SAMEN WERKEN AAN EEN GROENER GELDERLAND

Transcriptie

1 VERKIEZINGSPROGRAMMA GELDERLAND SAMEN WERKEN AAN EEN GROENER GELDERLAND

2 Colofon Verkiezingsprogramma GroenLinks Gelderland voor de provinciale statenverkiezingen op 18 maart Programmacommissie Thijs de la Court Paul Fransen Dirk Kuipers Nelson Verheul Redactie Reinder Boeve Ontwerp Thijs van den Broek 2

3 INLEIDING Het gaat GroenLinks om mensen. Mensen van overal, nu én in de toekomst. Voor ons in Gelderland doet het er werkelijk toe dat iedereen een prettig, veilig, gezond en waardevol leven kan leiden. En niet alleen, maar samen met elkaar, eerlijk delend, in een mooie provincie. Daar knokt GroenLinks voor, onder andere via de politiek, één van de manieren om de maatschappij te veranderen. Dus zijn we begaan met thema s als cultuur, natuur, mobiliteit, werkgelegenheid, waterbescherming, klimaat en bestuur. Elk van die thema s heeft invloed op onze levens: - De natuur waarin we graag tot rust komen, of juist sporten, maar waar ook onze kinderen nog van moeten kunnen genieten. - Het voedsel dat dagelijks op ons bord komt dat lekker, maar ook veilig en gezond moet zijn. En waarvan de productie niet ten koste mag gaan van de wereld om ons heen. - Kansen om mee te doen door werk, door zinvolle activiteiten. Niemand hoeft aan de kant te blijven staan. - Veilig, betaalbaar verkeer en vervoer voor fietsers, wandelaars, OV-reizigers. - Zorg voor de toekomst door zuinig met energie te zijn, die zelf op te wekken, energie-armoede te voorkomen en innovatie en creativiteit te stimuleren. - De kwaliteit van het water dat we drinken en waarin we recreëren. - De mogelijkheid om te genieten en leren van wat ons mensen eigen maakt: cultuur verrijkt ons leven. - De zorg die wij graag krijgen, maar ook aan onze geliefden willen geven. - De betrokkenheid bij onze woonomgeving en de mogelijkheden om daar zelf invloed op uit te oefenen. Dit zijn thema s waarop wij, via de Provinciale Staten, ons ideale Gelderland een stapje dichterbij kunnen brengen. In dit verkiezingsprogramma lees je wat we de komende jaren willen bereiken. Elk thema heeft zijn eigen hoofdstuk. Met dit programma gaan we de campagne voor de verkiezingen op 18 maart 2015 in. We zullen de inwoners van Gelderland overtuigen dat een stem op GroenLinks de beste weg is naar een betere, mooiere, eerlijkere wereld. Een wereld die om mensen draait. En we hopen daarbij van harte op jouw steun! GroenLinks Gelderland, November 2014 INHOUDSOPGAVE 1. HET DRAAIT OM MENSEN 4 2. KOPLOPER IN DUURZAAMHEID 8 3. NATUUR, DIEREN EN LANDBOUW (GELDERS) WATER BETER BEREIKBAAR INVESTEREN IN MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT 27 3

4 1. HET DRAAIT OM MENSEN Openbaar bestuur draait om mensen en hun maatschappij. Over hoe we samen willen leven. Ook het provinciaal bestuur draait om mensen, hoewel haar sociale taken en mogelijkheden beperkt zijn. Vanaf 2015 zal de jeugdzorg, de laatste specifieke taak van de provincie, overgedragen worden aan de gemeenten. GroenLinks steunt deze verschuiving, want zo komt al het sociaal beleid bij één overheidslaag te liggen en is meer maatwerk mogelijk. Tegelijk zien we dat gemeenten wel steun nodig hebben bij haar sociale taken. Zeker omdat gemeenten van het Rijk minder geld krijgen om het deze taken uit te voeren. GroenLinks wil dat de provincie de gemeenten bijstaat met advies, bemiddeling en financiële middelen. Ongeacht waar je woont, moet je toegang hebben tot goede zorg. Met name kleine gemeenten krijgen het zwaar. Wij willen deze niet verplicht laten opgaan in grotere gemeenten. De grootte van een gemeente moet aansluiten bij de politieke cultuur en sociale en maatschappelijke omgeving van haar inwoners. GroenLinks zoekt daarom de oplossing in het bevorderen van kennisuitwisseling en samenwerking. Ook gemeenten die te maken krijgen met krimp, moeten bij de provincie steun kunnen krijgen om hun omgeving anders in te richten en sociale voorzieningen in stand te houden. Waar gemeenten met elkaar gaan concurreren, moet de provincie regie nemen en samenwerking organiseren. Niet zoeken naar een nieuwe schaal, maar inzetten op samenwerking gaat natuurlijk ook op voor de provincie zelf. Op dit moment zien