Toekomst gas- & warmtenetten. Kennissessie Limburg en Noord-Brabant Frans Rooijers 12 december 2016
|
|
- Nathan Mathijs van der Meer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Toekomst gas- & warmtenetten Kennissessie Limburg en Noord-Brabant Frans Rooijers 12 december 2016
2 CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise - 50 medewerkers - Not-for-profit Klanten: - overheden (Europese Commissie en Parlement, ministeries, provincies, gemeenten, waterschappen) - bedrijven (MKB en industrie, branche-organisaties) en - NGO s 2
3 Diverse studies gebouwde omgeving Netwerkbedrijven: Stedin, Enexis, Alliander, Gasunie, Cogas Energieleveranciers: o.a. Nuon, Eneco, Qurrent Gemeenten: o.a. Amsterdam, Den Haag, Nijmegen, Delft Provincies: o.a. Noord-Holland, Zuid-Holland, Gelderland Recent (lopend): Enexis tbv Limburg en Noord-Brabant 3
4 Antwoorden op de volgende vragen Hans van Wageningen: - Welke richting en tijdpad gas- en warmtenetten hanteert CE? - Hoeveel hernieuwbare energie kan via huidige gas- en warmtenetten? - Wat zijn de technische mogelijkheden gas- en warmtenetten? - Wat zijn de distributiekosten? - Wat is een typisch kostenplaatje voor een huishouden? 4
5 Energietransitie - Grote veranderingen - Klimaatneutraal 2050, of eerder - De aansluitplicht in de Gaswet wordt geschrapt en er zal een breder aansluitrecht op energie-infrastructuur voor warmtevoorziening in wetgeving worden verankerd. Uitdaging: - Zo laag mogelijke extra kosten - Goede afweging van alternatieven - Concurrentie met aardgas Hier alle aandacht op ruimteverwarming van gebouwen. 20 miljard m 3 aardgas 30 Mton CO 2 /jaar 5
6 Substitutie energiedragers en hernieuwbare bronnen 6
7 Verwarming gebouwde omgeving (LT) Verderling functionele LT-warmtevraag (2030) Vier technieken die warmtevraag dekken: - Energiebesparing - (aard)gas CV > 90% - Elektriciteit: warmtepomp 1-2% - Warmtelevering (groot en klein) 5-8% 30% 10% 10% 50% Industrie Huishoudens Landbouw Utiliteit Ministerie EZ: % CO 2 -reductie in 2050 (Energie Agenda december 2016) - LT-warmte: sterke vermindering aardgasverbruik 7
8 Energie Agenda Voor alle sectoren wordt, tijdelijk, gekozen voor aanvullend beleid (stimuleringsmaatregelen) en (normering en verplichtingen) en dat past bij een geleidelijke transitie richting 80% tot 95% CO2-reductie in Dit beleid wordt vastgelegd in zogenoemde transitiepaden. Grootschalige warmtenetten zullen op vergelijkbare wijze worden gereguleerd als elektriciteits- en gasnetten. Netbeheerders zullen in samenwerking met lokale overheden bepalen welke infrastructuur (gas, warmte, of elektriciteit) gelet op beschikbare alternatieven het best kan worden aangelegd, verzwaard of verwijderd. 8
9 Hoe wordt de gebouwde omgeving klimaatneutraal? - Geen aardgas meer, uiterlijk in 2050, of zoveel eerder als mogelijk - Alleen mogelijk als er een goed stimuleringsregime (NL) komt! - Maar wat dan wel? - Lokatiekenmerken bepalen mogelijke oplossingen - Kosten verschillen sterk 9
10 Drie knoppen om aan te draaien Warmtevraag: Gebouwschil (en gedrag) Gebouwinstallatie Energiedrager (infra) (gas, elektra, warmte) Alle drie de knoppen zijn nodig! Knoppen niet geheel onafhankelijk! Nieuwbouw is relevant, maar: meeste gebouwen staan er al Focus op bestaande bouw (en op energie-infrastructuur) PS: Niet alleen energievolume, ook netcapaciteit is belangrijk Benodigde capaciteit voor warmtevraag: 4 maal zo groot als capaciteit elektriciteitsvraag 10
11 Technische opties 1. Knop 1: Isolatie van de gebouwschil (goed, zwaarder, zwaarst) 2. Knop 2: Efficiënte inpandige installatie 3. Knop 3: Klimaatneutrale energiedrager Groen gas Energie-infrastructuur Gas + elektra All electric warmtepompen All electric weerstandsverwarming Elektra (verzwaard) Elektra (verzwaard) Warmtelevering hoge temperatuur Warmtelevering lage temperatuur WKO Warmte + elektra Warmte + elektra Warmte/Koude + elektra 11
12 Aanpak in de praktijk Liefst coalitie van gemeente, corporaties, netbeheerder, bewoners Eerste berekeningen met eigen gegevens (CEGOIA, zie bijlage) Bespreking resultaten en analyseren merkwaardige uitkomsten Aanvullen met lokale gegevens Nieuwe berekeningen En elk project is maatwerk omdat het rekening houdt met specifieke wensen en omstandigheden Lopende projecten Noord Holland Amsterdam Nijmegen Recente projecten Limburg Arnhem.. 12
