen te garanderen. Termijn van realisatie warmtebron In de motie wordt gevraagd om een termijn te noemen waarop alternatieve warmtebronnen kunnen worden gerealiseerd. Een technische termijn is bij benadering wel te geven. Tussen de diverse bronnen zit vanzelfsprekend een verschil. Zonneboilers zijn binnen enkele weken aan te sluiten, terwijl een geothermiebron misschien twee jaar kost om volledig aan te leggen. Realisatie van de warmterotonde zal nog langer in beslag nemen. Voorafgaand aan de technische aanleg is een vergunnings- en planningstraject nodig. Ook dit varieert van enkele maanden bij een eenvoudige installatie tot potentieel enkele jaren bij een restwarmtenet met tracébesluiten in diverse gemeentes, waarbij bezwaar en beroepsprocedures lang duren. Veel bepalender voor de realisatietermijn is echter de tijd die initiatiefnemers nodig hebben om tot een besluit te komen om een bron aan te leggen. Het initiatief om duurzame bronnen te realiseren ligt vooral bij marktpartijen. Alleen als er een sluitende businesscase ligt, wordt een bron aangelegd. Hierin spelen veel factoren een rol: waarde van de warmte, aantal afnemers, subsidies, technische en economische risico s, subsidies, energiebelasting etc. Onder de huidige marktomstandigheden is het aanleggen van duurzame bronnen voor marktpartijen net wel of net niet rendabel. Kenmerkend voor duurzame bronnen is dat de investering in de installatie relatief groot is en de kosten na de opstart relatief laag. De combinatie van grote investeringen, een businesscase die risico s kent en beperkte rentabiliteit, zorgt ervoor dat initiatieven op de plank blijven liggen. Strategische keuzes voor collectieve warmtenetten Den Haag heeft sinds de backcastingstudie het inzicht dat warmtenetten in de energietransitie samen met energiebesparing de hoogste prioriteit hebben. Het is in de afgelopen jaren duidelijk geworden dat de huidige marktomstandigheden niet vanzelf leiden tot uitbreiding van het warmtenet of tot de aanleg van duurzame bronnen voor het bestaande net. Met het HWI is het gelukt om hier op projectbasis enige beweging in te krijgen. Met financiële bijdragen en inhoudelijke ondersteuning van de gemeente, blijken partijen bereid om op projectbasis het warmtenet uit te breiden en duurzame bronnen aan te leggen. Met de ontwikkeling rond de warmterotonde en leiding door het midden (zie bijlage 2) lijkt daar verandering in te komen. Marktpartijen nemen zelf het voortouw om deze warmte voor Den Haag te ontsluiten. Eén conclusie is onontkoombaar voor alle opties. Er is een consortium van partijen nodig dat de investering op zich neemt. Voor geothermie is een dergelijk consortium in het verleden wel ontstaan, maar door toedoen van de economische crisis failliet gegaan. Dit leidt tot de eerste strategie: vooral de markt zijn werk laten doen en actief meewerken en (beperkt) financieel deelnemen aan kansrijke trajecten. Daarmee behoudt de gemeente invloed, zodat de belangrijkste belangen van de gemeente (duurzame bronnen, betaalbare warmte en concurrentie op het warmtenet) kunnen worden bewaakt. De uitkomst van deze strategie lijkt zich ook al af te tekenen. Omdat het onderzoek naar de leiding door het midden al ver gevorderd is en de businesscase er gunstig uitziet, ligt het voor de hand dat deze eerst gerealiseerd wordt. Daarna volgen mogelijk initiatieven voor andere bronnen. Als Den Haag meerdere bronnen wil, zal gemeente Den Haag dat zelf moeten bewaken. Voor de andere partners betekent het aansluiten van aanvullende bronnen minder inkomsten. De tweede strategie is om actief te gaan werven voor partijen die (samen met de gemeente) een geothermieproject willen starten. Daar zijn twee varianten op: 7 van 8