wij geen noodzaak voor een provinciale herindeling. Een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling is dat de economische ongelijkheid in Nederland steeds groter wordt. GroenLinks vindt het belangrijk dat iedereen, ongeacht economische positie, de mogelijkheid krijgt om mee te doen in de maatschappij en kansen krijgt om zich te ontwikkelen. Cultuur, sport, en vervoer moeten daarom voor iedereen toegankelijk blijven. Met name voor kinderen en jongeren die volop zichzelf aan het ontwikkelen zijn en proberen een plek in de maatschappij te krijgen. Waar mogelijk ondersteunen wij mensen om werk te vinden. Wij richten ons hierbij vooral op jongeren die aan het begin staan van hun carrière, maar weinig kansen hebben om werkervaring op te doen en voor wie de carrière in de dop gebroken dreigt te worden. Ook mindervaliden en mensen die al lang werkzoekend zijn, hebben onze aandacht. De provincie geeft zelf het goede voorbeeld door stageplaatsen en een deel van de vacatures in te vullen door mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. De provincie zou deze eis ook moeten stellen aan bedrijven waar het grote opdrachten uitzet CULTUUR Of het nu gaat om theater, literatuur, beeldende kunst, muziek of anderzijds: Cultuur verbreedt je blik op de wereld en is van grote maatschappelijke en economische waarde. Verder levert cultuur plezier op aan de makers en bezoekers ervan. GroenLinks heeft geen behoefte aan het vernauwen van cultuur. Wij willen niet oordelen over wat wel of niet smaakvol is, wat wel of niet vernieuwend is of welke kunst wel of niet met een hoofdletter geschreven zou moeten worden. Dat is aan het publiek en degenen die kunst maken. Waar GroenLinks zich wel mee bezig wil houden is de toegankelijkheid van cultuur. Wij willen dat ieder hier toegang tot heeft. In de stad en op het platteland, rijk en arm. Om die reden wil GroenLinks juist de kleine initiatieven ondersteunen. Hierbij zijn vaak veel mensen met weinig financiële steun bezig met cultuur en kunnen er veel mensen van genieten. Cultuurhuizen zijn er voldoende in Gelderland. Nu moeten deze nog permanent bewoond gaan worden. GroenLinks staat kritisch tegenover dure nieuwe projec- 4

5 ten, zoals die van het oorlogsmuseum in Nijmegen. Cultuurhistorie staat op de kaart in Gelderland en dat houden wij ook op peil. Het aanvragen van een financiële bijdrage voor culturele activiteiten moet eenvoudig zijn. Het is onacceptabel dat alleen een zeer ervaren professional zich door de bureaucratische rompslomp kan worstelen. Culturele instellingen moeten verder weer een structurele subsidie krijgen, in plaats van enkel subsidies op projectbasis ( tenders ). Ook toegang tot boeken is belangrijk. Een bibliotheek is ook in het digitale tijdperk een toegangspoort tot kennis, en een voorwaarde voor levenslang leren en culturele ontwikkeling. De bibliotheek is ook een belangrijke ontmoetingsplek, maar voor GroenLinks betekent dat niet dat in ieder dorp een stenen gebouw hoeft te staan. Een systeem van een voorraad boeken verdeeld over scholen en een of meerdere mobiele bibliotheekbus(sen), gecombineerd met een overzichtelijk reserveringssysteem is goedkoper en is vaak een goed alternatief. 1.2 SPORT Sport is gezond voor jong en oud en levert vooral ook veel plezier op. Het mooie landschap van Gelderland leent zich goed voor wandelen, fietsen en paardrijden. Wij zorgen dat hiervoor goede paden zijn die makkelijk te vinden zijn. Ook voor toeristen is dit aantrekkelijk. Daarnaast willen wij ook sportvoorzieningen in het buitengebied op peil houden en waar nodig op peil brengen. Ook kleine sportevenementen ondersteunen wij graag en gebruiken wij verder om gezond, biologische en regionaal voedsel onder de aandacht te brengen. Gezond eten en sport kunnen immers niet zonder elkaar. Groen- Links investeert in breedtesport, zodat iedereen kan sporten. Het jeugdsportfonds willen we uitbreiden naar alle gemeenten in Gelderland. Van de topsport verwachten we meer financiële zelfredzaamheid. 