2014 Ouderkracht voor t kind, Coöperatie i.o.

Transcriptie

1

2 2014 Ouderkracht voor t kind, Coöperatie i.o. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de Ouderkracht voor t kind, Coöperatie i.o. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

3 Inhoud Voorwoord Deel I 1 Hoofdstuk 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 2 Pilots kort omschreven 6 Hoofdstuk 3 Knelpunten en oplossingen bij maatwerk in onderwijs Vermeende belemmeringen op grond van Leerplichtwet Samenwerking zorg en onderwijs Verdeling van taken, verantwoordelijkheden en (financiële) middelen Toezicht op onderwijs maatwerk 28 Hoofdstuk 4 Onderzoeksplan effectiviteit maatwerk onderwijs 30 Hoofdstuk 5 Introductie leden Werkgroep Maatwerk 33 Bijlagen: - Brief Bureau Jeugdzorg Groningen d.d. 25 november Model Onderwijsovereenkomst Maatwerk 40 - Toezichtkader Maatwerk in Onderwijs 50 Deel II Hoofdstuk 6 Inventarisatielijsten Pilots met bijlagen 56

4

5 Voorwoord Dit rapport is ontstaan na een intensieve samenwerking door een bevlogen groep mensen met hart voor kind en onderwijs. In een tijd waarin de kwaliteit van onderwijs onder druk lijkt te staan, te veel kinderen geen (goed) onderwijs krijgen en de economische crisis de mogelijkheden beperkt, hebben zij de handen in één geslagen. Na de oprichting van de Werkgroep Maatwerk in Onderwijs was daar de bereidheid van alle deelnemers om in alle openheid kennis te delen en met volle inzet krachten te bundelen. Deelnemers uit alle windstreken en uit alle sectoren met slechts één doel; het recht op passend onderwijs voor ieder kind te verwezenlijken, ook in ons land. Er is niets nieuws onder de zon. Toen het nog mogelijk was richtten onze voorouders scholen op waar aan hun kinderen onderwijs werd geboden dat paste in de doelstelling van de opvoeding die de ouders voor ogen stond. Ouders van nu zoeken partners die zich samen met hen willen inzetten voor onderwijs waarbinnen kinderen tot hun recht kunnen komen. Die partners hebben de ouders gevonden binnen de Werkgroep en zie hier het resultaat. De Werkgroep Maatwerk in Onderwijs Castricum, januari

6 Hoofdstuk 1 Inleiding Uit recent onderzoek van de Nationale Ombudsman 1 en van de Kinderombudsman 2 blijkt dat er kinderen zonder onderwijs thuis zitten omdat scholen weigeren deze kinderen als leerling in te schrijven of als leerling van de school tot het onderwijs op school toe te laten. Uit de verklaring van deskundigen blijkt dat voor een groep leerlingen schoolonderwijs faalt. 3 Scholen blijken niet in staat om met het reguliere onderwijsaanbod die leerlingen Onderzoek van de Nationale Ombudsman, Hoera! Ik ga weer naar school., januari 2011 Onderzoek van de Kinderombudsman, Van leerplicht naar leerrecht, mei 2013 Verklaring van getuige-deskundigen,thuisonderwijs heeft ook in Nederland recht van bestaan, 28 oktober 2013, and%20recht%20van%20bestaan.pdf (Dr. H. Blok, senioronderzoeker bij het Kohnstamm Instituut te Amsterdam; Prof. dr. S. Karsten, hoogleraar Onderwijskunde, in het bijzonder Onderwijsbeleid, beroepsonderwijs, volwassenenonderwijs en levensloopleren, Universiteit van Amsterdam; Prof. dr. J. C. Kennedy, hoogleraar Nederlandse Geschiedenis sinds de Middeleeuwen aan de Universiteit van Amsterdam; Prof. dr. M. S. Merry, hoogleraar Opvoedkunde, in het bijzonder Grondslagen en Geschiedenis van de Onderwijskundige Wetenschappen, aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam; Prof. dr. T. Mooij, bijzonder hoogleraar Onderwijstechnologie, in het bijzonder met betrekking tot de invloed van leertaken op leren in primair en secundair onderwijs bij de Open Universiteit Nederland te Heerlen; Prof. 2

7 onderwijs te bieden opdat zij zich naar behoren kunnen ontwikkelen. Daarbij kan worden gedacht aan een groep kinderen met uitzonderlijke cognitieve talenten en een groep kinderen die zich op school niet meer prettig of veilig voelen, bijvoorbeeld omdat ze gepest worden, een schoolfobie hebben of beperkt zijn vanwege een psychische of gedragsmatige stoornis. Hoewel in Nederland voor ieder kind geldt dat het recht heeft op onderwijs, is het onderwijs voor te veel kinderen daardoor niet toegankelijk. 4 De staatssecretaris heeft recentelijk nog gesteld, dat de Leerplichtwet borgt dat alle leerplichtige kinderen in Nederland aan onderwijs moeten deelnemen. 5 Daarnaast erkent de staatssecretaris ook dat het mogelijk is dat voor het onderwijs aan de leerling de beste oplossing is dat een leerling tijdelijk niet op school onderwijs volgt. 6 Het kan daardoor zo zijn dat er leerlingen ingeschreven staan op een school maar het onderwijs thuis of elders buiten school volgen, dit met medeweten van het ministerie van OCW. Dit is dan noch in strijd met de Leerplichtwet, noch met de sectorwetten, aldus de staatssecretaris. 7 Het is moeilijk om de problematiek van de thuiszitters zichtbaar te maken omdat scholen een thuiszitter niet altijd melden. Goed onderzoek ontbreekt en wordt bovendien gefrustreerd door de angst van ouders om een thuiszitter te melden. Dit omdat dan vervolging op grond van de Leerplichtwet dreigt en, dit in strijd met de Leerplichtwet, door de Leerplichtambtenaar veelal een melding gedaan zal worden bij het Advies Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of Jeugdzorg. 8 Het is een gemiste kans dat de minister destijds niet is ingegaan op het voorstel van D 66 om aan ouders van thuiszitters een generaal pardon te verlenen, enkel om daarmee de thuiszitters in beeld te kunnen krijgen. 9 Uit de cijfers van de minister op de Dag van de Leerplicht, 16 maart , blijkt dat het zou gaan om: leerplichtige kinderen die niet op een school staan ingeschreven (absoluut verzuim) leerplichtige kinderen waarvan bij de leerplichtambtenaar bekend is dat zij niet deelnemen aan het onderwijs dat op hun school wordt aangeboden (relatief verzuim) - een stijging van het totaal relatief verzuim van tot mr. P. J. J. Zoontjens, bijzonder hoogleraar onderwijsrecht en hoofddocent staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van Tilburg) mr. dr. J. Sperling, De Kinderombudsman en het recht op onderwijs, Nederlands Juristenblad, 6 september 2013, pag Kamerstukken II , Aanhangsel, nr 3565, p (Kamervragen over 13-jarige die de wereld wil rondzeilen). Kamervragen over het rapport van de Kinderombudsman Van leerplicht naar leerrecht, Tweede Kamer, 2013Z09666 Kamervragen over artikel in NRC d.d. 7 juni 2013, Tweede Kamer, 2013z11990 Zie artikel 22, lid 5, Leerplichtwet: Indien de in artikel 2, eerste lid, bedoelde personen reeds eerder zijn veroordeeld wegens het niet nakomen van de verplichtingen, opgelegd in artikel 2, eerste lid, of artikel 4a, zendt de ambtenaar een afschrift van het proces-verbaal aan de raad voor de kinderbescherming. Kamervragen , 791, vraag 2: Bent u bereid om ouders die in het kader van een dergelijk onderzoek melden dat hun kind thuis zit omdat hun kind door de scholen wordt geweigerd, in overleg met Ingrado (Vereniging voor leerplichtambtenaren) te vrijwaren van vervolging op grond van de Leerplichtwet? Brief van de minister OCW, De Dag van de Leerplicht, d.d. 15 maart

8 Uit de cijfers van de minister op de Dag van de Leerplicht, 21 maart , blijkt dat het zou gaan om: leerplichtige kinderen die niet op een school staan ingeschreven (absoluut verzuim) leerplichtige kinderen waarvan bij de leerplichtambtenaar bekend is dat zij niet deelnemen aan het onderwijs dat op hun school wordt aangeboden (relatief verzuim) - een stijging van het totaal relatief verzuim van tot met 6 % In bovenstaande cijfers op de Dag van de Leerplicht zijn niet meegenomen de cijfers van het aantal leerlingen dat is vrijgesteld van onderwijs vanwege het op lichamelijke of psychische gronden niet geschikt zijn om tot een school te worden toegelaten. Dit aantal is de afgelopen jaren explosief gegroeid van 1378, in 2002, tot bijna in 2013, in 10 jaar is dit aantal verdrievoudigd. Zie onderstaande grafiek. In bovenstaande grafiek zijn de recente cijfers verwerkt van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en van het onderzoek van ITS: Vrijstellingen onder de loep. 12 Het onderzoek van ITS is gedaan in opdracht van Ingrado, de vereniging voor Leerplichtambtenaren. Helaas heeft ITS haar onderzoek beperkt tot een onderzoek onder leerplichtambtenaren. De belanghebbenden, de ouders, zijn niet in staat gesteld om aan dit onderzoek een bijdrage te leveren. Dit terwijl het onderzoek is ingezet nadat de ouders van Stichting Niet Naar School, een stichting die zich inzet voor thuiszitters, door middel van een verzoek op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) bij alle gemeenten de cijfers over de vrijstelling van artikel 5, onder a, Leerplichtwet had opgevraagd. Ouders wilden met dit verzoek de groei van het aantal vrijstellingen onder de aandacht brengen. Dit omdat veel ouders gedwongen akkoord gaan met een vrijstelling om vervolging op grond van de Leerplichtwet te voorkomen, dan wel om aanspraak te kunnen maken op een dagvergoeding vanuit de Awbz. De praktijk leert dat er naast het hierboven beschreven zichtbaar verzuim ook sprake is van veel verborgen verzuim. Zo blijkt dat er nog steeds kinderen langdurig thuiszitten Brief van de staatssecretaris OCW, Voortgang aanpak schoolverzuim, d.d. 21 maart 2013 Cijfers DUO, d.d. 26 november Zie voor onderzoek ITS, 0/onderwijsbestuur/document/ 4