8 Alle bronnen komen in handen van één groot consortium. De bronnen worden fysiek gekoppeld. Daardoor is fysiek minder ruimte nodig voor backup en piekcapaciteit. Omdat één grote portefeuille van projecten ontstaat, krijgt het consortium toegang tot grote investeerders (pensioenfondsen). Risico s van individuele projecten (misboring) kunnen worden gespreid over meerdere boringen. Het leereffect binnen het consortium is groter. Het nadeel is dat er een monopolist op warmteopwekking kan ontstaan (in scenario 1, als ook de warmterotonde geen concurrentie biedt.) Dit hoeft niet erg te zijn als garanties gesteld zijn voor third party access op het warmtenet. Er kan ook voor worden gekozen om de geothermieprojecten te verdelen over meerdere partijen: er is dan meer concurrentie op prijs en keuzevrijheid voor klanten. Ook kan op kleinere schaal worden getart dan in variant 1. Een derde strategie is een combinatie van de eerste twee strategieën, met de nadelen van beide varianten, maar ook het meeste concurrentie tussen de bronnen. Deze strategie zet in op het uitgangspunt dat we alle bronnen nodig hebben en de transitie zo snel mogelijk moet starten. Daarvoor moeten we geen keuze maken, maar juist overal vol op in zetten. De totale investering in duurzame bronnen bedraagt hoe dan ook honderden miljoenen Euro s. In alle strategieën is een belangrijke vraag in hoeverre Den Haag bereid is om mee te investeren. Strategische keuzes voor lage temperatuurbronnen De lage temperatuurbronnen liggen veel dichter bij de gebouwen dan hoge temperatuurbronnen en zijn kleinschaliger. Hier is de strategie er op gericht om alle gebouweigenaren zover te krijgen dat ze een gasloos warmtesysteem installeren, met de bijbehorende vergaande isolatie. Een belangrijke strategische keuze is die tussen dwingen en/of stimuleren en faciliteren. Dwang kan door eenvoudigweg aan te kondigen dat in de nabije toekomst geen gas meer geleverd wordt. Daarbij heeft de gemeente een verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat een betaalbaar, duurzaam alternatief beschikbaar is. Om deze strategie te volgen is aanpassing van wetgeving nodig. Het alternatief is stimuleren dat gebouweigenaren een gasloze oplossing kiezen. Zodra iedereen in een bepaald gebied over is, kan het gasnet eruit. 8 van 8

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

I. Kennis te nemen van de resultaten van het verkennend onderzoek vastgelegd in de nota Warmterotonde Cluster West (september 2015).

I. Kennis te nemen van de resultaten van het verkennend onderzoek vastgelegd in de nota Warmterotonde Cluster West (september 2015). Gemeente Den Haag Ons kenmerk BSD/2015.772 RIS 286864 ONTWIKKELING WARMTEROTONDE CLUSTER WEST HET COLLEGE VAN BURGEMEESTER EN WETHOUDERS, overwegende dat: - Den Haag het doel heeft om in 2040 klimaatneutraal

Nadere informatie

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale

Nadere informatie

Mogelijke rol van Warmterotonde in Zuid-Holland

Mogelijke rol van Warmterotonde in Zuid-Holland AAN: Themagroep Energie van PvdA Duurzaam VAN: Oscar Menger, Henk Heijkers en Maarten de Groot DATUM: maart 2018 Mogelijke rol van Warmterotonde in Zuid-Holland 1 Inleiding Veel Z-Hollandse gemeenten kunnen

Nadere informatie

Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014

Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014 Haags Warmtebedrijf Tussenrapportage 12 maart 2014 Waar staan we? Plan van aanpak 12 november 2013 vastgesteld Vooronderzoeken in volle gang: Vooronderzoek gesprekken Eneco en E.on Technische visie toekomstig

Nadere informatie

DUTCH SMART THERMAL GRID. Het volledige rapport (eindconcept) en de samenvatting kunnen hier worden gedownload

DUTCH SMART THERMAL GRID. Het volledige rapport (eindconcept) en de samenvatting kunnen hier worden gedownload DUTCH SMART THERMAL GRID Het volledige rapport (eindconcept) en de samenvatting kunnen hier worden gedownload NEDERLAND 2016 Strategie voor de verduurzaming van de warmtevoorziening De Nederlandse energievraag