13 Buurttypeverdeling in Nijmegen Meest voorkomend (alles hoogstedelijk): 2= 1 e ring, = wederopbouw, = bloemkoolwijk, &12= recente nieuwbouw Zie: 13
14 Huidige situatie, Amsterdam Buurt stedelijk, hoge dichtheid 14
15 Toekomstige situatie klimaatneutraal, jaarkosten Buurt stedelijk, hoge dichtheid 15
16 2050: beperkte hoeveelheid groen gas, beperkt hoeveelheid restwarmte 16
17 Dichtheid warmtevraag Noord-Brabant en Limburg 17
18 Jaarkosten klimaatneutraal verwarmen Buurt landelijk, lage dichtheid 18
19 Grove verdeling opties Warmtelevering: stedelijk, beschikbaarheid restwarmte of geothermie WKO: dicht bebouwd + utiliteit Groen gas: stedelijk-historisch, randen bebouwde kom El warmtepomp: nieuwbouw, ingrijpende renovatie Biopellets: buiten gebied Maar lokale factoren bepalen goedkoopste optie!!! 19
20 Antwoorden op de vragen - Welke richting en tijdpad gas- en warmtenetten hanteert CE? of zoveel eerder/mogelijk als gemeente/netbeheerder wenst - Hoeveel hernieuwbare energie kan via huidige gas- en warmtenetten? - 100% (groengas en duurzame warmte) - Wat zijn de technische mogelijkheden gas- en warmtenetten? - Technisch is veel mogelijk, kosten zullen per locatie doorslag geven, sheet 29 - Wat zijn de distributiekosten? - Sterk afhankelijk van locatie - Distributiekosten gas lager dan van warmte, maar groen gas is duurder dan duurzame warmte, het gaat om het totaal - Wat is een typisch kostenplaatje voor een huishouden? - Zie sheet 15 en 18 20
21 Dank u voor de aandacht!
22 CEGOIA - model Bijlage
23 CEGOIA Het model is door CE Delft ontwikkeld om een uitspraak te doen over het klimaatneutrale eindbeeld en de mogelijke ontwikkeling van het energievraagstuk in de gebouwde omgeving en de gevolgen die dat heeft voor de fysieke (infra)structuren en ruimtelijke ordening. 23
24 Hoe werkt CEGOIA? CEGOIA berekent op buurtniveau op basis van diverse parameters welk type energievoorziening van de gebouwde omgeving (woningen en utiliteitsbouw) de laagste kosten over de gehele keten heeft (CAPEX en OPEX). CAPEX Jaarlijkse kapitaallasten van de investeringen: specifieke afschrijftermijnen en discontovoeten OPEX Jaarlijkse operationele kosten: onderhoud en beheer, variabele kosten (energie en belastingen) Som van de jaarlijkse kosten bepalen de score. 24
25 Hoofdlijn berekeningen op buurtniveau Uitgangssituatie Kosten vraagbeperking o.b.v. oppervlak gebouw Label G Label A+ Restvraag Restvraag Restvraag Kosten installatie en infrastructuur voor invulling restvraag 10x technische invulling restvraag 10x technische invulling restvraag 10x technische invulling restvraag Kosten voor resterend energieverbruik en (incl. netwerkkosten) 10x kosten energieverbruik 10x kosten energieverbruik 10x kosten energieverbruik 70x totale ketenkosten energievoorziening 25
26 Gebruikte gegevens BAG (Basisregistraties Adressen en Gebouwen, Kadaster): bouwjaar, functie, oppervlak, aantal gebouwen Statline (CBS): energiegebruik huishoudens op buurtniveau (is gebaseerd op Energie in Beeld), eigendomsverhouding, type bouw (gestapeld/grondgebonden) Informatie van Netbeheerders: leidingen, kosten SWING (RVO): energiegebruik utiliteitsbouw Voorbeeldwoningen 2011 (RVO): kwaliteit schil woningen en besparingspotentieel woningen Verbetering referentiebeeld utiliteitssector (ECN, 2014): besparingspotentieel utiliteitsbouw Vesta (PBL/CE Delft): investeringskosten, rendementen en levensduren technieken en besparingsmaatregelen CE Delft: diverse gegevens/aannames gebaseerd op eerdere projecten 26
27 Buurteigenschappen Woningen Bouwjaar Energiegebruik Huidige energievoorziening Grondgebonden/gestapeld Oppervlak Bebouwingsdichtheid Eigendom Utiliteit Bouwjaar Energiegebruik Functie (kantoor, school, zorg ) Oppervlak Glastuinbouw Energiegebruik Gewasteelt Oppervlak 27
28 Energiebesparing (vraagbeperking) Woningen: alle labelverbeteringen vanaf de huidige situatie worden berekend Utiliteit: drie besparingsniveaus En de mogelijkheid van Nul-op-Meterwoningen Glastuinbouw: twee besparingsniveaus 28
29 Technische opties (installaties) Warmtedragers Techniek Individueel Aardgas (HT/LT) Groengas (HT/LT) Elektriciteit HR-ketel Hybride warmtepomp (buitenlucht) Hybride warmtepomp (ventilatielucht) Gaswarmtepomp Micro-WKK (Stirling) Micro-WKK (brandstofcel) Mini-WKK (gasmotor) Warmtepomp (bodemwarmtewisselaar) Warmtepomp (buitenlucht) Elektrische radiatoren Infraroodpanelen Biomassa Houtkachel CV-ketel Collectief Warmte (HT/LT) Warmte HT & koude Restwarmte (energiecentrale) Restwarmte (industrie) Restwarmte (AVI) Geothermie Wijk-WKK De onderstreepte technieken worden standaard WKO WKO (centrale warmtepomp) meegenomen in de analyse 29