9 zonder dat hun verzuim bij de leerplichtambtenaar is gemeld door de school of de ouders. Bij de juistheid van de gegevens die door het ministerie van Onderwijs worden verstrekt dienen dan ook vraagtekens te worden gesteld. Hoewel scholen voor een grote groep kinderen niet toegankelijk zijn, hebben ook deze kinderen recht op onderwijs, zie hiervoor artikel 2 EP Evrm en artikel 28 en 29 van het Verdrag van de Rechten van het Kind. Het is aan de ouders om, vanuit hun verantwoordelijkheid als ouder zoals deze voortvloeit uit artikel 247 boek 1 BW, ook in die (thuis)situatie voor het onderwijs en de ontwikkeling van hun kind zorg te dragen. Soms zijn ouders voldoende toegerust om zelf in het onderwijs van hun kind te voorzien of biedt particulier onderwijs een oplossing. Meestal beschikken hun ouders over onvoldoende financiële middelen om onderwijs in te kopen of te zorgen voor een huisonderwijzer. In veel gevallen schieten de mogelijkheden van ouders tekort en blijft het kind achter in ontwikkeling vergeleken bij zijn/haar leeftijdsgenootjes. Dit heeft dan weer tot gevolg dat het steeds moeilijker wordt om aansluiting te vinden bij schoolonderwijs. Om te voorkomen dat een kind geen onderwijs krijgt, omdat het ten gevolge van bijzondere omstandigheden niet kan deelnemen aan (voltijds) schoolonderwijs, voorzien scholen in onderwijs op maat. Scholen voorzien in creatieve oplossingen in het belang van het kind, wanneer zij zelf niet kunnen voldoen aan de onderwijsbehoefte van de leerling. Veelal buiten beeld van de openbaarheid, kopen scholen voor deze leerlingen onderwijs elders in. Dat varieert van een aantal pakketten afstandsonderwijs voor op school of thuis, tot een onderwijsplek op een particuliere school. Deze constructies komen veelal tot stand met medeweten van een onderwijsconsulent of een leerplichtambtenaar. Maar steeds vaker komt het voor dat de Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) van een Samenwerkingsverband een dergelijke onderwijsconstructie adviseert, omdat het de enige mogelijkheid blijkt om te voorzien in het onderwijs voor de leerling. Bij deze maatwerk constructies wordt het onderwijs aan en de begeleiding van de leerling, voor zover mogelijk, bekostigd door het bevoegd gezag van de school van inschrijving. De school van inschrijving blijft daarmee verantwoordelijk voor het onderwijs en begeleiding van de leerling en houdt dan ook toezicht op het onderwijsproces. Daarbij gaat de school zo nodig een intensieve samenwerking aan met de ouders van de leerling, een externe onderwijsaanbieder of een externe hulpverlener. Dit ten behoeve van de ondersteuning van de leerling en als dit het onderwijsproces ten goede kan komen. Het streven blijft dat de leerling zoveel mogelijk zal deelnemen aan de activiteiten op de school van inschrijving. Ingeval dat niet goed mogelijk is kunnen de cognitieve en sociale activiteiten op school worden vervangen door andere activiteiten die, volgens een individueel programma, worden vastgelegd in een handelingsplan. Dit als de cognitieve en de sociale ontwikkeling van de leerling daarmee kan worden bevorderd. Uitgangspunt blijft bij het maatwerk in het onderwijs dat het belang van de leerling bepalend is voor de plaats waar en de wijze waarop het onderwijs, onder verantwoordelijkheid van de school, wordt aangeboden. 5

10 Hoofdstuk 2 De Pilots kort omschreven School at Sea School at Sea biedt onderwijs gedurende 6 maanden op een schip en aan de wal aan getalenteerde en gemotiveerde leerlingen van 4 VWO, 4 en 5 HAVO. Het doel is de leerlingen te begeleiden bij hun talenten en sociale persoonlijke ontwikkeling. Leerlingen ontdekken en ontwikkelen hun talenten met behulp van zelfstudie, leren leren lessen, individuele begeleiding, individuele begeleiding en praktijklessen en komen zo tot een goed vervolgtraject. School at Sea koppelt schoolkennis aan ervaringen aan boord en daagt jongeren uit om samen te werken en anderen te inspireren, vanuit creativiteit en verantwoordelijkheid. School at Sea is in 2009 opgezet door Monique Touw. Hoewel de meeste mensen in het onderwijsveld enthousiast reageren op het Talent ontwikkelings- en leiderschapsproject is het een enorme uitdaging gebleken om School at Sea mogelijk te maken binnen de beperkingen van de leerplichtwet in haar huidige vorm. Sinds 2011 vaart School at Sea ieder jaar van oktober tot april met een klas vol leerlingen. 6

11 De thuisklas van basisschool De Vallei De thuisklas is bedoeld voor kinderen in de basisschoolleeftijd die thuiszitten omdat een schoolse setting niet passend is en waarvan de ouders educatief partner kunnen en willen zijn. De thuisklas wordt begeleid door een bevoegde leerkracht en een gediplomeerd pedagoog. Zij helpen ouders om in didactische en pedagogische zin thuis onderwijs te geven. Ieder kind werkt aan de hand van een individueel leerplan dat opgesteld wordt aan de hand van een leerwensen gesprek. Enkele keren per jaar komen de leerkracht en de pedagoog op huisbezoek. Er wordt dan geëvalueerd en er worden nieuwe plannen gemaakt. Ouders krijgen ondersteuning van de school bij onderwijs- en opvoedingsvragen. De school faciliteert in leermateriaal, contactmomenten en virtuele leeromgeving. De thuisklas is een initiatief van basisschool De Vallei uit Renkum. De Partnerschapsschool De doelgroep van de Partnerschapsschool is ieder leerplichtig kind dat wettelijk gezien gebruik mag maken van het primair onderwijs. Leerlingen met een indicatie voor het speciaal onderwijs in de verschillende clusters, reguliere leerlingen maar ook leerlingen die nu nog als thuiszitter worden gekwalificeerd, wordt de mogelijkheid geboden om te reintegreren in het onderwijs. De Partnerschapschool richt zich op het vergroten van ouderbetrokkenheid gericht op educatieve participatie. Dit na schooltijd of hierbinnen en thuis dan wel in de school, structureel dan wel gericht op interventies. Ouders conformeren zich om een bijdrage te leveren aan de schoolse instrumentele ontwikkeling van hun kind, door samen het leerproces te doorlopen. Ze worden een volwaardige partner van school, onder leiding van de betrokken leerkracht welke eindverantwoording draagt en supervisie heeft op de ontwikkeling van de leerling. In de huidige situatie zijn de leerlingen conform leerplicht en wettelijke kaders aanwezig in school. In het oorspronkelijk plan en de situatie waar de school naar toe wil, kunnen ouders ook de keuze maken om een deel van het onderwijs plaats te laten vinden in de thuissituatie. Dit na een periode van 10 weken, waarin ouder en kind geobserveerd en gecoacht worden. Als de samenwerking, werkwijze en ontwikkeling op voldoende niveau zijn, dan kan het daadwerkelijk verplaatsen van de onderwijslocatie plaatsvinden. De Partnerschapsschool is een project gestart door de onderwijsstichting Scala. Autismecentrum 2play Het Autismecentrum 2play is bedoeld voor kinderen tussen de 6 en 14 jaar met een normaal tot hoog IQ, die beperkt belastbaar zijn binnen een groep en één op één begeleiding behoeven. In het centrum wordt gewerkt met een open houding en met de attitude dat achter probleemgedrag een hulpvraag zit. Er wordt gekeken naar de mogelijkheden van een kind, kinderen worden positief gestimuleerd. Er wordt gewerkt met de Treatment and 7