Nadere informatie

Ypenburg 100% duurzame warmte

Ypenburg 100% duurzame warmte Ypenburg 100% duurzame warmte Verkenning van de mogelijkheden Rotterdam, 13 november 2018 Edward.pfeiffer@rhdhv.com 06-52 01 86 58 Doelstelling van de verkenning Eneco en de Stichting Hernieuwbare Warmte

Nadere informatie

Bezoek gemeenteraad Den Haag aan WKC CR-plein

Bezoek gemeenteraad Den Haag aan WKC CR-plein Bezoek gemeenteraad Den Haag aan WKC CR-plein 25 november 2016 Doel bijeenkomst Leuke doch leerzame bijeenkomst Afstemming toekomstvisie Warmtevoorziening Den Haag Ambitie van de gemeente Huidige activiteiten

Nadere informatie

DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG

DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG Introductie Jon van Diepen Register Energie Adviseur (rea) Afgestudeerd in Business of Energy Systems (TopTech/TU Delft) Achtergrond: ICT / Financieel Analist Interessegebied:

Nadere informatie

Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland

Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal

Nadere informatie

Geothermie in de gebouwde omgeving

Geothermie in de gebouwde omgeving Geothermie in de gebouwde omgeving Ans van den Bosch Plv. Directeur Warmte en Ondergrond Programma manager Duurzame Warmte Onderwerpen 1. Klimaatakkoord 2. Geothermie in de gebouwde omgeving 3. Beleid

Nadere informatie

Duurzame warmtenetten

Duurzame warmtenetten Duurzame warmtenetten Groene Huisvesters 22 juni 2017 Jeroen Roos Inhoud 1. Opzet warmtenet 2. Soorten en maten 3. Duurzaamheid 4. Specifiek: een bron: geothermie een concept: Nul-op-de-Meter/-Rekening

Nadere informatie

Geothermie als Energiebron

Geothermie als Energiebron Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie

Nadere informatie

Warmterotonde - Cluster West

Warmterotonde - Cluster West Warmterotonde - Cluster West Resultaten verkennend onderzoek Warmte-bijdrage aan toekomstbestendige energie Nederland werkt aan een volledig duurzame energiehuishouding. In de beoogde energietransitie

Nadere informatie

Kansenstudie Aardgasloos Purmerend

Kansenstudie Aardgasloos Purmerend Kansenstudie Aardgasloos Purmerend 6 december 2016 Friso Waagmeester Peter Heijboer Transitie naar aardgasloos 1. Aanleiding en achtergronden 2. De Opgave van Purmerend 3. Scenario-analyses 4. Conclusies

Nadere informatie

Leiding door het Midden

Leiding door het Midden Leiding door het Midden Raadscommissie Leefomgeving Den Haag, 30 november 2016 Erik Burgman Projectleider 30-11-2016 Leiding door Midden 2 30-11-2016 Leiding door Midden 3 Nog een lange weg naar een gasloze

Nadere informatie

Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht

Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stan de Ranitz Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 12 mei 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte Utrecht 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) in Utrecht 3. Verdere verduurzaming

Nadere informatie

Energietransitie Glastuinbouw en warmte

Energietransitie Glastuinbouw en warmte Energietransitie Glastuinbouw en warmte Inhoud 1. Inleiding 2. Energietransitie glastuinbouw 3. Warmteclusters 1. Doel 2. Aanpak en gebieden 4. Vragen/ discussie Nationale en internationale doelen ambitie

Nadere informatie

Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling

Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling 6 maart 2017 ir. A. Schiltmans MCD Meeting Bouwcampus, Grip op de Maas (heel) kort DGO Context van gas naar warmte Welke alternatieven zijn er Grootschalige

Nadere informatie

Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein

Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte Utrecht en Nieuwegein Postbus 19020, 3001 BA Rotterdam Wethouder van Hooijdonk p/a gemeente Utrecht Postbus 16200 3500 CE Utrecht Rotterdam, 24 november 2016 Kenmerk: W&K/MvdB/20161124 Onderwerp: Routekaart Verduurzaming Stadswarmte