1.3 WERKGELEGENHEID Ongeveer 8 procent van de Gelderlanders is zonder werk en zoekt een baan. Wij vinden het belangrijk dat deze mensen ook een baan vinden! Met name voor jongeren is het belangrijk om een start te kunnen maken in hun carrière door werkervaring op te doen. Jongeren zijn zich nog vol aan het ontwikkelen en op zoek naar een plek in de maatschappij. Ook voor mindervaliden en anderen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt zet GroenLinks zich in. Gemeenten laten deze doelgroep vaak liggen, omdat ze moeilijk naar werk te bemiddelen zijn. De provincie moet samen met gemeenten zoeken naar mogelijkheden voor deze doelgroep, want iedereen moet de kans krijgen om mee te doen in onze maatschappij. Dat kan door ze te begeleiden naar betaald werk, maar ook naar werkervaringsplaatsen of zinvol vrijwilligerswerk. De provincie moet werk voor publieke aangelegenheden waarderen en voorkomen dat hier door bezuinigingen nog meer nuttig werk verdwijnt. 1.4 ZORG EN WELZIJN De provincie speelt geen hoofdrol op het thema van zorg en welzijn. Ze moet er echter wel op toezien dat ieder in Gelderland toegang heeft tot kwaliteitszorg. De burger staat centraal en de provincie ondersteunt deze door problemen te signaleren en te agenderen. Daarnaast ondersteunt de provincie gericht initiatieven en gemeenten om knelpunten op te lossen. Een bijzondere rol heeft zij in de jeugdzorg die ze in 2015 overdraagt aan de gemeenten. Structureel wil GroenLinks geld vrijmaken voor het realiseren en in stand houden van kwaliteitszorg. Initiatieven van onderop kunnen steun krijgen bij de realisatie van hun plannen, zoals wanneer in vrijgekomen buitengebied zorgboerderijen zouden kunnen worden gevestigd. Deze functies verbinden omgeving en sociale functies en zijn daarom ook van provinciaal belang. Om knelpunten in de jeugdzorg op te kunnen lossen, zet de provincie zich samen met gemeenten in voor een kinderombudsman, die kan fungeren als meldpunt en onafhankelijk deskundige. 5

6 1.5 BESTUUR Gelderland is een grote provincie, met veel diversiteit. Dat maakt het lastig om maatwerk te leveren. Er worden vaak discussies gevoerd over welke omvang de provincie als middenbestuur moet hebben. GroenLinks vindt een benaderbare overheid met een menselijke maat van belang. Bovendien blijkt dit in de praktijk vaak efficiënter. Samenwerking is beter dan je te verliezen in allerlei reorganisaties. GroenLinks vindt het belangrijk dat debatten die gevoerd worden in de provinciale politiek openbaar zijn. Zo kunnen de pers en de burgers weten welke politieke twistpunten een rol gespeeld hebben bij de totstandkoming van het beleid. Er zijn veel waardevolle burgerinitiatieven, die de ruimte moeten krijgen. Ze verdienen ondersteuning door de provincie, door samen naar de mogelijkheden te kijken. Eventueel brengt de provincie initiatiefnemers, overheden en andere spelers samen. Ook moet er meer gebeuren om betrokkenen in een vroeg stadium te informeren over- en te betrekken bij beleid dat in ontwikkeling is door de provincie zelf. Nu al is interactieve besluitvorming in zwang. Hierbij is het belangrijk vooraf randvoorwaarden te formuleren, zodat de discussie concreet wordt. Ook moet achteraf duidelijk zijn bij wie input is verzameld en wat hiermee is gedaan. Gebeurt dit niet, dan creëer je een rookgordijn waarachter van alles tevoorschijn kan komen, zonder dat duidelijk is waarom keuzes juist zo zijn gemaakt. De provincie is groot, maar veel problemen organiseren zich niet naar de provinciale grenzen. GroenLinks wil nauw samenwerken met omliggende provincies, bijvoorbeeld over waar natuur verbonden kan worden en infrastructuur moet aansluiten. Ook kunnen wij van elkaar leren, over hoe om te gaan met krimpgebieden, het bevorderen van duurzaamheid of anderszins. GroenLinks kijkt niet alleen over de provinciegrens, maar ook over de landsgrenzen. Gelderland heeft immers een lange grens met de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen. Samenwerking over onze landsgrens kan een bron zijn van ideeën en inspiratie, in plaats van een bestuurlijk obstakel. Gemeentelijk bestuur vraagt maatwerk. GroenLinks vindt dat gemeenten moeten aansluiten bij de politieke cultuur en socialeen maatschappelijke omgeving van haar burgers. Wij steunen oplossingen die ervoor zorgen dat ook kleine gemeenten hun werk goed kunnen doen, bijvoorbeeld door het (gezamenlijk) inkopen van expertise