12 Education of Autistic and related Communication handicapped Children (TEACCH). Kinderen ontvangen één op één begeleiding, omdat het aanleren van nieuwe patronen weerstand met zich meebrengt en continue aansturing vraagt. Elk kind heeft zijn eigen programma. Dit is afgestemd met de ouders en gebaseerd op de talenten en interesses van het kind. Gewenst gedrag wordt benoemd en beloond. Elk kind heeft een eigen passend beloningssysteem dat is afgestemd met de ouders. Er wordt gewerkt vanuit intrinsieke motivatie. Met behulp van kleurencodes wordt kinderen geleerd om te gaan met frustraties. Ze leren hoe ze om hulp kunnen vragen en wat daarbij gewenst wordt, ze leren wat ze wel moeten doen in plaats van wat ze niet moeten doen. Ze krijgen les in hun eigen lokaal, omdat deze kinderen hebben geleerd dat het verstoren van ede groep de meest effectieve manier is om niet te hoeven werken. Het autismecentrum 2play is opgezet door Penny Holloway(moeder van een kind met autisme) en Annemiek Spreij. De kinderen staan vanaf januari 2014 ingeschreven bij Horizon Parkcollege te Alphen aan den Rijn. Een leerkracht van de Parkcollege komt naar Autisme Centrum2Play (4 uur per kind per week) en stelt voor ieder kind een lespakket samen. De lespakketten worden aanvankelijk aangeboden door de pedagogische medewerker, met de leerkracht op de achtergrond. Geleidelijke wijs zal de leerkracht deze rol meer en meer overnemen. Het uiteindelijke doel is dat de leerkracht de rol van de pedagogische medewerker overneemt en zelfstandig werkt met het kind en vervolgens het aantal uur uitbreid en/of dat het kind weer re-integreert naar een klas op de Horizon Parkcollege te Alphen aan den Rijn. De autiklas De autiklas is er voor kinderen met autisme die het niet redden om 5 dagen per week naar school te gaan en kinderen die niet tot leren komen in grotere groepen. Een klas bestaat uit 6 tot 8 kinderen met autisme. In de klas is een leerkracht en een onderwijsassistent aanwezig. In de autiklas gaat men ervan uit dat elk kind uniek is, eigen mogelijkheden heeft en zich in een eigen tempo ontwikkelt. De autiklas biedt een veilige en gestructureerde klas waar de kinderen kunnen zijn wie ze zijn op basis van gelijkwaardigheid. Zij kunnen hun sterke kanten ontdekken en hun cognitieve en sociale capaciteiten ontwikkelen. Kinderen kunnen in de autiklas het dagelijks leven gaan begrijpen en volwaardig deelnemen aan de maatschappij. Er wordt gewerkt vanuit een vast dagritme, ondersteund met pictogrammen. Er is een geordende, duidelijke, rustige en veilige sfeer. De professional in de klas benoemt positief gedrag welk gewenst is. Er wordt structuur en voorspelbaarheid geboden. De sociale vaardigheden worden dagelijks geoefend. Naast het aansluiten bij de mogelijkheden van de individuele kinderen, worden de kinderen gestimuleerd om te leren omgaan met elkaar. Kinderen leren elkaar helpen en leren delen. Ze leren van en met elkaar. 8

13 In de pauzes spelen de kinderen met andere kinderen van de regulaire school op het schoolplein. De kinderen van de autiklas worden op het schoolplein ondersteund door hun leerkracht, onderwijsassistent en eventueel een schaduw. Zij zien er op toe dat de kinderen aansluiting kunnen vinden bij de andere kinderen en helpen bij de sociale interactie en geven de kinderen ondertiteling tijdens het spel. De Autiklas Amsterdam is een initiatief van Stichting Mama Vita dat met unanieme steun van de gemeenteraad Amsterdam en met inzet van de wethouder onderwijs, de heer Pieter Hilhorst, verder zal worden ontwikkeld. Bijdehandscholen De doelgroep van de Bijdehandschool is de meer-,hoog-en specifiek begaafde leerling in de leeftijd van 4 tot 12 jaar. In een Bijdehandschool ligt de focus niet op het cognitieve, maar wordt er gekozen voor een onderwijsbenadering waarbij aansluiting wordt gezocht bij het geheel van de belevingswereld en emoties van het begaafde kind. Er is gekozen voor Levend Leren: leren dat zich baseert op eigen ervaring en gezond verstand, leren dat je je leven niet vergeet, leren in en door het werk, leren dat kinderen en hun leraar raakt, dat motiveert en inspireert, leren dat vertrekt vanuit het dagelijks leven van de kinderen, leren voor en door het leven, binnen en buiten de school, voor nu en later. De belevingswereld is uitgangspunt voor het onderwijs. Er wordt geen gebruik gemaakt van gestandaardiseerde onderwijsmethoden, maar van een aantal technieken. Deze geven structuur en zorgen ervoor dat het onderwijs ruimschoots aan de inspectie-eisen kan voldoen. Het Bijdehand onderwijs wordt geïmplementeerd binnen een bestaande school, onder verantwoording van een schoolbestuur. Bijdehand onderwijs is een initiatief van een aantal onderwijsprofessionals en een groep ouders-professionals, ouders van (hoog)begaafde kinderen. Deze ouders hebben vaak ook een achtergrond in onderwijs, onderwijs-gerelateerde functies of managementfuncties in de dienstensector. Webchair Een WebChair is een mobiel videoconferencing systeem dat speciaal is ontwikkeld voor gebruik binnen het onderwijs. WebChair is een onderdeel van de WebTeach dienst waarbij moderne technologisch middelen en gespecialiseerde pedagogische kennis in een totaalprogramma gebundeld zijn. WebTeach is bedoeld voor re-integratie van kinderen met een gemiddelde tot bovengemiddelde intelligentie die langer dan 4 weken thuiszitten. Dit zijn somatisch langdurig zieken, ernstig zieke kinderen of kinderen met een chronische ziekte en psychisch langdurig zieken, kinderen met internaliserende problematiek. Dit zijn kinderen die veel angst kennen en zich onvoldoende veilig voelen binnen een reguliere school. Een groot deel van deze groep wordt gevormd door kinderen met autisme. Daarnaast zijn er leerlingen die dermate oppositioneel gedrag vertonen, dat handhaving binnen een onderwijssetting niet realiseerbaar is(externaliserende problematiek). Bij deze kinderen is ook vaak sprake van angst, sociaal isolement en gebrek aan toekomstperspectief. 9

14 Bij kinderen met internaliserende problematiek gaat het niet alleen om het volgen van lessen, maar meer om resocialisatie en re-integratie. Bi de intake wordt duidelijk waar aan gewerkt gaat worden. De leerling moet zelf actief aan het werk om zicht te krijgen op eigen functioneren. Hierbij worden zowel de sterke kanten als de beperkende kanten besproken. Op school moet gewerkt worden aan het pedagogisch klimaat en de pedagogische aanpak door docenten en de solidariteit van medeleerlingen. Thuiszitters zijn vaak leerlingen die zich door hun gedrag onmogelijk hebben gemaakt bij klasgenoten en docenten. Vanuit de veilige situatie thuis of binnen de school kan de leerling allereerst deelgenoot gemaakt worden van wat er in de klas gebeurt en besproken wordt. Vervolgens kan de communicatie op gang gebracht worden en met de begeleider geëvalueerd. Naarmate het vertrouwen tussen de leerling, docent en medeleerling groeit kunnen vervolgstappen gezet worden van huis, naar een veilige ruimte binnen school en tenslotte naar de klas. Bij de begeleiding van leerlingen met externaliserende problematiek bestaat de begeleiding uit een pedagogisch-didactisch deel en een sociaal maatschappelijk deel. Voor de pedagogisch-didactische begeleiding is de samenwerkingsschool belangrijk. Vanuit de school zullen programmagegevens, huiswerk en dergelijke uitgewisseld worden met de leerlingbegeleider. Hij zal de leerling moeten ondersteunen bij het maken van opdrachten. Hierdoor kan de leerling succeservaringen opdoen binnen het reguliere schoolprogramma. De sociaal maatschappelijke begeleiding zal vormgegeven moeten worden door hulpverlenende instanties, zoals Jeugdzorg. Heel belangrijk voor slagen van dit traject is de integrale aanpak van onderwijs en zorg. Doel van de begeleiding is om de leerling eerst weer te motiveren en vertrouwen te laten krijgen in het onderwijs. Daarna kan gewerkt worden aan gedragsmodificatie. Leerlingen moeten vertrouwen krijgen in hun toekomst en hun ontwikkelingskansen. Ze moeten zien dat hun beste kansen liggen binnen het onderwijs. Dit stelt du hoge eisen aan de kwaliteiten van de samenwerkingsschool. De WebChair is het initiatief van Graham Smith en Eugenia Mangana (WebTeach), van Saskia Buma (Stichting Mama Vita), van Audrey Maeder-Sahupala (Autisme Centrum In Contact, ACIC), van Martine Delfos (Delfos Academy). Hierbij hebben zich aangesloten: Marie-Louise Courtens (REC Oost Nedederland); Mathilde Kremer (orthopedagoge); Ton Harms (directeur dr. A. Verschoorschool). Gesprekken met scholen die de pilot gaan draaien zijn in volle gang. 10

15 Hoofdstuk 3 Knelpunten en oplossingen De leden van de werkgroep constateren dat zich bij de ontwikkeling van de verschillende maatwerk trajecten knelpunten voordoen. Aan de hand van de inventarisatielijsten van de verschillende projecten, zie hiervoor Hoofdstuk 6, zijn die knelpunten als volgt gedefinieerd: 1. Vermeende belemmeringen op grond van de Leerplichtwet 2. Samenwerking zorg en onderwijs 3. Verdeling van taken, verantwoordelijkheden en (financiële) middelen 4. Toezicht op de kwaliteit van maatwerk onderwijs 11

