Thich Nhat Hanh. In de voetsporen van de Boeddha

Transcriptie

1

2 Thich Nhat Hanh In de voetsporen van de Boeddha Een De inwijding uitzonderlijke in het levensloop boeddhisme in van al zijn prins menselijkheid Siddhartha 3

3 1 Lopen om te lopen SVASTI, DE JONGE MONNIK, zat met gekruiste benen in de schaduw van het groene bamboebos en concentreerde zich rustig op zijn ademhaling. Hij zat zo al meer dan een uur in het bamboebosklooster te mediteren, samen met honderden andere monniken die ook aan het oefenen waren, in de schaduw van het bamboebos of onder het rieten dak van hun eigen hut. De grote leraar Gautama, door de mensen liefdevol de Boeddha genoemd, woonde in het klooster samen met ongeveer vierhonderd leerlingen. Hoewel het er druk was, was het er heel vredig. Het klooster was gelegen op zestien hectaren land, waar vele soorten sierlijke bamboe uit heel Magadha waren aangeplant. Het bamboebosklooster, dat op niet meer dan dertig minuten lopen ten noorden van de hoofdstad Rajagaha lag, was zeven jaar tevoren door koning Bimbisara aan de Boeddha en zijn gemeenschap gegeven. Svasti wreef zijn ogen uit en glimlachte. Zijn benen deden nog wat pijn terwijl hij ze langzaam losmaakte uit de kruiszit. Hij was eenentwintig jaar; drie dagen tevoren was hij tot monnik gewijd door de eerwaarde Sariputta, een van de oudere leerlingen van de Boeddha. Tijdens de formele wijding tot monnik was Svasti s dikke bos bruine haar afgeschoren. Svasti was heel blij dat hij nu deel uitmaakte van de gemeenschap van de Boeddha. Veel monniken waren van hoge afkomst, bijvoorbeeld de eerwaarde Nanda, de broer van de Boeddha, en Devadatta, Anuruddha en Ananda. Hoewel Svasti nog niet aan deze mannen was voorgesteld, waren ze hem van veraf al wel opgevallen. Je kon hun voorname voorkomen duidelijk herkennen, ook al liepen ze rond in verschoten gewaden. Het zal nog wel een tijd duren voordat ik met mannen van zo n hoge afkomst bevriend kan raken, dacht Svasti. Maar alhoewel de Boeddha zelf de zoon van een koning was, voelde Svasti tussen hen beiden toch helemaal geen kloof. Svasti was een onaanraakbare, lager dan de laagste en armste kaste volgens het discriminerende stelsel dat in die tijd onder 11

4 de mensen van India gold. Meer dan tien jaar lang had hij waterbuffels gehoed, maar nu woonde en oefende hij al sinds twee weken samen met monniken uit alle kasten. Ofschoon iedereen heel aardig voor hem was, warm naar hem glimlachte en diep voor hem boog, voelde hij zich nog niet zo erg op zijn gemak. Hij had het gevoel dat het nog wel jaren zou kunnen duren voordat hij zich hier helemaal thuis zou voelen. Opeens kwam er diep vanbinnen een brede glimlach in hem op, toen hij aan Rahula dacht, de achttien jaar oude zoon van de Boeddha. Rahula was al sinds zijn tiende jaar novice in de kloostergemeenschap en binnen twee weken waren Rahula en Svasti dikke vrienden geworden. Rahula was ook degene die Svasti had geleerd hoe hij zijn ademhaling kon volgen bij het mediteren. Rahula begreep goed wat de Boeddha onderwees, hoewel hij nog niet formeel tot monnik gewijd was. Hij zou tot zijn twintigste moeten wachten voor het zover was. Svasti dacht terug aan de tijd, nog nauwelijks twee weken geleden, toen de Boeddha in Uruvela, zijn kleine dorpje vlak bij Gaya, langskwam om hem te vragen of hij monnik wilde worden. Toen de Boeddha bij zijn huis aankwam, was Svasti er niet. Hij was samen met zijn broer Rupak de buffels aan het hoeden. Zijn twee zusjes, Bala van zestien en Bhima van twaalf, waren er wel en Bala herkende de Boeddha meteen. Ze wilde meteen wegrennen om Svasti te zoeken, maar de Boeddha zei dat dat niet hoefde. Hij en de monniken die met hem mee waren gekomen, onder wie Rahula, zouden zelf wel naar de rivier lopen om haar broer te zoeken. Het was al laat in de middag toen ze Svasti en Rupak aantroffen bij het afborstelen van hun negen buffels in de rivier Neranjara. Zodra ze de Boeddha zagen, renden de jonge mannen de rivieroever op, vouwden hun handpalmen samen in de vorm van een lotusknop en maakten een diepe buiging. Wat ben je groot geworden, zei de Boeddha en glimlachte warm naar Svasti en zijn broer. Svasti kon geen woord uitbrengen. Bij het zien van het vredige gezicht van de Boeddha, met zijn warme milde glimlach en zijn stralende ogen, schoten de tranen hem in de ogen. De Boeddha had een saffraangeel gewaad aan, gemaakt van lapjes die aan elkaar genaaid waren in het patroon van een rijstveld. Hij liep nog steeds op blote voeten, net als tien jaar geleden, toen Svasti hem niet ver van deze plek voor het eerst ontmoet had. Tien jaar geleden hadden ze samen uren- 12 IN DE VOETSPOREN VAN DE BOEDDHA

5 lang gezeten op de oevers van de Neranjara en in de schaduw van de Bodhiboom, slechts tien minuten lopen van de rivier. Svasti keek even naar het groepje van ongeveer twintig monniken dat achter de Boeddha stond en zag dat ook zij op blote voeten liepen en gekleed waren in van lapjes gemaakte gewaden van dezelfde kleur als dat van de Boeddha. Maar toen hij wat beter keek, zag hij dat de pij van de Boeddha een hand langer was dan die van de andere monniken. Naast de Boeddha stond een novice van ongeveer dezelfde leeftijd als Svasti, die hem recht aankeek en naar hem glimlachte. Boeddha streelde Svasti en Rupak zachtjes over hun hoofd en zei dat hij even langs zou komen op de terugweg naar Rajagaha. Hij zei dat hij best kon wachten totdat Svasti en Rupak klaar waren met het baden van de buffels, zodat ze allemaal samen naar Svasti s rieten hutje terug konden lopen. Op de wandeling terug stelde de Boeddha Svasti en Rupak voor aan zijn zoon Rahula, de jonge novice die zo stralend naar Svasti geglimlacht had. Rahula was drie jaar jonger dan Svasti, maar ze waren even groot. Hij was een samanera, een novice, maar hij zag er bijna net zo uit als de oudere monniken. Rahula kwam tussen Svasti en Rupak in lopen, hij gaf zijn bedelnap aan Rupak en sloeg zijn armen liefdevol om de schouders van zijn twee nieuwe vrienden. Hij had van zijn vader al zoveel over Svasti en zijn familie gehoord dat hij het gevoel had dat hij ze al jaren kende. De broers koesterden zich in de warmte van Rahula s liefde. Nadat ze bij Svasti s huis aangekomen waren, nodigde de Boeddha hem uit om zich bij de gemeenschap van monniken aan te sluiten en bij hem de Dharma, de weg van begrip en liefde, te komen bestuderen. Toen hij de Boeddha tien jaar geleden voor het eerst ontmoette, had Svasti die wens geuit en de Boeddha had erin toegestemd Svasti als leerling aan te nemen. Nu Svasti eenentwintig was, was de Boeddha teruggekomen. Hij was zijn belofte niet vergeten. Rupak leidde de buffels terug naar meneer Rambhul, hun eigenaar. De Boeddha ging op een krukje voor Svasti s hut zitten en de monniken gingen achter hem staan. Svasti s kleine huisje, dat van aarde gemaakt was en een rieten dak had, was niet groot genoeg voor iedereen om binnen te zitten. Bala zei: Svasti, ga maar met de Boeddha mee. Rupak is veel sterker dan jij was toen je met het hoeden van buffels begon, en ikzelf ben heel goed in staat om het huishouden te doen. Jij hebt tien jaar lang voor ons gezorgd en nu kunnen we best op eigen benen staan. Lopen om te lopen 13

6 Bhima, die naast de regenton zat, keek zonder een woord te zeggen op naar haar zuster. Svasti keek naar Bhima. Het was een lief klein meisje. Toen Svasti de Boeddha voor het eerst ontmoette was Bala zes, Rupak drie en Bhima nog een baby. Bala kookte voor hun gezinnetje terwijl Rupak in het zand speelde. Zes maanden na de dood van hun vader was hun moeder bij de bevalling overleden en Svasti, van nauwelijks elf, werd hoofd van het huishouden. Hij vond een baan als waterbuffelhoeder en omdat hij een harde werker was verdiende hij genoeg om voor zijn gezin het eten op tafel te brengen. Hij kreeg het zelfs voor elkaar om buffelmelk mee naar huis te brengen voor de kleine Bhima. Bhima begreep dat Svasti zich afvroeg wat er in haar omging en glimlachte. Ze aarzelde even, en zei toen zacht: Svasti, ga maar met de Boeddha mee. Ze wendde haar hoofd af om haar tranen te verbergen. Bhima had Svasti zo vaak horen zeggen dat hij bij de Boeddha wilde studeren en ze gunde het hem ook echt, maar nu het ogenblik gekomen was, kon ze haar verdriet toch niet verbergen. Net op dat moment kwam Rupak terug uit het dorp en toen hij Bhima s woorden Ga maar met de Boeddha mee hoorde, begreep hij dat de tijd aangebroken was. Hij keek Svasti aan en zei: Ja, Svasti, ga maar met de Boeddha mee, en toen werden ze allemaal stil. Rupak keek de Boeddha aan en zei: Eerwaarde Heer, ik zou het fijn vinden als Svasti bij u zou mogen komen studeren. Ik ben nu oud genoeg om voor ons gezin te zorgen. Rupak draaide zich om naar Svasti en hij hield zijn tranen in terwijl hij zei: Maar vraag de Boeddha of je alsjeblieft af en toe bij ons langs mag komen. De Boeddha stond op en streelde zachtjes Bhima s haar. Kom kinderen, eet nu lekker wat. De monniken en ik zullen vannacht onder de Bodhiboom rusten en morgenvroeg kom ik terug om Svasti af te halen en samen naar Rajagaha te gaan. Bij de poort keek de Boeddha nog even om naar Svasti en zei: Je hoeft morgen niets mee te nemen, alleen de kleren die je draagt. De vier broertjes en zusjes bleven die avond tot laat op. Als een vader die op het punt van vertrekken staat gaf Svasti hun zijn laatste raadgevingen, hoe ze het beste voor elkaar en voor het huishouden konden zorgen. Daarna omhelsde hij hen lange tijd een voor een. De kleine Bhima kon haar tranen niet langer bedwingen en snikte het uit toen haar oudste broer haar in zijn armen hield. Maar ten slotte keek ze op, ademde diep en glimlachte hem toe. Ze wilde Svasti niet verdrietig 14 IN DE VOETSPOREN VAN DE BOEDDHA

7 maken. De olielamp gaf maar schemerig licht, juist genoeg voor Svasti om haar glimlach te kunnen zien en het maakte hem blij. De volgende ochtend vroeg kwam Sujata, Svasti s vriendin, afscheid nemen. De avond tevoren had ze, op weg naar de rivier, de Boeddha ontmoet en hij had haar verteld dat Svasti zich bij de monnikenorde zou aansluiten. Sujata, de dochter van het dorpshoofd, was twee jaar ouder dan Svasti en ook zij had Gautama leren kennen voordat hij de Boeddha werd. Sujata gaf Svasti een potje geneeskrachtige kruiden om mee te nemen. Ze praatten kort met elkaar totdat de Boeddha en zijn leerlingen kwamen. Svasti s broer en zijn zusjes waren al op om hun broer uit te zwaaien. Rahula had voor ieder van hen een vriendelijk woord en spoorde hen aan om sterk te zijn en goed voor elkaar te zorgen. Hij beloofde dat hij hen in Uruvela zou komen opzoeken wanneer hij maar in de buurt was. Svasti s gezin en Sujata liepen met de Boeddha en de monniken mee naar de rivieroever; daar vouwden ze hun handen samen om de Boeddha, de monniken, Rahula en Svasti vaarwel te zeggen. Svasti voelde zich angstig en tegelijkertijd blij. Zijn maag kneep samen. Dit was de eerste keer dat hij Uruvela verliet. De Boeddha zei dat ze er tien dagen over zouden doen om Rajagaha te bereiken. De meeste mensen deden er korter over, maar de Boeddha en zijn monniken liepen langzaam en volkomen op hun gemak. Naarmate Svasti s pas langzamer werd, kwam zijn hart tot rust. Hij liet zich in vol vertrouwen leiden door de Boeddha, de Dharma en de Sangha, want dit was nu zijn levensweg. Hij draaide zich nog eenmaal om voor een laatste blik op het enige land en het enige volk dat hij kende, en hij zag Sujata en zijn gezin alleen nog als stipjes, nauwelijks zichtbaar in de schaduw van de bomen in het bos. Het scheen Svasti toe dat de Boeddha alleen maar liep om van het lopen te genieten en dat hij zich helemaal geen zorgen maakte of hij wel ergens aan zou komen. En zo liepen alle andere monniken ook. Niemand leek gespannen of ongeduldig om op de plaats van hun bestemming aan te komen. Iedereen liep met langzame, evenwichtige en vredige stappen. Het was alsof ze samen gezellig een eindje om liepen. Hoewel ze elke dag een flinke afstand aflegden, leek nooit iemand vermoeid. Elke morgen stopten ze in het dichtstbijzijnde dorp om te bedelen. Ze liepen in een rij door de straten met de Boeddha voorop en Svasti als Lopen om te lopen 15

8 laatste, vlak achter Rahula. Ze liepen rustig en waardig, genietend van iedere ademhaling en van elke stap. Af en toe stonden ze stil terwijl dorpelingen voedseloffers in hun bedelkom legden. Een paar dorpelingen knielden eerbiedig langs de kant van de weg. Terwijl de monniken de offers van de mensen in ontvangst namen zeiden ze zachtjes een gebed voor hen op. Na het bedelen liepen ze langzaam het dorp uit om een plaats te zoeken onder een paar bomen of in een weiland om te eten. Ze gingen in een kring zitten en deelden het voedsel eerlijk; ze letten erop dat iedereen, ook degenen die bij het bedelen maar weinig ontvangen hadden, genoeg kreeg. Rahula vulde een kan met water uit een beek in de buurt en bracht hem eerbiedig naar de Boeddha. De Boeddha bracht zijn handpalmen bij elkaar in een vorm die op een lotusknop leek, en Rahula goot het water over de Boeddha s handen om ze schoon te spoelen. Daarna deed hij hetzelfde voor alle anderen, met Svasti als laatste. Omdat Svasti zelf nog geen kom had, legde Rahula de helft van zijn eigen voedsel op een versgeplukt bananenblad en gaf dat aan zijn nieuwe vriend. Voordat ze gingen eten vouwden de monniken hun handen en zeiden samen een dankgebed op. Daarna aten ze elke hap in stilte en in volle aandacht op. Na het eten deden sommige monniken loopmeditatie, sommige zitmeditatie en weer andere een dutje. Toen het heetste deel van de dag voorbij was gingen ze weer op weg en liepen door tot het bijna donker was. Diep in het bos waren de beste rustplaatsen voor de nacht en ze liepen daarom altijd door totdat ze een goede plek gevonden hadden. Elke monnik had zijn eigen meditatiekussen bij zich en velen zaten de halve nacht met gekruiste benen in de lotuszit voordat ze hun gewaden uitspreidden en gingen slapen. Ook had elke monnik twee gewaden bij zich, dat wat hij aanhad en nog een ander, om zich te beschermen tegen de wind en de kou. Svasti deed net als iedereen zitmeditatie en hij wende er al snel aan op de grond te slapen en een boomwortel als kussen te gebruiken. Toen Svasti de volgende ochtend wakker werd, zag hij dat de Boeddha en een heel stel monniken, diepe kalmte en waardigheid uitstralend, al vredig zaten te mediteren. Zodra de zon aan de horizon verscheen vouwde elke monnik zijn extra gewaad op, pakte zijn kom en ging op pad. Overdag wandelend en s nachts rustend deden ze er tien dagen over om Rajagaha, de hoofdstad van Magadha, te bereiken. Het was voor het 16 IN DE VOETSPOREN VAN DE BOEDDHA

9 eerst dat Svasti in een stad was. Wagens, met paarden bespannen, wrongen zich door straten met aan weerszijden overvolle huizen. Overal hoorde je geroep en gelach. Maar de stille stoet monniken trok verder, net zo vredig als toen ze op hun gemak langs de rustige rivieroevers of tussen de rijstvelden op het land liepen. Een paar stedelingen hielden even hun pas in om naar hen te kijken; een enkeling herkende de Boeddha en boog diep om zijn eerbied te tonen. De monniken zetten hun rustige optocht voort totdat ze aankwamen in het bamboebosklooster, net buiten de stad. Het nieuws dat de Boeddha terug was verspreidde zich snel door het hele klooster en in een oogwenk kwamen bijna vierhonderd monniken bij elkaar om hem thuis welkom te heten. De Boeddha zei niet veel, maar vroeg ieder hoe het met hem was en hoe het met zijn meditatiebeoefening ging. Hij vertrouwde Svasti toe aan Sariputta, die ook Rahula s geestelijke leraar was. Sariputta was de novicemeester van het Bamboebosklooster; hij had de supervisie over de studie van bijna vijftig jonge monniken, die zich allemaal pas in de laatste drie jaar bij de gemeenschap aangesloten hadden. Een monnik die Kondanna heette was abt van het klooster. Rahula kreeg de opdracht om Svasti wegwijs te maken in de gewoonten van het kloosterleven hoe hij moest lopen, zitten, staan, anderen groeten, hoe hij loop- en zitmeditatie moest doen en zijn ademhaling in volle aandacht kon volgen. Hij leerde Svasti hoe hij de monnikspij moest dragen, en ook om voedsel te bedelen, gebeden op te zeggen en zijn kom af te wassen. Om dat allemaal zo goed mogelijk te kunnen leren, week Svasti drie dagen lang niet van de zijde van Rahula. Rahula bracht Svasti dit alles met veel enthousiasme bij, maar toch wist Svasti dat hij nog jaren zou moeten oefenen voordat het hem allemaal ontspannen en natuurlijk af zou gaan. Na deze eerste instructies nodigde Sariputta Svasti uit in zijn hut en legde hem de leefregels van een monnik uit. Een monnik was iemand die zijn gezin verliet om de Boeddha als leraar te volgen, de Dharma als het pad dat naar verlichting leidt en de Sangha als de gemeenschap die je op dat pad steunt. Het leven van een monnik was heel eenvoudig en nederig. Het bedelen om voedsel hielp nederigheid te ontwikkelen en was ook een middel om met anderen in contact te komen en hen te helpen de weg van liefde en begrip die de Boeddha onderwees, te zien. Lopen om te lopen 17

10 Tien jaar tevoren, onder de Bodhiboom, hadden Svasti en zijn vrienden de Boeddha al over het pad van verlichting horen spreken als het pad van liefde en begrip; daarom kon hij nu alles wat Sariputta hem vertelde gemakkelijk volgen. Sariputta s gezicht zag er ernstig uit, maar zijn ogen en zijn glimlach straalden grote warmte en groot mededogen uit. Hij vertelde Svasti dat hij tijdens een wijdingsplechtigheid formeel opgenomen zou worden in de gemeenschap van monniken en leerde Svasti wat hij dan zou moeten zeggen. Sariputta zelf leidde de inwijdingsplechtigheid in het bijzijn van een twintigtal monniken. De Boeddha en Rahula waren er ook, wat Svasti nog blijer maakte dan hij al was. Sariputta zei in stilte een gatha een kort gedicht en schoor toen enkele lokken van Svasti s haar af. Daarna gaf hij het scheermes aan Rahula, die Svasti s hoofd helemaal kaalschoor. Sariputta gaf Svasti drie gewaden, een kom en een waterfilter. Omdat hij al van Rahula had geleerd hoe hij het gewaad moest dragen, trok Svasti het zonder moeite aan. Hij boog voor de Boeddha en de andere aanwezige monniken om uiting te geven aan zijn diepe dankbaarheid. Later in de ochtend ging Svasti voor het eerst als gewijde monnik mee uit bedelen. De monniken van het Bamboebosklooster liepen in verschillende kleine groepjes Rajagaha in. Svasti maakte deel uit van de groep die door Sariputta geleid werd. Toen hij nog maar een paar stappen buiten het klooster had gezet, bracht Svasti zich in herinnering dat bedelen een middel was om de weg van liefde en begrip te verwerkelijken. Hij begon zijn ademhaling te volgen en nam elke stap rustig en in volle aandacht. Rahula liep achter hem. Hoewel hij nu monnik was, wist Svasti dat hij heel wat minder ervaring had dan Rahula en daarom nam hij zich uit de grond van zijn hart voor nederigheid en deugdzaamheid in zichzelf te ontwikkelen. d 18 IN DE VOETSPOREN VAN DE BOEDDHA