Eindrapport, finale versie 25 mei 2009 Auteurs: Griet Verbeeck, Anna Cornelis

Transcriptie

1 Actieplan voor de bevordering van de vernieuwing van het deel van het Vlaamse woningbestand dat niet meer in aanmerking komt voor een zinvolle energierenovatie Eindrapport, finale versie 25 mei 2009 Auteurs: Griet Verbeeck, Anna Cornelis

2 a. b. Context Methodologie Energierenovatieprogramma Inleiding a. b. c. Kwaliteit van de woningen d. Kostprijs Samenvatting Bestaande financiële betaalbaarheid bestaande stimuli toestand van wonen 2. Inschatting van de a. b. c. Energiebesparing door sloop vs. renovatie d. Kostprijs Milieu-impact Besluit van slopen van slopen vs. renovatie vs. renovatie 3. Slo lopen versus renoveren eren b. Financiële Inspireren tegemoetkoming van bouwers stadsvernieuwings- bereiken en doen sociale nadenken huisvestingsprojecten 4. Voorstellen voor actie c. Andere Individuele Stadsvernieuwing mogelijkheden bouwers en sociale huisvesting a. 5. Conclusies b. 6. Referenties c. 1 d. Verslag overlegvergadering finaal plenair Bijlagen g. e. f. Gemeentelijke Resultaten Ingebouwde energiebesparingspotentieel slooppremies jaarlijks aankooppremies primair energieverbruik slopen vs. renovatie slopen vs. renovatie a. Sensibilisatie - Individuele PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 2

3 CONTEXT ENERGIERENOVATIEPROGRAMMA residentiële Reeds meerdere acties zijn ondernomen om voldoen de eisen van het Kyoto Protocol. In de Inleiding gebouwen. Echter, sector het ging energieverbruik hierbij vaak en de meeste broeikasgasuitstoot aandacht naar van de energieprestatie residentiële sector van zal nieuwe woningenpark. substantieel afnemen als niet tegelijk iets wordt gedaan aan het bestaande energieverslindende nooit In aantal dit kader ambitieuze werd door acties de Vlaamse op korte, overheid middellange het Energierenovatieprogramma en lange termijn omvat 2020 om ontwikkeld tegen 2020 dat een het Vlaamse woningbestand van de bestaande is het woningen niet mogelijk substantieel of wenselijk te verbeteren. om via Echter, grondige voor een renovatie deel van energieprestatie gekoppeld aan nieuwbouw, op een aanvaardbaar zou hier een peil beter brengen. alternatief Sloop kunnen van bieden. (een gedeelte van) deze woningen, de Het aangepakt cohesie, bevorderen om van ongewenste sloop van secundaire woningen is effecten, echter een zoals ingrijpende speculatie, actie het die verzwakken doordacht moet van worden van oude het woningen aantasten met van een waardevol slechte stedelijk weefsel, moet etc. dan te vermijden. ook in een Het ruimer aanzetten maatschappelijk, tot afbraak sociale economisch, standpunt Doel van van dit sociaal, project verbetering politiek is om van en tot de stedenbouwkundig energieprestatie. een actieplan kader ter bevordering worden bekeken van sloop dan enkel te komen vanuit het overlegvergaderingen met betrokken partijen. via Aangezien het actieplan volgens het bestek in een tijdsspanne van 6 maanden METHODOLOGIE opgesteld, Bovendien was moesten een strikte zeer organisatie uiteenlopende timing aspecten van de ter (min.4) sprake overlegvergaderingen komen tijdens het noodzakelijk. overleg moest met worden betrokkenen. Het aantal betrokken partijen was dan ook groot. Om het werkbaar te houden, het ervoor gekozen om het aantal partijen rond de overlegtafel niet te groot te laten worden. Daarom dan overleg ook opgedeeld stapsgewijs meerdere opgebouwd fasen. In niet elke altijd fase met wordt alle directe een overlegvergadering betrokkenen tegelijk. met Het een overleg bepaalde is groep Een eerste experts vergadering gekoppeld wordt. WTCB, hoofdzakelijk KUL Labo technische Bouwfysica, experts vond VCB, plaats op Bouwunie, het op vlak 8 Wonen-Vlaanderen, van december bouwkwaliteit Voor en VMSW energieprestatie deze COPRO. vergadering uitgenodigd: Deze werden overlegvergadering bouwfysische en comfortgerelateerde had tot doel te komen criteria tot die een kunnen duidelijke gebruikt oplijsting worden van om de de bouwtechnische, kwaliteit eerste van PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 3

4 al In bestaande dan een niet volgende woningen aanmerking stap te moesten beoordelen. komen aanvullende voor Deze sloop. criteria criteria zijn worden een eerste bediscussieerd stap in de omtrent bepaling bewonersstatuut, welke woningen sloop. inkomen, bijvoorbeeld ruimtelijke de private ordening, huurmarkt etc. Dit slachtoffer om zoveel zouden mogelijk worden te vermijden van het dat actieplan sociaal zwakkere bevordering groepen criteria De was discussie het onderwerp over deze van uitdagingen de 2e overlegvergadering en aandachtspunten op 29 januari en over de Hiervoor hanteren werden aanvullende sociale van huisvestingsmaatschappijen bewonersbelangen Bewonersbelangen VOB, uitgenodigd: VLEM, organisaties VVSG, VMSW, VCB, VVH, betrokken Bouwunie, ABC bij Huisvestingsmaatschappij, Steunpunt woonkwaliteit, Duurzaam woonkwaliteitonderzoek Bouwen Vlaams Limburg Overleg Sum Voor vastgoedmakelaars Research. tweeërlei: de derde na te overlegvergadering gaan uitgenodigd: welke acties NAV, op volgens BVA, 12 februari CIB hen en prioritair werden BIV. De zijn vertegenwoordigers doelstellingen het ontwikkelen van van dit architecten overleg actieplan waren Na bespreken deze 3 welke overlegvergaderingen rol zij hierin zien weggelegd met betrokkenen voor architecten is door de en opdrachtnemer vastgoedmakelaars. tijd genomen om het actieplan in de overlegvergadering op basis van input op 24 verder april uit te werken. Aangezien Dit actieplan niet alle is partijen voorgelegd aanwezig alle konden betrokkenen gekomen gevraagd en om, op indien 25 mei gewenst, 2009 is het via eindrapport mail te reageren afgerond. op het voorstel. Hierop is geen verdere zijn, reactie is Omdat verslagen het van overleg de verschillende met betrokken overlegvergaderingen partijen een expliciet weergegeven onderdeel in bijlagen is van 1 t.e.m. de opdracht 4. zijn de Als de kwaliteit bestaande voorbereiding toestand voor het van overleg het huidige met Vlaamse betrokken woningenpark. partijen is getracht Hierbij werd een aandacht inschatting besteed maken aan van gebruikt (kunnen) de betaalbaarheid worden om sloop van te de bevorderen. woningen aan de bestaande financiële stimuli die reeds de Om vergelijking energiebesparingspotentieel, bovendien maken het tussen ontwikkelen financiële sloop/nieuwbouw actieplan kosten wetenschappelijk en enerzijds milieu-impact. en renovatie te onderbouwen anderzijds is voor ook getracht de aspecten een tenslotte Op basis een van voorstel de input tot uit prioritaire de overlegvergaderingen acties opgesteld. en de informatie uit de verschillende studies is sloop/nieuwbouwprojecten Aansluitend op het actieplan die de is laatste een dossier jaren gerealiseerd samengesteld zijn met in Vlaanderen. voorbeeldfiches van succesvolle PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 4