16 Hoofdstuk 3.1 Vermeende belemmeringen op grond van de Leerplichtwet Recht op onderwijs Kinderen hebben recht op onderwijs. Dit fundamentele grondrecht staat niet in de Grondwet, maar vloeit voort uit verschillende verdragen waarbij Nederland partij is. 13 De Leerplichtwet bevat geen bepalingen over het recht op onderwijs. Een meer inhoudelijke omschrijving van het recht op onderwijs moet worden gezocht in de sectorwetten, bijvoorbeeld artikel 8 van de Wet primair onderwijs (Wpo). 14 De meest uitgebreide omschrijving van wat het doel van het onderwijs moet zijn, staat in artikel 29, lid 1 Kinderrechtenverdrag: a. De zo volledig mogelijke ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens van het kind; b. Het bijbrengen van eerbied voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden; c. Het bijbrengen van eerbied voor de ouders van het kind, voor zijn of haar eigen culturele identiteit, taal en waarden, voor de nationale waarden van het land waar het kind woont, het land waar het is geboren en voor andere beschavingen dan de zijne of de hare; d. De voorbereiding van het kind op een verantwoord leven in een vrije samenleving, in de geest van begrip, vrede, verdraagzaamheid, gelijkheid van geslachten, en vriendschap tussen alle volken, etnische, nationale en godsdienstige groepen en personen behorend tot de oorspronkelijke bevolking; e. Het bijbrengen van eerbied voor de natuurlijks omgeving. Doelstelling Leerplichtwet De missie van de beroepsvereniging van leerplichtambtenaren Ingrado, is om actief bij te dragen aan het beschermen en versterken van het recht op onderwijs. Het middel voor de leden van Ingrado is echter niet een wet op het Leerrecht, maar een wet op de Leerplicht Artikel 26, lid 1, Universele verklaring van de rechten van de mens, artikel 2, EP, EVRM, artikel 29, lid 1, Kinderrechtenverdrag. Artikel 8 Wpo. Uitgangspunten en doelstelling onderwijs: 1. Het onderwijs wordt zodanig ingericht dat de leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen doorlopen. Het wordt afgestemd op de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. 2. Het onderwijs richt zich in elk geval op de emotionele en de verstandelijke ontwikkeling, en op het ontwikkelen van creativiteit, op het verwerven van noodzakelijke kennis en van sociale, culturele en lichamelijke vaardigheden. 3. Het onderwijs: a. gaat er mede van uit dat leerlingen opgroeien in een pluriforme samenleving, b. is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie, en c. is er mede op gericht dat leerlingen kennis hebben van en kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten. 12

17 De Hoge Raad heeft overwogen dat het recht op onderwijs en die leerplicht niet onverenigbaar zijn. 15 Het oordeel dat leerplicht, of beter te spreken van een schoolplicht, en leerrecht niet strijdig zijn, lijkt echter -zeker in de huidige tijd- steeds meer aan twijfel onderhevig (zie onder meer het Commentaar op de Wet passend onderwijs van de Werkgroep Leerplicht en Leerrecht van de NVOR). 16 Plichten en rechten van ouders Het zijn in de eerste plaats de ouders die verantwoordelijk zijn voor het onderwijs aan hun kinderen en niet de staat. In de verdragen is bepaald dat de ouders het recht en de plicht hebben om hun kinderen op te voeden en ervoor te zorgen dat hun kinderen onderwijs krijgen. 17 Het recht en de plicht van ouders om hun kinderen op te voeden omvat tevens het recht om het onderwijs aan hun kinderen te bepalen. 18 De verdragsrechten van ouders worden bevestigd in artikel 1: 247, lid 1, BW. Onder de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijke en lichamelijke welzijn van het kind en het bevorderen van de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid wordt ook begrepen het creëren van mogelijkheden in de sfeer van scholing en opleiding. 19 Het geven van onderwijs is vrij Een regeling van het recht van de onderwijsvrager mag dan in de Grondwet ontbreken, een regeling voor het recht van de onderwijsaanbieder biedt de Grondwet wel. Zo bepaalt de Grondwet: het geven van onderwijs is vrij. De vrijheid van onderwijs, of wel, de vrijheid van richting en inrichting. De vrijheid van inrichting is de vrijheid om het onderwijs, de daarbij behorende organisatie, het beheer en het bestuur naar eigen inzicht te regelen. Vaak zal hierbij de richting van de school een rol spelen, maar noodzakelijk is dat niet. 20 Die vrijheid van inrichting betreft ook de onderwijsinhoud en pedagogiek HR 30 mei 1989, NJ 1989, 883. Zie ook J.H. de Graaf, Leerplicht en recht op onderwijs, een onderzoek naar de legitimatie van de leerplicht- en aanverwante onderwijswetgeving. (diss. Amsterdam VU), Ars Aequi 2000, hoofdstuk 1. Commentaar Werkgroep Leerplicht en Leerrecht van de Nederlandse vereniging voor Onderwijsrecht op het wetsontwerp betreffende het Passend onderwijs, %3A%2F%2Fwww.internetconsultatie.nl%2Fpassendonderwijs%2Freactie%2F4685%2Fbestand&ei=- APdUrTJDoO60QXz2oDgDQ&usg=AFQjCNEogaS_AnNTXXhA1VJ_bN0Fi6pLxw&sig2=xEuDR8h8YWOmD rep0t36bw&bvm=bv ,d.d2k Artikel 8 EVRM Artikel 8 EVRM en artikel 26, lid 3, Universele verklaring van de rechten van de mens, artikel 2, EP, EVRM. MvT, Kamerstukken II , 23012, nr 3, pagina Mentink en Vermeulen, Artikel 23 Grondwet, De basis van het Nederlandse onderwijsrecht, pagina Mentink en Vermeulen, Artikel 23 Grondwet, De basis van het Nederlandse onderwijsrecht, pagina

18 Die vrijheid van onderwijs geeft scholen de ruimte. Een vrijheid die scholen in staat stelt om het onderwijs aan te passen aan de eisen van de tijd en de wensen van ouders. 22 Nieuwe onderwijsvormen ontstaan; scholen hebben niet langer het monopolie van het onderwijsaanbod. Met name met de komst van internet ontwikkelen scholen zich van een bolwerk van kennis tot een netwerk voor onderwijs. Niet langer is onderwijs dan ook te beschouwen als synoniem aan schoolplicht. Sinds de invoering van de Leerplichtwet 1969 is er veel veranderd. Ook buiten scholen ontwikkelen zich diverse nieuwe vormen van onderwijs. Scholen halen het onderwijs voor hun leerlingen soms van buiten zoals project Aurom van het Aurumcollege, in samenwerking met die met hun onderwijsproject de winnaar werden van Project Speciaal Ook zijn er scholen die onderwijs bieden aan leerlingen die zich niet in de klas maar buiten de school bevinden. Internet maakte digitaal onderwijs mogelijk, ook wel afstandsonderwijs genoemd. Onderwijs thuis maar dan wel onder verantwoordelijkheid van de school van inschrijving. 24 Onderwijs op een zeilschip op zee 25 of kinderen van woonwagenbewoners die in het voorjaar met hun gezinnen Europa in trekken, op zakenreis. 26 In het Hoger Onderwijs wordt inmiddels vanuit het minister van Onderwijs beleid ontwikkeld waar het gaat om afstandsonderwijs; het lijkt nu al mogelijk om online college te lopen. 27 Het onderwijs ontwikkelt zich verder. Nieuwe mogelijkheden maken nieuwe vormen van onderwijs mogelijk, soms passend binnen bestaande wet- en regelgeving en soms gevolgd door nieuwe wetgeving. Te denken valt aan de aloude symbioseregeling 28 naast een nieuwe Loot aan de stam voor onze excellente sporters. 29 Om ook binnen de leerplicht ruimte te creëren heeft er recentelijk nog een aanpassing van de Leerplichtwet plaatsgevonden. Bij de Rechtbank Midden Nederland, zitting houdende op 1 maart 2013 te Lelystad, parketnummer 07/ : Een ouder werd vrijgesproken na een wereldreis gedurende 50 schooldagen. De ouders hadden zelf een onderwijsprogramma opgesteld en verzorgd. De school had met het door de ouders opgestelde onderwijsplan ingestemd. De rechter stelde vast dat de reis zeer zorgvuldig was voorbereid met inachtneming van de verantwoordelijkheid van de ouders voor het onderwijs aan de kinderen, zodat de leerplicht niet was geschonden. Zie ook Noodgedwongen les via het internet, NRC 26 november Vanaf schooljaar werkt de Wereldschool samen met een grote Cluster-4 school uit Lelystad, genaamd het Aurum College. Deze school voor voortgezet speciaal onderwijs biedt samen met de Wereldschool de leerwegen Havo en Vwo aan voor deze doelgroep leerlingen. Op dit moment gaan er 120 leerlingen naar het Aurum College. Onderwijs thuis met kennis van de onderwijsinspectie/ministerie OCW, Miep Ziek, NRC 7 juni 2013, vb. Tom Rauw. Zie ook: mr. J. Sperling, Moet jij niet naar school?, Proefschrift Erasmus Universiteit, pagina 16 Laura Dekker, de Zeiljongens; Sailing for Education en School at sea, Ja dat mag, zegt de leerplichtambtenaar, NRC 9 juli 2011 De liefde voor het kind was onze gemene deler, VBSchrift januari 2010, pagina 25 Student kan studiepunt voor online college krijgen, NRC, 9 januari Richtlijn Symbiose (artikel 24 WEC en artikelen 11 en 12 Onderwijskundig besluit WEC) Beleidsregel verstrekking Loot-licentie VO, Staatscourant nr , 17 november 2009 en Topsporter verlangt naar flexibiliteit, d.d. 15 april

