Projectplan Oplosmiddelen en allergenen in de schoonmaak- en glazenwassersbranche

Transcriptie

1 Projectplan Oplosmiddelen en allergenen in de schoonmaak- en glazenwassersbranche Inleiding en achtergrond In april 2003 is het Plan van Aanpak Arboconvenant Schoonmaak- en Glazenwassersbranche opgesteld. Hierin zijn de afspraken, zoals deze zijn gemaakt in het arboconvenant, per onderwerp vastgelegd en uitgewerkt. In de periode van april 2003 tot juli 2006 dienen de in het plan van aanpak beschreven maatregelen te worden uitgevoerd. Hiervoor is een projectteam samengesteld, bestaande uit een projectmanager en per onderwerp een projectleider. Dit projectteam wordt ondersteund door een secretariaat en een communicatiebureau. Binnen dit projectteam worden activiteiten vanuit de verschillende deelprojecten gecoördineerd en op elkaar afgestemd. Dit projectplan heeft betrekking op het onderwerp oplosmiddelen en allergenen. De afspraken die op dit gebied zijn gemaakt in het Plan van Aanpak, zijn gebaseerd op het rapport Oplosmiddelen en allergenen in de schoonmaaksector (Staats e.a., 2002) en de notitie Voorbereiding ketenconvenant Schoonmaak en reiniging (IVAM-CR, 2002). In het rapport zijn per subsector de belangrijkste knelpunten met betrekking tot oplosmiddelen en allergenen geïdentificeerd. Dit is gedaan door te inventariseren welke chemische stoffen gebruikt worden, te beoordelen hoe gevaarlijk deze stoffen zijn en te bepalen hoe deze stoffen worden toegepast. Daarnaast is door middel van een literatuurstudie gekeken naar de het vóórkomen van gezondheidsklachten onder schoonmakers door blootstelling aan chemische stoffen. Op verzoek van SZW is vervolgens de notitie Voorbereiding ketenconvenant Schoonmaak en reiniging opgesteld, waarin is aangegeven welke afspraken in het arboconvenant kunnen worden gemaakt en voor welke maatregelen een ketenconvenant nodig is. Op basis van deze notitie zijn afspraken gemaakt die zijn vastgelegd in het Plan van Aanpak Arboconvenant Schoonmaak- en Glazenwassersbranche. Dit Plan van Aanpak is uitgangspunt voor dit projectplan. De voorgenomen maatregelen in het Plan van Aanpak kunnen worden onderverdeeld in 2 categorieën: 1. Maatregelen met betrekking tot vervanging/eliminatie 2. Maatregelen met betrekking tot voorlichting/instructie 1. Maatregelen met betrekking tot vervanging/eliminatie Binnen deze maatregelen wordt een aantal stoffen specifiek genoemd. Daarnaast wordt gesteld dat CMR 1 -stoffen en sensibiliserende stoffen in het algemeen onderwerp van vervanging zijn. Bij vervanging is een aantal zaken van belang: 1 Carcinogeen, Mutageen, Reprotoxisch 1

2 Een afspraak die alleen betrekking heeft op het vervangen van bepaalde stoffen volstaat niet; er dienen ook alternatieven (oplossingen) te worden aangereikt. Van deze alternatieven moeten ook de consequenties bekend zijn (kosten, veranderingen in werktijd, etc). Bij het vervangen van stoffen spelen de producenten/leveranciers vanzelfsprekend een belangrijke rol. Aangezien producten echter vrijwel nooit één op één te vervangen zijn, zal de vervanging ook gevolgen hebben voor andere schakels uit de keten. De schoonmaker moet wellicht zijn werkwijze aanpassen, het schoonmaakbedrijf zal wellicht voor hogere kosten komen te staan, en de opdrachtgever kan bijvoorbeeld met een andere geur geconfronteerd worden. Daarnaast is het van belang om partijen als arbodiensten, arbeidsinspectie e.a. te betrekken bij de gemaakte afspraken op het gebied van vervanging, om zorg te dragen voor een goede inbedding van de afspraken in de dagelijkse praktijk. Hierdoor