die gemeenten niet zelf in huis hebben. Als er vanuit gemeenten zelf de behoefte ontstaat voor een fusie, zal GroenLinks dit steunen. GroenLinks steunt de afbouw van de stadsregio, in verband met de matige democratische controle op dit ongekozen tussenbestuur. PROGRAMMAPUNTEN a. Cultuur is een bron van inspiratie en van waarde voor de ontwikkeling van mensen en de economie. De provincie investeert in kleinschalige culturele initiatieven. b. De provincie steunt culturele projecten die een bredere Gelderse betrokkenheid bevorderen zowel vanuit het historische gezamenlijke verleden als heden. c. De provincie stimuleert het intensieve gebruik van bestaande culturele gebouwen, onder meer door deze goedkoper ter beschikking te stellen aan lokale initiatieven. d. Om de toegankelijkheid van cultuur voor de jeugd te vergroten, stelt de provincie een provinciaal jeugdcultuurfonds in. e. Er komen kortere en eenvoudigere procedures om een financiële bijdrage aan te vragen voor culturele initiatieven. f. De provincie investeert in een moderne vorm van de bibliotheek. Zij stimuleert het behoud van de bibliotheekvoorzieningen in de grotere dorpen en kernen. g. De provincie investeert in breedtesport. 6

7 h. Sportvoorzieningen in het buitengebied willen we op peil brengen en houden. Ook investeert de provincie in goede voorzieningen voor sportieve (vakantie)activiteiten in de natuur. Om de toegankelijkheid van sport voor de jeugd verder te vergroten, zet de provincie zich in om het jeugdsportfonds uit te breiden naar alle gemeenten. i. Publieke taken zijn van groot belang voor de maatschappij. De provincie voorkomt dat hier nog meer ontslagen vallen, door niet verder op deze taken te bezuinigen. j. Mensen zonder werk worden positief benaderd. De provincie helpt met gerichte investeringen in werkzoekenden om mensen aansluiting te laten vinden op de arbeidsmarkt. k. De provincie biedt werk- en stageplekken voor jongeren, mindervaliden en mensen, al langdurig zonder werk. Deze doelgroepen krijgen ook voorrang bij een deel van het werk dat bedrijven doen in opdracht van de provincie. meenten nauwlettend in de gaten houden door gemeenten en organisaties te adviseren op basis van signalen. o. Daar waar ruimte vrijvalt in het buitengebied ondersteunt de provincie de realisatie van initiatieven die buitengebied en sociale functies verbinden, zoals zorgboerderijen. p. De provincie ondersteunt cliënten- en patiëntenplatforms door haar signalen bovenlokaal te bundelen. q. De provincie zet in op samenwerking en kennisuitwisseling tussen gemeenten. Gemeenten die zelfstandig willen blijven, kunnen dat. Waar samenwerking tot een behoefte voor fusie leidt in de gemeenten zelf, wordt dit door de provincie ondersteund. l. Samen met gemeenten investeert de provincie in bemiddeling naar werk, stageplaatsen of uitdagend vrijwilligerswerk. m. De provincie geeft steun aan gemeenten, met name op het gebied van (jeugd)zorg. In de portefeuille van zorg en welzijn komt er structureel budget beschikbaar voor het stimuleren van kwaliteitszorg in Gelderland. n. Samen met gemeenten zet de provincie zich in voor een regionale Kinderombudsman, waar kinderen en jongeren en hun ouders die te maken hebben met de jeugdzorg zich kunnen melden. Een regionale Kinderombudsman heeft als taak om de kwaliteit en toegankelijkheid van de overheveling van de jeugdzorg naar ge- 7

8 2. KOPLOPER IN DUURZAAMHEID Dit is de eeuw van het veranderende wereldklimaat. We nemen onze verantwoordelijkheid: no time to waste. Duurzaamheid en een circulaire economie, daar maken we ons sterk voor. Alle afval wordt grondstof. We zorgen ervoor dat materialen vele levens kunnen hebben. Daarmee verbeteren we het milieu, dragen we bij aan zinvolle werkgelegenheid en versterken we de economie. Deze 'circulaire economie' raakt alle aspecten van ons dagelijks leven. Er komt een apart programma Circulaire Economie. Biobased Economy is een onderdeel van dit programma. Drie onderwerpen willen we benadrukken: - We zijn vóór een landbouw die bijdraagt aan gezond voedsel, een vruchtbare bodem en verrijking van landschap en natuur. - We zijn vóór een energievoorziening zonder uitstoot van broeikasgassen, die betaalbaar is en werkgelegenheid versterkt. - We zijn vóór woningen en bedrijven waarin we investeren in energiebesparing en efficiëntie, zodat we meer werkgelegenheid en een sterkere economie krijgen. 