Nadere informatie

Gijs de Man 12 oktober 2010

Gijs de Man 12 oktober 2010 Gijs de Man 12 oktober 2010 We werken aan een beter klimaat Doel Stichting Warmtenetwerk: Bevorderen van gebruik van duurzame warmte en koude en hergebruik van restwarmte t via collectieve netten. Aanpak:

Nadere informatie

De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen

De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen 1. Waarom gaan we van het aardgas af? 2 2. Wanneer moet mijn woning aardgasvrij zijn? 2 3. Wat is de rol van de gemeente? 3 4. Hoe kan ik mijn woning

Nadere informatie

WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING. Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, 18 november 2015

WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING. Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, 18 november 2015 WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, Inhoud: In het komende half uur: Korte introductie; Rotterdamse haven, Havenbedrijf Rotterdam en pijpleidingen Deltaplan

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE TEO/WKO WARMTE EN KOUDE BEDRIJVENTERREIN MARSLANDEN Op het bedrijventerrein de Marslanden in Zwolle zijn bedrijven gevestigd, met uiteenlopende behoefte aan warmte en koeling. Vanuit gegevens over het

Nadere informatie

Routekaart verduurzaming Stadswarmte Utrecht/Nieuwegein

Routekaart verduurzaming Stadswarmte Utrecht/Nieuwegein Routekaart verduurzaming Stadswarmte Utrecht/Nieuwegein Via het warmtenet Utrecht/Nieuwegein levert Eneco stadswarmte aan ca. 50.000 woningen en gebouwen. Dit is grofweg een kwart van de gezamenlijke warmtevraag

Nadere informatie

Position paper regietafel energietransitie utrecht

Position paper regietafel energietransitie utrecht Position paper regietafel energietransitie utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Dit document beschrijft de opzet van de Regietafel

Nadere informatie

Hoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017

Hoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017 Hoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017 CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische

Nadere informatie

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. R. Klumpes (GroenLinks) (d.d. 29 februari 2016) Nummer Onderwerp Warmterotonde Zuid-Holland

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. R. Klumpes (GroenLinks) (d.d. 29 februari 2016) Nummer Onderwerp Warmterotonde Zuid-Holland van Gedeputeerde Staten op vragen van R. Klumpes (GroenLinks) (d.d. 29 februari 2016) Nummer 3148 Onderwerp Warmterotonde Zuid-Holland Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller 25 November

Nadere informatie

Benedenbuurt gasloos Afweging bronnen en systemen

Benedenbuurt gasloos Afweging bronnen en systemen Benedenbuurt gasloos Afweging bronnen en systemen Harry de Brauw, Marion van Amelrooij, Mirjam Pronk, Barry Meddeler, Maartje Feenstra Doel bijeenkomst Scenario s bepalen voor gasloze verwarming Benedenbuurt:

Nadere informatie

Technieken en financiering van de aardgasvrijoplossingen

Technieken en financiering van de aardgasvrijoplossingen Nieuwbouw is relatief eenvoudig aardgasvrij te realiseren. Er zijn grofweg twee alternatieven: - Verzwaard elektriciteitsnet met een lucht- of bodemwarmtepomp in de woning (all electric) - collectieve

Nadere informatie

Kosten en baten van warmtenetten. Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016

Kosten en baten van warmtenetten. Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016 Kosten en baten van warmtenetten Presentatie op seminar De toekomst van warmte Jeroen Roos, 30 januari 2016 Warmtenetten: vele soorten en maten Van zeer lage tot zeer hoge temperatuur Van zeer klein tot

Nadere informatie

Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft

Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Geothermie. traditioneel energiebedrijf?

Geothermie. traditioneel energiebedrijf? 31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro

Nadere informatie

Onderwerp :Besluitvorming en afstemming stedelijk beleid en warmtenet Meerwijk Datum :

Onderwerp :Besluitvorming en afstemming stedelijk beleid en warmtenet Meerwijk Datum : Bijlage 1 Onderwerp :Besluitvorming en afstemming stedelijk beleid en warmtenet Meerwijk Datum :15-01-2019 Stedelijk beleid De Energiestrategie voor Haarlem is bijna klaar. Dit onderzoek geeft de oplossingen

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

De duurzaamheid van warmtenetten

De duurzaamheid van warmtenetten De duurzaamheid van warmtenetten De duurzaamheid van verschillende warmtebronnen voor een warmtenet overzichtelijk in een CO 2 -ladder Een regionaal warmtenet in de regio Amsterdam Warmte. We kunnen niet

Nadere informatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen

Nadere informatie

Groen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?