ligt een ketenconvenant met betrekking tot vervanging/eliminatie voor de hand. Producten zijn voortdurend in ontwikkeling. De samenstelling van het pakket aan producten verandert daardoor steeds. Om de continuïteit van gemaakte afspraken op het gebied van vervanging te waarborgen, is het van belang dat de branche ook na afloop van de convenantsperiode in staat is de producten te beoordelen en indien nodig te zoeken naar alternatieven. Daarom is het nuttig te zoeken naar een methode (bijvoorbeeld een kennisinformatiesysteem) waarmee gevaarlijke stoffen door de branche zelf geïdentificeerd kunnen worden en alternatieven aangereikt kunnen worden. 2. Maatregelen met betrekking tot voorlichting/instructie De maatregelen met betrekking tot voorlichting en instructie worden samen met het communicatiebureau worden uitgevoerd. TNO Chemie richt zich hierbij op de inhoud van het voorlichtingsmateriaal en het communicatiebureau draagt zorg voor het vormgeven van het voorlichtingsmateriaal en de implementatie ervan. Van een aantal voorgestelde maatregelen is in grote lijnen al bekend hoe de betere situatie is. Bijvoorbeeld bij het gebruik van microvezeldoekjes. Van een aantal maatregelen moet de betere situatie nog worden vastgesteld (bijv. graffitiverwijdering). Ook bij voorlichting/instructie is een aantal zaken van belang: De voorlichting/instructie moet goed aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep. Dat wil zeggen dat de voorlichting/instructie aan moet sluiten bij de huidige werksituatie van de doelgroep, dat de juiste taal (jargon en spreektaal) gebruikt moet worden, het juiste medium gebruikt moet worden, enz. Door de doelgroep bij de ontwikkeling van het voorlichtings-/instructiemateriaal te betrekken wordt de aansluiting bij de branche gewaarborgd en tevens gewerkt aan draagvlak voor de door te voeren verandering. Immers, de voorlichting/instructie moeten ertoe leiden dat schoonmakers hun werkwijze definitief veranderen. Hiervoor is het nodig samen te werken met klankbordgroep(en), waarin de doelgroep is vertegenwoordigd. 2

3 Met de voorlichting/instructie moeten zoveel mogelijk schoonmakers bereikt worden, bijvoorkeur via personen die zij vertrouwen. Hiertoe is het nuttig de stoffenkennisinfrastructuur in de branche te verkennen. Om te zorgen voor een goede inbedding van de nieuwe werkwijze moeten niet alleen schoonmakers bereikt worden, maar alle spelers uit de keten, die effect van de nieuwe werkwijze zullen merken. Schoonmakers werken doorgaans op locatie, waardoor bijvoorbeeld ook de opdrachtgever mee moet werken aan het kunnen schoonmaken volgens de nieuwe werkwijze. Naast deze zogenaamde verticale keten, spelen ook horizontale ketens een rol. In de ziekhuizen loopt bijvoorbeeld een project parallel, waarin (onder andere) gevaarlijke schoonmaakmiddelen en desinfectantia vervangen gaan worden. In het Plan van Aanpak zijn maatregelen afgesproken die op drie niveau s dienen te worden geïmplementeerd: brancheniveau, subsectorniveau en bedrijfsniveau. Maatregelen met betrekking tot vervanging/eliminatie dienen te worden vastgelegd op brancheniveau (of indien van toepassing subsectorniveau) en ingevoerd op bedrijfsniveau. Maatregelen met betrekking tot voorlichting/instructie dienen uiteraard te worden uitgevoerd op bedrijfsniveau. Voor een goede inbedding van de nieuwe werkwijzen is het echter ook noodzakelijk de rest van de keten hierover te informeren. Gezien het feit dat voorgenomen maatregelen voor de hele branche in meer of mindere mate van belang zijn, lijkt het goed om een centraal punt te ontwikkelen waar