2.1 VOORTZETTING PROGRAMMA ENERGIE- TRANSITIE Duurzame ontwikkeling wordt dé banenmotor voor Gelderland. Gelderse burgers en bedrijven besteden gezamenlijk jaarlijks zes miljard euro aan hun energierekening. Die zetten we om in investeringen op het gebied van energiebesparing, innovatie en duurzaam renoveren. Daarvoor verscherpt de provincie het programma voor energietransitie programma. Ze doet dat samen met gemeenten, bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en burgerinitiatieven. De doelstelling is drieledig: - 3% energiebesparing per jaar, - 20% hernieuwbare energie in 2020, - uitbouw van GreenTech Alliances als cluster van milieu enenergiebedrijven. Dit is een enorme inspanning. De provincie faciliteert de regio's met het opzetten van routekaarten naar een klimaatneutrale samenleving. Op basis van deze routekaarten kunnen de regio's en gemeenten een goed onderbouwd plan neerzetten op het gebied van energiebesparing, hernieuwbare energie en innovatie. 2.2 BESTAANDE BOUW De provincie gaat een ambitieus renovatieplan uitrollen, dat ertoe leidt dat de grote meerderheid van de Gelderse woningen in 2030 geen of een heel kleine energierekening hebben. Daarvoor maken we afspraken met alle gemeenten, de belangrijkste betrokken bedrijven (zoals bouwers en installateurs), onderwijsinstellingen (voor opleiding en certificering), maatschappelijke organisaties (zoals lokale energiecoöperaties) en financiële instellingen (waaronder PPM Oost). In 2020 dient de helft van de Gelderse woningen aangepakt te zijn. In 2050 is de hele Gelderse gebouwde omgeving energieneutraal. Dit leidt tot versterking van de werkgelegenheid in alle regio's, tot lagere woonlasten, tot hoger wooncomfort en natuurlijk tot verlaagde CO2 uitstoot. Speciale aandacht gaat uit naar de huursector (woningcorporaties). De provincie zal met woningcorporaties, gemeenten en beleggers een uitvoeringsprogramma opstellen zodat in 2020 alle huurwoningen daadwerkelijk gemiddeld minstens label B hebben. Dat is ook de afspraak in het SER Energieakkoord. Vervolgens wordt de stap gezet naar een geheel energieneutrale gebouwde omgeving, zowel in de particuliere sector, de huursector, de 8

9 scholen en kantoren. De provincie werkt daarbij samen met institutionele beleggers en de sector een financieringsplan en een business case uit. Met een grootschalig renovatieplan kunnen de kosten per woning substantieel omlaag. Deze ongekende versnelling van verduurzaming is te bereiken door goede samenwerking met kennisinstellingen en de bouwwereld op het vlak van innovatie. Voorbeelden daarvan zijn de zogenoemde nul-op-de-meter -renovaties en recente uitvindingen op het gebied van warmtewisselaars en warmtekussens in kruipruimten. De provincie maakt hiervoor een krediet vrij van een half miljard tot een miljard euro. Een krediet dat zich in een periode van 20 tot 35 jaar terugverdient en dat institutionele beleggers en banken dienen te verdubbelen. Hiermee investeert de provincie grootschalig in de bouw, werkgelegenheid, scholing, een schoner milieu én een lagere energierekening voor kwetsbaren. 2.3 NIEUWBOUWLOCATIES Samen met gemeenten zorgt de provincie ervoor dat alle nieuwbouwlocaties waar de overheid regie op heeft energieneutraal zijn. Zo zullen vanaf 2016 alleen nog maar nul-opde-meter starterswoningen worden gebouwd. Ook al het maatschappelijk vastgoed in nieuwbouw (denk aan scholen, gemeentehuizen) zijn minstens energieneutraal. Daarbij wordt in deze nieuwbouw maximale aandacht gegeven aan 'cradle to cradle'-ontwerp. Dat betekent heel concreet dat de nieuwbouw moet voldoen aan de hoogste normen. De provincie zal, met de gemeenten, tweejaarlijks rapporteren over de voortgang op dit gebied en bijdragen aan de bundeling van projecten. Ook om financierbaarheid te versterken. 