19 invoering van de Kwalificatieplicht is immers bepaald dat ook met een praktijkstage of door het volgen van onderwijs elders, bijvoorbeeld bij uitbesteding aan het volwassenenonderwijs, wordt voldaan aan de verplichtingen op grond van de Leerplichtwet, zie artikel 4c Leerplichtwet. Partnerschap tussen ouders en school De verruiming van de mogelijkheden voor scholen brengt niet altijd mee dat ouders ook meer keuzemogelijkheden hebben gekregen bij de bepaling van het onderwijs aan hun kinderen. Door schaalvergroting en de onmogelijkheid om nog scholen op te richten is de keus van ouders in het onderwijs beperkt en zijn ouders meer dan ooit afhankelijk van de inzet van scholen. Vanuit het respect voor ieders rol ten aanzien van het kind, is het dan ook aan school en ouders samen om als partners het onderwijs en de opvoeding van kinderen vorm te geven. In die zin ook de Nationale Ombudsman die heeft vastgesteld dat een leerplichtambtenaar een open oog en oor voor de specifieke situatie van de leerling moet hebben en dat er zo nodig maatwerk geleverd moet kunnen worden. 30 Vervolgens is het aan het schoolhoofd om, als enige daartoe bevoegd, te bepalen dat het onderwijsprogramma aan de te stellen eisen voldoet. Het is dan ook aan het schoolhoofd, ingevolge de Leerplichtwet, om vast te stellen of sprake is van schoolverzuim en of daarvan een verzuimmelding moet worden gedaan. Als door het schoolhoofd geen melding wordt gedaan, omdat de leerling deelneemt aan het onderwijsprogramma, is van verzuim geen sprake. Vrijstellingen in de Leerplichtwet Ten onrechte wordt de Leerplichtwet te vaak geïnterpreteerd naar de letter van de wet in plaats van naar haar doelstelling. Het begrip schoolbezoek wordt veelal letterlijk geïnterpreteerd, ook door de staatssecretaris van OCW, en uitgelegd als een aanwezigheidsplicht op school. Deze uitleg lijkt niet meer van deze tijd. Dit werd zeer duidelijk in de discussie over leerplicht bij de voetbalwedstrijd onder schooltijd, tussen Ajax-AZ, waar alleen kinderen tot 12 jaar, met begeleider, welkom 30 Uit hetgeen uit de stukken naar voren is gekomen, bleek het door de leerplichtambtenaar opgestelde plan van meet af aan ongeschikt voor G. en toch werd dit plan gecontinueerd, ondanks de kenbaar gemaakte prangende situatie waarin G. zich ging bevinden door oplegging van dit plan. Gebrek aan inzicht voor de bijzondere situatie van deze leerling voorafgaand en ná vaststelling van het plan hebben geleid tot een geëscaleerde conflictsituatie. Die situatie had voorkomen kunnen worden als de leerplichtambtenaar danwel BLVS een open oog en oor voor de specifieke situatie van G. hadden gehad en er zodoende maatwerk geleverd had kunnen worden. Met verzoeker is de Nationale ombudsman van oordeel dat in die zin sprake was van een plan dat G. niet op die manier opgelegd had moeten worden. 15

20 waren. 31 Zo werd er bij het Bureau Leerlingzaken Gooi en Vechtstreek de vinger aan de pols gehouden. Deze voetbalwedstrijd wordt niet gezien als een gewichtige omstandigheid waarvoor vrijstelling van de leerplichtwet gegeven kan worden, zegt waarnemend directeur Marjet van Elten. 32 De afdeling leerplicht van Amsterdam was een andere mening toegedaan: "De bekerwedstrijd is met het educatieve lespakket een mooie aanvulling op het reguliere lesprogramma op scholen" vindt Nel Winkel, teamhoofd Bureau Leerplicht Plus. 33 Maar ook de recente wijziging van de Leerplichtwet, bij de invoering van de kwalificatieplicht, is reden om het begrip schoolbezoek ruimer te interpreteren dan aanwezigheid op school. Immers is de kwalificatieplichtige jongere gehouden om, op grond van de Leerplichtwet, ook het onderdeel werken uit de combinatie leren en werken te blijven volgen. Zonder wijziging van de wetstekst zou dit tot misverstanden aanleiding kunnen geven. De werkgroep Leerrecht/Leerplicht van de NVOR constateert vervolgens: Hoewel enigszins tot misverstand aanleiding gevend zou er legislatief gezien geen bezwaar tegen hebben bestaan om ook in het vervolg te blijven spreken van geregeld schoolbezoek en van (relatief) schoolverzuim, mits die begrippen anders zouden zijn gedefinieerd. 34 De definiëring van schoolbezoek zou bijvoorbeeld kunnen luiden: geregelde deelname aan de voor de leerling/jongere vanwege de school of instelling voorziene les- of praktijkvormingsactiviteiten. Dit is in de lijn van de huidige ontwikkeling in het onderwijs en de ruimte die de sectorwetten aan de onderwijsinstelling bieden om het onderwijsprogramma voor de leerling af te stemmen op zijn onderwijsbehoefte. Dat onderwijsprogramma kan per leerling verschillen. Dit omdat er voor een leerling een individueel programma moet worden vastgesteld, indien dat nodig is voor een ononderbroken ontwikkelingsproces van de leerling. Dit laatste is immers de doelstelling van ons onderwijs en de opdracht waarvoor de onderwijsinstellingen bekostiging ontvangen. Als de leerling heeft deelgenomen aan het door de school voor hem voorgeschreven onderwijsprogramma is er geen sprake geweest van verzuim, dit ter beoordeling van de school. Er is geen bepaling in de Leerplichtwet die de bevoegdheid van de school, de onderwijsvrijheid, beperkt en de beoordeling van het onderwijsprogramma overlaat aan de leerplichtambtenaar. De grondwettelijke vrijheid van onderwijs, nader uitgewerkt in de Wpo, kan en wordt niet door de Leerplichtwet beperkt Telegraaf, 14 januari Uit: Opmerkingen wijzigingswetten 2007, staatsblad 2007 nrs. 298 en 299, m.b.t. de Leerplichtwet 1969, Werkgroep Leerplicht/Leerrecht van de Nederlandse Vereniging voor Onderwijsrecht (NVOR). 16

21 Omdat er geen verzuim is, is er dan ook geen sprake van een vrijstelling van schoolbezoek, zie artikel 11, onder g, Leerplichtwet, zoals te vaak ten onrechte wordt aangenomen. De vrijstelling van schoolbezoek wegens gewichtige omstandigheden is enkel aan de orde als de leerling tijdelijk niet in staat is, ten gevolge van bijzondere omstandigheden, om onderwijs te volgen. Ook hetgeen is opgedragen in de Aanwijzing strafrechtelijke aanpak schoolverzuim en de Handleiding strafrechtelijke aanpak schoolverzuim, beiden opgesteld door het College van procureurs-generaal kunnen niet leiden tot strafbaarstelling. Dit geldt ook voor de Bouwstenen voor de modelinstructie leerplicht en functiebeschrijving voor de leerplichtambtenaar en de RMC-functionaris, opgesteld in 2004 door Ingrado en de VNG. Immers een beperking van de vrijheid van inrichting van een school of anders gezegd, de beperking van de vrijheid van onderwijs, is alleen mogelijk is bij formele wet. 35 Daarbij is het volgende uitgangspunt van belang: De rol van de staat bij onderwijs is in beginsel secundair. De verdragen verplichten de staat de rechten en verantwoordelijkheden van de ouders ten aanzien van de begeleiding van het kind bij diens uitoefening van zijn verdragsrechten, waaronder het recht op onderwijs, te eerbiedigen (artikel 5 Kinderrechtenverdrag). De rol van de staat is primair gericht op het op een passende wijze bijstand verlenen aan de ouders bij het opvoeden van hun kinderen (artikel 18 Kinderrechtenverdrag). Deze secundaire rol vindt echter zijn begrenzing in het recht op onderwijs. Indien de staat van mening is dat derden, inclusief de ouders, dit recht aan kinderen ontzeggen, is de staat bevoegd tot het nemen van maatregelen om dit recht te beschermen. In dat geval gaat het recht op onderwijs van het kind boven het opvoedingsrecht van de ouders en moet de staat voorrang geven aan zijn verplichten tegenover het kind boven zijn verplichtingen tegenover de ouders. 36 Ontzegging van onderwijs is niet aan de orde zolang een school zorgt voor passend onderwijs van de leerling en daarbij een optimale ontwikkeling van de leerling als doel stelt. Oplossing Het is niet aan Marjet van Elten, waarnemend directeur van Bureau Leerlingzaken Gooi en Vechtstreek, noch aan Nel Winkel, teamhoofd Bureau Leerplicht Plus om te bepalen of de voetbalwedstrijd Ajax-AZ een mooie aanvulling is op het reguliere lesprogramma op scholen. 37 Het is evenmin aan de vereniging voor leerplichtambtenaren Ingrado of aan het Mentink en Vermeulen, Artikel 23 Grondwet, De basis van het Nederlandse onderwijsrecht, pagina 64. Sperling en Storimans, Themakatern, Regelingen Leerplicht, Recht op onderwijs ouders en leerplicht, pagina 11. De Bouwstenen voor de modelinstructie leerplicht en functiebeschrijving voor de leerplichtambtenaar en de RMC-functionaris, opgesteld in 2004 door Ingrado en de VNG. 17