30 Kijken met specifieke input 30
31 Infrastructuur Berekeningen o.a. aan: Aanleg warmte-infrastructuur Netverzwaring elektriciteitsinfrastructuur bij warmtepompen Verwijderen gasinfrastructuur Werkelijke kosten, geen gesocialiseerde tarieven 100 Gas Lengte aansluiting (meters) Aansluitingen per hectare 31
32 Route naar klimaatneutraal In het model worden kostencurves toegepast om toekomstige veranderingen van de investeringen en kosten mee te nemen. Daarnaast kan met verschillende prijsscenario s voor energie worden gerekend. Kostenparameter Gas- en elektriciteitnet Warmtenet Netverzwaring HR-ketel Hybride warmtepomp Elektrische warmtepomp WKO Geothermie Restwarmte Afgiftesystemen Koelinstallaties Ventilatiesystemen WTW Zonneboilers Zon-PV Isolatiemaatregelen Nul-op-de-Meter-isolatie Leercurve Langzaam Snel Langzaam Langzaam Snel Snel Snel Snel Snel Langzaam Snel Snel Snel Snel Snel Langzaam Snel 32
33 Scenario s energieprijzen De keuze is aan de gemeente, maar gangbaar is het rekenen met de prijsscenario s uit Welvaart en Leefomgeving van het PBL en CPB. 33
34 Vragen? Frans Rooijers Benno Schepers Marijke Schuurbiers Of
Klimaatneutraal warm wonen. 8 november 2016 Frans Rooijers -> Cor Leguijt
Klimaatneutraal warm wonen 8 november 2016 Frans Rooijers -> Cor Leguijt Inhoud Kort over CE Delft Energietransitie gebouwde omgeving Focus op bestaande bouw Focus op warmtevraag Oplossingsrichtingen Welke
Nadere informatieAardgasloos met bodemenergie. Frans Rooijers
Aardgasloos met bodemenergie Frans Rooijers CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise - 50 medewerkers
Nadere informatieScenario s voor de warmtetransitie in Den Haag. Raadscommissie 30 maart 2017
Scenario s voor de warmtetransitie in Den Haag Raadscommissie 30 maart 2017 Rode draad Aanleiding Omvang van de opgave Urgentie van de opgave Opbouw onderzoek Besparing Duurzame warmte Modelberekeningen
Nadere informatieOok de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft
Ook de zorg van het aardgas af? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieHoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017
Hoe komen we van het aardgas af? Bezinningsgroep Energie Frans Rooijers 9 januari 2017 CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische
Nadere informatieKlimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieVerduurzaming Gebouwde Omgeving Groen Links, Zaanstad dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 22 nov. 2015
Verduurzaming Gebouwde Omgeving Groen Links, Zaanstad dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 22 nov. 2015 Inhoud 1. Doelen energie- en klimaatbeleid 2. Drie knoppen om aan te draaien 3. Soorten buurten en verdeling
Nadere informatieStadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam. dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015
Stadswarmte en alternatieven Technische Sessie Stadswarmte Gemeenteraad Amsterdam dr. C. (Cor) Leguijt, CE Delft, 2 juni 2015 Inhoud 1. Doelen energie- en klimaatbeleid 2. Drie knoppen om aan te draaien
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieWarmtetransitie - FlexForward. Frans Rooijers directeur CE Delft
Warmtetransitie - FlexForward Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieVan het aardgas af, maar hoe dan? Een kijkje in Oostvoorne
Van het aardgas af, maar hoe dan? Een kijkje in Oostvoorne CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise 60
Nadere informatieHoe zorgen we dat de woningeigenaar kiest voor klimaatneutraal verwarmen? Frans Rooijers 3 april 2018
Hoe zorgen we dat de woningeigenaar kiest voor klimaatneutraal verwarmen? Frans Rooijers 3 april 2018 CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische,
Nadere informatiePotentieel warmtelevering. Ontwikkeling van het aantal warmteaansluitingen als functie van de energiebelasting op aardgas
Ø Potentieel warmtelevering Ontwikkeling van het aantal warmteaansluitingen als functie van de energiebelasting op aardgas Potentieel warmtelevering Ontwikkeling van het aantal warmteaansluitingen als
Nadere informatieWaterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieDUURZAME WARMTEVOORZIENING