2.4 WET MILIEUBEHEER Investeringen in energiebesparing die zich binnen vijf jaar terug verdienen, moeten bedrijven uitvoeren. Dat stelt de Wet Milieubeheer. We vinden dat die wet ook uitgevoerd moet worden. Samen met de Gelderse gemeenten, het bedrijfsleven en de handhavers in de zeven regionale uitvoeringsdiensten gaat de provincie daarvoor zorgen. Dat levert het bedrijfsleven een enorme besparing in kosten op, die ze weer in haar bedrijfsvoering kan steken. Het zal resulteren in meer banen en een beter milieu. We gaan dit samen met het bedrijfsleven doen. Door aan te sluiten bij landelijke ontwikkeling (Energie Prestatie Keur en de lijst erkende maatregelen), door gemeenschappelijke scholing en Communities of Practice en door de goede voorbeelden stevig in het zonnetje te zetten (koplopersproject naar Fries voorbeeld). Daarmee zorgen we ervoor dat achterblijvers en peloton aansluiting vinden bij de koplopers. 2.5 ENERGIEKE SAMENLEVING Gelderland kent een groot aantal lokale energie-initiatieven. Energiecoöperaties van burgers die zorgen dat van 'onderop' zon-pv, windenergie, bio-massa en energiebesparing worden gestimuleerd. Organisaties die ook werken aan slimme energienetten en duurzame mobiliteit. Op dit moment vervult de provincie al heel goed een ondersteunende rol, bijvoorbeeld via een Community of Practice. Die rol bouwen we uit, zodat in alle regio's en gemeenten het maatschappelijk initiatief ruim baan kan krijgen en geprofessionaliseerd wordt. De provincie zet hiervoor regiogelden in. Voor elke regio is een half miljoen tot een miljoen euro beschikbaar voor aanvragen van burgercoöperaties, die als cofinanciering hun vrijwillige tijd mogen inzetten. Inzetten op windenergie is noodzakelijk om onze energiedoelstellingen te halen. Bovendien levert windenergie een belangrijke bijdrage aan de economie. De provincie kan draagvlak onder omwonenden vergroten door meer actieve steun te geven aan processen van onderop en door inwoners in een vroeg stadium te betrekken bij plannen. Ook (financiële) participatie of deelname aan lokale energiecoöperaties kan de populariteit van windenergie vergroten. 9

10 2.6 EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID De provincie gaat haar eigen wagenpark verduurzamen. Dat betekent dat alle bedrijfsauto's (ook de auto s van de gedeputeerden) in de komende vier jaar overgaan op elektrisch en waar dat praktisch niet mogelijk is, op groen gas. De provincie koopt alleen groene elektriciteit en gas in met certificaten van Nederlandse bodem (geen sjoemelstroom). De provincie koopt 100% duurzaam in, gebruikt de CO2-ladder bij al haar aanbestedingen en gebruikt in haar eigen bedrijfskantine alleen maar biologische producten. Bij de concessieverlening van het regionaal openbaar vervoer schrijft de provincie in navolging van de Stadsregio het gebruik van groen gas verplicht voor. 2.7 INNOVATIE Gelderland kent grote onderwijs- en kenniscentra waar enorm veel praktisch toepasbare techniek wordt ontwikkeld. Gelderland is nu al groot in 'Clean Tech' en kan daar verder in groeien. Dat is belangrijk, want dit is de markt van de toekomst. Samen met de kenniscentra wil GroenLinks dit beleid verder uitbouwen. Zo zorgen we ervoor dat concreet toepasbare kennis op het gebied van duurzame ontwikkeling in Gelderland op voorsprong wordt gezet. Denk aan energietechniek, energiebesparing, slimme netten en slimme huizen, procestechnologie, milieu technologie, duurzame mobiliteit, gezondheidszorg. Want dat leidt tot meer werkgelegenheid, meer inkomen en directe milieuwinst. Om dat te doen wordt gericht innovatiebeleid uitgewerkt met ondersteuning van Gelderse kennisnetwerken. 2.8 CIRCULAIRE EN NIEUWE ECONOMIE: NIEUWE ALLIANTIES We zullen de komende jaren investeren in nieuwe allianties waarbij de overheid de kaders zet maar het bedrijfsleven veel meer ruimte krijgt om in consortia invulling te geven aan vormgeving, uitvoering en beheer. Dat zal gebeuren in alle sectoren. Van wegenbeheer, bomenonderhoud tot aan maatschappelijk vastgoed. Daarbij zullen ook nieuwe business modellen, zoals de opzet van maatschappelijke Energy Service Companies (Esco), een belangrijke rol krijgen. De provincie gaat, met regio's, gemeenten, bedrijfsleven en het maatschappelijke middenveld op zoek naar de echte 'game changers', die ervoor zorgen dat gelden die verdiend worden in duurzame ontwikkeling ook teruggeploegd worden in diezelfde ontwikkeling. De provincie geeft