22 College van Procureurs-Generaal 38 om te bepalen dat de Leerplichtwet met geregeld schoolbezoek fysiek schoolbezoek bedoelt, ook als onderwijs op school voor een kind ongeschikt is. Het is zeker niet aan de staatssecretaris om te bepalen dat de dagelijkse gang naar school essentieel is voor de brede sociaal-emotionele ontwikkeling van ieder kind. 39 Noch de leerplichtambtenaar, noch het OM, noch het ministerie van OCW is bevoegd om de Leerplichtwet te interpreteren. Die bevoegdheid is aan de rechter, maar er is te weinig jurisprudentie gepubliceerd om inzicht te krijgen in het oordeel van de rechter. 40 Bovendien is de Leerplichtwet ondergeschikt aan de Internationale Verdragen die het recht op onderwijs waarborgen. Voor zover de toepassing van de Leerplichtwet er toe leidt dat aan kinderen het recht op onderwijs, en aan de ouders het recht op opvoeding, zou moeten worden onthouden, dient de Leerplichtwet 1969 op grond van artikel 94 Grondwet, dan ook buiten toepassing te blijven wegens strijd met artikel 2 EP Evrm en artikel 29 lid 2 IVRK. 41 De vrijheid van onderwijs, zoals geregeld in artikel 23 van de Grondwet, in samenhang met de doelstelling van de Leerplichtwet kunnen echter dienen als basis voor de definiëring van schoolbezoek als: geregelde deelname aan de voor de leerling/jongere vanwege de school of instelling voorziene les- of praktijkvormingsactiviteiten. Daarmee krijgen scholen de ruimte die nodig is om te voorzien in onderwijs voor ieder kind. E en ruimte die hen op grond van onze Grondwet toekomt De Aanwijzing strafrechtelijke aanpak schoolverzuim en de Handleiding strafrechtelijke aanpak schoolverzuim, beiden opgesteld door het College van procureurs-generaal. Mr. dr. Th. Storimans, Symposiumbundel NVOR 2013, pagina 17 Mr. dr. Th. Storimans, Symposiumbundel NVOR, pagina 17: Ten onrechte wordt door Storimans voor de uitleg van de Leerplichtwet verwezen naar jurisprudentie. Jurisprudentie ontbreekt nagenoeg en eén zwaluw maakt dus geen zomer. Jaarlijks zijn er leerplichtzaken waarbij slechts in 20% van die zaken sprake is van luxe verzuim; in 80% van de zaken waar proces verbaal wordt opgemaakt is meer aan de hand. Veelal is er bij deze zaken dan ook sprake van signaalverzuim. Voor ouders en leerlingen die worden vervolgd voor overtreding van de Leerplichtwet is er geen rechtsbijstand. Zij hebben maar zelden toegang tot een advocaat die dan veelal te weinig kennis hebben over het onderwijsrecht om naar behoren bijstand te kunnen verlenen. In nagenoeg alle leerplichtzaken wordt door de rechter mondeling vonnis gewezen. De motivering van de uitspraak is ouders vaak onbekend omdat zij in de emotionele setting van een rechtszitting vaak niet in staat zijn te reproduceren wat de rechter heeft gezegd. In het geval een rechter twijfelt over een veroordeling is de uitspraak vaak een rechterlijk pardon, schuldig zonder oplegging van straf, waartegen geen hoger beroep kan worden ingesteld. Nederlands Tijdschrift Onderwijsrecht, NTOR, maart 2006, pagina 45: Hof Leeuwarden, 20 december 2005, met noot mr. J. Sperling en mr. J. Sperling, Het recht op onderwijs en toelating tot een school, School en Wet, december 2009, pagina 5. Artikel 23 Grondwet 18

23 Hoofdstuk 3.2 Samenwerking zorg en onderwijs Recht op zorg Kinderen hebben recht op zorg. Dit fundamentele grondrecht staat niet in de Grondwet maar vloeit voort uit verschillende verdragen waarbij Nederland partij is. De omschrijving van wat het doel van de zorg moet zijn staat in artikel 23 Kinderrechtenverdrag: 1. De Staten die partij zijn, erkennen dat een geestelijk of lichamelijk gehandicapt kind een volwaardig en behoorlijk leven dient te hebben, in omstandigheden die de waardigheid van het kind verzekeren, zijn zelfstandigheid bevorderen en zijn actieve deelneming aan het gemeenschapsleven vergemakkelijken. 2. De Staten die partij zijn, erkennen het recht van het gehandicapte kind op bijzondere zorg, en stimuleren en waarborgen dat aan het daarvoor in aanmerking komende kind en degenen die verantwoordelijk zijn voor zijn verzorging, afhankelijk van de beschikbare middelen, de bijstand wordt verleend die is aangevraagd en die passend is gezien de gesteldheid van het kind en de omstandigheden van de ouders of anderen die voor het kind zorgen. 3. Onder erkenning van de bijzondere behoeften van het gehandicapte kind, dient de in overeenstemming met het tweede lid geboden bijstand, wanneer mogelijk, gratis te worden verleend, rekening houdend met de financiële middelen van de ouders of anderen die voor het kind zorgen. Deze bijstand dient erop gericht te zijn te waarborgen dat het gehandicapte kind daadwerkelijk toegang heeft tot onderwijs, opleiding, voorzieningen voor gezondheidszorg en revalidatie, voorbereiding voor een beroep, en recreatiemogelijkheden op een wijze die ertoe bijdraagt dat het kind een zo volledig mogelijke maatschappelijke integratie en persoonlijke ontwikkeling bereikt, met inbegrip van zijn culturele en intellectuele ontwikkeling. 4. De Staten die partij zijn, bevorderen in een geest van internationale samenwerking, de uitwisseling van passende informatie op het gebied van preventieve gezondheidszorg en van medische en psychologische behandeling van, en behandeling van functionele stoornissen bij gehandicapte kinderen, met inbegrip van de verspreiding van en de toegang tot informatie betreffende revalidatiemethoden, onderwijs en beroepsopleidingen, met als doel de Staten die partij zijn, in staat te stellen hun deskundigheid en vaardigheden te verbeteren en hun ervaring op deze gebieden te 19

24 verruimen. Wat dit betreft wordt in het bijzonder rekening gehouden met de behoeften van ontwikkelingslanden. Artikel 5b van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (Wgbh/cz) bepaalt dat onderscheid is verboden bij het verlenen van toegang tot het aanbieden van, het afnemen van toetsen tijdens en het afsluiten van onderwijs, als bedoeld in de Wet op het primair onderwijs en de Wet op het voortgezet onderwijs. Het verbod van onderscheid houdt mede in dat degene, tot wie dit verbod zich richt, gehouden is naar gelang de behoefte doeltreffende aanpassingen te verrichten, tenzij deze voor hem een onevenredige belasting vormen. 43 Doelstelling zorg Het gaat bij deze zorgverlening om kinderen die zorg nodig hebben, maar ook in staat zijn om te leren en dus recht hebben op onderwijs. Het gaat daarbij vaak om kinderen die enerzijds niet zonder meer passen in bestaand aanbod van scholen en anderzijds ook weer niet zo zeer niet tot leren in staat zijn dat ze uitsluitend zorg behoeven (en dus geen onderwijs). De zorg is noodzakelijk om doeltreffende aanpassingen te kunnen doen op school of bij het volgen van onderwijs buiten school. De zorgplicht van scholen voor een leerling brengt mee dat op school extra zorg en begeleiding voor een leerling moet worden ingezet als dit noodzakelijk is voor het volgen van onderwijs en voor een ononderbroken ontwikkelingsproces van de leerling. De extra zorg vanuit het onderwijs kan worden ingezet door middel van een rugzak, Leerlinggebonden financiering, of kan worden betaald door het Samenwerkingsverband waarbij de school is aangesloten (Passend Onderwijs). Plichten en rechten van ouders Ouders zijn verplicht voor het welzijn van hun kind zorg te dragen, artikel 247, boek 1, BW: 1. Het ouderlijk gezag omvat de plicht en het recht van de ouder zijn minderjarig kind te verzorgen en op te voeden. 2. Onder verzorging en opvoeding worden mede verstaan de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind alsmede het bevorderen van de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. In de verzorging en opvoeding van het kind passen de ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende behandeling toe. 3. Het ouderlijk gezag omvat mede de verplichting van de ouder om de ontwikkeling van de banden van zijn kind met de andere ouder te bevorderen. 43 Artikel 2 Wgbh/cz 20