alle informatie te vinden is en dat toegankelijk is voor alle schakels uit de keten. Doel en doelgroep Doel van dit project is de in het Plan van Aanpak Schoonmaak- en Glazenwassersbranche voorgenomen maatregelen op het gebied van oplosmiddelen en allergenen uit te voeren. De doelgroep is de schoonmaakbranche. De verschillende maatregelen hebben weliswaar betrekking op verschillende schakels uit de keten van de schoonmaakbranche, maar de effecten van de maatregelen zullen in de hele schoonmaakbranche merkbaar zijn. Daarom is het van belang niet alleen de schoonmaakbedrijven of de producenten van reinigingsmiddelen als doelgroep te zien, maar de hele keten van producenten, leveranciers, schoonmaakbedrijven, schoonmakers en opdrachtgevers. Eindresultaten van het project Eindresultaat van het project is dat de geprioriteerde maatregelen op het gebied van oplosmiddelen en allergenen uitgewerkt en geïmplementeerd zijn in de branche. Met geïmplementeerd wordt bedoeld dat de uitgewerkte maatregelen omgezet zijn in bruikbare instrumenten en dat de doelgroep de beschikking heeft over deze instrumenten. Daarnaast is met de doelgroep een traject van begeleiding en nazorg afgesproken. Met geïmplementeerd wordt niet bedoeld dat alle maatregelen het effect hebben bewerkstelligd dat iedereen volgens afgesproken werkwijze werkt en alle te vervangen stoffen vervangen zijn. 3

4 Afbakening Doel van dit project is uitvoering van de voorgenomen maatregelen op het gebied van oplosmiddelen en allergenen. Implementatie van de maatregelen is afhankelijk van de motivatie en bereidwilligheid van de betreffende partijen. TNO Chemie is inhoudelijk verantwoordelijk voor de uitwerking van de maatregelen en het beschrijven van de voorwaarden waaraan voldaan moet worden om tot een goede implementatie te komen. TNO Chemie is niet verantwoordelijk voor de onderhandelingen, het motiveren en betrekken van partijen en/of het afsluiten van convenanten. Natuurlijk zal TNO Chemie waar mogelijk wel aan deze belangrijke aspecten bijdragen, maar altijd op basis van inhoudelijke argumenten. Projectbeschrijving Deze projectbeschrijving behelst het project Oplosmiddelen en allergenen in de schoonmaak- en glazenwassersbranche dat, met uitzondering van het ontwikkelen van het protocol Preventie handeczeem en vroege reïntegratie van werknemers met eczeem (NECOD) en deelproject A (TNO Arbeid), door TNO Chemie wordt uitgevoerd. Het project bestaat uit 3 fasen: 1. Voorbereiding 2. Uitwerking 3. Implementatie De drie fasen bestaan uit verschillende deelprojecten. Voor ieder deelproject zal een kort gedetailleerder onderzoeksvoorstel opgesteld worden en ter goedkeuring aan de BBC worden voorgelegd, alvorens te starten met de uitvoer ervan. Ieder deelproject wordt afgesloten met een eindresultaat. Ook het eindresultaat wordt ter goedkeuring en acceptatie aan de BBC voorgelegd. Fase 1: Voorbereiding Fase 1 bestaat uit 3 deelprojecten: A. Verkenning arbokennisinfrastructuur (AKI) met betrekking tot het thema gevaarlijke stoffen Gezien het feit dat de meeste maatregelen effect hebben in meerdere schakels van de keten en dat maatregelen (daarom) effectiever kunnen worden ingevoerd door de verschillende schakels in de keten erbij te betrekken, wordt het zeer zinvol geacht te starten met het in kaart brengen van de stoffenkennisinfrastructuur. TNO Arbeid draagt zorg voor dit deelproject. Met het analysemodel en de voorgestelde methode 2 (zie bijlage 1) wordt in kaart gebracht welke organisaties van belang zijn voor de branche met betrekking tot informatie over gevaarlijke stoffen, welke organisaties welke informatie hebben, welke organisaties welke informatiebehoefte hebben. Verder wordt verkend hoe de vraag en aanbod van informatie beter op elkaar kunnen worden afgestemd. De methode brengt niet alleen bestaande structuren in kaart, er wordt tevens een dynamiek ontwikkeld om tot versterking van de stoffenkennisinfrastructuur te komen. 