Groen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op? Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.

Nadere informatie

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Hieronder treft u informatie over de Regietafel

Nadere informatie

NIEUWBOUW ZONDER AARDGAS VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST

NIEUWBOUW ZONDER AARDGAS VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Deze folder is een uitgave van de gemeente Winterswijk NIEUWBOUW ZONDER AARDGAS VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST NIEUWBOUW ZONDER AARDGAS; VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Per 1 juli 2018 is in heel Nederland de aansluitplicht

Nadere informatie

Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Leefomgeving BSD/ RIS juli beleidsplan Energie voor de buurt

Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Leefomgeving BSD/ RIS juli beleidsplan Energie voor de buurt Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur Joris Wijsmuller Gemeente Den Haag De voorzitter van Commissie Leefomgeving BSD/2015.602 RIS 284220 06-46166150 1 17 juli 2015 beleidsplan

Nadere informatie

Geothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet

Geothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet Geothemie Nieuwe kansen voor het warmtenet 06 54268181 1 Accelerate energy innovation Drs. Ronald den Boogert Ronald@inimpact.nl By the implementation of innovative technologies and a close cooperation

Nadere informatie

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016 Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte

Nadere informatie

Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving

Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving 25 maart 2019 Pagina 2 van 5 Ingrijpende veranderingen voor het Nederlandse energienet De energietransitie

Nadere informatie

Agenda. Strategie Cogas en speerpunten. Stadsverwarming Windmolenbroek. Toekomstige ontwikkelingen Cogas op gebied van warmtenetten

Agenda. Strategie Cogas en speerpunten. Stadsverwarming Windmolenbroek. Toekomstige ontwikkelingen Cogas op gebied van warmtenetten Stadsverwarming Windmolenbroek Agenda Strategie Cogas en speerpunten Stadsverwarming Windmolenbroek Toekomstige ontwikkelingen Cogas op gebied van warmtenetten 1 Cogas staat voor verduurzaming Strategie

Nadere informatie

Bio-energiecentrales Eindhoven

Bio-energiecentrales Eindhoven Bio-energiecentrales Eindhoven Frans Kastelijn Programmamanager Energie Gemeente Eindhoven December 2014 Inhoudsopgave 1. Algemeen 2. Duurzame energie en activiteiten op lokaal niveau 3. Bio-energie centrales

Nadere informatie

Energietransitie. 13 april 2018

Energietransitie. 13 april 2018 1 Welkom! Energietransitie 2 13 april 2018 3 2030 zonder Gronings aardgas 2040 of 2030 een klimaat neutrale stad. 2030 geen aardgas meer uit Groningen. Totaal 250.000 woningen, 30.000 bedrijfs- en nutspanden.

Nadere informatie

Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma

Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas Hans Schneider (Liander) programma Alliander en de warmtetransitie Verantwoord van het aardgas af, op naar een nieuwe (lokale) warmtevoorziening

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? Heijmans ontwikkelt op Forteneiland comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen.

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.

Nadere informatie

Duurzaam warmtenet in Ede

Duurzaam warmtenet in Ede Duurzaam warmtenet in Ede Octobre 2011 ) Direction Marketing Corporate 1 Wie zijn wij? Octobre 2011 ) Direction Marketing Corporate Structuur MPD Holding BV 80% 20% Breeveld Holding BV MPD Holding Nieuwe

Nadere informatie

Stadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam. dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015

Stadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam. dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015 Stadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015 Inhoud 1. Doelen energie- en klimaatbeleid 2. Drie knoppen om aan te draaien

Nadere informatie

Les Biomassa. Werkblad

Les Biomassa. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

2014 GreenPort NHN, All rights reserved. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede

2014 GreenPort NHN, All rights reserved. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede . 2014 GreenPort NHN, All rights reserved GEOTHERMAL OUTLOOK 2015-2017 Ronald den Boogert AGENDA Waarom nu geothermie? Stand van zaken geothermie in Nederland in 2015 2020 Voorbeelden toekomstige innovaties