25 4. Een kind over wie de ouders gezamenlijk het gezag uitoefenen, behoudt na ontbinding van het huwelijk anders dan door de dood of na scheiding van tafel en bed, na het beëindigen van het geregistreerd partnerschap, of na het beëindigen van de samenleving indien een aantekening als bedoeld in artikel 252, eerste lid, is geplaatst, recht op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders. 5. Ouders kunnen ter uitvoering van het vierde lid in een overeenkomst of ouderschapsplan rekening houden met praktische belemmeringen die ontstaan in verband met de ontbinding van het huwelijk anders dan door de dood of na scheiding van tafel en bed, het beëindigen van het geregistreerd partnerschap, of het beëindigen van de samenleving indien een aantekening als bedoeld in artikel 252, eerste lid, is geplaatst, echter uitsluitend voor zover en zolang de desbetreffende belemmeringen bestaan. Ouders kunnen bij hun opvoedingstaken aanspraak maken op ondersteuning. Voor kwalitatief goed onderwijs, inclusief leerlingenzorg, kunnen zij aankloppen bij de scholen. Voor ondersteuning in de vorm van extra zorg kunnen zij terecht bij de AWBZ. Om voor vergoeding vanuit de AWBZ in aanmerking te komen is een indicatie vereist. Deze indicatie wordt afgegeven door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) of door Bureau Jeugdzorg, in het geval het gaat om zorg voor de geestelijke gezondheid voor jeugdigen. Kinderen kunnen voor hun zorg bij Bureau Jeugdzorg of het CIZ geïndiceerd zijn voor verschillende functies: Behandeling is bedoeld voor kinderen welke in staat geacht worden om nieuwe vaardigheden te leren. De behandeling betreft dan continue, systematische, langdurige en multidisciplinaire zorg. Persoonlijke Verzorging is de zorg die nodig is op het gebied van de algemeen dagelijkse levensverrichtingen. Het gaat hier bijvoorbeeld om hulp bij het wassen en toiletbezoek. Verpleging wordt geïndiceerd voor het doen van verpleegkundige handelingen in opdracht van een arts of voor het aanleren van deze handelingen door het kind zelf of door zijn/haar verzorger. Begeleiding is gericht op het bevorderen, het behoud of het compenseren van zelfredzaamheid van het kind. Begeleiding is bedoeld voor het kind dat zonder deze begeleiding zou moeten verblijven in een instelling of zou verwaarlozen. Verblijf wordt geïndiceerd als de zorg voor het kind noodzakelijkerwijs samen gaat met een beschermde woonomgeving en/of een therapeutisch leefklimaat en/of permanent toezicht. Voor alle bovengenoemde functies kunnen ouders aanspraak maken op een Persoonsgebonden Budget (PGB). Met het PGB kunnen ouders zich bij de zorg voor hun kind laten ondersteunen, ook als het kind naar school gaat. Daarbij kan het gaan om ondersteuning bij de zelfredzaamheid van het kind, zoals bij toiletbezoek, of om 21

26 ondersteuning bij de sociale ontwikkeling. Hier gaat het dan om contacten met anderen waarbij een hulpverlener,als schaduw van het kind, kan worden betrokken. Zorg en onderwijs; vrijstelling van de inschrijvingsplicht in de Leerplichtwet Een bizarre ontwikkeling is gaande waar het gaat om ondersteuning van kinderen. Steeds vaker blijkt in de praktijk dat ouders afstand moeten doen van het recht op van overheidswege bekostigd onderwijs om voor hun kind in aanmerking te kunnen komen voor passende zorg. Immers is het beleid van de BJZ s in Nederland dat een jeugdige die PGB dagdelen ontvangt niet ingeschreven kan/mag staan op een school, bijlage 1. Dit standpunt van Jeugdzorg heeft vergaande consequenties voor leerlingen die ten gevolge van hun beperking wel in staat zijn om te leren, maar dat in een klas niet kunnen. Ouders zijn vaak niet in staat om naast de zorg voor hun kind ook nog adequaat onderwijs te bieden of om dat te financieren. Door dit standpunt van Jeugdzorg lijkt het inmiddels maatschappelijk aanvaardbaar dat kinderen een vrijstelling krijgen van de inschrijvingsplicht op een school, hoewel er geen sprake is van lichamelijke of psychische gronden die hen ongeschikt maken voor onderwijs. Hoewel scholen moeten zorg dragen voor algemeen toegankelijk onderwijs lijken scholen steeds minder kindgeschikt te zijn geworden; kinderen betalen de rekening doordat zij ongeschikt worden bevonden en voor het onderwijs worden afgeschreven. Door niet de mogelijkheden van het kind maar de mogelijkheden van de school als uitgangspunt te nemen wordt artikel 5, onder a, Leerplichtwet het afvoerputje voor het onderwijs. Dit terwijl bij de totstandkoming van de Leerplichtwet 1969 al is gewaarschuwd dat artikel 5, onder a, Leerplichtwet bepaald niet is geschreven om langs deze weg (oneigenlijke) oplossingen te bieden voor allerlei maatschappelijke problemen Partnerschap tussen zorgverleners en ouders Scholen en ouders zijn partners en zijn samen verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het kind. Om het kind optimale kansen te kunnen bieden zullen scholen en ouders moeten samenwerken. Overleg over extra zorg voor de leerling is noodzakelijk omdat het inhuren van hulp voor korte momenten zeer inefficiënt is, en daardoor vaak te kostbaar. Oplossing Een vrijstelling op grond van 5, onder a, Leerplichtwet sluit kinderen buiten en maakt het onderwijsbudget dat voor hen beschikbaar is onbereikbaar. Door uit te gaan van schoolbezoek, in de zin van geregelde deelname aan de voor de leerling/jongere vanwege 44 Brief van de minister van Onderwijs en Wetenschappen over de Leerplichtwet 1969, d.d. 15 november 1982, Kenmerk C SG

27 de school of instelling voorziene les- of praktijkvormingsactiviteiten, zijn veel meer kinderen in staat om onderwijs te volgen dat door de school wordt aangeboden. 45 In de praktijk blijken grote problemen te bestaan rond de kinderen die wel onderwijs willen, maar niet in staat zijn om volgens een normaal rooster onderwijs in een klas te ontvangen. Voor een deel van deze kinderen is een grote mate van integratie van zorg en onderwijs nodig. Het gaat dan niet meer om stukjes onderwijs (gefinancierd door het ministerie van OCW), afgewisseld met stukjes zorg (gefinancierd door het ministerie van VWS), maar om een werkelijke mix van beide. Het 'aanbod' moet vraaggericht zijn; rekening houden met leerstijlen, concentratie (op dat moment), interesses (deze kunnen met name bij kinderen met autisme zeer specifiek zijn), overprikkeling, enz. Het begeleiden van deze kinderen is maatwerk. Het vraagt veel kwaliteiten welke ook ingezet worden bij ontwikkelingsgerichte zorg. Mits goed begeleid blijkt een deel van deze kinderen goed tot soms zelfs extreem goed tot leren in staat. Soms ook organiseren ouders (ondertussen bedreven in het begeleiden van hun kinderen) zelf of in kleine groepjes onderwijs voor hun kinderen. Financiering hiervan is een groot probleem, omdat OCW immers niet meer betrokken is. Binnen het onlangs gestarte Programma Vanuit Autisme Bekeken (ministerie van VWS) zal de combinatie zorg en onderwijs nauwkeurig in kaart gebracht worden. Scholen kunnen in hun schoolplan maatwerk aanbieden. Ouders, school en anderen die aan het onderwijs of aan de zorg voor de leerling een bijdrage leveren, kunnen hun wijze van samenwerking vastleggen in een onderwijsovereenkomst. De onderwijsovereenkomst regelt dan de verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Onderdeel van de onderwijsovereenkomst is het ontwikkelingsperspectief/handelingsplan ten behoeve van de begeleiding van de leerling. Het handelingsplan kan tussentijds worden geëvalueerd en bijgesteld zonder dat de onderwijsovereenkomst wijziging behoeft, zie bijlage Thuisonderwijs heeft ook in Nederland recht van bestaan : land%20recht%20van%20bestaan.pdf 23

28 Hoofdstuk 3.3 Verdeling van taken, verantwoordelijkheden en (financiële) middelen Recht op onderwijs en zorg Het Kinderrechtenverdrag verplicht de staten die zijn aangesloten tot gratis onderwijs, artikel 28, lid 1, Kinderrechtenverdrag: 1. De Staten die partij zijn, erkennen het recht van het kind op onderwijs, en teneinde dit recht geleidelijk en op basis van gelijke kansen te verwezenlijken, verbinden zij zich er met name toe: a) primair onderwijs verplicht te stellen en voor iedereen gratis beschikbaar te stellen; b) de ontwikkeling van verschillende vormen van voortgezet onderwijs aan te moedigen, met inbegrip van algemeen onderwijs en beroepsonderwijs, deze vormen voor ieder kind beschikbaar te stellen en toegankelijk te maken, en passende maatregelen te nemen zoals de invoering van gratis onderwijs en het bieden van financiële bijstand indien noodzakelijk; c) met behulp van alle passende middelen hoger onderwijs toegankelijk te maken voor eenieder naar gelang zijn capaciteiten; d) informatie over en begeleiding bij onderwijs- en beroepskeuze voor alle kinderen beschikbaar te stellen en toegankelijk te maken; e) maatregelen te nemen om regelmatig schoolbezoek te bevorderen en het aantal kinderen dat de school vroegtijdig verlaat, te verminderen Daarnaast zijn de staten verplicht om te waarborgen dat aan het daarvoor in aanmerking komende kind en degenen die verantwoordelijk zijn voor zijn verzorging, afhankelijk van de beschikbare middelen, de bijstand wordt verleend die is aangevraagd en die passend is gezien de gesteldheid van het kind en de omstandigheden van de ouders of anderen die voor het kind zorgen, zie artikel 23, lid 3, Kinderrechtenverdrag. Voor kinderen tot 18 jaar is onderwijs en zorg in beginsel dan ook gratis. De bekostiging van het onderwijs verloopt in Nederland door de bekostiging van schoolbesturen. De overheid betaalt scholen om te voorzien in een toereikend onderwijsaanbod voor ieder kind. Een leerling kan alleen aanspraak maken op een onderwijsbudget vanuit de overheid door zich op een, van overheidswege bekostigde school, in te schrijven. 24