DUURZAME WARMTEVOORZIENING Wijk van de Toekomst Xandra van Lipzig Pauline Tiecken ledenvergadering Zuidoost 20190423 Locatie: wijkcentrum De Stolp, Violierenplein 101. 24/4/19 Inhoud Verzoek om scenario
Nadere informatieWarmte in de maatschappij. Financiële voor- en nadelen van warmtenetten voor de samenleving
Warmte in de maatschappij Financiële voor- en nadelen van warmtenetten voor de samenleving CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieWest-Friesland: warmte in transitie. Cor Leguijt, VVRE, 6 april 2017
West-Friesland: warmte in transitie Cor Leguijt, VVRE, 6 april 2017 Inhoud Warmtetransitie, van het aardgas af, hoezo???? Aanpak in het project Uitkomsten regio West-Friesland Eindbeeld (welke oplossing
Nadere informatieNet voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieDUURZAME WARMTEVOORZIENING
DUURZAME WARMTEVOORZIENING Wijk van de Toekomst Carla Fransen (gemeente Apeldoorn) OWA, 18 februari 2019 Locatie: ACEC, Apeldoorn 19/2/19 Inhoud Aanleiding & voorgeschiedenis Informeren over de warmtekansenkaart
Nadere informatieWarmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst
Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming
Nadere informatieGas is geen aardgas, en hard nodig. Frans Rooijers - 4 november 2016
Gas is geen aardgas, en hard nodig Frans Rooijers - 4 november 2016 CE Delft: wie zijn wij? Onafhankelijk beleidsonderzoek en advies Bijna 40 jaar; ca. 50 medewerkers Grensvlak economie, techniek en (milieu)beleid
Nadere informatieEnergy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en
Nadere informatieEnergie. Gebruik, kosten & transitie. Frans Rooijers directeur CE Delft
Energie Gebruik, kosten & transitie Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieC. Monitoring en backcasting
C. Monitoring en backcasting Backcasting en monitoring Deelsessie werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 dr. C. (Cor) Leguijt Inhoud 1. Backcastingproject stadsgewest Haaglanden 1. Klimaat- en
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieGroeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector
Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten
Nadere informatieIllustratie VESTA. energiemodel gebouwde omgeving. Ruud van den Wijngaart Rob Folkert. Workshop energiebesparing gebouwde omgeving 26 mei 2011
Illustratie VESTA energiemodel gebouwde omgeving Ruud van den Wijngaart Rob Folkert 1 Workshop energiebesparing gebouwde omgeving 26 mei 2011 Illustratie VESTA Energiemodel gebouwde omgeving Ruud van den
Nadere informatieSamen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma
Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas Hans Schneider (Liander) programma Alliander en de warmtetransitie Verantwoord van het aardgas af, op naar een nieuwe (lokale) warmtevoorziening
Nadere informatieZonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft
Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieKansen voor warmte. Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014
Kansen voor warmte Frans Rooijers Lustrumcongres Stichting Warmtenetwerk, 13-2-2014 Centrale boodschap Er is een groot potentieel aan duurzame warmte en warmtebesparing in Nederland beschikbaar. Per situatie
Nadere informatieRoute naar een aardgasvrije wijk. Marjo Kroese, Procesbegeleider aardgasvrije wijken, Klimaatverbond Nederland
Route naar een aardgasvrije wijk Marjo Kroese, Procesbegeleider aardgasvrije wijken, Klimaatverbond Nederland Waarom aardgasvrij? Klimaat / broeikasproblematiek Groningse aardbevingen Onafhankelijkheid
Nadere informatieOp weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050
Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050 0 Mei 2015 3.A31 Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050 Bibliotheekgegevens rapport: Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving
Nadere informatieOp weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050
Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050 0 Mei 2015 3.A31 Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving 2050 Bibliotheekgegevens rapport: Op weg naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieEnergy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en
Nadere informatieTussenstand onderzoek naar warmtetransitiemodellen voor de gebouwde omgeving
Tussenstand onderzoek naar warmtetransitiemodellen voor de gebouwde omgeving Vergelijking van modellen voor gemeentelijke besluitvorming Max Brouwer Tanja Haring Gerdien Priester Waarom dit onderzoek?