5 BETAALBAARHEID EN FINANCIËLE STIMULI Inschatting Om Kwaliteit van de woningen bestaande toestand het verschillende aantal een beeld woningen te bronnen krijgen dat van beschikbaar niet het meer huidige in (NIS, aanmerking woningenpark komt in Vlaanderen voor een zinvolle en een inschatting energierenovatie te maken zijn van er KWALITEIT, Agentschap bronnen op zich Wooninspectie, geeft niet voldoende Woonsurvey informatie, 2005, kadaster, maar Steunpunt door Agentschap onderlinge Ruimte Wonen combinatie Wonen, ). Vlaanderen is het Elk wel van mogelijk deze het een zinvolle beperkingen richtcijfer energierenovatie. worden af te leiden hieronder voor De kort belangrijkste het vermeld. aantal woningen bronnen dat met niet hun meer beschikbare in aanmerking informatie komt voor en een hun Het Via socio-economische Nationaal de tienjaarlijkse Instituut Socio-economische voor Statistiek [1] woongelegenheid. aspecten van de Belgische enquête verzamelt huishoudens, het NIS waaronder informatie informatie over verschillende voor bouwjaar, woongrootte, Zo bevatten typologie, de databanken energiedrager van het NIS voor overzichtstabellen, verwarming, aanwezigheid opgesplitst van per over centrale gewest hun aantal verwarming, aanwezigheid woningen bewoningstitel, van per isolatie categorie en mate dubbele als van volgens beglazing. comfort het Deze aantal sinds gegevens bewoners 2001 zijn ook per beschikbaar beperkte categorie. informatie zowel Voor deze volgens over studie het de hebben ECODATA en gebruik het Kadaster gemaakt [2] van de data van de Enquête van 1981, 1991 en Via Middenstand renovatie ECODATA, sloop & Energie de van interactieve gebouwen kunnen worden gegevens databank opgevraagd, over van de het Federale op aantal maand- bouwvergunningen Overheidsdienst jaarbasis, van Economie, voor gewestniveau nieuwbouw, KMO, deze gemeentelijk informatie niveau is afkomstig en opgesplitst uit de NIS per databanken. type gebouw (residentieel of niet-residentieel). Een deel van tot Ook opgesplitst de gegevens per type van gebouw het Kadaster bouwjaar over kunnen het aantal via gebouwen ECODATA op online gewest- geraadpleegd tot gemeentelijk worden. niveau en Zo wooneenheden voor zijn er (oorspronkelijke) in Vlaanderen in België vertegenwoordigt. thermische momenteel kwaliteit. ongeveer Het Zo bouwjaar kan aangenomen van wooneenheden, woning worden is een wat dat belangrijke woningen 59% van gebouwd de indicator totale vóór tenzij hebben 1970, dat vaak bij dus latere niet vóór meer renovaties de eerste dan gewoon oliecrisis, zou zijn dubbel zelden geplaatst. glas geïsoleerd Zelfs en een woningen, werden beperkte en gebouwd bijna dakisolatie. nooit tussen dubbel Op 1971 basis glas en hadden, van 1980, het PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 5

6 ongeveer bouwjaar Qua blijkt 6% verwarmingssysteem tijdens dat de het laatste Vlaamse 10 blijkt gewest jaar. nog Bovendien 26% slechts van 22% is de slechts Vlaamse van de 8% woningen woningen van de woningen na verwarmd 1970 gebouwd verbouwd te worden zijn sinds met en plaatselijke kwaliteit willen we van komen de woningen tot een (kachels thermisch Vlaanderen per kwalitatief kamer). beperkt woningenpark. Dit is toont dat met er dus Ook cijfers nog over aan zeer het dat veel aanwezige de (renovatie)werk globale comfort thermische nodig, Samengevat (keuken, voor sanitaire verwarming voorzieningen) sanitair geeft comfort de NIS blijkt databank ca. beperkte woningen informatie. of 4% van in verwarming woningen die door geen hun badkamer eigenaar bewoond wc), terwijl worden, van niet de woningen over klein die comfort niet door beschikt de eigenaar (d.i. geen bewoond centrale de worden, oude voorbestemd woningen ca om zijn te woningen die worden ook gesloopt. energetisch of 6% niet Immers, over niet klein goed beide comfort presteren, databanken beschikt. maar Aangenomen (NIS dit maakt ECODATA) ze mag niet worden noodzakelijk geven dat een dit informatie en algemeen intenties beeld over van de de van bouwfysische bewoners het Vlaamse i.v.m. en woningpark, hun bouwtechnische woning. maar Daarvoor ondanks kwaliteit kunnen van hun uitgebreidheid, volgende woningen, bronnen of bevatten over dienst de zij perceptie doen weinig aanvulling. als Agentschap Het 2001 Agentschap Wonen Wonen Vlaanderen Vlaanderen en Agentschap het Agentschap Inspectie Inspectie RWO - Wooninspectie woningkwaliteitsnormen samen voor bewaking zoals beschreven van de woonkwaliteit in de Vlaamse in Vlaanderen. Wooncode RWO Aan [3] Wooninspectie de hand het Kamerdecreet van staan minimale sinds controleren basis van hun en beoordelen technische zij verslagen veiligheid, kunnen gezondheid dan administratieve en woonkwaliteit en/of van strafrechtelijke woningen en kamers. procedures Op [4] worden panden [5-7] wordt opgestart een woonentiteiten overzicht tot het ongeschikt gegeven voor de van voorbije of onbewoonbaar hun werkjaren. werkwijze verklaren en Zo van blijken het van in aantal woningen. Vlaanderen acties In en van hun geverbaliseerde begin jaarrapporten 2001 woonentiteiten t.e.m. eind september 2008 ca panden geverbaliseerd te zijn die samen ca. oktober Antwerpen vertegenwoordigen. Daar waar voor 2006 en % van deze panden zich 5050 gemeenten, of is Gent er in 2008 bevonden, een verschuiving: 19% in één 33% van van regionale de geverbaliseerde steden en panden 15% in liggen andere in Antwerpen steden of in of steden Figuur Gent 1 en (in geeft 48% absolute een in andere overzicht cijfers steden quasi van de en evenveel ligging gemeenten. en panden aantal als van de de vorige geverbaliseerde jaren), 19% panden. in één van de regionale PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 6

7 Figuur Naar de 1 [7] bouwfysische aard in en van bouwtechnische de gebreken die kwaliteit worden van vastgesteld de woningen, blijkt die gerelateerd dat: kunnen worden aan de stabiliteitsproblemen deze %, in 2007 heeft; 16% in % van de geverbaliseerde panden ernstige kampt; drie werkjaren 30-35% van de geverbaliseerde panden met zware vochtproblemen - water ontbreken, in ca. 30% d.w.z. van de geen geverbaliseerde gootsteen met panden koud water, meest geen elementaire bad of douche sanitaire met warm voorzieningen koud - in ca. ca. 30% 20% of geen van van de privé-wc de panden panden in gebrekkige of aan ramen woning verluchting en deuren en ernstig verlichting beschadigd heeft zijn - Daarnaast en 16-18% gebrekkige verwarmingsmogelijkheden heeft 40%) - gebouw vastgesteld. zijn problemen Dit zijn niet van noodzakelijk CO-gevaar problemen (18-26%), elektrocutie die een grondige (60-75%), renovatie gas of en/of sloop brand van (25- een - in deze vereisen, maar de percentages zijn wel indicatief voor de slechte kwaliteit van de installaties - woonsituatie zijn. M.a.w. gebouwen, de panden aangezien die beschreven de kwaliteitsvereisten worden [5-7] van vertegenwoordigen de Wooninspectie echte een zeer minimumnormen hoogstwaarschijnlijk en behoren allen tot in aanmerking de categorie voor van versnelde krotverhuur sloop. en huisjesmelkerij. Echter, zoals de Deze jaarrapporten woningen lamentabele komen ook al PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 7

8 conforme aangeven, woningen is de herhuisvesting vaak een probleem. van de (socio-economisch vaak zwakkere) bewoners van deze niet- Op woningen: basis van woningen deze aanwezig bronnen kan zijn, samenvattend die instaan voor gesteld ca worden dat woongelegenheden. in Vlaanderen in Van 2007 deze ca. is ca gebouwd vóór 1970, waarvan ca vóór 1945, hebben door 70% een bewoond sociale huisvestingsmaatschappij door zijn eigenaar, 17% verhuurd door een particulier en 5% verhuurd dakisolatie ca. en ca woningen woningen geen geen dubbele muurisolatie beglazing, ca woningen geen o worden beschikken houtkachels ca. ca woningen wooneenheden verwarmd niet met over kolenkachels klein comfort en (geen ca centrale woningen verwarming met zijn en waarvan geen ca. badkamer 1540 wc) stabiliteitsproblemen 400 panden of voor 5050 ernstige woonentiteiten vochtproblemen, geverbaliseerd 178 door panden Wooninspectie, verwarming, verluchting en of 964 verlichting voor gebrek aan elementaire sanitaire voorzieningen, ernstige zijn gesloopt met bouwvergunning en tijdens woongebouwen de eerste Over het 10 maanden aantal gerenoveerd renovaties van 2008 mét zonder bouwvergunning bouwvergunning woongebouwen en 2883 gerenoveerd en woningen geen eventuele cijfers verbetering beschikbaar. van de energetische prestaties van de gerenoveerde gebouwen over zijn de Woonsurvey en 2005 zijn in 2007 Uitwendige ca woningschouwing woningen verkocht. Zoals hierboven samengevat, geven de databanken 2005 van [8-11] jaarrapporten weer. van De databanken Wooninspectie van het anderzijds NIS het ieder Kadaster een het deel geven NIS van en informatie het het Kadaster spectrum over enerzijds het aan aantal Vlaamse en oude woningen zijn comfort, maar in Vlaanderen, niet al deze het woningen aantal komen niet-geïsoleerde aanmerking woningen voor sloop. of het Binnen aantal deze woningen uitgebreide met weinig andere zeker woningen die nog aanmerking komen voor een zinvolle energierenovatie. Aan groep lamentabele eind van woonkwaliteit. het spectrum Deze zitten groep de geverbaliseerde dan weer te beperkt panden om van als de enige Wooninspectie, doelgroep voor met versnelde een zeer het sloop dat in te aanmerking worden beschouwd. komt voor Voor versnelde een verdere sloop, zijn verfijning de resultaten van de van inschatting de Woonsurvey van het aantal 2005 woningen uitgevoerd Uitwendige door woningschouwing het Kenniscentrum 2005 voor een Duurzaam belangrijke Woonbeleid bron van (nu informatie. Steunpunt Ruimte Dit onderzoek Wonen) van werd peilde naar de woonkwaliteit de woonconsument. Het omvatte een uitwendige technische en o o o o o o o PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 8