2 In dit voorstel wordt de methode gebruikt om de arbokennisinfrastructuur voor gevaarlijke stoffen in kaart te brengen. De methode is echter breder bruikbaar en kan gebruikt worden om de arbokennisinfrastructuur voor alle arbo-onderwerpen in kaart te brengen en te evalueren. 4

5 Het resultaat van dit deelproject is inzicht in de bestaande stoffenkennisinfrastructuur voor gevaarlijke stoffen en aanbevelingen om tot versterking van deze infrastructuur te komen. Uiteraard zal van de resultaten verslag worden gedaan. Dit zal op een nader af te spreken wijze gebeuren. B. Verkenning wensen en mogelijkheden kennisinformatiesysteem Om de continuïteit van de convenantsafspraken te waarborgen wordt voorgesteld een kennisinformatiesysteem te ontwikkelen, waarbinnen informatie met betrekking tot chemische stoffen vindbaar is. Dit systeem draagt tevens bij aan een goede implementatie van de voorgenomen maatregelen. De branche dient met dit kennisinformatiesysteem zelf in staat te zijn gevaarlijke stoffen te identificeren en alternatieven te evalueren. Daarnaast kan dit medium dienen als basis en belangrijk distributiepunt voor voorlichtings- en instructiemateriaal. Met de term kennisinformatiesysteem wordt een structuur beoogd, waarin alle schakels uit de keten vertegenwoordigd zijn en waarbinnen informatie kan worden uitgewisseld. Dit kan een internetsite omvatten, waar alle informatie samenkomt, maar ook bijvoorbeeld een structurele overlegvorm tussen belanghebbende partijen. Doel van de verkenning is in kaart te brengen waaraan de potentiële deelnemers (bekend uit deelproject A) van het systeem behoefte hebben en wat de mogelijkheden in de sector zijn om tot een dergelijk systeem te komen. Dit wordt gedaan d.m.v. een vragenlijstonderzoek onder schoonmakers en interviews met belangrijke actoren (die komen uit deelproject A naar voren). Uitgangspunt hierbij is zo veel mogelijk aan te sluiten bij reeds bestaande systemen, zoals de NVZ 3 -proeftuin, HERA-project 4 (A.I.S.E. 5 ), of meer generiek systemen zoals de Stoffenmanager 6, Classificatiemethoden (ontkistingsmiddelen, epoxy producten). Resultaat van dit deelproject is een verslag van de bevindingen en een voorstel voor een op te zetten kennisinformatiesysteem ter bespreking in de BBC 7. C. Relevantie voorgestelde maatregelen Naar mening van de BBC is tijdens het onderzoek naar oplosmiddelen en allergenen onvoldoende gekeken naar omvang en frequentie van het gebruik van de producten, waardoor onvoldoende inzicht is in de relevantie van gesignaleerde knelpunten. Dit heeft met name betrekking op de afspraken op het gebied van vervanging/eliminatie. Daarom zal in de eerste fase van het project tevens een beoordeling plaatsvinden van de relevantie van de gesignaleerde knelpunten. Tevens zal inzicht worden verkregen in de voorhanden zijnde alternatieven voor de voorgestelde stoffen die vervangen moeten worden. Op basis hiervan zullen knelpunten worden geprioriteerd. Voor dit deelproject zal zoveel mogelijk de informatie uit eerdere onderzoeken gebruikt worden. Voor aanvullende informatie zal het vragenlijstonderzoek gebruikt worden, alsmede de interviews met deskundigen (zie deel project B). 3 Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten 4 Humen and Environmental Risk Assessment 5 Association Internationale de la Savonnerie, de la Détergence et des Produits d Entretien (Europese branchevereniging van zeepfabrikanten) Branche BegeleidingsCommissie 5