Nadere informatie

Welkom WWW Themadag Verwarmen zonder gas

Welkom WWW Themadag Verwarmen zonder gas Welkom WWW Themadag Verwarmen zonder gas 26-08-2017 Waarom deze themadag? Rijk, provincies en gemeenten sturen aan op energieneutraal wonen. Als het aan de overheid ligt is in 2050 geen woning meer aan

Nadere informatie

Duurzame warmte voor de glastuinbouw

Duurzame warmte voor de glastuinbouw Duurzame warmte voor de glastuinbouw De ondernemers aan zet!!.. op zoek naar het gemeenschappelijk eigenbelang Warmte uit geothermie en biomassa Geothermie op 4km diepte Trias Westland BV Biomassa warmte

Nadere informatie

COLLEGEVOORSTEL. Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel. Te besluiten om

COLLEGEVOORSTEL. Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel. Te besluiten om COLLEGEVOORSTEL Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel Te besluiten om 1. De ambitie vast te stellen om in 2050 als Krimpen aan den IJssel energieneutraal te zijn. 2. Een stappenplan op te stellen

Nadere informatie

Uw logo. Pieter van der Ploeg. Strategie. Alliander

Uw logo. Pieter van der Ploeg. Strategie. Alliander Pieter van der Ploeg Strategie Alliander Inhoud 1. Wat is Alliander 2. Van ambitie naar concrete vraag 3. Van nu en hier naar daar en straks en hoe kom ik daar 4. Wie doen mee 5. Voorbeeld van belang van

Nadere informatie

Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Leefomgeving

Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Leefomgeving Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur Joris Wijsmuller Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag De voorzitter van Commissie Leefomgeving Uw brief van Uw

Nadere informatie

Biomassa. in het klimaatakkoord en de energietransitie

Biomassa. in het klimaatakkoord en de energietransitie Biomassa in het klimaatakkoord en de energietransitie Over Morgen Energieke ruimdenkers en versnellers. Adviseurs die zichtbare oplossingen bieden voor een betere en toekomstbestendige leefomgeving. Oplossingen

Nadere informatie

Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen

Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen Energie verduurzamen maar: Nationaal landschap leent zich minder voor zonne- en windenergie; Ondergrond minder geschikt voor WKO en geothermie; Inzet hout: beperkt

Nadere informatie

Welkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve

Welkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve Welkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve 1 29 maart 2018 Deze presentatie Doel bijeenkomst: toelichten en dialoog Ambities gemeente Den Haag Waarom Mariahoeve als pilotwijk Wat willen we bereiken

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? AM ontwikkelt in Park Centraal comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen. Deze

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK

TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK Woningbouwcoöperatie Elkien heeft voornemens om in de wijk t Eiland in Sneek 300 woningen voor een deel te slopen en voor een deel te renoveren. Daarbij is de opgave

Nadere informatie

Transitie naar een. CO -neutrale toekomst

Transitie naar een. CO -neutrale toekomst Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken

Nadere informatie

DUURZAME WARMTEVOORZIENING

DUURZAME WARMTEVOORZIENING DUURZAME WARMTEVOORZIENING Wijk van de Toekomst Xandra van Lipzig Pauline Tiecken ledenvergadering Zuidoost 20190423 Locatie: wijkcentrum De Stolp, Violierenplein 101. 24/4/19 Inhoud Verzoek om scenario

Nadere informatie

Windenergie in Almere

Windenergie in Almere In dit boekje is te vinden: Ambitie: Almere energieneutraal in 2022 Waarom deze ambitie? Hoe bereiken we de ambitie? Energie Werkt! Vergelijking met ontwikkeling zonder beleid Ambitie: Almere energieneutraal

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise

Nadere informatie

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN

TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN In gemeente Meppel is een nieuwbouwwijk van 1953 woningen gepland, die gefaseerd tussen 2014 en 2039 gerealiseerd wordt. Deels worden de kavels bouwrijp opgeleverd,