Nadere informatieInhoudsopgave. Bijlage(n) 1 Inleiding 2 CEGOIA 3 Uitkomsten 4 Kansrijke buurten 5 Conclusies. A Buurtindeling B Model parameters C 5-Stappenplan
CEGOIA - Culemborg Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 CEGOIA 3 Uitkomsten 4 Kansrijke buurten 5 Conclusies Bijlage(n) A Buurtindeling B Model parameters C 5-Stappenplan 1 5.M11 - CEGOIA - Culemborg - 1 februari
Nadere informatie1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens
1 juni 2011 Minisymposium Groen Gas W. Deddens Agenda. Wie is RENDO Duurzaam? Voorbeeld project Toekomst duurzame energie projecten icm groen gas 2 RENDO Duurzaam. Aantal medewerkers : RENDO totaal ca.
Nadere informatieBusinesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019
Businesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019 BC Thermisch uit oppervlaktewater Blokzijl I. TEO en WKO Algemeen II. Locatie III. Energievraag IV. Energiebesparing
Nadere informatieDe toekomst van de netten
De toekomst van de netten Speelveld, energieneutrale wijk, rol van smart grids dr. C. (Cor) Leguijt, presentatie Kivi-Niria, 8 okt. 2013 Inhoud de toekomst van de netten Kort: over CE Delft De hoeken van
Nadere informatieWarmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk
Warmte: transitiepad naar een CO2 neutrale wijk Werksessie Topsector Energie 03/10/2016 Juriaan van Tilburg, Edwin van Vliet Even voorstellen > Juriaan van Tilburg 2016-heden: consultant Ecofys > Future
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.
Nadere informatieKansenstudie Aardgasloos Purmerend
Kansenstudie Aardgasloos Purmerend 6 december 2016 Friso Waagmeester Peter Heijboer Transitie naar aardgasloos 1. Aanleiding en achtergronden 2. De Opgave van Purmerend 3. Scenario-analyses 4. Conclusies
Nadere informatieBENG en NTA. Stand van zaken
BENG en NTA Stand van zaken Ir. Harm Valk Nieman Groep ZEN-Platformbijeenkomst 20 juni 2017 BENG, maar ook ZEN! Integraal benaderen comfort gebruik energie Werkgroep BENG Nieuwe projecten BENG vanaf het
Nadere informatieAlterna(even voor aardgas
Alterna(even voor aardgas Koken en stoken zonder aardgas Energiecafé dea, 16 mei 2017 Rokus Wijbrans, EP4B Het EP4B Team Albert van Dam, albert.vandam@ep4b.nl Marcel van der Maal, marcel.vandermaal@ep4b.nl
Nadere informatieEnergietransitie Caldomus
Energietransitie Caldomus Werkwijze transitieplan Bottom-up aanpak Gebouw centraal Gebouw- en gebiedgebonden maatregelen Participatie Transparante werkwijze Uitnodiging tot participatie: actief of passief
Nadere informatieShowstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen
Showstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen Casper Tigchelaar congres all-electric 2-11-2017 Showstoppers en gamechangers Showstoppers 1. Wat is gasloos eigenlijk? 2. Gasloos heeft maatschappelijke
Nadere informatieNet voor de toekomst
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieDUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG
DUURZAME OPLOSSINGEN VOOR DE WARMTEVRAAG Introductie Jon van Diepen Register Energie Adviseur (rea) Afgestudeerd in Business of Energy Systems (TopTech/TU Delft) Achtergrond: ICT / Financieel Analist Interessegebied:
Nadere informatieWarmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem
Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem Warmte is belangrijker dan elektriciteit Het is afgelopen met aardgas! Bestaansrecht van warmtenetten collectieve warmtebronnen: Duurzamer en/of
Nadere informatieGeothermie in de gebouwde omgeving
Geothermie in de gebouwde omgeving Ans van den Bosch Plv. Directeur Warmte en Ondergrond Programma manager Duurzame Warmte Onderwerpen 1. Klimaatakkoord 2. Geothermie in de gebouwde omgeving 3. Beleid
Nadere informatieNaar een klimaatneutrale stad: wat doen we en wat is er nog nodig?