9 schouwing deze 8400 woningen). van 8400 Vlaamse woningen en een face-to-face survey met 5200 woonconsumenten (uit De het voornamelijk resultaten totale Vlaamse van bewoond deze woningenpark. Woonsurvey worden door en Hieruit Uitwendige hun bleek eigenaar woningschouwing dat de (85%), eengezinswoningen terwijl zijn [11] de geëxtrapoleerd meerderheid Vlaanderen naar meergezinswoningen in (69%) stedelijke verhuurd gebieden wordt. (30%) Bijkomend dan buitengebieden zijn (7%). verhouding Anderzijds meer van eengezinswoningen gemiddeld ook oudere gemiddeld woningen ouder dan huurders. dan meergezinswoningen Bovendien bevindt het oudste bewonen woningpatrimonium eigenaars dus zijn zich jarigen, eengezinswoningen vooral koppels stedelijke bewonen, met gebieden. kinderen, dan Vanuit vooral hoger de opgeleiden socio-economische meest recente en en de hogere kenmerken grootste inkomensklassen woningen. blijkt dat 35- tot vooral 64- Wat renovatie de kwaliteit vergen van van AROHM of de rijp woningen zijn dat voor slechts betreft, de sloop. 1% bleek van Op op basis de basis woningen van van het de persoonlijk of objectieve woningen (subjectief) uitwendige een schouwing oordeel zeer van zware door inspecteurs heel stuk lager werden dan de ca. raming op woningen basis van als de van bevraging slechte van kwaliteit de bewoners. bestempeld. Deze Deze bevraging raming a.d.h.v. is een de woningen de hun technische op die criteria als slecht voor of de zeer kwaliteitsnormen slecht, d.i. als ongeschikt van de Vlaamse voor bewoning Wooncode bestempeld leverde worden ca inspecteurs bewoners. De studie [11] geeft zelf enkele redenen aan voor het in perceptie door door een ernstig gebrek en de is bewoners en een verschillende (technische schouwing invulling van enkel het begrip uitwendig, slecht ). verschillend oordeel over wat de kamers, Wat basiskwaliteit het comfortniveau grootte, ) ontoereikend, betreft, bleek in terwijl ca meer woningen dan het comfort woningen (sanitair, enkel verwarming, aantal Vlaamse aanwezig is. Toch blijkt uit vergelijking met vroegere cijfers het comfortniveau van het woningen tussen sterk vooruit gegaan is. Oorzaak hiervan ligt waarschijnlijk van feit de woningen dat steeds die meer de laatste woningen 10 jaar i.p.v. van bouwgronden eigenaar wisselden verkocht grote worden werken en zijn dat uitgevoerd bij ongeveer [11]. de helft in Daarnaast van woningen toont de het studie minst [11] gunstig ook aan beoordeeld dat vooral worden. in private Het is huursector wel zo dat de het kwaliteit eigendomsstatuut en het comfort beoordeling sterke invloed door heeft huurders op negatiever manier waarop uitvalt dan men door zijn eigenaars. woning beoordeelt, Maar uit de waardoor peiling naar de subjectieve de werken een die werken private aan worden een uitgevoerd, werden/worden zodat ook uitgevoerd, een objectieve blijkt ook indicator dat aan is huurwoningen voor de mindere duidelijk kwaliteit minder kwaliteit, huurwoningen. vaak zelfs beter Sociale dan huurwoningen eigendomswoningen. in Vlaanderen Dit wordt daarentegen ook bevestigd zijn doorgaans de analyse van goede van VMSW heeft laten uitvoeren door notarissen naar staat van het patrimonium sociale woningen die PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 9

10 a.d.h.v. de dat woning, 12% een van het checklist de uitrustingsniveau woningen die vooral beoordeeld focust van de op worden woning bouwfysische als en slecht de ligging tot kwaliteit, zeer en bereikbaarheid slecht, de interne 20% wordt en [12-13]. externe beoordeeld Hieruit staat blijkt van matig van kwaliteit. als Wat sterkere opleiding, REG-ingrepen socio-economische koppels (met betreft, kinderen), toont groepen, huishoudens Woonsurvey zoals huishoudens met tenminste aan dat met de 1 tewerkgestelde meeste een hoger ingrepen inkomen, mensen gebeuren een tussen hogere bij 35 de en ouderen, zieken. 65 jaar. de De lagere minste inkomens, REG-ingrepen laag gebeuren opgeleiden, bij alleenstaanden, zwakkere socio-economische eenoudergezinnen, groepen, werklozen zoals de algemene Nochtans gunstige zijn evolutie de verschillen inzake de tussen toepassing beide van groepen energiebesparende relatief klein en is duurzame er volgens maatregelen [11] een en in Kostprijs de woning. De over Woonsurvey en betaalbaarheid 2005 [11] geeft van naast het wonen die kostprijs en de betaalbaarheid van informatie het wonen. over Wat de kwaliteit de kostprijs van de van woningen het wonen ook betreft, informatie maandelijkse gemiddeld afbetaling hoger te t.o.v. liggen gemiddeld voor afbetalende 431 maandhuur eigenaars op de dan private voor huurmarkt). huurders (gemiddeld Bovendien 633 is blijkt huurders. gemiddelde Daarbij woonuitgave blijkt ook de laatste dat in jaren grootstedelijke ook sterker gebieden gestegen zowel voor afbetalende huurprijs eigenaars als het gemiddeld dan voor de afbetaalde voor en eventuele verwerving bedrag renovatie van hoger een van liggen woning een dan woning. blijkt het dat gemiddelde Dit nieuwbouw kan een op belangrijke duidelijk Vlaams een niveau. uitdaging groter Uit zijn budget analyse bij het vergt bevorderen van dan aankoop prijzen sloop. van Wat Vlaanderen situeren betaalbaarheidsproblemen veel beter betreft geven is zich voor de vooral resultaten afbetalende op van private eigenaars de Woonsurvey huurmarkt. dan voor Verklaring 2005 huurders. aan hier dat En wonen is dat daarbij de in laatste van huurders jaren de gedaald inkomens zijn, van terwijl afbetalende voor beide eigenaars groepen de gemiddeld woonkost sterk gestegen gegroeid is. Ook zijn en zijn de er inkomens betaalbaarheidsproblemen socio-economische huishoudaspecten merkbaar in betaalbaarheidsproblematiek. Zo duidelijke privaat veruit het grootst bij 65-plus huishoudens, en dan vooral voor de groep blijken betaalbaarheid. huren. Ook In [11] eenoudergezinnen is uitgebreide zijn een analyse zeer kwetsbaar naar socio-economische huishoudtype op kenmerken het vlak van die eigendomsstatuut aanwezig. en PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 10