6 Resultaat van dit deelproject is prioritering van gesignaleerde knelpunten en overeenstemming met de BBC over de uit te werken maatregelen met betrekking tot vervanging/eliminatie in fase 2 van dit project. Fase 2: Uitwerking Fase 2 bestaat uit 6 deelprojecten: D. Uitwerking maatregelen vervanging/eliminatie Uit fase 1 wordt duidelijk welke maatregelen op het gebied van vervanging/eliminatie worden uitgewerkt. Voor de gespecificeerde stoffen zal de haalbaarheid van alternatieven in kaart gebracht worden en zullen tevens de consequenties van het gebruik van alternatieven in kaart gebracht worden. Hierbij is in ieder geval aandacht voor effectiviteit, kosten, randvoorwaarden en veranderingen in werkwijze. Dit wordt gedaan door middel van literatuuronderzoek en interviews met deskundigen. Dit wordt vast gelegd in een notitie. Deze uitgewerkte maatregelen kunnen onderwerp worden van het te sluiten ketenconvenant. Voor CMR-stoffen en sensibiliserende stoffen zal in fase 1 beoordeeld worden of er specifieke stoffen vervangen zullen of kunnen worden, deze zullen dan als gespecificeerde stoffen uitgewerkt worden. Indien CMR-stoffen en sensibiliserende stoffen in het algemeen vervangen gaan worden, zal deze maatregel nader worden uitgewerkt in deelproject F. Resultaat van deelproject D is een notitie waarin alternatieven en de consequenties daarvan beschreven worden voor de te vervangen stoffen. E. Opstellen concepttekst ketenconvenant In het ketenconvenant dient een aantal afspraken met betrekking tot de uitvoer van maatregelen te worden vastgelegd. TNO Chemie zal een eerste concepttekst opstellen en deze na één commentaarronde van de BBC aanpassen. De concepttekst kan dan door de BBC voor eventuele onderhandelingen gebruikt worden. Op basis van deze onderhandelingen wordt de tekst door de BBC mogelijk aangepast. TNO Chemie verzoekt de BBC de definitieve tekst met TNO door te spreken op inhoudelijke onderwerpen, alvorens het convenant wordt gesloten. Resultaat van deelproject E is een concepttekst voor het te sluiten ketenconvenant. F. Uitwerken technische methodiek ter identificatie van gevaarlijke stoffen en evaluatie van alternatieven Het pakket van producten verandert voortdurend van samenstelling en er komen voortdurend nieuwe producten bij. Om de continuïteit van de convenantsafspraken te garanderen is het nuttig een technische methodiek te ontwikkelen waarmee de branche zelf gevaarlijke stoffen kan identificeren en alternatieven kan evalueren. Met deze methodiek kan de branche zelf uitzoeken welke stoffen/producten gevaarlijk zijn en dus bij voorkeur niet meer gebruikt dienen worden. Daarnaast kan van alternatieve producten bekeken worden of deze in dezelfde toepassing bruikbaar zijn en wat de consequenties hiervan zijn. Resultaat van dit deelproject is een beschrijving (rapport) van de methodiek ter identificatie van gevaarlijke stoffen en evaluatie van alternatieven. 6