ruim baan met haar investeringsfondsen voor duurzame renovatie voor dergelijke Esco's. Met de regio s en koplopergemeenten werkt de provincie naar het op grote schaal in werking zetten van dergelijke 'game-changers'. Het energietransitieteam krijgt de taak dit binnen twee jaar op de rit te zetten om vervolgens met de concrete toepassing van start te gaan. 2.9 AANPASSING AAN EEN VERANDEREND KLIMAAT Samen met regio's (zowel de WGR regio's als veiligheidsregio's), gemeenten, de waterschappen, bedrijfsleven (zoals agrarisch bedrijfsleven, vrijetijdseconomie), zorginstellingen en maatschappelijke organisaties bereidt de provincie zich voor op de onvermijdelijke klimaatverandering. Thema's die de komende collegeperiode nadrukkelijk de aandacht krijgen, zijn: - klimaatrobuuste landinrichting, - klimaatbuffers in natuurontwikkeling, - duurzame renovatie in combinatie met generatiebestendig renoveren (domotica, koelte voor de zomer, energiebesparing gecombineerd), - klimaat robuuste herstructurering van dijken en wijken. De provincie stelt een breed adaptatieplan op. Elke regio werkt een regio-specifiek adaptatieplan uit, waarin de concrete acties in het veld staan uitgewerkt. Een apart programma Klimaatadaptatie geeft hier vorm aan. 10

11 PROGRAMMAPUNTEN a. De provincie verscherpt met gemeenten, bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en burgerinitiatieven het Programma Energietransitie. Het doel is drieledig: 3% energiebesparing per jaar, 20% hernieuwbare energie in 2020 en de uitbouw van GreenTech Alliances als cluster van milieu en energiebedrijven. Het vereist ook een versnelling en opschaling van het huidige windprogramma. b. De provincie maakt haar taakstelling van 230,5 MW windenergie waar. Met de Green Tech Alliances, energiecooperaties en andere partijen wordt onderzocht welke mogelijkheden er zijn om in % inzet van duurzame energie te halen. c. Bouwen aan lokaal draagvlak voor windenergie, via een maximum aantal projecten in coöperatief eigendom. d. De Provincie faciliteert de regio s op het gebied van energietransitie (van fossiel naar 100% duurzaam) door het opzetten van zogenaamde Routekaarten. Deze routekaarten geven aan hoe een regio de transitie daadwerkelijk kan vormgeven. Elke regio zal daarbij een eigen identiteit aan de routekaart moeten kunnen geven. e. De provincie maakt harde afspraken met gemeenten, bedrijfsleven, onderwijs en maatschappelijke instellingen zoals corporaties voor een ambitieus renovatieplan. Doel: de grote meerderheid van de Gelderse woningen heeft in 2030 geen of een heel kleine energierekening. Met speciale aandacht voor de huursector. In 2020 dient de helft van de Gelderse woningen aangepakt te zijn, en hebben alle huurhuizen minstens energielabel B. In 2050 is de hele Gelderse gebouwde omgeving (kantoren, scholen, woningen, etcetera) energieneutraal. Energieneutraal betekent hier: in een jaar wordt door of vanuit het gebouw evenveel energie opgewekt als de gebruikers van het gebouw gebruiken. De provincie stimuleert de innovatie in de bouw maximaal. Particuliere woningeigenaren worden gestimuleerd om klimaatneutrale investeringen aan hun woning te doen. De provincie kan hiertoe, aansluitend bij de reeds bestaande regelingen, budgetneutraal een revolving fund opzetten, tegen rentetarieven die aantrekkelijk zijn in vergelijking met actuele spaarrentes. f. Waar de overheid regie heeft op nieuwbouwlocaties, ondersteunt de provincie de betrokken partijen bij energieneutrale nieuwbouw. Vanaf 2016 zijn nieuwe starterswoningen en maatschappelijk vastgoed energieneutraal en voldoen aan de hoogste normen op het gebied van duurzaam bouwen, zoals BREEAM nieuwbouw. g. Handhaving van de wet milieubeheer. Die stelt dat het bedrijfsleven verplicht is om energie-besparende maatregelen te doen die binnen vijf jaar zijn terug te verdienen. h. Ruim baan voor maatschappelijk initiatief zoals burgercoöperaties, via inzet van regiogelden. In 2020 zijn coöperatieve energieverenigingen de dominante partijen op de energiemarkt. i. De provincie verduurzaamt het gehele eigen wagenpark, inclusief de auto's van gedeputeerden. De komende vier jaa schakelt zij over op elektrisch rijden of groen gas. j. De provincie stimuleert duurzame innovatie in de kennisnetwerken van Gelderland en gaat op zoek naar allianties met 'game changers' in duurzame ontwikkeling. De provincie richt zich daarbij op het versterken van kenniscentra. k. De provincie maakt meer werk van aanpassing aan het veranderend klimaat. In 11