11 Samenvatting Afhankelijk van van de bron de bestaande of beoordelingscriteria toestand comfortniveau woningen te kampen. (volgens Bovendien bewoners) zijn het vaak van blijken woningen slechte kwaliteit op de (volgens private zijn technische huurmarkt en/of met inspecteurs) en/of een woningen slecht tot bewoond alleenstaanden, ) comfort. door zwakkere die kampen socio-economische met een sterke groepen concentratie (lagere van problemen inkomens, inzake lager kwaliteit opgeleiden, Bijkomend is er een groeiende kloof op vlak van betaalbaarheid tussen afbetalende eigenaars en huurders. kampen Ondanks is voor deze hogere groep kostprijs dan voor van huurders. wonen Bovendien voor afbetalende zijn de eigenaars, socio-economische blijkt dat wonen groepen beter betaalbaarheid. met een slechte woonkwaliteit en comfort ook vaak meest kwetsbare op het vlak van die Samengevat Volgens kan bouwtechnische, gesteld worden dat: objectieve schouwing door technische inspecteurs: Volgens 0,2% 1% of of woningen vergen zijn te vervangen een zeer zware renovatie of zijn rijp voor sloop Bij beoordeling 0,8% subjectieve beoordeling van de bewoners over de fysische staat: 2,7% zijn van zeer slechte kwaliteit 4.9% of volgens comfortindicatoren: hebben een ontoereikende niet over klein woonkwaliteit comfort (keuken, sanitair) Daarnaast toont 25.9% de studie of van woningen wooninspectie beschikken ook niet aan over dat centrale vooral in verwarming private huursector minder kwaliteit werken werken die en het aan comfort een woning van de werden/worden woningen het minst uitgevoerd, gunstig blijkt beoordeeld ook dat worden. huurwoningen Uit de peiling duidelijk naar de van mindere goede kwaliteit, worden vaak van uitgevoerd, private zelfs beter huurwoningen. zodat dan eigendomswoningen. naast Sociale een subjectieve huurwoningen ook in een Vlaanderen objectieve daarentegen indicator is voor zijn Om Bestaande een idee relevante r krijgen financiële van steunmaatregelen momenteel reeds voor bestaat sloop financiële sloop/nieuwbouw, stimuli er is reeds nagegaan bestaan wat en er op welke verschillende criteria, wetten beleidsniveaus of regelgevingen aan financiële reeds gedaan hierbij stimulansen gehandhaafd wordt, welke voor worden. steunmaatregel mogelijk hebben Hiervoor is. we is ook in eerste getracht instantie te achterhalen vertrokken wat van het succes de website van of de respons op de financiële Indien PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 11

12 financiële Gezien vaak aan het gekoppeld steunmaatregelen. grote aantal zijn, premies is het Wel volgende dat momenteel is getracht overzicht bestaat een zeker samenvatting geen de zeer compleet uiteenlopende overzicht maken voorwaarden van van alle enkel bestaande die deze er steunmaatregelen kunnen dienen voor die een relevant gericht zijn steunmaatregel voor het op vanuit te stellen de Vlaamse actieplan overheid. of die als voorbeeld of referentie maatregelen Op federaal zijn niveau gericht wordt op renovatie. er gewerkt Voor met sloop fiscale Federaal echter voordelen belangrijkste: of BTW verlaging. 6% BTW De regelgeving meeste fiscale Wat? Sinds Voorwaarden: 1 januari 20076% BTW in plaats van de gangbare 21% op sloop en vernieuwingsbouw. Veel moeten zijn in voorwaarden een doorgaans van de worden uitgevoerd vastgelegde er worden niet 32 gesteld Belgische door om een in Steden geregistreerde aanmerking of Gemeenten. aannemer komen Hiertoe voor en de de behoren woning premie. moet 13 De Vlaamse gelegen werken Centrumsteden: Vlaanderen: 1. Aalst 8. Kortrijk 2. Antwerpen 9. Leuven 3. Brugge 10. Mechelen 4. Dendermonde 11. Oostende 5. Genk 12. Roeselare 6. Gent 13. Sint-Niklaas 7. Hasselt PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 12

13 Hoeveel? Om Centrumsteden een [1] idee te en hebben de verhouding van de tot huidige de bouw- en en verbouwactiviteit in in Vlaanderen deze 13 Vlaamse renovatie onderstaande tijdens tabellen de laatste het 3 aantal jaren. bouwvergunningen weergegeven, uitgereikt voor nieuwbouw zijn en in Vlaams woningen 2005 nieuwbouw woningen residentieel Vlaamse Gewest woningen Centrumsteden Vlaams woningen 2005 renovatie woningen residentieel Vlaamse Gewest woningen Hieruit Centrumsteden blijkt dat deze 13 steden 4520 verantwoordelijk zijn 3981 voor ca. 19% van % van de renovatieactiviteit (met bouwvergunning) in Vlaanderen. de nieuwbouwactiviteit en ca. PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 13

14 Succes Om een van idee maatregel en gecontacteerd. te Daar krijgen bevestigde over het men succes dat in principe van deze deze maatregel gegevens is beschikbaar de administratie zouden van moeten financiën mogelijke dat ze uitbreiding ook opgevraagd van zijn maatregel vanuit de naar Kamer het volledige van Volksvertegenwoordigers Belgische grondgebied. het Maar kader tot op van heden een zijn was particulieren men nog geeft niet echter in staat de om indruk concrete dat weinigen cijfers op beschikbaar de hoogte zijn stellen. van deze Een maatregel. (beperkte) rondvraag bij verlaging Toekomstperspectief In het kader van het van Economische de maatregel Sinds 13 van februari 21% 2009 naar 6% de voor maatregel sloop/nieuwbouw Relanceplan ook effectief uit heeft in breiden voege. federale tot Het het regering ganse gaat echter Belgische beslist om om grondgebied. een de tijdelijke BTW- maatregel. Vanaf 2010 geldt in principe terug de beperkte lijst van 32 steden [14]. en Op Wonen-Vlaanderen. het Vlaams niveau zijn er twee grote spelers Vlaams die Gewest premies geven, het Vlaams Energie Agentschap in VEA bij verband nieuwbouw heeft met momenteel bevordering renovatie, zowel van maar premies sloop. er zijn als Dit nog sensibiliseringsacties is net geen het concrete onderwerp acties van voor (premie het energiebesparende voorliggende of sensibilisering) actieplan. maatregelen lopende eigen nieuwbouw. Ook Wonen-Vlaanderen woning of verhuurde heeft woning vooral te premies verbeteren. die mensen Ook hier stimuleren is geen om echte focus woonkwaliteit op sloop van annex hun De huursubsidie aangepaste enige financiële woning. het kader steunmaatregel van een verhuis die mogelijk van een raakt slechte, aan het onaangepaste voorliggende woning actieplan naar is een de Vlaanderen Wonen- tegemoetkoming E. huurprijs premie: huursubsidie 200,150,100 : 160, 120, Per 80 : maand: 13 2, Of 120, : 90, jaarlijks 60 : 7,8, jaar : jaar 95 en 7, 64 onaangepaste * verhuis slechte van nr 8, 9. * inkomen, voorwaarde eigendom.. woning, andere mbt jaar, afh * premie: van maandelijks, inkomen max 9 PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 14

15 betreft Op provinciaal het verlenen niveau van worden premies er bovenuit, relatief maar weinig Provincies dan premies nog is de gegeven. relevantie Vlaams nihil voor Brabant wat betreft steekt sloop. er wat aan Verschillende gemeenten in Vlaanderen Steden geven een Gemeenten gemeente een gemeentelijke aankooppremie. De voorwaarden gemeentelijke tot het bekomen slooppremie, van de al premie dan niet variëren gekoppeld de meeste tot voorwaarden en en ook van het de premiebedragen van premie voor kan de slooppremies sterk verschillen. enerzijds Een samenvatting de aankoop- van of verwervingspremies anderzijds is hieronder SLOOPPREMIE weergegeven. Wat? Premie Meest voorkomende gegeven voor voorwaarden sloop, gekoppeld aan vervangingsbouw. Het dat wordt moet gebruikt gaan om bij een ongeschikt-/onbewoonbaarverklaring. krotwoning. Dit wordt vastgesteld aan de hand van het technisch verslag De reglementen, sloop werken moet bouwverordeningen moeten voldoen uitgevoerd aan bepalingen enz.. worden in in het overeenstemming decreet Ruimtelijke met ordening. bestaande wetten, Bedrag Maximum gezinsinkomen: Euro. Van minimum premie 495,79 tot maximum 3720, met een gemiddelde van Welke steden? Vlaanderen: 14. Gistel 17. Sint-Niklaas 15. Ledegem 18. Wervik 16. Lokeren 19. Zele PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 15

16 Succes Telefonische van Gistel: de rondvraag maatregel Lokeren: Het succes bij de is miniem. gemeenten 5 aanvragen over het op een van jaar deze is veel. premies gaf het volgende beeld: Sint-Niklaas: aanvragen Met met Het 29 een aanvragen is budget een premie van is waar een Euro. niet succesjaar. zoveel gebruik van wordt gemaakt. In Een - samenvatting Wervik: Geen van premievoorwaarden succes. Sinds 2 jaar en geen bedrag aanvraag per gemeente gehad. is weergegeven in bijlage Wat? AANKOOPPREMIE ANKOOPPREMIE/V /VERWERVINGSPREMIE - BOUWPREMIE gebied. woning Een aankooppremie en kadert nogal wordt eens vaak in de gebruikt aanpak als van een het stimulans verouderde voor woonpatrimonium de koop van een nieuwe van het of verstedelijkt bestaande Meest Het Gezinssamenstelling: voorkomende gaat om aankoop voorwaarden Jonge gezinnen: van aanvrager een eerste jonger bescheiden dan 40 jaar woning o PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 16

17 Maximum Woning: Kadastraal gezinsinkomen: variërend van Euro tot Euro Leeftijd: Inkomen ouder dan 20, 30, < of Euro 50 jaar. tot Euro Bedrag Er is een vereiste dat ten minste 5 jaar in de stad/gemeente gedomicilieerd is. Er premie is een premie aantal (start- grote en variatie vervolgpremie), in aard en bedrag maken van de het premie. premiebedrag Sommige afhankelijk gemeenten van geven het inkomen een gespreide of het hoogte personen sterk varieert ten laste tussen en gemeenten nog andere onderling. gemeenten kiezen voor een vast premiebedrag, waarvan terugbetaald Gespreid: Startpremie: gedurende jaar, Euro, met een Vervolgpremie: maximum van 75% 800 van euro de onroerende jaar. voorheffing wordt - een Variabel: verhoging maximum van indien van 250 opgenomen 2000 Euro Euro. + verhoging de inventaris afhankelijk voor verkrotting van aantal, personen tot 5% van ten de laste aankoopprijs, + eventueel met - Welke Vast: van 148 Euro tot Euro Onderstaande hebben. steden? tabel geeft een overzicht van de steden en gemeenten die een aankooppremie - aankooppremie bouw/aankooppremies: 20. Brakel 18 gemeentelijke middelgrote steden aankoop en of gemeenten premie woning bouw bij 21. Dendermonde Meulebeke Linkebeek bouwpremie bouw stedelijk en aankooppremie Izegem Essen 31. Oostrozebeke gesloten voor bebouwing halfopen of 24. Kapelle-op op-den den-bos gemeentelijke 32. Pittem bouwpremie bebouwing voor aankooppremie appartement Voeren Tielt kooppremie Kapelle-op op-den den-bos aankooppremie of bestaande bouwkavel woning Voeren o o PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 17

18 premie woning, leegstand/verkrotting voor belast ver/herbouw kooppremie wegens Kluisbergen Kortemark stedelijke stedelijk aankooppremie bouwpremie 35. Waregem Waregem gemeentelijke premie verbouwen voor bouw, aankooppremie woning op Poelkapelle Langemark- Ledegem gemeentelijke bouw of aankooppremie bouwpremie Zoutleew Zulte Het gaat hier vooral over sociale leningen, Sociale weliswaar organisaties die leningen lid zijn worden van het gegeven vzw Sociaal door Woonkrediet de VMSW, het of men Vlaams kan Woningfonds, kiezen niet specifiek voor een Erkende lening gekoppeld met kredietmaatschappijen gewestwaarborg. aan sloop. Deze Op woningen Daarnaast de huurmarkt voor kunnen sociale komen mensen huurders. deze voor organisaties het behouden hoofdzakelijk van een woning, tussen de door aankoop het aanbieden of het verbouwen van kwalitatieve aankloppen registratiekosten. voor een sociale lening. Hiervoor kunnen ze een lening afsluiten met verlaagde ervan Voorwaarden Eigendomsvoorwaarden Taal- Woning gelegen of inburgeringsbereidheid een van de kernsteden Maximale wanneer verkoopwaarde aankoop- men schattingswaarde 7 personen van woning ten van laste is heeft. Euro, Euro verhoogd indien men met 1 persoon 5% persoon ten laste ten heeft, laste. tot Voor huisvestingsmaatschappij een sociale huurwoning of bij kan het men Vlaams aankloppen (Ver)huur Woningfonds. bij markt. een Sociaal Verhuur Kantoor, bij een sociale Ook op andere niveaus zijn er premies die gegeven VLAAMS worden wat betreft de (ver)huurmarkt. Op ondersteunen. huurders huurmarkt Verhuurders zijn een kunnen aantal premies Vlaamse krijgen premies voor die renovatie zowel of de verbeteringswerken, huurders als verhuurders tegemoetkomen, hulp krijgen een door huursubsidie een tegemoetkoming waarbij gedurende in de huurprijs. 9 jaar een Dit maandelijkse kan in vorm som van verkregen een periodiek wordt. terwijl Een tweede mogelijkheid is in de vorm van een eenmalige steun, zogenaamde installatiepremie, PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 18

19 het waarbij inkomen. eenmalig een bedrag variërend van 300 tot 600 euro verkregen kan worden, afhankelijk van Vlaams overbewoond na onbewoonbaarverklaarde verklaring woning of tegemoetkoming vlaamse huurpijs in de ondersteuning, (huursubsidie) 2009 onaangepaste met t verhuis laag inkomen, van mensen naar jaar Per maand: woning jr. 7, jr en en 2: 9: 4: 6: 200,150 of 100, /jaar. 160,120,80, 120,90,60 /mnd of 360 verhuis net.bel.gezinsink. huurprijs nieuwe p.p. ten woning <15.530euro, euro + 7% p.p. ten laste 2 probl. Cat III, 50 strafpunten laste < 520 tegemoetkoming (installatiepremie) huurprijs vlaamse 2009 de bescheiden eenmalige bij huurders verhuis inkomen, steun met onaangepaste woning van naar afhankelijk 600, 450 of van 300 inkomen euro, verhuis idem Ook sommige steden en gemeenten doen STEDEN inspanningen EN GEMEENTEN dit meeste actieplan. stimuli gericht op verbetering of renovatie van de voor huurwoning de huurmarkt. en dus Voor minder verhuurders relevant binnen zijn de Voor aanvullende voorwaarden huurders hieronder (sociale) geven huursubsidie, blijkt. sommige steden meestal voor gemeenten een zeer een specifieke wederhuisvestingspremie doelgroep, zoals of uit een de Wat? aangepaste Een (aanvullende) wederhuisvestingspremie of ongezonde (sociale) woning. huursubsidie is een toelage kan gebruikt om de worden noodzakelijke voor het verhuis verlagen uit van een de huurprijs. onveilige, niet Voorwaarden Wederhuisvestingspremie Minimum Voorwaarden lid van het leeftijd: 65 is jaar voor meer dan 66% gehandicapt Maximum gezinsinkomen: Euro. o o 1 PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 19

20 Aanvullende) huursubsidie Bedrag Aanvraag door SVK Wederhuisvestingspremie voor 1 persoon alleenstaanden ten laste. Aanvullende) Euro + 75 Euro p.p. ten laste Van - 20 Euro tot huursubsidie 105 Euro, afhankelijk van de hoogte van de huurprijs - - PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 20

21 KOSTPRIJS EN MILIEU-IMPACT Slopen versus renovatie aangezien De het cijfers woningenpark over het Actieplan de huidige aanmerking ter toestand bevordering komt van voor het van sloop, Vlaamse sloop wegens kadert woningenpark de zeer het Energierenovatieprogramma slechte geeft aan staat dat van zeker woning. een deel 2020, Maar van ENERGIEBESPARING, dringen wenselijkheid is de eerste door doelstelling meer van een dan verhoogde nu van het dit geval actieplan sloopactiviteit is woningen het energiegebruik te gaan slopen en door in in plaats te gebouwen schatten van ze welke in te Vlaanderen renoveren. randvoorwaarden terug Om de te moeten energiebesparing, renovatie. voldaan Deze informatie zijn kostprijs om is een en noodzakelijk milieu-impact positief effect als nagegaan input te krijgen, voor wat een de is goed in voor- deze onderbouwd nadelen paragraaf actieplan. zijn voor van de sloop aspecten versus Energiebesparing Om een beeld krijgen door sloop van de versus impact renovatie energiebesparingspotentieel getracht een vergelijking van maken slopen/nieuwbouw. tussen van het energiebesparingspotentieel verhoogde Het is uiteraard sloopactiviteit niet de op bedoeling van het renovatie energiegebruik, om binnen t.o.v. dit is project verschil komt voor het in sloop, totale gerenoveerd energiebesparingspotentieel is dan als wel het beperkte gesloopt van wordt. deel renovatie van het in huidige schatten, woningenpark wel om na dat te in gaan aanmerking wat het gehanteerd energierenovatieniveau s Om deels aan werd, te sluiten is het bottom-up bij vergeleken de economische model met 1 van sloop/nieuwbouwniveau. berekeningen het Belgische in woningenpark de volgende Het rekenmodel paragraaf, dat ontwikkeld zijn dat een hiervoor werd 6-tal 2007 the door future het building studiebureau stock 3E Scenarios de PHL for voor strategy de ISOTERRA-studie development [15]. CO2 In deze emission studie reduction werd nagegaan options in welke woningenpark energieprestatieregelgeving maatregelen tegen nodig zijn voor om Hiervoor nieuwbouw een CO2 werden reductie renovatie, zowel van een 20% scenario s hogere te realiseren renovatiegraad m.b.t. in een het Belgische strengere gedetailleerde uitgebreidere toepassing cijfers voor van het hernieuwbare woningenpark, energie opgesplitst gesimuleerd per gewest geanalyseerd. (Vlaanderen, Het model Brussel als bevat een Wallonië), woningenpark. maar Dit het maakt model dat is het geoptimaliseerd iets minder nauwkeurige gevalideerd resultaten voor zal het geven geheel als van slechts het Belgische een deel en energiegebruik van nauwkeurig het woningenpark om een Vlaanderen. schatting (een deel Hiervoor te van maken Vlaamse is de van overeenkomst de woningen) impact gesimuleerd van tussen renovatie berekende wordt. versus Maar en sloop reële het waarden op is voldoende het totale voor PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 21

22 zo energiegebruik dicht mogelijk voor benaderen Vlaanderen [16]. nagekeken en waar nodig bijgestuurd, zodat de simulaties de realiteit Het inschatting paragrafen), is niet van mogelijk omdat energiebesparing om achterliggende volledig dezelfde als methodologie voor energieprestatieniveau s de kostberekening voor deze berekeningen de te milieu-impact hanteren zeer voor verschillend (zie zowel volgende verwachte Maar de beschouwde energiebesparing, varianten respectievelijk zijn ons inziens kostprijs variabel en milieu-impact genoeg om van uitspraak slopen versus te doen renovatie. over is. De bestudeerde In aanmerking Aantal scenario s komende voor woningen: de inschatting van de energiebesparing zijn: woningenpark woningen: 0.2%, 0.5%, 1%, 5%, 10% 20% van het totale Vlaamse Energierenovatieniveau s: Ouderdom tussen woningen van de gebouwd woningen: vóór enkel 1945 en woningen gebouwd vóór tussen 1970, 1946 met en 1970 onderscheid o Sloop annex Een Met en verbetering nieuwbouwniveau: zonder vervanging van het isolatiepeil van de originele tot K100, verwarmingsinstallatie K70 en K55 Dit K45/E80 (wettelijke eis vanaf 2010) renovatiescenario s betekent 12 scenario s voor het aantal woningen en per aantal-scenario worden 6 Figuur 1 1 sloop/nieuwbouwscenario berekend, een totaal van 84 scenario s. o wordt TJ/jaar) door als geeft een 0,2% woning voor tot 220% met renovatiescenario s van het vermelde Vlaamse K- en woningen E-peil. 1 sloop/nieuwbouwscenario Het gerenoveerd renovatiescenario dan wel de K96/E122 gesloopt energiebesparing komt vervangen overeen (in K66/E96 met een een beperkte grondige energierenovatie renovatie veronderstelt van enkel waarbij dak, ook ramen gevel ketel, vloer terwijl geïsoleerd het renovatiescenario worden. o o o PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 22

23 35000 Energiebesparing bij renovatie vs sloop a r] ja J/ [T g a rin sp e b ie e rg e n ,2 0, % Vlaamse woningen renovatiescenario Figuur woningen 2 geeft de K96/E122, extra energiebesparing het meest realistische die sloop/nieuwbouw renovatiescenario. oplevert In de x-as ten is opzichte hierbij het van aantal het renovatie renovatie K66/E96 K45/E80 voor alle weergegeven dat met de percentages van 0,2% tot 20% overeenkomt. De cijferwaarden 1 berekende scenario s zijn terug te vinden in bijlage Extra energiebesparing door sloop jr] J/ [T g 8000 a rin e sp b 6000 ie e rg 4000 e n e x tra Figuur In het 2006 klimaat) bedroeg [16]. Vergelijken het huishoudelijk we dit energiegebruik totaal verbruik in met Vlaanderen verwachte ca. energiebesparing, TJ (gecorrigeerd dan zien voor we aantal Vlaamse woningen gesloopt PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 23

24 TJ/jaar enkel dat bij oude, sloop/nieuwbouw of 12,8% slechte gerealiseerd woningen van kan 20%(!) betreffen, worden. van de Hierbij gebouwd Vlaamse is aangenomen vóór woningen dat een Het deze energiebesparing totaal 20% of aantal woningen van woningen van Vlaanderen deze woningen. gebouwd Breiden vóór 1945 we bedraagt de in aanmerking ca komende Dit veronderstelt woningen uit dus de woningen vervanging die gebouwd van 70% zijn vóór 1970 vóór (in totaal De ), energiebesparing dan vraagt zal dit hierbij vervanging iets lager zijn van ca. ( % TJ/jaar van alle of gebouwd aangezien vóór woningen 1945 gebouwd (meestal tussen spouwmuren soms energetisch dubbel al iets glas). beter Vergelijken presteren dan we woningen de 11,7%), energiebesparing TJ/jaar of 4% van het die totale sloop huishoudelijke in dit geval oplevert energiegebruik. ten opzichte van renovatie, dan blijkt dit extra bleken Een woonkwaliteit. slooppercentage Dit tot komt van overeen 20% woningen met echter 1% in aanmerking tot zeer 5% hoog. van het te Uit komen Vlaamse de inschatting voor woningenpark. sloop van door de hun bestaande Kijken zeer we gebrekkige dus toestand TJ/jaar, meer realistische een besparing sloopcijfers, van 0,6 dan tot bedraagt 3,2% t.o.v. de totale het totale energiebesparing huishoudelijke door energiegebruik. sloop tot De extra naar 1% energiebesparing Uit t.o.v. deze het cijfers totale kan t.o.v. huishoudelijke geconcludeerd renovatie bedraagt energiegebruik worden dan dat 510 in energiebesparing Vlaanderen TJ/jaar, een alleen extra geen besparing argument van 0,2 is om tot massaal renovatie verbetering woningen blijft van beperkt: de woonkwaliteit slopen. ca. 25 De GJ/jaar kan extra gerealiseerd per energiewinst gesloopte worden, die woning. kan kan gerealiseerd Enkel sloop als aangewezen hierdoor worden ook ten zijn. een opzichte En duidelijke de extra van Kostprijs energiebesparing is dan mooi meegenomen. Ook de kostprijsberekening van slopen versus leidt renovatie oude nieuwbouw woning, vraagt het bouwrijp immers een maken investering tot van gelijkaardige de kavel in de en aanschaf conclusies uiteindelijk van als het een in bouwen oude voorgaande woning, van de paragraaf. het nieuwbouwwoning. slopen Slopen van deze en In afhangen wil/moet vele gevallen aanbrengen van de zal kwaliteit dit om duurder de van woonkwaliteit uitvallen de oorspronkelijke dan en een de energieprestatie renovatie woning, van de deze gewenste van oude oorspronkelijke woning. verbeteringen Veel woning zal die echter men is een het aanvaardbaar zeer moeilijk niveau om via te brengen renovatie en een de investeringskosten evenwaardig energieprestatieniveau die daaraan gekoppeld te realiseren zijn. Anderzijds als op nieuwbouw. hoger zullen liggen Dit betekent dan voor dat de de nieuwbouwwoning. operationele tijdens gebruik van de gerenoveerde woning bij Om nieuwbouw kosten een voor vergelijking anderzijds sloop+nieuwbouw kunnen getracht lager maken na worden te gaan tussen dan vanaf de deze kosten welke voor meerkost voor renovatie. renovatie voor Hiervoor renovatie enerzijds vertrokken de en totale voor actuele van sloop+ Studie naar economische haalbaarheid van het verstrengen van de EPB-eisen voor residentiële PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 24

25 deze gebouwen, welke studie combinaties uitgevoerd is voor een van in aantal 2008 energiebesparende door referentiewoningen het studiebureau maatregelen en 3E referentie-appartementsgebouwen en de PHL welke in opdracht energieprestatieniveau s van VEA nagegaan [17]. In economisch letterlijk het duizenden rendabel combinaties zijn en dit zowel van energiebesparende voor nieuwbouw als maatregelen voor renovatie. berekend Hiervoor wat is de per impact woning is voor van energiegebruik, 30 jaar. De resultaten de investeringskost, van deze studie energiekost zijn als uitgangsbasis en de totale actuele genomen kosten voor over een een vergelijking periode op tussen Van de de referentiewoningen kosten voor renovatie uit deze en voor VEA-studie sloop+nieuwbouw. fermette, de kosten een bij halfopen bebouwing als bij nieuwbouw en een rijwoning. reeds van berekend 2008 Voor de zijn waren: fermette drie woningen een typische de halfopen gekozen Vlaamse bebouwing waarvoor vrijstaande zowel arbeiderswoning geometrie bij renovatie die gerenoveerd en nieuwbouw wordt dezelfde; of vervangen voor de door rijwoning een typische wordt vertrokken nieuwbouw van rijwoning een typische (niet dezelfde In eerste geometrie instantie is als nagegaan de arbeiderswoning, wat totale maar actuele gelijkaardig kost is per qua woning vloeroppervlakte). Verschillende energierenovatieniveau s: voor de volgende varianten: Enkel dakisolatie (20cm) bij vervanging van enkel oude glas ketel door door verbeterd een condensatieketel dubbel glas (enkel van toepassing Combinatie de rijwoning; van de dakisolatie andere woningen met vervanging hebben van al gewoon de beglazing dubbel en/of glas) vervanging van o de van Bijkomend ketel en/of zijn 5cm voor gevelisolatie elk van bovenstaande met buitenpleister energierenovaties en/of 4cm vloerisolatie elektrische niet-energetische renovatiemaatregelen beschouwd, zoals verschillende stappen sanitaire installaties, installatie, vervanging impregneren van de tegen dakconstructie, opstijgend vocht, werken vervanging ter verbetering van van de de een renovatiemaatregelen stabiliteit, totaalinvestering. Hierbij beschouwd vertegenwoordigt zijn niet de die kosten één (zie of per verder). meerdere renovatie-ingreep van deze berekend, niet-energetische maar is Eén of twee Toekomstige Beter energieprestatieniveau s energieprestatieniveau wettelijke eis: bij K45/E80 K31/E65 nieuwbouw: voor voor alle de woningen rijwoning is, Het woning zowel startpunt is in niet geval voor in rekening alle berekeningen gebracht, omdat was de deze woning per woning na aankoop. voor alle De kost beschouwde voor aankoop varianten van dezelfde oude o meegerekend: Bij renovatie: van renovatie als in geval van sloop. In de totale actuele kosten zijn volgende kosten o o o o o PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 25

26 Investeringskosten de energiebesparende maatregelen, berekend o.b.v. Jaarlijkse werkelijke maatregelen energiekost prijzen kwestie voor voor ruimteverwarming, materiaal uitvoering sanitair warm van water de energiebesparende hulpfuncties o Bij nieuwbouw: Extra , investeringskost , , voor , niet-energetische , renovatiemaatregelen , of van , Sloopkost o van ca per woning, berekend o.b.v. [18]. o Investeringskosten woning, o.b.v. [19] voor voor ruwbouw de energiebesparende afwerking voor maatregelen een niet-geïsoleerde variant van de o Voor zowel Jaarlijkse energiekost voor ruimteverwarming, sanitair warm water en hulpfuncties o 6% renovatie als nieuwbouw zijn volgende aannames gemaakt: o 0,0371 /kwh energiekosten BTW op de investeringen (omwille van de huidige fiscale regeling voor sloop), 21% op de o Jaarlijkse Totale (= 0,326 /m³) voor aardgas en 0,12 /kwh voor elektriciteit actualisatievoet actuele prijsstijging van kosten 5% van berekend aardgas en voor elektriciteit: een gebruiksperiode 1,87% van 30 jaar en met een sloop+nieuwbouw Figuren vloeroppervlakte 3 t.e.m t.o.v. 5 geven het primair de resultaten energiegebruik voor de per drie m² vloeroppervlakte woningen in totale en per actuele jaar. Hieruit kosten blijkt per dat m² energieverbruik Uit deze figuren van blijkt een ca. ook totale 500 duidelijk MJ/m²,jaar. actuele dat kost als van ca. oude 1400 woning 1500 /m² enkel vertegenwoordigt energiebesparende voor maatregelen een primair nodig vanuit renovatiemaatregelen financieel heeft, eventueel oogpunt (renovatiekost aangevuld absoluut niet < met 30% interessant een van beperkte is. nieuwbouwkost), Enkel extra indien investering slechts optie beperkte voor sloop+nieuwbouw niet-energetische mogelijk renovatiemaatregelen is (primair nodig energieverbruik zijn om de woonkwaliteit > 1000MJ/m²,jaar) op een goed en/of peil te brengen dure niet-energetische energierenovatie overwegen. 80% van de Een nieuwbouwkost), probleem in de wordt praktijk de optie is dat voor vaak sloop+nieuwbouw bij aanvang van vanuit de renovaties financieel (renovatiekost een oogpunt lagere te > investeringskost werkelijke sloop+nieuwbouw investeringskost wordt niet interessant geschat, sterk terwijl lijken, kan tijdens terwijl oplopen. achteraf de renovatie Hierdoor gezien door het kan wel onvoorziene bij degelijk aanvang een omstandigheden zinvolle de optie was van de geweest. verwachte Samenwerking werkelijke met een architect kosten van verminderen. bij het begin Voordeel kan dit risico bij renovatie op discrepantie wel tussen de investeringskosten totale investeringskost zo nodig op over veel een kortere langere tijdsspanne periode kunnen moet besteed gespreid worden. worden, Uit terwijl de bij berekeningen nieuwbouw dat PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 26

27 dus bleek niet wel echt dat een de sloopkost drempel mag slechts vormen een bij zeer de keuze beperkt tussen deel van renovatie de totale en sloop+nieuwbouw. investeringskost uitmaakt en vloeropervlak [ /m²] 1000, , , , ,00 Rijwoning: totale actuele kosten voor renovatie vs. sloop/nieuwbouw 200,00 400,00 600,00 800,00 totale actuele kost m² referentie energierenovatie renovatiekost 20-30% 0,00 sloop/nieuw K45/E77 K31/E % % 0 primair energieverbruik 500 per 1000 m² vloeroppervlak 1500 [MJ/m²,jaar] 2000 vloeropervlakte [ /m²] 1000, , , ,00 Halfopen woning: totale actuele kosten voor renovatie vs. sloop/nieuwbouw 200,00 400,00 600,00 800,00 totale actuele kost m² referentie energierenovatie renovatiekost sloop/nieuw K45/E % 50-60% 80-90% 0,000 primair 200 energiegebruik per 800 m² vloeroppervlak [MJ/m²,jaar] Figuur 3 Figuur 4 PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 27

28 1000, , , , , ,00 totale actuele kost per m² vloerop [ /m²] Fermette: totale actuele kosten voor renovatie vs. sloop/nieuwbouw 200,00 400,00 600,00 800,00 referentie energierenovatie renovatiekost 0,00 sloop/nieuw K45/E % 50-60% 85-90% 0 primair 500 energieverbruik 1000 per 1500 m² vloeroppervlak[mj/m²,jaar] Milieu-impact Naast renovatie het impact energiebesparingspotentieel van slopen versus renovatie energiebesparing een beschouwen aspect. De de vraag financiële die hierbij kost is ook meestal de milieu-impact gesteld wordt, van is slopen of de versus de die sloop/nieuwbouw oplevert t.o.v. renovatie, opweegt tegen de energie nodig extra nieuwbouw. sloop afvalverwerking van oude woning de materiaalproductie en constructie van voor en de constructie Het argument van een van nieuw tegenstanders gebouw zoveel van sloop energie is soms [vragen] dat de dat afbraak het vele van decennia een oud duurt gebouw eer de een Engeland en huis de Verenigde een milieuvoordeel Staten [21,22]. oplevert. [20] Hierbij wordt verwezen naar recente studies in Om bovendien paragraaf over de een geldig milieu-impact vergelijking is voor van gemaakt Vlaamse slopen tussen versus context renovatie de is ingebouwde voor een dezelfde genuanceerde energie woningen uitspraak als het in jaarlijks bovenstaande te doen primair die energieverbruik. reeds Voor de renovaties Hierbij zijn is gebruik volgende gemaakt aannames van gemaakt: extra voor VEA-studie [17] zijn gebeurd. Deze berekeningen berekeningen voor houden ingebouwde enkel energie rekening zoals met die met ingebouwde energie voor de energiebesparende maatregelen. Zij houden geen rekening de iets positiever eventuele dan sloop de realiteit. afvalverwerking voor andere renovatiewerken. In deze zin zijn deze cijfers Figuur 5 PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 28

29 Voordeel uit deze is sloop/nieuwbouw dat deze studies is op gebruik zeer gelijkaardige gemaakt van woningen cijfers uit zijn verschillende uitgevoerd, waardoor Vlaamse de studies. studies onderling kunnen gecombineerd worden: cijfers berekend als bij de energie renovatie voor [17] de energiebesparende maatregelen is op dezelfde manier methodologie De ingebouwde ingebouwde energie als gehanteerd energie voor voor zeer in [17] de gelijkaardige ruwbouw is woningen gebaseerd is berekend, op [19], waarin volgens de dezelfde totale o afbraak- De voor energie één en van nodig afvalwerkingsscenario s, de voor woningen sloop en uit afvalverwerking [19] geldig een exergie-analyse voor is de gebaseerd Vlaamse gemaakt op context. [23]. voor Deze verschillende beschikbare studie heeft cijfers aangenomen schatting voor energiegebruik te maken van bij het afbraak energieverbruik afvalverwerking voor sloop uit en deze recyclage/storten. studie zijn gebruikt Hierbij om een dat de helft van het sloopafval gerecycleerd en helft gestort wordt. Dit dan 85% eerder van negatieve het sloopafval aanname wordt voor gerecycleerd sloop, omdat [24]. in praktijk in Vlaanderen reeds meer is Kijken energieprestatieniveau we enkel naar na energie renovatie als sterk milieu-indicator, bepalend is in dan de vergelijking tonen figuren tussen 6 sloop/nieuwbouw t.e.m. 8 dat het jaarlijks renovatie. Voor deze vergelijking berekend wat het verschil in ingebouwde energie het verschil en ingebouwde primair energie energieverbruik bij sloop/nieuwbouw is tussen is sloop/nieuwbouw steeds groter dan en bij renovatie, verschillende maar renovatieniveau s. daartegenover staat De in ook energieverbruik, snel meestal extra een ingebouwde veel is lager energieterugverdientijd jaarlijks bij primair sloop/nieuwbouw energieverbruik berekend wordt bij als sloop/nieuwbouw. terugverdiend de verhouding door Om een tussen lager oordelen jaarlijks extra hoe Deze gerenoveerde ingebouwde energieterugverdientijd woning. bij sloop wordt het in minverbruik de figuren aan uitgezet jaarlijks tegenover primair energieverbruik het energieprestatiepeil t.o.v. renovatie. van de van Hieruit nieuwbouw blijkt dat naarmate beter is, de het E-peil na renovatie slechter afneemt. is dan Enkel bij nieuwbouw als het E-peil en na naarmate renovatie het dat E-peil omwille nieuwbouw van benadert, leesbaarheid). wordt de Toegepast energieterugverdientijd op de praktijk van zeer energiebesparende hoog (niet aangegeven renovatie, in de kan grafieken hieruit van energieverbruik geconcludeerd vervanging van worden in ketel gerenoveerde dat wordt zolang toegepast, woning bij renovatie t.o.v. het een enkel E-peil nieuwbouwwoning dakisolatie, niet voldoende vervanging zal daalt. al na 2 van Het tot 6 de extra jaar ramen de jaarlijks extra en ingebouwde voldoende kan energie verbeterd bij worden, sloop/nieuwbouw door naast overtreffen. dakisolatie en Enkel vervanging als bij renovatie van ramen de en energieprestatie het vloerisolatie voordeel van toe renovatie passen, uitvallen. zal de balans Hierbij tussen moet ingebouwde wel genuanceerd energie worden jaarlijks dat energieverbruik ketel zeer ook grondige gevel- in o o PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 29

30 dan renovaties energie het in die werkelijkheid van hiervoor woningen nodig zal vaak is, zijn. is De ook hier belangrijkste verwaarloosd, sloop van een conclusie waardoor aantal is muren echter renovatie dat en/of renovatie positiever bijgebouwen zeer wordt zinvol inhoudt. voorgesteld is, mits De een niet dat uit meer voldoende milieu-oogpunt in aanmerking goede alvast energieprestatie komen sloop/nieuwbouw voor een en zinvolle woonkwaliteit een energierenovatie valabel kan alternatief gerealiseerd (doelgroep is. worden. van dit Bij actieplan), woningen blijkt die De cijferwaarden voor de berekeningen zijn terug te vinden in bijlage 7. 12,0 a r] [ja 10,0 ie rg e n e 8,0 e d w u o b 6,0 g e in tijd n 4,0 ie rd g v e 2,0 ru te 0,0 Energie terugverdientijd sloop vs renovatie E-peil gerenoveerde rijwoning K45/E100 K42/E77 K31/E65 Figuur 6 PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 30

31 25,0 a r] [ja ie 20,0 rg e n e e d w15,0 u o b g e in 10,0 tijd n ie rd 5,0 g v e ru te 0,0 Energie terugverdientijd sloop vs renovatie E-peil gerenoveerde halfopen woning K45/E79 K42/E73 Figuur 7 45,0 a r] 40,0 [ja ie rg 35,0 e n e e 30,0 d w u 25,0 o b g e 20,0 in tijd n 15,0 ie rd 10,0 g v e ru 5,0 te Energie terugverdientijd sloop vs renovatie 0, E-peil gerenoveerde fermette een informatie Naast energie heeft ook het gebruik van grondstoffen een impact op de milieubelasting. Om hierover K45/E90 K45/E79 K40/E71 aard gefundeerde voorhanden. vergelijking Wel kan te hier maken aangehaald tussen worden sloop/nieuwbouw dat Versele en in renovatie, [23] duidelijk is aantoont niet voldoende dat de Figuur van 8 grondstoffen. sloopafvalverwerking De studie maakt gebruik een belangrijke van het concept impact exergie, heeft op uitgedrukt het vermeden in Jex. gebruik Exergie van beschouwt primaire PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 31

32 niet stookolie energiebron alleen hoogwaardige de is. kwantiteit En terwijl van 1000MJ energiebronnen, energiegebruik, elektriciteit terwijl of maar 1000MJ warmte ook in de de op kwaliteit. vorm lage temperatuur Zo water zijn elektriciteit, op 20 C een vanuit laagwaardige aardgas energieoogpunt MJ exergie-inhoud elektriciteit evenwaardig kan immers zijn (want meer evenveel), arbeid worden zijn ze geleverd dit absoluut dan met niet 1000MJ vanuit exergie-oogpunt. warm water en Met dus 1000 kan worden van teruggevonden 1000MJ elektriciteit in [23]. veel hoger dan van 1000MJ warm water. Meer uitleg is over de deze Voordeel manier van kan het energiegebruik concept exergie en is grondstofgebruik dat ook grondstofgebruik in 1 indicator kan worden samengebracht. uitgedrukt in exergie. Figuur Op Bovendien geeft zo voor zijn de specifiek rijwoning 3 afvalverwerkingsscenario s de cumulatieve exergie voor vergeleken alle bouwfasen, [23]: exclusief de gebruiksfase. 9 scenario afvalverwerkingmethode Steenachtige 1: is het scenario wordt waarbij gekozen: voor elke afvalcategorie de exergetisch meest interessantste Dakpannen, Alle fracties overige : bakstenen recyclage en tegels : producthergebruik Hout Metaal Glas : producthergebruik : recyclage Kunststof Ongecoat Gecoat : thermische glas glas : recuperatie storten : recyclage scenario meest aantrekkelijke Overige 2: is het : storten Steenachtige scenario afvalverwerkingmethode: waarbij voor elke afvalcategorie gekozen wordt voor de op één na Hout Metaal recyclage : storten fracties : recyclage Glas Kunststof : storten scenario Overige : storten : samengesteld scenario minst aantrekkelijke 3: het scenario afvalverwerkingmethode, waarbij voor alle afvalcategorieën namelijk alle afvalmaterialen wordt gekozen storten voor de exergetisch PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 32

33 Figuur Uit[figuur 9 [23] inclusief van 14,8% scenario 9] teweegbrengt kan men 1, 2 en afleiden 3 t.o.v. respectievelijk de dat cumulatieve de cumulatieve een daling exergie exergie van van 46,5%, van de bouwfasen de een bouwfasen daling exclusief van exclusief 14,1% de eindfase. de en eindfase een stijging en Men de minimum afvalverwerkingmethodes, kan concluderen aan storten. dat Zoals tijdens blijkt om de uit een afbraak bovenstaande maximum van aan een resultaten hergebruik woning al is preventief en dit exergetisch recyclage moet te interessant gedacht bekomen worden een zal aan ook last op het milieu verlichten. [23] het blijkt Besluit Zetten duidelijk we de dat resultaten energiebesparing voor energiebesparing, alleen geen financiële voldoende kost argument milieu-impact is om massaal naast woningen elkaar, dan beperkt, slopen. Enerzijds anderzijds is de is de realiseerbare kostprijs te extra hoog. energiebesparing Enkel voor woningen door sloop/nieuwbouw die qua woonkwaliteit t.o.v. renovatie echt te kwaliteitsniveau ondermaats tot presteren komen, woningen die is sloop/nieuwbouw een in Vlaanderen. zeer grondige Bovendien een goede dure heeft renovatie optie. de Dit analyse vergen zal in praktijk om van tot de neerkomen een milieu-impact aanvaardbaar op een t.o.v. aangetoond renovatie, dat niet de milieubelasting wat betreft energie voor deze en ook woningen niet wat niet betreft negatiever grondstoffengebruik. zal zijn voor sloop/nieuwbouw Belangrijk is ook dat bij de sloopafvalwerking maximaal voor hergebruik en recyclage wordt gekozen. wel PHL Arck, ERP2020 Vernieuwing Eindrapport finale versie 33