Naar een klimaatneutrale stad: wat doen we en wat is er nog nodig? Hier komt tekst Paulus Jansen Wethouden Hier komt ook Wonen tekst 17 mei 2018 Wat gebeurt er in Utrecht? de grote steden groeien vooral
Nadere informatieAardgasvrij Eindhoven. Rekenmodel en webtool
Aardgasvrij Eindhoven Rekenmodel en webtool Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 CEGOIA-model en webtool 3 Uitkomsten en interpretatie 4 Algemene conclusies Bijlage(n) 1 5.L93 - Aardgasvrij Eindhoven - 1 december
Nadere informatieHybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe?
Hybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity Agenda Wat is een Hybride systeem Waarom Hybride en wat zijn de voordelen Voorbeeld berekening
Nadere informatieScenario s voor de warmtetransitie in Den Haag
Scenario s voor de warmtetransitie in Den Haag Scenario s voor de warmtetransitie in Den Haag Deze notitie is opgesteld door: Nanda Naber Benno Schepers Delft, CE Delft, februari 2017 Publicatienummer:
Nadere informatieCO 2 -belasting met terugsluis naar fonds klimaatrechtvaardigheid
CO 2 -belasting met terugsluis naar fonds klimaatrechtvaardigheid CO 2 -belasting met terugsluis naar fonds klimaatrechtvaardigheid Dit rapport is geschreven door: Robert Vergeer Sander de Bruyn Marijke
Nadere informatieTKI WINST Warmte Infrastructuur Nederland met verlaagde Systeem Temperatuur
ENERGY TKI WINST Warmte Infrastructuur Nederland met verlaagde Systeem Temperatuur 1 SAFER, SMARTER, GREENER De ambitie voor de Nederlandse gebouwde omgeving 2030 Een 49% CO 2 reductie 3,4Mton minder CO
Nadere informatieEnergiebesparing in de bouw
Energiebesparing in de bouw - Overheidsbeleid - Wettelijke kaders - Praktische omzetting Bijdragen van: ing. W.Baartman ir. J.Ouwehand Wetgeving en overheidsbeleid Transitie naar een duurzame energiehuishouding
Nadere informatieMartin Horstink & Albert Rodenboog. De woningbouw verduurzamen met warmtepompen
Martin Horstink & Albert Rodenboog De woningbouw verduurzamen met warmtepompen Wie is BDH? Denkt mee over de transitie in de woningbouw 2 3 Wie is BDH? Speelveld BDH Waarom CO₂-neutraal en aardgasvrij?
Nadere informatieKosten voor verwarmen. Analyse van de spreiding bij eindverbruikers
Kosten voor verwarmen Analyse van de spreiding bij eindverbruikers Kosten voor verwarmen Analyse van de spreiding bij eindverbruikers Dit rapport is geschreven door: Benno Schepers Marijke Meyer Eline
Nadere informatieLogin op: gebruikersnaam: VvE. Rookgasafvoer renoveren? Of meteen aardgasloos?
Login op: https://www.vvestemt.nl gebruikersnaam: VvE Rookgasafvoer renoveren? Of meteen aardgasloos? ing. J.J. (Jacco) van de Sandt Klik om de titelstijl van het Energie- en bouwkundig adviseur Stichting
Nadere informatieNaar een klimaatneutrale stad: wat doen we en wat is er nog nodig?
Naar een klimaatneutrale stad: wat doen we en wat is er nog nodig? Hier komt tekst Paulus Jansen Wethouden Hier komt ook Wonen tekst 17 mei 2018 Wat gebeurt er in Utrecht? de grote steden groeien vooral
Nadere informatieDoorrekening gebouwde omgeving met het Energietransitiemodel
Doorrekening gebouwde omgeving met het Energietransitiemodel Mogelijke transitiepaden naar 235 en 25: tempo en soort van elektrificatie Brede bijeenkomst transitiepad lage temperatuurwarmte, 27 september
Nadere informatieGasloos: Wie gaan er over en hoe krijgen we ze zo ver?