Nadere informatie

Alterna(even voor aardgas

Alterna(even voor aardgas Alterna(even voor aardgas Koken en stoken zonder aardgas Energiecafé dea, 16 mei 2017 Rokus Wijbrans, EP4B Het EP4B Team Albert van Dam, albert.vandam@ep4b.nl Marcel van der Maal, marcel.vandermaal@ep4b.nl

Nadere informatie

Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond

Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Frank Kersloot & Alex Kaat 21 april 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte in Nieuwegein 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) 3. Tarieven voor klanten 4. Afsluitkosten

Nadere informatie

Zonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013

Zonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,

Nadere informatie

Local Energy Solutions

Local Energy Solutions 24 mei 2011 Warmtelevering vanuit energiefabriek Apeldoorn Ontwikkeling van energie voor eigen gebruik naar externe levering aanleiding samenwerking warmteleiding Zuidbroek extra energie uit slachtafval

Nadere informatie

Groene Fabriek Lochem

Groene Fabriek Lochem Groene Fabriek Lochem CCS Energie, innovatief en integraal 12 adviseurs Onderwerpen Biomassa Mono-mestvergisting op de boerderij Biogasopwerking tot Groen gas Mestraffinage Houtstook / torrefactie Kennisoverdracht

Nadere informatie

Net voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl

Net voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise

Nadere informatie

Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming

Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming 26-06-2018 Wouter Schouwenberg Lieuwe Leijstra DE HISTORIE VAN ENNATUURLIJK Essent Local Energy Solutions (ELES); Een business

Nadere informatie

Kansen voor ondiepe geothermie

Kansen voor ondiepe geothermie Kansen voor ondiepe geothermie Ondiepe Geothermie Onttrekken van aardwarmte uit ondiepe formaties Diepte tot circa 1.250 meter Temperatuur 15 tot 45 C Technologie Dieptes (m) Gebruikelijke toepassing WKO

Nadere informatie

NEW BUSINESS. Guy Konings

NEW BUSINESS. Guy Konings 2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN

Nadere informatie

Stichting Stimular. Energie positieve bedrijventerreinen Special van het gas af mn. inzet van Warmtepompen. De werkplaats voor duurzaam ondernemen

Stichting Stimular. Energie positieve bedrijventerreinen Special van het gas af mn. inzet van Warmtepompen. De werkplaats voor duurzaam ondernemen Energie positieve bedrijventerreinen Special van het gas af mn. inzet van Warmtepompen Hoorn, 12 december Marc Herberigs m.herberigs@stimular.nl 010 238 28 26 Stichting Stimular De werkplaats voor duurzaam

Nadere informatie

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Nationaal Expertisecentrum Warmte maakt duurzame warmte en koude mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk In opdracht van 1 Warmte kost veel energie

Nadere informatie

Warmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk

Warmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk Warmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk Werksessie Topsector Energie 03/10/2016 Juriaan van Tilburg, Edwin van Vliet Even voorstellen > Juriaan van Tilburg 2016-heden: consultant Ecofys > Future

Nadere informatie

Commissie Ruimte Opmeer Eljo Vos-Brandjes/Marco van Soerland

Commissie Ruimte Opmeer Eljo Vos-Brandjes/Marco van Soerland Commissie Ruimte Opmeer 5-9-2017 Eljo Vos-Brandjes/Marco van Soerland Introductie HVC Opgericht in 1991 voor verwerken huishoudelijk en bedrijfsafval Ballotage overeenkomst op basis van Samen uit, samen

Nadere informatie

oppeling DE CV-KETEL ERUIT WHITEPAPER Wat zijn goede alternatieven?

oppeling DE CV-KETEL ERUIT WHITEPAPER Wat zijn goede alternatieven? oppeling WHITEPAPER DE CV-KETEL ERUIT Wat zijn goede alternatieven? Inhoudsopgave 1 Inleiding pag. 3 2 Wel of geen nieuwe cv-ketel? pag. 4 3 Alternatieve oplossingen pag. 6 4 De klant adviseren pag. 10

Nadere informatie

BENG en NTA. Stand van zaken

BENG en NTA. Stand van zaken BENG en NTA Stand van zaken Ir. Harm Valk Nieman Groep ZEN-Platformbijeenkomst 20 juni 2017 BENG, maar ook ZEN! Integraal benaderen comfort gebruik energie Werkgroep BENG Nieuwe projecten BENG vanaf het