12 2020 hebben alle Gelderse regio's én veiligheidsregio's plannen gereed om voorbereid te zijn op de effecten van klimaatverandering. l. De provincie ondersteunt nieuwe, innovatieve ontwikkelingen voor hernieuwbare energie. 12

13 3. NATUUR, DIEREN EN LANDBOUW Na de decentralisatie van overheidstaken heeft de provincie een nieuwe, belangrijke rol gekregen ten aanzien van natuur, ruimtelijke ordening, water en regionale economie. De belangrijkste taak voor de provincie is volgens ons: Gelderland groen en gezond houden. Door de enorme veestapel van koeien, varkens en kippen te verminderen, te investeren in natuur, het stimuleren van een klimaatneutrale provincie en van schone vormen van mobiliteit. Ook de komende periode willen we onze actieve bijdragen blijven leveren aan een mooie en duurzame provincie. Dat doen we vanuit onze eigen positie en door samen te werken met natuur- en milieuorganisaties in Gelderland. We willen zorgen voor een goed beheer van de Gelderse natuur en onderhoud van het landschap. We nemen tal van initiatieven om Gelderland mooier en duurzamer te maken. De stad, het dorp en het buitengebied worden steeds vaker gemaakt door bewoners. Overal wordt buiten gezaagd, geknipt en geïnventariseerd. Burgers zoeken elkaar op, vormen netwerken en komen met eigen initiatieven voor bijvoorbeeld natuur, wonen, energie of mobiliteit. Dit gaat echter niet vanzelf. De provincie moet samen met natuur- en milieuorganisaties dit proces stimuleren en ondersteunt bewoners die de energieke samenleving vormen. We gaan dit doen op basis van expertise en met een netwerk dat zich uitstrekt tot in de 'haarvaten' van Gelderland. Daarmee vormt zich een verbindende schakel naar provincie, gemeenten en bedrijven en helpen we bewonersinitiatieven tot klinkende resultaten te komen. De structurele samenwerking door de provincie is cruciaal om dit tot stand te brengen. 3.1 GELDERLANDS VITALE PLATTELAND Iedereen wil wonen in een veilige omgeving. Iedereen wil mobiel zijn en kunnen genieten van rust en natuur dicht bij huis. Met ruim twee miljoen mensen in Gelderland is dat een hele puzzel. Daartoe moet verrommeling van het platteland stoppen en dient geïnvesteerd te worden in natuur en landschap. Op die manier kunnen de open ruimte en de karakteristieke Gelderse landschappen hersteld worden. Dat betekent dat we binnen de bebouwde kom naar ruimte moeten zoeken om te wonen en te werken. 3.2 GROENE ZORG Natuur en landschap hebben een waarde van zichzelf. Ditzelfde geldt voor de planten en dieren die er leven. Ook de variatie aan soorten heeft een waarde van zichzelf. Wij dienen ons in te spannen om natuur, landschap, plant en dieren en biodiversiteit te hoeden en te beschermen. Sommigen noemen dit rentmeesterschap en gebruiken termen als: we hebben de aarde in bruikleen. Anderen geven aan dat ook planten en dieren recht hebben om op deze aarde te kunnen leven en dat we dat moeten respecteren. Planten en dieren hebben uiteenlopende behoeften aan water-, lucht- en bodemkwaliteit, maar ook aan een minimum areaal om te kunnen overleven. Naast een kwantitatieve verbetering van de natuur wil GroenLinks Gelderland dat de provincie de natuurkwaliteit verbetert. We verwachten minimaal van de Provincie dat alle maatregelen uit de programmatische aanpak stikstof (PAS) ook worden uitgevoerd en nog meer. Zo verwachten we dat voor alle Natura 2000 gebieden en de overige nattelandnatuurgebieden in de eerste beheerplanperiode van 6 jaar de hydrologie op orde wordt gebracht. We verwachten tevens dat in deze eerste beheerplanperiode de stikstofdepositie zodanig wordt teruggebracht dat de minst kwetsbare natuur dan in een goede staat van instandhouding is gebracht. In de volgende twee beheerplanperioden verwachten we op zijn minst dat met uitzondering van de zeer kwetsbare natuur alle andere natuur in een goede staat van instandhouding zijn gebracht. De voorheen beschermde Natuurmo- 13