Gasloos: Wie gaan er over en hoe krijgen we ze zo ver? Casper Tigchelaar Plannen voor Gasloos worden Top-down gemaakt Gasloos: Wie gaan er over?... Wie houden zich bezig met gasloos: Netwerkbedrijven Rijksoverheid
Nadere informatieDe snelste route naar aardgasvrije wijken
De snelste route naar aardgasvrije wijken Smart Energy NL, 5 juni 2018 Marijke Kellner, Gasunie #2 Energieverbruik: gebouwde omgeving 32% Bron: NEV 2017. Aandeel van sectoren in het bruto eindverbruik
Nadere informatieKosten en baten van de ondergrond redeneer, reken en verdien! COP, Rotterdam
Kosten en baten van de ondergrond redeneer, reken en verdien! COP, Rotterdam CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieCollectieve warmte naar lage temperatuur Een verkenning van mogelijkheden en routes Edwin van Vliet
Collectieve warmte naar lage temperatuur Een verkenning van mogelijkheden en routes Edwin van Vliet Introductie & achtergrond Aanleiding Opdrachtgever: TKI Urban Energy & RVO Lage Temperatuur (LT) warmtenetten
Nadere informatieWarmte Nieuwegein Raads Informatie Avond
Warmte Nieuwegein Raads Informatie Avond Frank Kersloot & Alex Kaat 21 april 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte in Nieuwegein 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) 3. Tarieven voor klanten 4. Afsluitkosten
Nadere informatieDuurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling
Duurzame Energieinfrastructuur en Gebiedsontwikkeling 6 maart 2017 ir. A. Schiltmans MCD Meeting Bouwcampus, Grip op de Maas (heel) kort DGO Context van gas naar warmte Welke alternatieven zijn er Grootschalige
Nadere informatieBestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI
Bestaande huizen van het aardgas af? Hans van Wolferen 18 april 2018 KIVI Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen
Nadere informatieAgenda. Strategie Cogas en speerpunten. Stadsverwarming Windmolenbroek. Toekomstige ontwikkelingen Cogas op gebied van warmtenetten
Stadsverwarming Windmolenbroek Agenda Strategie Cogas en speerpunten Stadsverwarming Windmolenbroek Toekomstige ontwikkelingen Cogas op gebied van warmtenetten 1 Cogas staat voor verduurzaming Strategie
Nadere informatieBENG in de praktijk. .. en hoe doe je dat gasloos?
BENG in de praktijk.. en hoe doe je dat gasloos? Ir. Harm Valk Nieman Groep Dag van de Projectontwikkeling 18 mei 2017 BENG = Bijna EnergieNeutraal Gebouw Nieuw wettelijk minimum vanaf 31-12-2020 Opvolger
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieEnergiekentallen utiliteitsgebouwen Vesta 2.0
Energiekentallen utiliteitsgebouwen Vesta 2.0 Notitie Delft, september 2015 Opgesteld door: C. (Cor) Leguijt B.L. (Benno) Schepers N.R. (Nanda) Naber R.A. (Ruud) van den Wijngaart (PBL) 2 September 2015
Nadere informatieEen warm Nijmegen. Analyse van de toekomstige warmtevoorziening met CEGOIA
Een warm Nijmegen Analyse van de toekomstige warmtevoorziening met CEGOIA 1 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding Bijlage A Modeltoelichting 2 3 4 5 6 Lokale kenmerken en aannames Klimaatneutrale situatie
Nadere informatieEnergievoorziening nieuwbouw. Hans van Wolferen 24 november Wageningen
Energievoorziening nieuwbouw Hans van Wolferen 24 november 2016 - Wageningen Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen
Nadere informatieWONEN ZONDER AARDGAS STAP VOOR STAP NAAR EEN PLAN VOOR DE EIGEN WIJK OF BUURT
WONEN ZONDER AARDGAS STAP VOOR STAP NAAR EEN PLAN VOOR DE EIGEN WIJK OF BUURT Inleiding Wonen zonder aardgas in de eigen wijk of buurt is een groot en ingewikkeld proces. De belangrijkste redenen hiervoor
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatieLT-warmtenet. Ruimteverwarming. Warmtapwater
Een lagetemperatuurwarmtenet () levert warmte voor en warmtapwater. Eén of meerdere collectieve bronnen verwarmen water dat via een buizensysteem naar de woning wordt vervoerd. In de woning is een afgifteset
Nadere informatieCEGOIA Limburg. Analyse van een aardgasvrije gebouwde omgeving