Nadere informatie

Begrippenlijst Naar groen is goed te doen

Begrippenlijst Naar groen is goed te doen Begrippenlijst Naar groen is goed te doen Begrip Trias Energetica Toelichting De drie stappen van de Trias Energetica zijn basisvuistregels bij het duurzaam ontwerpen en verbouwen van gebouwen, ontworpen

Nadere informatie

Bewonersbijeenkomsten januari 2018

Bewonersbijeenkomsten januari 2018 Bewonersbijeenkomsten januari 2018 Op dinsdagavond 23 en vrijdagavond 26 januari organiseerde Warm in de Wijk een bewonersbijeenkomst. Doel van de bijeenkomsten was net als de vorige keer in september

Nadere informatie

Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem

Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem Warmte is belangrijker dan elektriciteit Het is afgelopen met aardgas! Bestaansrecht van warmtenetten collectieve warmtebronnen: Duurzamer en/of

Nadere informatie

Duurzame energieopties gemeente Woudrichem

Duurzame energieopties gemeente Woudrichem Duurzame energieopties gemeente Woudrichem Inleiding Er bestaan verschillende vormen van duurzame energie. Deze worden onderverdeeld in: Gebouwgebonden opties (zonne-energie, warmtepompen) Geothermische

Nadere informatie

De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster?

De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? De Warmtewet, gaan we nu echt voor besparing en verduurzaming of hebben we een bureaucratisch monster? Drs ing Teus van Eck Biomassabijeenkomst Bodegraven, 7 mei 2009 Warmte is de grootste post in de

Nadere informatie

Klankbordgroep aardgasvrij wonen

Klankbordgroep aardgasvrij wonen Klankbordgroep aardgasvrij wonen 1 e bijeenkomst klankbordgroep: Delen plan voor de komende periode Input vragen op het stappenplan Maandag 11 maart 2019 Programma 19.30 uur: Aftrap met korte terugblik

Nadere informatie

Leiden, 13 april 2015. Geacht raadslid van de gemeente Leiden,

Leiden, 13 april 2015. Geacht raadslid van de gemeente Leiden, Leiden, 13 april 2015 Geacht raadslid van de gemeente Leiden, Onze wijken Stevenshof en Roomburg zijn de twee grootste wijken in Leiden waar woningen zijn aangesloten op stadsverwarming. Uit een persbericht

Nadere informatie

Jaarplan Energie Verantwoorde Glastuinbouw: morgen groeit vandaag

Jaarplan Energie Verantwoorde Glastuinbouw: morgen groeit vandaag Jaarplan 2019 - Energie Verantwoorde Glastuinbouw: morgen groeit vandaag Nederlandse glastuinbouwbedrijven dragen in grote mate bij aan het verminderen van de CO2-uitstoot. Het komende decennium wordt

Nadere informatie

Hergebruik van warmte en/of duurzame warmte. warmte via een warmtenet. Iets voor u?

Hergebruik van warmte en/of duurzame warmte. warmte via een warmtenet. Iets voor u? Hergebruik van warmte en/of duurzame warmte via een warmtenet. Iets voor u? 26 januari 2017 Theo Voskuilen en Jeroen Roos Inhoud Wie is Alliander DGO en wie/waar bent u? Onderzoek Warmtevraag in Weert

Nadere informatie

De rol van geothermie in de verduurzaming van het vastgoed. 8 mei 2019 Saskia Hagedoorn

De rol van geothermie in de verduurzaming van het vastgoed. 8 mei 2019 Saskia Hagedoorn De rol van geothermie in de verduurzaming van het vastgoed 8 mei 2019 Saskia Hagedoorn Profiel Hydreco Geomec Lange termijn betrokken operator Financiële deelname in projecten Geothermie is corebusiness

Nadere informatie

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft

Nadere informatie

Nieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011

Nieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Nieuwe Energie Aanboren PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Verduurzaming van onze energievoorziening hapert De zekerstelling van onze energievoorziening is één van de grootste uitdagingen voor

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie