De Exportindex MKB. Bronnen en methodologie. drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven drs. D. Snel

Transcriptie

1 De Exportindex MKB Bronnen en methodologie drs. P. Gibcus drs. W.H.J. Verhoeven drs. D. Snel Zoetermeer, juli 2007

2 Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond Doel en onderzoeksvragen Leeswijzer 5 2 Databronnen Inleiding CBS Kamers van Koophandel (ERBO) CPB, OECD en Eurostat Europese Commissie (Observatory of European SMEs) TNS Nipo EIM Samenvatting 24 3 Methode van vaststelling exportpositie MKB Inleiding Exportpositie MKB in de bronnen Vaststelling aantal exporteurs Vaststelling directe export Vaststelling exportquote Vaststelling indirecte export Vaststelling exportpotentieel Betrouwbaarheid Samenvatting 33 Bijlagen I Definities gehanteerde begrippen 35 II Sectorindeling 39 III Tabellen exportgegevens uit diverse bronnen 41 3

4

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Het Ministerie van Economische Zaken heeft goede cijfers van het MKB (ondernemingen met minder dan 250 werkzame personen) nodig over zakendoen in het buitenland voor de beleidsvoering. Een veel gebruikte maatstaf om het zakendoen van bedrijven in het buitenland te meten is de export. Over export doen veel cijfers de ronde. Aantallen exporteurs en exportniveaus worden verzameld door diverse organisaties voor verschillende doeleinden. De belangrijkste bronnen zijn het CBS (Nationale Rekeningen, Statistiek van de buitenlandse handel en deels Productiestatistiek), de Kamer van Koophandel (ERBO), de Europese Commissie (European Observatory for SMEs), TNS NIPO (Business Monitor) en EIM (Kleinschalig Ondernemen en MKB-Beleidspanel). De aantallen exporteurs en exportniveaus lopen vaak sterk uit elkaar. De achtergrond van de verschillen is onduidelijk. Voor beleidsmakers is het daarom lastig de juiste cijfers te kiezen om beleid te formuleren. Het Ministerie van Economische Zaken wil voor de export graag eenduidige cijfers hebben waarmee consequent naar buiten kan worden getreden. In het bijzonder is het ministerie geïnteresseerd in de exportpositie van het MKB. 1.2 Doel en onderzoeksvragen Het ministerie heeft EIM gevraagd om de exportpositie van het MKB in kaart te brengen. Vervolgens wil het ministerie een indexcijfer ontwikkelen dat de export van het MKB monitort, namelijk de Exportindex MKB. In dit rapport draait het om de bronnen en de methodologie voor het vaststellen van de exportpositie van het MKB. In het rapport De Exportindex MKB: ontwikkelingen wordt de exportpositie van het MKB in kaart gebracht en wordt de Exportindex MKB geïntroduceerd. Gezien de beschreven achtergrond en het behalen van het beoogde doel is deze rapportage gericht op het beantwoorden van de volgende onderzoeksvragen: 1 Wat is de achtergrond van de verschillen in exportcijfers die de diverse bronnen laten zien? 2 Welke bronnen zijn geschikt voor het bepalen van de exportpositie van het MKB? 3 Hoe kan de ontwikkeling van de exportpositie van het MKB worden vastgesteld? 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 worden diverse bronnen onder de loep genomen. Voor iedere bron wordt naar de grondslag van export gekeken. Tevens kijken we of er in de bron onderscheid aanwezig is naar grootteklasse en/of sector. Uiteindelijk worden een aantal bronnen geselecteerd om de exportpositie van het MKB in kaart te brengen. Door diverse bronnen te combineren wordt de methode van vaststelling van de exportpositie MKB uiteengezet in hoofdstuk 3. Voor een overzicht van de definities van de gehanteerde begrippen wordt verwezen naar bijlage I. De gehanteerde sectorindeling in deze rapportage staat vermeld in bijlage II. Exportcijfers uit diverse bronnen worden gepresenteerd in bijlage III. 5

6

7 2 Databronnen 2.1 Inleiding Diverse bronnen publiceren cijfers over export. Het begrip export heeft in de statistieken geen eenduidige betekenis. De cijfers over export die in omloop zijn verschillen dan ook sterk (zie bijlage III). Bovendien geeft niet iedere bron gegevens naar grootteklasse, waardoor de exportpositie van het MKB niet kan worden vastgesteld. In sommige bronnen wordt geen onderscheid gemaakt naar sector. In de statistieken worden meerdere grondslagen gehanteerd om de exportomvang aan te geven. Globaal zijn er drie grondslagen voor export die met name op sectorniveau aanleiding geven tot grote verschillen: 1 De export van goederen en diensten Bij de export van goederen en diensten is de ingang niet het exporterende bedrijf of de sector, maar de goederen- en dienstensoort. De herkomst kan zelfs invoer zijn. 2 De bestemming van de in Nederland geproduceerde goederen en diensten Het betreft hier de productie van goederen en diensten, die ongeacht het exportkanaal, naar het buitenland verdwijnt. De ingang is hier niet het exporterende bedrijf, maar de sector die de goederen en diensten produceert. In de handelssectoren wordt de brutomarge van de handelsverkopen als de waarde van de dienstverlening aangemerkt. 3 Directe export (de door ondernemingen naar het buitenland gefactureerde omzet) Het betreft hier het deel van de omzet van de goederen en diensten dat door de bedrijven zelf aan het buitenland zijn verkocht. De ingang is hier het exporterende bedrijf. Bij grondslag 1 is de MKB-export niet vast te stellen; bronnen die zich onder deze grondslag scharen, vallen daarom af voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. Voor grondslag 2 kan de goederen- en dienstenstroom van het MKB naar het buitenland nog wel benaderd worden, maar er is geen relatie tussen export en exporteur. Immers, een MKB-sector, bijvoorbeeld de MKB-industrie, kan wel goederen en diensten produceren die uiteindelijk bestemd zijn voor de buitenlandse markt, maar hoeft deze niet zelf te exporteren. Voor het doel van dit beoogde onderzoek is alleen grondslag 3 bruikbaar. Alleen hier zijn export en exporteur aan elkaar te koppelen en kan de door de MKB-ondernemer zelf verzorgde export worden vastgesteld. Niet alle goederen en diensten die uitgevoerd worden, zijn in Nederland geproduceerd. Zij kunnen via Nederland vervoerd worden en daarbij (tijdelijk) eigendom worden van een ingezetene, zonder dat industriële bewerking heeft plaatsgevonden. Dit wordt ook wel de wederuitvoer genoemd. Vooral in de groothandel en het transport treedt wederuitvoer op. Bedrijven in deze sectoren factureren wel de omzet aan het buitenland. Vooral bij grondslag 3 speelt deze wederuitvoer een rol. EIM heeft diverse bronnen bestudeerd die cijfers over export publiceren. Voor iedere bron wordt in dit hoofdstuk een overzicht gegeven van de grondslag, de aanwezige gegevens, de wijze van dataverzameling, de sectoren, de grootteklas- 7

8 sen en de aanwezige jaren. Bij iedere bron wordt aangegeven in hoeverre deze geschikt is om de exportpositie van het MKB in kaart te brengen. De bronnen zijn in paragraaf 2.2 het CBS (Statistieken van de internationale handel, Nationale Rekeningen, Productiestatistieken), in paragraaf 2.3 Kamers van Koophandel (ERBO), in paragraaf 0 CPB, OECD en Eurostat, in paragraaf 4.5 de Europese Commissie (European Observatory of SMEs), in paragraaf 2.6 TNS Nipo (Business Monitor) en ten slotte in paragraaf 2.7 EIM (Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in Sectoren, Exportthermometer, MKB Beleidspanel, Starters- en jongebedrijvenpanels). 2.2 CBS Bij het CBS zijn diverse statistieken die gegevens over export publiceren, namelijk Statistiek internationale handel, Internationale handel in diensten, Nationale Rekeningen en Productiestatistieken. Statistiek Internationale handel in goederen De export in de Statistiek internationale handel betreft de export van goederen (zie Tabel 1) en valt onder grondslag 1 (export van goederen en diensten). Export is hier gedefinieerd als alle goederen die bestemd zijn voor gebruik of verbruik buiten Nederland. De Statistiek internationale handel maakt geen onderscheid naar grootteklasse. Ook wordt in deze statistiek de export niet gepresenteerd per sector, maar naar de verschillende handelsstromen 1 en goederensoorten die Nederland verlaten. Tevens speelt de bestemming van de goederen een belangrijke rol. De export van sectoren kan op basis van de gepubliceerde statistiek hier niet getraceerd worden. Dit kan slechts zeer grof op indirecte wijze door een koppeling van goederen en diensten met sectoren. Bedrijven zijn ingedeeld naar hun hoofdactiviteit, maar oefenen daarnaast veelal ook nevenactiviteiten uit. De omvang van deze nevenactiviteiten is doorgaans niet bekend uit de statistieken. Ook is niet bekend of de goederen geëxporteerd zijn door bedrijven die deze goederen hebben geproduceerd, dan wel via een intermediair (groothandel) plaatsvinden. Een ander aspect dat in de Statistiek internationale handel een rol speelt is de wederuitvoer. De export omvat in deze statistiek ook de export van goederen die eerst zijn ingevoerd en later weer het land verlaten. In de toekomst is het wellicht mogelijk de Statistiek internationale handel te koppelen aan bedrijven waardoor een onderscheid naar grootteklassen is aan te brengen. Momenteel wordt dit nog onderzocht. Conclusie: In de Statistiek internationale handel is geen sprake van directe export en zijn gegevens naar grootteklasse niet aanwezig. Deze statistiek is daardoor niet geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. 1 Voor een uitgebreide beschrijving van de diverse handelsstromen in de Statistiek internationale handel zie: Roos, J., Internationale handelsstromen en de statistiek, CBS, Voorburg/Heerlen, 6 januari

9 Tabel 1 Export in Statistiek internationale handel in goederen (CBS) Item Omschrijving Grondslag De export van goederen. Alle goederen die bestemd zijn voor gebruik of verbruik buiten Nederland. Het gaat daarbij om goederen die in ons land vervaardigd zijn, dan wel om goederen die hier oorspronkelijk zijn ingevoerd. Tot de uitvoer behoren ook tijdelijk uitgevoerde goederen die in opdracht van een ingezetene in het buitenland een behandeling ondergaan (passieve loonveredeling). De statistische waarde is de waarde van de goederen op het moment dat deze de grens passeren. Bij uitvoer gaat het om de waarde van de goederen inclusief vracht- en verzekeringskosten tot aan de Nederlandse grens. De gegevens zijn gebaseerd op de SITC-indeling (Standard International Trade Classification). Gegevens Export goederen: niveaus, waardemutaties, prijsmutaties en volumemutaties. Onderscheid naar handelsstromen, goederengroepen en bestemmingen. Wijze van verzameling Voor de handel met de EU-lidstaten (intrahandel) wordt gebruik gemaakt van een CBS-enquête op basis van vrijstellingen, d.w.z. alle ondernemingen met handel binnen de EU boven de vrijstellingsdrempel zijn opgaveplichtig aan de statistiek van de Internationale handel. Bedrijven kunnen direct aan het CBS of via de douane rapporteren. De vrijstellingsdrempel verandert van jaar tot jaar. Zo lag de drempel in 2004 op en was deze in 2005 verhoogd naar euro 1. De kleine bedrijven zijn vrijgesteld van het doen van een opgave voor de handel met de EU. Voor de handel met de niet-eu-landen (extrahandel) ontvangt het CBS de gegevens hoofdzakelijk via de douane en van directe berichtgevers. Het CBS schat op twee manieren bij voor non-respons. Voor cruciale bedrijven voor de statistiek wordt op basis van historie een waarde geïmputeerd. Deze waarde wordt verdeeld over goederengroepen en landen(groepen) waarin het betreffende bedrijf in het recente verleden heeft gehandeld. Voor minder cruciale en kleinere bedrijven wordt bijgeschat. Dit gebeurt niet op bedrijfsniveau. Responderende bedrijven binnen bepaalde categorieën worden representatief geacht voor de niet-responderende bedrijven. Sectoren Grootteklassen Jaren niet niet Statline: (maandelijkse publicatie) Bron: CBS, bewerking EIM. 1 Zie Wiel Packbier, De internationale handel in goederen van Nederland in 2005, CBS, Voorburg/Heerlen, 20 december

10 Statistiek Internationale handel in diensten Sinds het eerste kwartaal van 2003 publiceert het CBS niet alleen de internationale handel in goederen in de Statistiek internationale handel, maar ook diensten in de Statistiek Internationale handel in diensten. Voorheen werd de internationale handel in diensten door De Nederlandsche Bank samengesteld. Export is gedefinieerd als de diensten van Nederland aan het buitenland. De statistiek Internationale handel in diensten behoort tot grondslag 1 (de export van goederen en diensten). Gegevens naar grootteklasse zijn niet beschikbaar. Ook hier wordt de export niet gepresenteerd naar sector, maar naar dienstensoort en bestemming. Tabel 2 Export in Statistiek Internationale handel in diensten (CBS) Item Omschrijving Grondslag De export van diensten ofwel diensten van Nederland aan het buitenland. Gegevens Export diensten: niveaus. Uitvoer van diensten verbijzonderd naar dienstensoorten en landen en landengroepen. Wijze van verzameling Combinatie van registratie en een steekproef. Een aantal voor de Internationale handel in diensten cruciale ondernemingen wordt integraal waargenomen. In 2003 zaten 121 voor internationale diensten grote ondernemingen (GO) permanent in de waarneming. Vanaf 2004 is dit aantal uitgebreid met 51 ondernemingen en per 2005 bedraagt het 300 ondernemingen. Uit de overige bedrijven wordt een steekproef getrokken. Daarnaast is er een kader van circa bedrijfseenheden waarvan in 2003 een panel van circa 1200 bedrijfseenheden en in 2004 en 2005 een panel van 1800 resp bedrijfseenheden elk kwartaal wordt geënquêteerd. Dit SME-kader is (evenals het GO-kader) geconstrueerd op basis van aan het ABR gekoppelde bedrijfsgegevens in de DNB-registraties van de jaren 2000, 2001 en de eerste 2 kwartalen van Mede omdat niet alle DNB-gegevens gekoppeld kunnen en konden worden aan ABR-bedrijfseenheden is er bij dit SME-kader sprake van onderdekking. Daarom wordt nog een overig deel bijgeschat. Uitzonderingen zijn de cijfers over de reisverkeersdiensten, financiële diensten en overheidsdiensten. De cijfers van reisverkeersdiensten aan de uitvoerkant worden gebaseerd op de Statistiek Logies en Accommodaties (SLA) en op de prijsindexcijfers van de Nationale Rekeningen. Sectoren niet Grootteklassen niet Jaren Statline: (publicatie per kwartaal) Bron: CBS, bewerking EIM. 10

11 Conclusie: Evenals in de Statistiek internationale handel is in de Internationale handel in diensten geen sprake van directe export en zijn gegevens naar grootteklasse niet aanwezig. Ook deze statistiek is niet geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. Nationale Rekeningen De Nationale Rekeningen zijn de officiële overzichtsstatistiek van de Nederlandse economie. De statistiek speelt een centrale rol bij het vaststellen en beoordelen van het economische en monetaire beleid. De Nationale Rekeningen zijn tevens de basis voor de economische voorspellingen en analyses van het Centraal Planbureau 1. De uitvoer van goederen en diensten bestaat uit de goederen- en dienstenstromen, die door ingezetenen aan het buitenland zijn geleverd. In de Nationale Rekeningen (zie Tabel 3) wordt bij de registratie van de export voor de volgende benadering gekozen: het gaat hier niet om de vraag of producerende en dienstverlenende bedrijven hun goederen en diensten zelf exporteren, maar of hun goederen en diensten in het buitenland terechtkomen. De exportgegevens in de Nationale Rekeningen vallen onder grondslag 2 (bestemming van de in Nederland geproduceerde goederen en diensten). De consequentie van deze benadering is dat bij de landbouw, de delfstoffenwinning en de industrie naast de directe (=zelf gefactureerde) export ook de indirecte (=via intermediairs) export van binnenlandse herkomst wordt geboekt op basis van producentenprijzen. Om dubbeltellingen te voorkomen wordt de export die via intermediairs loopt (groothandel of importeurs) slechts op margebasis meegenomen. De export in de Nationale Rekeningen is uitgesplitst naar sector. Een onderscheid naar grootteklasse wordt echter niet gemaakt. Conclusie: Bij de producerende sectoren in de Nationale Rekeningen omvat de export in de producerende sectoren zowel de directe als indirecte export, terwijl de export van de handelssectoren alleen op margebasis is meegenomen. Bovendien maken de Nationale Rekeningen geen onderscheid naar grootteklasse. Dit maakt de Nationale Rekeningen niet geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. 1 Bron: CBS, Nationale Rekeningen 2005, Voorburg/Heerlen. 11

12 Tabel 3 Export in Nationale Rekeningen (CBS) Item Omschrijving Grondslag De waarde van goederen en diensten is gebaseerd op de finale bestemming. Voor de producerende sectoren betekent dit dat zowel de directe (=zelf gefactureerde) export als de indirecte (=via intermediairs lopende) export meegenomen wordt, waarbij de indirecte export gewaardeerd wordt tegen producentenprijzen, terwijl bij de (groot)handel alleen de marge op de door hen verzorgde export wordt geboekt. Gegevens Niveaus, waardemutaties, prijsmutaties en volumemutaties. Wijze van verzameling De niveaus en waardemutaties worden voor een belangrijk deel ontleend aan bronstatistieken die op elkaar worden afgestemd. De voor export relevante bronstatistieken zijn de Productiestatistieken (zie Tabel 4) en de Statistieken van de Internationale handel (Tabellen 1 en 2). De statistiek producentenprijzen wordt gebruikt bij het bepalen van prijs- en volumemutaties van goederen. De dekking van het stelsel van de producentenprijzen beperkte zich tot voor enkele jaren vrijwel geheel tot de producten die hun hoofdactiviteit hebben in de delfstoffenwinning, de industrie en de productie en distributie van elektriciteit, aardgas en water. Recent zijn er voor verschillende categorieën zakelijke diensten producentenprijzen ontwikkeld. Daarnaast worden gegevens opgevraagd bij maatschappelijke instellingen, zoals de Kamer van Koophandel, ANWB of Consumentenbond. Voor de ramingen van de Nationale Rekeningen worden de diverse bronnen geïntegreerd. Diverse verbeteringen in de Nationale Rekeningen hebben reeds plaatsgevonden. In de toekomst zullen verdere verbeteringen in de ramingen van prijs- en volumemutaties worden doorgevoerd. Sectoren landbouw, bosbouw en visserij delfstoffenwinning industrie energie- en waterleidingbedrijven bouwnijverheid handel, horeca en reparatie transport, opslag en communicatie financiële en zakelijke dienstverlening overheid zorg en overige dienstverlening Grootteklassen niet Jaren Nationale Rekeningen 2005: Bron: CBS, bewerking EIM. 12

13 Productiestatistieken De Productiestatistieken van het CBS hebben als doel inzicht te verschaffen in de verschillende opbrengsten en kosten van diverse bedrijfstakken. Het CBS onderscheidt de Productiestatistiek industrie, de Productiestatistiek detailhandel en groothandel en de Productiestatistiek dienstverlening. De landbouw ontbreekt in de Productiestatistieken. Voor de Productiestatistieken wordt aan bedrijven gevraagd voor welk bedrag gefactureerd is voor leveringen aan het buitenland (grondslag 3). Het gaat hier om export die door bedrijven zelf wordt gefactureerd. Deze export wordt ook wel aangeduid als directe export. Export die door intermediairs (meestal groothandel) wordt gefactureerd, wordt niet bij het producerend bedrijf geregistreerd, maar bij de intermediair. In de Productiestatistiek dienstverlening krijgen bedrijven geen vragen voorgelegd over de export. Ook aan bedrijven in de detailhandel en autosector worden geen vragen gesteld over de export. De ingang bij de Productiestatistieken is de bedrijfseenheid, hetgeen verbijzonderd kan worden naar sector en grootteklasse. Voor de sectoren industrie, bouwnijverheid, groothandel en transport zijn exportgegevens beschikbaar. De grootteklasse-indeling voor de industrie verschilt van de grootteklasse-indeling van de bouwnijverheid, groothandel en transport (zie Tabel 4). De Productiestatistieken hebben als nadeel de vertraging waarmee de cijfers naar buiten worden gebracht. Anno 2007 is 2004 het meest recente jaar in de Productiestatistieken. Conclusie: In de Productiestatistieken staan voor enkele sectoren gegevens over export. Ook maken de Productiestatistieken onderscheid naar grootteklasse. Voor de genoemde sectoren is de statistiek geschikt om te gebruiken voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. 13

14 Tabel 4 Export in Productiestatistieken (CBS) Item Omschrijving Grondslag Directe export (gefactureerde omzet aan het buitenland). Gegevens Netto buitenlandse omzet (niveau). Indien relevant geacht, wordt buitenland opgevraagd. Wijze van verzameling Enquête onder bedrijven. De bedrijven kunnen de gegevens zowel schriftelijk als elektronisch insturen. Productiestatistiek industrie: Steekproefomvang: ruim bedrijven. Voor bedrijven groter dan 20 werknemers is de export goed in kaart te brengen. Zij worden integraal benaderd. Uit de bedrijven kleiner dan 20 werknemers wordt een steekproef getrokken. Productiestatistiek detailhandel en groothandel: Steekproefomvang: circa bedrijven in de detailhandel, circa in de groothandel en circa bedrijven in de autoen motorhandel. Alle bedrijven met 50 of meer werknemers aangevuld met een steekproef uit de kleinere bedrijven. Productiestatistiek dienstverlening: Steekproefomvang: bedrijven. Alle bedrijven met 50 of meer werknemers in dienst krijgen van het CBS een enquêteformulier toegestuurd. Voor niet-responderende bedrijven met meer dan 50 werknemers in dienst wordt overigens niet opgehoogd, maar per bedrijf een inschatting gemaakt. Bij deze inschatting wordt de waarneming uit het vorige statistiekjaar gecombineerd met ontwikkelingen binnen de branche. Van de kleinere bedrijven wordt slechts een deel benaderd. Hiervoor wordt jaarlijks een aselecte steekproef uit het bedrijvenregister van het CBS getrokken. Dit houdt in dat binnen de groep kleine bedrijven de berichtgevers per jaar verschillen. Sectoren industrie bouwnijverheid groothandel transport, opslag en communicatie De detailhandel, autosector en dienstverlening zijn opgenomen in de Productiestatistieken. Echter bedrijven in deze sectoren hoeven de export niet op te geven. Gegevens voor de landbouw ontbreken in de Productiestatistieken. De export van deze sector zal echter voornamelijk via de handel lopen. Informatie op een lager aggregatieniveau is beschikbaar voorzover men niet te maken heeft met geheimhouding. Geheimhouding wordt toegepast om te voorkomen dat er individuele bedrijfsresultaten uit de cijfers afgeleid kunnen worden. 14

15 Item Omschrijving Grootteklassen Aanwezig. Verschillen tussen sectoren kunnen optreden. Industrie: 0-10, 10-20, , Bouwnijverheid: 0-10, , Groothandel: 0-10, , Transport: 0-10, , Ook kunnen gegevens ontbreken in verband met geheimhouding. Jaren In principe zijn de Productiestatistieken ook voor de periode beschikbaar, maar door een trendbreuk zijn de gegevens voor de twee perioden niet vergelijkbaar. Bron: CBS, bewerking EIM. 2.3 Kamers van Koophandel (ERBO) De Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling (ERBO) van de Kamers van Koophandel geeft gedetailleerde informatie over de ontwikkeling van het bedrijfsleven in de regio's van Nederland in een bepaald jaar. Ook vraagt ERBO kwalitatief naar de verwachting van de ondernemers voor het komende jaar (meer, minder, of gelijk). In de ERBO wordt gevraagd naar de export van de individuele bedrijven: de gefactureerde omzet naar het buitenland (grondslag 3). Ook het aantal exporteurs is beschikbaar in ERBO. Sinds 2000 blijven bedrijven zonder personeel in de opzet van de ERBO buiten beschouwing. De ERBO neemt alleen bedrijven mee met minimaal twee werkzame personen die meer dan 15 uur per week werkzaam zijn in de onderneming. Op deze manier heeft men de enquêtedruk op de kleine bedrijven verminderd. Ook bedrijven die in het lopende jaar en het voorgaande jaar zijn opgericht of opgeheven, ontbreken. Dit betekent dat starters en stoppers niet in de cijfers zijn begrepen. Uit onderzoek is gebleken dat deze kleine bedrijven de ERBO-uitkomsten niet significant beïnvloeden 1. De ERBO onderscheidt diverse grootteklassen. Vanaf 2002 is op verzoek van EIM de grootteklasse met 100 of meer werkzame personen gesplitst in 100 tot 250 werkzame personen en 250 werkzame personen of meer. In de ERBO zijn niet alle bedrijfssectoren (volledig) opgenomen: olie- en aardgaswinning (deels), openbaar nut, financiële dienstverlening, exploitatie onroerend goed, zorg en welzijn en cultuur (deels) ontbreken. De ERBO is gebaseerd op een netto steekproef onder ca bedrijven. Er is sprake van een wisselende samenstelling van de respondenten die aan de enguête meedoen. De enquête is op vrijwillige basis. Met name wisselende deelname van grote bedrijven kan de export sterk scheeftrekken. Het niveau van de export geeft daardoor geen betrouwbaar beeld. Ondanks de genoemde beperkingen zit de ERBO op het goede spoor wat betreft het vaststellen van de exportpositie. Omdat de ERBO primair is gericht op de ontwikkeling van bedrijven en niet op het doen van uitspraken over niveaus, is het een geschikt instrument voor het bepalen van de exportontwikkeling van reeds bestaande bedrijven. In vergelijking met de Productiestatistieken is de ER- 1 Kamer van Koophandel Nederland (2006), Het bedrijfsleven in Nederland 2006, Woerden. 15

16 BO zeer actueel. De gegevensverzameling vindt plaats in de periode september half november. De data komen in december beschikbaar. Tabel 5 Export in ERBO (Kamers van Koophandel) Item Omschrijving Grondslag Directe export (gefactureerde omzet aan het buitenland). Gegevens Aantal exporterende bedrijven en exportomzet, aandeel export in totale omzet. Niveau en ontwikkeling ten opzichte van voorgaand jaar. Wijze van verzameling Enquête onder bedrijven (meer dan 1 werkzame persoon). In 2005 zijn er geënquêteerd. Bedrijven jonger dan twee jaar ontbreken. Sectoren landbouw, jacht, bosbouw en visserij winning van delfstoffen industrie bouwnijverheid autosector groothandel detailhandel en reparatie horeca vervoer, opslag en communicatie zakelijke dienstverlening milieu, cultuur en overige dienstverlening De olie- en aardgaswinning, financiële sector, openbaar nut, onroerend goed, zorg en cultuur zijn niet of slechts zeer beperkt aanwezig. De landbouw betreft hoofdzakelijk de tuinbouw en de gemengde bedrijven. Indeling naar lager aggregatieniveau is mogelijk. Grootteklassen 2-9, 10-19, 20-49, 50-99, >100 werkzame personen (vanaf 2003 ook en > 250) Jaren In 2000 is sprake van een reeksbreuk. Tot 2000 werden bedrijven met één werkzame persoon meegenomen door ERBO. Vanaf 2000 worden alleen bedrijven vanaf 2 werkzame personen door ERBO benaderd. Bron: KvK, bewerking EIM. Conclusie: De ERBO kijkt naar de directe export (= gefactureerde omzet in het buitenland). Daarnaast zijn gegevens naar sector en grootteklasse beschikbaar. Voor het bepalen van de export van het MKB is de ERBO niet zonder meer geschikt. Hiervoor moeten de resultaten gecombineerd worden met die uit andere bronnen. Over het geheel genomen is de ERBO wel bruikbaar voor de Exportindex MKB. Daarnaast verschaft ERBO actuele inzichten in de ontwikkeling van de export en het aantal exporteurs. 16

17 2.4 CPB, OECD en Eurostat Gegevens van het CPB en internationale statistieken van OECD, Eurostat e.d. zijn gebaseerd op gegevens van het CBS en leveren geen aanvullende informatie. 2.5 Europese Commissie (Observatory of European SMEs) De Observatory of European SMEs (hierna: Observatory) is opgezet door de Europese Commissie in 1992 om de economische prestaties van het MKB in Europa te monitoren. In een enquête, uitgezet in 19 Europese landen, wordt gevraagd naar diverse onderwerpen. Een van die onderwerpen behelst de internationale activiteiten van bedrijven. De export is op basis van de gefactureerde omzet in het buitenland vastgesteld (grondslag 3). De gegevens zijn voor enkele jaren beschikbaar (zie Tabel 6). In totaal zijn ruim 300 bedrijven in Nederland voor dit onderzoek ondervraagd. Dit hoeven niet per se internationaal opererende MKBbedrijven te zijn. Diverse sectoren en grootteklassen worden onderscheiden. Door de beperkte steekproef van ruim 300 bedrijven kunnen de aantallen in een cel soms klein zijn, waardoor de resultaten minder betrouwbaar zullen zijn. Tabel 6 Export in Observatory of European SMEs Item Omschrijving Grondslag Directe export (gefactureerde omzet aan het buitenland). Gegevens Aandeel exporterende bedrijven en exportomzetaandeel. Wijze van verzameling Enquête onder bedrijven. In 2003 enquête onder 330 reguliere MKB-bedrijven in Nederland (7.800 bedrijven in EU-landen). Voor iedere meting wordt een nieuwe steekproef samengesteld. Sectoren Voor de totale EU: industrie bouwnijverheid autosector groothandel detailhandel horeca vervoer, opslag, communicatie financiële dienstverlening zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Voor Nederland zijn geen gegevens op sectorniveau gepubliceerd. Grootteklassen 1, 2-4, 5-9, 10-49, 50-99, , >250 werkzame personen Jaren 1999, 2001, 2002, 2003 Bron: EIM. 17

18 Conclusie: De Observatory kijkt naar de directe export van bedrijven. Ook is een onderscheid naar sector en grootteklasse mogelijk. Op basis van deze gegevens is de Observatory in theorie geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. Echter de steekproefsamenstelling en de steekproefomvang zijn dusdanig dat de resultaten waarschijnlijk niet altijd betrouwbaar zijn. Dit maakt de Observatory in praktijk veel minder geschikt. 2.6 TNS Nipo Tot voor kort onderhield TNS NIPO een Business Monitor. Hierin werden vragen over export opgenomen. Inmiddels is dit instrument niet meer operationeel. De Financiële Monitor is de opvolger en genereert gegevens vanaf het vierde kwartaal Het enige wat gevraagd wordt over export, is of men wel of niet exporteert. Door het jaar heen worden ondernemingen geënquêteerd, waarop een weging wordt toegepast. Deze bron is niet geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. 2.7 EIM Bij EIM zijn exportgegevens in diverse publicaties te vinden. Hier liggen modellen, databases of panels aan ten grondslag. In het volgende zal worden ingegaan op de volgende bronnen: Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in de Sectoren, Exportthermometer, MKB Beleidspanel, Starters en jonge bedrijven panel. Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in de Sectoren EIM maakt zowel in het voorjaar als in het najaar prognoses van het MKB, uitgesplitst naar een 15-tal sectoren en 3 grootteklassen. In het voorjaar wordt hiervan verslag gedaan in de publicatie Kleinschalig Ondernemen. In deze publicatie wordt vooral ingegaan op algemene MKB-ontwikkelingen. In het najaar verschijnt de publicatie Ondernemen in de Sectoren. In deze publicatie wordt specifiek ingegaan op ontwikkelingen binnen sectoren. De grondslag van export is conform die van de Nationale Rekeningen van het CBS. De export van de groothandel is op margebasis gewaardeerd, welke niet gelijk is aan de gefactureerde export. De export van de landbouw en de industrie (producerende sectoren) omvat zowel de directe export van deze sectoren (door de bedrijven in deze sectoren zelf uitgevoerd) als de indirecte export. De indirecte export betreft daarbij de productiewaarde (=inkoopwaarde) van de goederenexport bij de groothandel. De opmerkingen die gemaakt zijn bij de Nationale Rekeningen van het CBS, zijn derhalve ook van toepassing op de exportgegevens van Kleinschalig Ondernemen en Ondernemen in de Sectoren (Tabel 7). Het gaat er bij de hier gehanteerde exportgrondslag om of goederen en diensten die door een bepaalde sector geproduceerd worden in het buitenland terechtkomen (grondslag 2). 18

19 Tabel 7 Export in Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in de Sectoren (Prognose kerngegevens MKB) (EIM) Item Omschrijving Grondslag Exportafzet. De waarde van goederen en diensten is gebaseerd op de finale bestemming. Voor de producerende sectoren betekent dit dat zowel de directe (=zelf gefactureerde) export als de indirecte (=via intermediairs lopende) export meegenomen wordt, waarbij de indirecte export gewaardeerd wordt tegen producentenprijzen, terwijl bij de (groot)handel alleen de marge op de door hen verzorgde export wordt geboekt. Deze grondslag wordt ook in de Nationale Rekeningen (zie Tabel 3) gehanteerd. EIM volgt de ontwikkelingen van het CPB. Het CPB hanteert ook de grondslag uit de Nationale Rekeningen. Gegevens Buitenlandse afzet: niveaus, waardemutaties, prijsmutaties en volumemutaties. Wijze van verzameling Voor de niveaus van de buitenlandse afzet en de verdeling naar grootteklasse gebruikt EIM de Productiestatistieken van het CBS. Voor de ontwikkelingen gebruikt EIM de ontwikkelingen van het CPB uit het Centraal Economisch Plan (CEP) en de Macro Economische Verkenning (MEV). EIM maakt op basis hiervan ramingen naar sector en grootteklassen. Sectoren landbouw, jacht, bosbouw en visserij delfstoffenwinning industrie - voedings- en genotmiddelenindustrie - metaalindustrie - chemische, rubber- en kunststofverwerkende industrie - overige industrie nutsbedrijven bouwnijverheid autosector groothandel detailhandel horeca transport en opslag communicatiesector financiële dienstverlening verhuur en exploitatie van onroerend goed overige zakelijke dienstverlening overige dienstverlening zorg en welzijn overheid Grootteklassen 1-9, 10-99, >100 werkzame personen Jaren Bron: EIM. 19

20 EIM maakt gebruik van de ontwikkelingen van het CPB in het Centraal Economisch Plan en de Macro Economische Verkenning. Tot en met 2003 publiceerde het CPB de export op sectorniveau. In Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in de Sectoren werden vervolgens prognoses gedaan voor iedere sector naar grootteklasse. Nu gebruikt EIM alleen nog de ontwikkelingen op macroniveau van het CPB. Prognoses naar sector en vervolgens naar grootteklasse worden daardoor in zijn geheel gemaakt door EIM. Doordat in Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in de Sectoren het CPB wordt gevolgd en het CPB de grondslag uit de Nationale Rekeningen hanteert, is in Kleinschalig Ondernemen/Ondernemen in de sectoren ook de grondslag van de Nationale Rekeningen gehanteerd. Voor het bepalen van de niveaus van de buitenlandse afzet gebruikt EIM de Nationale Rekeningen en de Productiestatistieken van het CBS en ERBO van de KvK. Vervolgens maakt EIM ramingen naar sectoren en grootteklassen. Conclusie: Op basis van de gehanteerde grondslag zijn de gegevens uit Kleinschalig Ondernemen en Ondernemen in de Sectoren van EIM niet geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. Exportthermometer De Exportthermometer van EIM kijkt naar de exportprestaties van het MKB in de industrie en de diensten. In het bijzonder gaat de Exportthermometer in op de exportontwikkeling, het exportpotentieel en de afzetmarkten van het MKB voor diverse sectoren. De Exportthermometer maakt gebruik van de gegevens van de ERBO-enquête om de ontwikkelingen in kaart te brengen. Zie hiervoor de kanttekeningen die gemaakt zijn bij de ERBO-enquête, zoals het ontbreken van bedrijven zonder personeel (paragraaf 2.3). Doordat de Exportthermometer gebruik maakt van gegevens uit de ERBO-enquête is export gedefinieerd als de door ondernemingen naar het buitenland gefactureerde omzet, de directe export (grondslag 3). Daarnaast maakt de Exportthermometer voor het bepalen van de bestemming van de export (afzetmarkt) gebruik van de Statistiek internationale handel en de statistiek Internationale handel in diensten van het CBS (zie paragraaf 2.2). Niet alle bedrijfssectoren zijn in de Exportthermometer opgenomen. De Exportthermometer richtte zich in eerste instantie op de exportprestaties van het MKB in de industrie. Voor de industrie zijn de exportprestaties vanaf 1996 aanwezig. Recentelijk is ook gekeken naar de exportprestaties van het MKB in de diensten. De beschikbare jaren zijn 2003, 2004 en 2005 (Tabel 8). Speciaal voor de Exportthermometer is een methode ontwikkeld om het theoretische exportpotentieel van het MKB te berekenen. Het belangrijkste uitgangspunt is dat niet-exporteurs in aanleg hetzelfde percentage van de omzet kunnen exporteren als hun exporterende collega s binnen dezelfde branche en binnen dezelfde grootteklasse (zie voor verdere uitleg paragraaf 5.5). Conclusie: De export in de Exportthermometer betreft de directe export. Tevens is het mogelijk om een onderscheid te maken naar het MKB en de sectoren industrie en diensten. Voor de ontwikkeling van de export kan de Exportthermometer gebruikt worden, maar kan ook teruggegrepen worden naar de brondata: ERBO. De Exportthermometer is de enige bron die gegevens heeft over het exportpotentieel voor het MKB. Al met al is de Exportthermometer een geschikte bron voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. 20

21 Tabel 8 Export in Exportthermometer (EIM) Item Omschrijving Grondslag Export is directe export, dat wil zeggen bedrijven factureren zelf rechtstreeks aan het buitenland. Gegevens Mutatie van de export op basis van ERBO van Kamers van Koophandel. Bestemming naar landen op basis van CBS (Statistiek internationale handel en Internationale handel in diensten). Theoretisch exportpotentieel. Wijze van verzameling Input: ERBO, Statistiek internationale handel en Internationale handel in diensten. Sectoren Industrie: - voedings- en genotmiddelenindustrie - textiel-, kleding- en leder(waren)industrie - hout- en bouwmaterialenindustrie - papier- en kartonindustrie - grafische industrie - chemische industrie - rubber- en kunststofindustrie - basismetaalindustrie - metaalproductenindustrie - machine-industrie - elektrotechnische industrie - transportmiddelenindustrie - meubel- en overige industrie Handel, transport en zakelijke dienstverlening: - groothandel - transport - zakelijke dienstverlening - milieudienstverlening - overige dienstverlening Grootteklassen 2-9, 10-19, 20-49, , >100 werkzame personen Jaren industrie: diensten: Bron: EIM. MKB Beleidspanel Het MKB Beleidspanel van EIM bestaat sinds 1999 en bevat een schat aan informatie over het MKB in Nederland. In de loop van de jaren hebben circa ondernemingen aan het panel deelgenomen. Het betreft bereidwillige ondernemingen. Het MKB Beleidspanel benadert ondernemers in het MKB over actuele beleidsonderwerpen (zie Tabel 9). Jaarlijks worden ongeveer ondernemers ondervraagd. Een van de vragen betreft het wel of niet exporteren. De 21

22 samenstelling van het panel is gewogen naar sector en grootteklasse 1. Grote bedrijven ontbreken. Op basis van het MKB Beleidspanel kan het aandeel exporteurs worden berekend. Sinds 2004 wordt ook gevraagd naar het aandeel van de exportomzet in de totale omzet. De ondernemers kunnen kiezen uit een aantal categorieën. Hierdoor kan alleen een ruwe inschatting gemaakt worden van de exportquote. Tabel 9 Export in MKB Beleidspanel (EIM) Item Omschrijving Grondslag Directe export (gefactureerde omzet aan het buitenland). Gegevens Aandeel exporteurs Aandeel exportomzet in totale omzet: Wijze van verzameling Telefonische enquête. Jaarlijks worden ondernemers benaderd (totale panel ondernemers). Sectoren industrie bouwnijverheid handel en reparatie horeca transport en communicatie financiële instellingen zakelijke dienstverlening overige commerciële dienstverlening Lager niveau beperkt beschikbaar (afhankelijk van celvulling). Grootteklassen 1-9, 10-49, (standaard) Aantal werkzame personen is bekend, dus verdere uitsplitsingen zijn mogelijk. Jaren Bron: EIM. Conclusie: Export in het MKB Beleidspanel is gedefinieerd als de gefactureerde omzet aan het buitenland, de directe export (grondslag 3). Er kan onderscheid gemaakt worden naar grootteklasse en sector. Het panel is geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB als het gaat om het aandeel exporteurs. Wel moet goed naar de celvulling worden gekeken en dient de deelname aan het panel op vrijwillige basis te zijn. 1 De steekproef is gestratificeerd naar 8 sectoren en 3 grootteklassen. 22

23 Starters- en jongebedrijvenpanel Het Starterspanel , inmiddels jonge bedrijven, bestaat uit bedrijven die in de periode met hun bedrijf zijn gestart. De bedrijven worden elk jaar telefonisch benaderd. Doel van het panelonderzoek is deze groepen door de jaren heen te volgen en te vergelijken, bijvoorbeeld ten aanzien van groei. Een ontwikkeling van het aantal exporterende bedrijven is moeilijk aan te geven, omdat alleen bereidwillige en nog actieve bedrijven meedoen. Er is geen inzicht in het overlevingspercentage van de bedrijven in het panel. Wel is van de huidige deelnemers een ontwikkeling aan te geven. Op dit moment nemen nog circa 600 ondernemers deel aan dit panel. Aangezien het startende bedrijven betreft, bestaat het panel grotendeels uit kleine bedrijven (zie Tabel 10). Tabel 10 Export in Starters- en jongebedrijvenpanel, cohorten (EIM) Item Omschrijving Grondslag Directe export (gefactureerde omzet aan het buitenland). Exporteert uw bedrijf: Welk percentage van de omzet exporteert u gemiddeld?: Exportomzet op basis van opgegeven omzet en exportpercentage. Echter niet exact te geven. Omzet gevraagd in omzetklassen. Gegevens Aandeel exporteurs Omzetaandeel export; niveau moeilijker i.v.m. opgave omzet in omzetklassen. Ontwikkeling export alleen op basis van responderende bedrijven; omvang stoppers onduidelijk. Wijze van verzameling Enquête (ca. 600 deelnemers in 2006). Sectoren industrie bouwnijverheid autosector groothandel detailhandel horeca transport en communicatie financiële en zakelijke dienstverlening overige commerciële dienstverlening Grootteklassen Op basis van aantal werkzame personen zijn alle indelingen te maken. Echter het zijn veelal kleine bedrijven die deelnemen. Jaren Bron: EIM. Conclusie: Door de opzet van het panel achten wij het Starters- en jongebedrijvenpanel niet geschikt voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. Hooguit kan het panel worden gebruikt om de exportprestaties van kleine bedrijven in te schatten. 23

24 2.8 Samenvatting In de voorgaande paragrafen zijn diverse bronnen met exportgegevens tegen het licht gehouden. De grondslagen voor export in de diverse bronnen verschillen. Globaal zijn drie grondslagen te onderscheiden. Het betreft: 1 De export van goederen en diensten 2 De bestemming van de in Nederland geproduceerde goederen en diensten 3 De door ondernemingen naar het buitenland gefactureerde omzet In Tabel 11 geven we een samenvattend overzicht van de grondslagen van de verschillende bronnen. Daarnaast is aangegeven of het mogelijk is een onderscheid te maken naar MKB en sector. Tabel 11 Overzicht exportgegevens van verschillende bronnen Bron Grondslag MKB Sector CBS, Statistiek internationale handel 1 nee nee CBS, Nationale Rekeningen 2 nee ja CBS, Productiestatistieken 3 ja ja KvK, ERBO 3 ja ja Observatory for European SMEs 3 ja ja EIM, Kleinschalig Ondernemen 2 ja ja EIM, Exportthermometer 3 ja ja EIM, MKB Beleidspanel 3 ja ja EIM, Starters- en jongebedrijvenpanel 3 ja ja Alleen de export in de Statistiek Internationale handel (goederen en diensten) valt onder grondslag 1. Voor deze bron is het niet mogelijk om de MKB-export vast te stellen. De Nationale Rekeningen en Kleinschalig Ondernemen hanteren grondslag 2. Voor de Nationale Rekeningen kan de MKB-export niet worden bepaald, maar bij Kleinschalig Ondernemen is dit wel mogelijk. Echter, voor Kleinschalig Ondernemen kan de goederen- en dienstenstroom van het MKB naar het buitenland nog wel benaderd worden, maar er is geen relatie tussen export en exporteur. Immers, een MKB-sector, bijvoorbeeld de MKB-industrie, kan wel goederen en diensten produceren die uiteindelijk bestemd zijn voor de buitenlandse markt, maar hoeft deze niet zelf te exporteren. De overige bronnen hanteren grondslag 3. Alleen bij deze grondslag zijn export en exporteur aan elkaar te koppelen en kan de door de MKB-ondernemer zelf verzorgde export worden vastgesteld. Voor het vaststellen van de MKB-export zullen we deze bronnen moeten gebruiken. Conclusie: De bronnen die geschikt zijn om mee te nemen bij de ontwikkeling van de Exportindex MKB zijn: Productiestatistieken (CBS), ERBO (KvK), Observatory for European SMEs, Exportthermometer (EIM), MKB Beleidspanel (EIM) en Starters en in beperkte mate het Starters- en jongebedrijvenpanel (EIM). De Statistiek internationale handel en de Nationale Rekeningen (CBS) kunnen gebruikt worden om de totale omvang van de export vast te stellen. 24

25 3 Methode van vaststelling exportpositie MKB 3.1 Inleiding In hoofdstuk 2 zijn de diverse bronnen met exportgegevens besproken. Voor het vaststellen van de exportpositie van het MKB en de ontwikkeling van de Exportindex MKB zijn niet alle statistische bronnen geschikt. De bronnen die gebruikt kunnen worden zijn: Productiestatistieken (CBS 1 ), ERBO (KvK), Observatory for European SMEs, Exportthermometer (EIM) en MKB Beleidspanel (EIM). Elk van deze bronnen heeft zijn eigen beperkingen. De exportpositie van het MKB wordt gemeten aan de hand van vijf elementen, namelijk aantal exporteurs, directe export, exportquote, indirecte export en exportpotentieel. Bij de directe export betreft het de export die exporteurs zelf verzorgen en factureren. Bij de indirecte export wordt gebruik gemaakt van derden. Alvorens we tot een vaststelling van de exportpositie kunnen komen, moeten we weten welke gegevens in welke bronnen aanwezig zijn. Dit doen we in paragraaf 3.2. Daarna wordt ingegaan op de wijze van vaststelling van de aantallen exporteurs (paragraaf 3.3), de directe export (paragraaf 3.4), de exportquote (paragraaf 3.5), de indirecte export (paragraaf 3.6 en het exportpotentieel (paragraaf 3.7). In paragraaf 3.8 wordt kort ingegaan op de betrouwbaarheid van de cijfers. Paragraaf 3.9 vat het een en ander samen. 3.2 Exportpositie MKB in de bronnen Een aantal bronnen zijn geschikt bevonden voor de ontwikkeling van de Exportindex MKB. In deze paragraaf wordt gekeken of de gekozen bronnen informatie bevatten over het exportpotentieel, exporteurs en export. In Tabel 12 is een overzicht gegeven van exportgegevens zoals deze uit de diverse bronnen te halen zijn. Daarbij zijn alleen de bronnen meegenomen die naar de directe export kijken en onderscheid kunnen maken naar het MKB. De enige bron voor het exportpotentieel is de Exportthermometer van EIM. Voor het aantal exporteurs en de export zijn meer bronnen beschikbaar. Welke van deze bronnen kan het beste gebruikt worden? Iedere bron heeft zijn eigen beperkingen. Aangezien sommige bronnen niet volledig dekkend zijn, zullen deze gegevens uit andere bronnen komen of bijgeschat worden. Zo beschikt de ERBO niet over bedrijven met minder dan twee werkzame personen en ontbreken enkele sectoren, zoals de financiële sector. Om het aantal exporteurs en de omvang van de export voor het MKB vast te stellen moet een combinatie worden gezocht van diverse bronnen. Ook zullen de totalen zo veel mogelijk vanuit de deelsectoren worden opgebouwd. Dit levert uiteindelijk de meest betrouwbare resultaten. In de volgende paragrafen wordt ingegaan op de vaststelling van de exportpositie. 1 In de toekomst is het wellicht mogelijk de Statistiek internationale handel te koppelen aan bedrijven. Momenteel wordt dit nog onderzocht. 25

26 Tabel 12 Exportpositie MKB in de verschillende bronnen aantal exporteurs of aandeel export of export- export- Bron exporteurs quote potentieel CBS, Productiestatistieken KvK, ERBO Observatory of European SMEs EIM, Exportthermometer EIM, MKB Beleidspanel EIM, Starters- en jongebedrijvenpanel aanwezig - niet aanwezig Bron: EIM. 3.3 Vaststelling aantal exporteurs De belangrijkste bron voor het vaststellen van het aantal exporteurs vormt ERBO van de Kamers van Koophandel. Deze enquête geeft voor de meeste sectoren per grootteklasse de aantallen exporteurs. De ERBO geeft in de tijd echter geen stabiel beeld van de aantallen. Toch kan de ERBO gebruikt worden om stabiliteit te creëren. Er is voor gekozen om voor elk jaar voor iedere sector en iedere grootteklasse uit te gaan van het percentage exporteurs uit ERBO. Dit percentage is vervolgens gekoppeld aan de bedrijvenpopulatie zoals het CBS deze hanteert. Het resultaat is een consistent beeld van het aantal exporteurs. De ERBO mist één grootteklasse, namelijk bedrijven met 1 werkzame persoon, en er ontbreken sectoren. Om toch het aantal exporteurs voor het totale bedrijfsleven vast te stellen zijn enkele aanvullingen gedaan. Aanvulling 1: bedrijven met 1 werkzame persoon Om het aantal exporterende bedrijven met 1 werkzame persoon vast te stellen is naar twee bronnen gekeken: ERBO 1999 en het MKB Beleidspanel. 1 In ERBO 1999 werd de groep bedrijven met 1 werkzame persoon nog meegenomen. In ERBO 2000 werd voor het eerst gekeken naar de groep bedrijven met twee of meer werkzame personen. Het percentage exporteurs in 1999 in de grootteklasse 1-9 werkzame personen volgens ERBO 1999 is vastgesteld. Dit percentage is vergeleken met het percentage exporteurs in 1999 volgens ERBO 2000 in de grootteklasse 2-9 werkzame personen. Beide percentages zijn gerelateerd aan de groep bedrijven met 1-9 werkzame personen respectievelijk 2-9 werkzame personen volgens het CBS. Door naar het verschil te kijken kon het aantal exporterende bedrijven met 1 werkzame persoon worden vastgesteld. De uitkomsten zijn plausibel. Voor de sectoren die in ERBO aanwezig zijn ligt het percentage exporteurs op 8% voor de groep bedrijven met 1 werkzame 26