7 G. Uitwerking concept voor een op te zetten kennisinformatiesysteem en versterking stoffenkennisinfrastructuur In fase 1 wordt een verslag opgesteld van de verkenning mogelijkheden en wensen met betrekking tot een kennisinformatiesysteem. Op basis hiervan wordt een voorstel geformuleerd voor de vorm die het kennisinformatiesysteem kan hebben (deelproject B). In deze fase wordt het voorstel uitgewerkt tot een plan van aanpak of functioneel ontwerp van het op te zetten kennisinformatiesysteem en de versterking van de stoffenkennisinfrastructuur. Hierbij worden de resultaten van de verkenning stoffenkennisinfrastructuur (deelproject A) gebruikt en wordt getracht zo veel mogelijk aan te sluiten bij bestaande systemen, zoals de NVZ-proeftuin, HERA (A.I.S.E.), of meer generiek systemen zoals de Stoffenmanager, Classificatiemethoden (ontkistingsmiddelen, epoxy producten). Daarnaast zullen ervaringen met het opzetten van kennisinformatiesystemen in andere sectoren (rubberindustrie, glas-in-loodbranche, schoenherstelsector) zoveel mogelijk gebruikt worden. Resultaat is een gedetailleerde beschrijving (rapport) van het in 2005 en 2006 te operationaliseren kennisinformatiesysteem. H. Startnotitie protocol Preventie handeczeem en vroege reïntegratie van werknemers met eczeem Het opstellen van het protocol Preventie handeczeem en vroege reïntegratie van werknemers met eczeem gaat uitbesteedt worden aan NECOD 8. Het is van belang dat in 2004 in ieder geval de startnotitie geschreven wordt voor dit onderdeel, zodat het werk van NECOD in 2005 kan starten. I. Uitwerking maatregelen voorlichting/instructie Vanwege het feit dat de maatregelen met betrekking tot vervanging/eliminatie complexer zijn, wordt hiermee in 2004 begonnen. De maatregelen met betrekking tot voorlichting/instructie zullen in 2005 worden uitgewerkt. Deze uitwerking zal in de begroting van 2005 worden opgenomen. Fase 3: Implementatie In fase 3 zullen de uitgewerkte maatregelen worden omgezet in bruikbare instrumenten/ voorlichtingsmateriaal etc. Daarnaast wordt een implementatieplan opgesteld. Fase 3 zal plaatsvinden in 2005 en In dit voorstel wordt daarom nog geen uitwerking van deze fase gegeven. Arboconvenant en VASt In het arboconvenant zijn (onder andere) afspraken gemaakt op het gebied van gevaarlijke stoffen. De uitvoer van deze afspraken wordt in het arboconvenant gerealiseerd. Voor een goede implementatie van de maatregelen en voor waarborging van de continuïteit ervan is het van belang dat de keten betrokken wordt en dat er een goede uitwisseling van informatie in de keten op gang komt. Deze onderwerpen staan op de agenda van het VASt programma (Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen) van SZW. Een aantal deelprojecten van dit projectplan betreft uitvoer van het 8 Nederlands Kenniscentrum ArbeidsDermatosen arbeidsrelevante huidproblematiek 7

8 arboconvenant (deelprojecten C, D en H) en een aantal deelprojecten kunnen worden uitgevoerd in het kader van het VASt programma (deelprojecten A, B, E en G). Deel project F zou zowel onderdeel kunnen zijn van het arboconvenant als van het VASt programma. Tijdsplanning Fase 1 start direct nadat TNO Chemie een opdrachtbevestiging heeft verkregen. De doorlooptijd van fase 1 is vier maanden. Het eerste deel van fase 2 start direct na afronding van fase 1 en heeft een doorlooptijd van acht maanden. In maand 8 van fase 2 zal een uitgewerkt voorstel voor het tweede deel van fase 2 en voor fase 3 worden opgesteld. 12/03 1/04 2/04 3/04 4/04 5/04 6/04 7/04 8/04 9/04 10/04 11/04 12/04 A voorstel verslag B voorstel notitie C voorstel notitie D voorstel notitie E 1 e concept 2 e concept F voorstel rapport G voorstel rapport H startnotitie Het tweede deel van fase 2 (maatregelen met betrekking tot voorlichting en instructie) gaat van start nadat TNO Chemie opdrachtbevestiging heeft verkregen. De doorlooptijd van het tweede deel van fase 2 is 7 maanden. Fase 3 start direct na afronding van fase 2 en heeft een doorlooptijd van 12 maanden. Voorstel 2005/2006 8