CEGOIA Limburg Analyse van een aardgasvrije gebouwde omgeving Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Technische mogelijkheden 3. Scenario s 4. Transitiepaden 5. Kansen om te starten 6. Conclusies Bijlagen A Buurtgegevens
Nadere informatieDoor: Peter Wagener Managing consultant - BDH
Door: Peter Wagener Managing consultant - BDH WARMTEPOMPVERKENNER Martin Horstink/Paul Friedel BDH Feenstra Donderdag 13 april WARMTEPOMPVERKENNER Introductie BDH en verkenners Wie is BDH? Uitvoering Versnellingsprogramma
Nadere informatieWijken zonder aardgas Naar een effectieve aanpak
Wijken zonder aardgas Naar een effectieve aanpak Sible Schöne HIER klimaatbureau Februari 2016 Inleiding In het Energierapport geeft EZ aan dat ze de CO 2-uitstoot voor de verwarming van woningen en kantoren
Nadere informatieHybride warmtepompen. Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity
Hybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity Agenda Waarom Hybride en wat zijn de voordelen Wat is een Hybride systeem Voorbeeld berekening
Nadere informatieSamen maken we Nederland aardgasvrij
Samen maken we Nederland aardgasvrij Martien Visser, Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool, Groningen Donderdag, 28 september, Bakkeveen Achtergrond Klimaatverdrag van Parijs: well below
Nadere informatiekijk Warmtegids Informatieavond Aa-landen / Holtenbroek 12 maart 2019 Raymond Frank, Energieadviseur Gemeente Zwolle
kijk Warmtegids Informatieavond Aa-landen / Holtenbroek 12 maart 2019 Raymond Frank, Energieadviseur Gemeente Zwolle 13-3-2019 1 Energie(k)! Nederland 2 kijk Landelijk - Gaswinning Groningen sluit in 2030
Nadere informatieWarmte(levering) van de toekomst. Jeroen Roos (BuildDesk, business unit Gebiedsontwikkeling) Jeroen Roos Utrecht, 21 september 2010
Warmte(levering) van de toekomst (BuildDesk, business unit Gebiedsontwikkeling) Ontwikkelingen nieuwbouw met effect op warmtevraag 2 Regelgeving: stapsgewijze EPC-verlaging (-> 0,6 -> 0,4 -> energieneutraal)
Nadere informatieVan het aardgas af hoe moet dat nu?
Van het aardgas af hoe moet dat nu? Informatie avond voor inwoners van Loenen Loenen Energie Neutraal Loenen, 18 April 2018 Programma 19.30 u Welkom Wethouder Sandmann (videoboodschap) 19.35 u Opening
Nadere informatieENERGIECAFÉ. Aardgasvrije wijken 28 januari 2019
ENERGIECAFÉ Aardgasvrije wijken 28 januari 2019 AGENDA Inleiding Presentatie Eline van den Ende (HVC) Aanvullende informatie Peter Verheggen (Gemeente Zoetermeer) Discussietafels Afsluiting DEZo Burgerinitiatief,
Nadere informatieVerduurzaming bestaande gebouwde omgeving
NOABERSCHAP Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving Duurzame energie is een kwestie van ordenen, maar ook van keuzes maken. Verduurzaming gebouwde Omgeving 1 Verduurzamen gebouwde omgeving & Cogas Business
Nadere informatieTechnieken en financiering van de aardgasvrijoplossingen
Nieuwbouw is relatief eenvoudig aardgasvrij te realiseren. Er zijn grofweg twee alternatieven: - Verzwaard elektriciteitsnet met een lucht- of bodemwarmtepomp in de woning (all electric) - collectieve
Nadere informatieGrootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies
Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet
Nadere informatieGemeente Ede energieneutraal 2050
De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst
Nadere informatieHoe snel verandert de energiemarkt?
Hoe snel verandert de energiemarkt? Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieInspiratiesessie Hybride Warmtepompen in de Sociale Woningbouw
Inspiratiesessie Hybride Warmtepompen in de Sociale Woningbouw Inleiding en techniek Paul Friedel Patrimonium, Groningen 13 maart 2018 Versnellingsprogrammma (hybride) warmtepompen Marktontwikkeling voor
Nadere informatieEnergievisie industrie Voorbij efficiency verbetering, met name rol van waterstof Frans Rooijers directeur CE Delft
Energievisie industrie Voorbij efficiency verbetering, met name rol van waterstof Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen
Nadere informatie