29 Naast onderwijs bieden scholen ook leerlingenzorg, vanuit een rugzak. Ten behoeve van de rugzak van een leerling kan door de ouders Leerling-gebonden financiering (LGF) worden aangevraagd. De financiering van de extra zorg binnen het onderwijs loopt echter, net als de bekostiging van het onderwijs, via de school van de leerling of via het Samenwerkingsverband waarbij de school is aangesloten. Voor de bekostiging van de zorg is de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ), een verplichte volksverzekering, en vormt sinds 1968 de basis van het financieringsstelsel van langdurige zorg. Het gaat om zeer dure en langdurige zorg die niet onder de zorgverzekering valt en anders door bijna niemand zou kunnen worden betaald. Doelstelling financiering Een kind zou in theorie alle mogelijkheden moeten hebben op onderwijs en zorg, ook als ouders dat niet zelf kunnen bekostigen. Omdat de zorg en het onderwijs worden gefinancierd vanuit twee verschillende stelsels, ontstaan er in de praktijk veel problemen. De wijze waarop onderwijs en zorg worden gefinancierd dwingt tot het opknippen van zorgtaken en onderwijstaken. Inderdaad kan in de taken soms onderscheid worden gemaakt. Toiletbezoek kan immers gescheiden worden van lesgeven. Voor veel kinderen is echter een veel intensievere mix van zorg en onderwijs nodig. Het gaat er dan bijvoorbeeld om dat de les gegeven wordt op een moment dat het kind het aankan; niet ziek is of te moe of niet wordt overprikkeld. Of dat de leerkracht veel meer dan gebruikelijk positieve feedback geeft bij een zeer faalangstig kind, of dat het tempo aangepast wordt, of dat er meer aandacht is voor sociale en emotionele zaken, of dat er alternatieve opdrachten gegeven worden als een kind een groepsopdracht niet aankan, of dat een kind deeltijd naar school kan en verder thuis begeleid wordt bij zijn schoolwerk, of dat. Omdat het hier gaat over kinderen die maatwerk vragen, precies op de grens tussen zorg en onderwijs, kan de lijst met voorbeelden eindeloos zijn. Dit ook omdat de verhouding in de mix tussen zorg en onderwijs per periode kan verschillen en op termijn structureel kan wijzigen tengevolge van de ontwikkeling van een kind. Het huidige stelsel voor de financiering draagt er daardoor aan bij dat de mogelijkheden van kinderen worden beperkt. Door overlap in taken en de financiering vanuit twee verschillende stelsels is maatwerk voor het kind niet of nauwelijks te realiseren. Afgeschreven leerlingen, vrijgesteld onder artikel 5, onder a, Leerplichtwet Bureau Jeugdzorg stelt als voorwaarde voor het ontvangen van een vergoeding voor dagbesteding dat de ouders een vrijstelling van de inschrijvingsplicht op grond van artikel 5, onder a, van de Leerplichtwet hebben verkregen. Zie de brief van Bureau Jeugdzorg Groningen, d.d. 25 november 2013, zie bijlage 1. 25

30 De lijn van de BJZ s in Nederland is over het algemeen dat een jeugdige die PGB dagdelen ontvangt niet ingeschreven kan / mag staan op een school. Dit heeft met name met financiering te maken. Wanneer deze school niet gefinancierd wordt vanuit het ministerie is er geen belemmering voor een PGB-indicatie in dagdelen. Wanneer er een leerplichtontheffing is, gaat men er van uit dat de LPA (leerplichtambtenaar, toev. red.) zijn werk juist gedaan heeft en de jeugdige niet in staat is onderwijs te volgen en niet staat ingeschreven bij een school. Is er sprake van een IVIO@school dan mag een inschrijving om pakketten te kopen wel en heeft het geen invloed op het PGB in dagdelen. Er vindt nl. geen inschrijving plaats van het afstandsonderwijs IVIO@school bij BRON van het ministerie. Ouders worden voor een duivels dilemma geplaatst: of een kind functioneert binnen het bestaand schoolaanbod óf het kind functioneert daar niet en moet worden vrijgesteld van leerplicht. Dit terwijl het kind zeer wel in staat kan zijn om te leren, maar daartoe op een school niet in staat is of op school diep ongelukkig wordt. Met de vrijstelling komt het kind zonder onderwijs in de zorg terecht of wordt een thuiszitter. Ouders die beschikken over een indicatie voor zorg kunnen dan aanspraak maken op een vergoeding voor een dagbesteding bekostigd vanuit de AWBZ. Vanuit die middelen kunnen ouders dan nog iets aan onderwijs voor hun kind bekostigen. Na de uitschrijving van hun kind kunnen de ouders immers geen aanspraak meer maken op het onderwijsbudget via de school. Bij kinderen die ook op school recht hebben op een Leerlinggebonden Budget (rugzak), gaat dat om aanzienlijke bedragen! Bureau Jeugdzorg is in haar redenering niet te volgen. Immers kan inschrijving op een school niet worden gelijkgesteld aan voltijds schoolbezoek, omdat scholen die een leerling inschrijven niet altijd bereid zijn om de dagelijks zorg volledig op zich te nemen. Er zijn gelukkig steeds vaker scholen bereid om een leerling in te schrijven en elders afstandsonderwijs in te kopen. Daarmee kunnen ouders het onderwijs aan hun kind financieren maar blijft de behoefte aan dagelijkse ondersteuning onverminderd bestaan. De feitelijke situatie van het kind dient bepalend te zijn, niet de financiering van het stelsel. Door gebrekkige wet- en regelgeving en gebrek aan (juridische) kennis in het veld, ontstaan voor ouders onoplosbare problemen. Rechten en plichten van ouders De scholen hebben de plicht om te zorgen voor algemeen toegankelijk onderwijs en voor kwalitatief goed onderwijs op school. De ouders hebben de plicht om te zorgen dat hun kind onderwijs krijgt en zo mogelijk een school bezoekt. Ook als het kind op school is blijven de ouders verantwoordelijk voor zijn of haar welzijn. 26

31 Ouders zijn dan ook het eerste aanspreekpunt waar het gaat om extra zorg voor het kind. Ouders hebben daarbij de regiefunctie, met name wanneer er aanspraak kan worden gemaakt op een Persoonsgebonden budget (PGB) Scholen en ouders moeten samenwerken waar het gaat om extra leerlingenzorg, leerlinggebonden financiering vanuit een rugzak. Partnerschap tussen ouders en school Meer dan bij een reguliere leerling vereist een leerling die extra zorg behoeft om in staat te zijn om te leren, partnerschap tussen ouders en school. Oplossing Een voor de hand liggende oplossing is het samenvoegen van de budgetten voor (leerlingen)zorg en onderwijs voor deze kinderen. Daarmee ontstaat een participatiebudget waarmee de zorg voor het kind efficiënt kan worden aangeboden, waardoor kostenbesparing mogelijk is, binnen dit maatwerk ruimte ontstaat voor onderwijs dat aansluit op de onderwijsbehoefte van de leerling. Alleen op die wijze is efficiënte inzet van alle middelen mogelijk en kan die zorg en dat onderwijs worden geboden wat het kind op dat moment nodig heeft om zich zo optimaal mogelijk te kunnen ontwikkelen. 27

32 Hoofdstuk 3.4 Toezicht op de kwaliteit van het onderwijs Toezichtkader Inspectie van Onderwijs De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op de kwaliteit van het onderwijs. Ze doet dat zowel op het niveau van de scholen en instellingen als op het niveau van het onderwijsstelsel. Het toezicht op scholen en instellingen is risicogestuurd. Dat houdt in dat de inspectie op basis van de beschikbare gegevens vaststelt of er een risico bestaat op een ondermaatse onderwijskwaliteit. In dat geval doet de inspectie nader onderzoek. Om ook gefundeerde uitspraken te kunnen doen over de kwaliteit van het onderwijsstelsel voert de inspectie steekproeven uit. Hierin vallen ook scholen en instellingen waar geen risico's geconstateerd zijn, bron Inspectie van Onderwijs. 46 Ook bij kleinschalig maatwerk in onderwijs is toezicht vereist. De maten van de onderwijsconfectie passen daar niet. Toezicht op bijzondere onderwijsvormen vraagt dan ook om bijzondere deskundigheid. Die deskundigheid is niet overal voorhanden en is met name aanwezig bij diegene die zich in die vorm van onderwijs hebben gespecialiseerd. Oplossing Om die reden is aan te bevelen dat het toezicht wordt ondergebracht in clusters van scholen die maatwerk bieden dat onderling vergelijkbaar is. Een voorbeeld voor een dergelijke vorm van toezicht is het Amsterdamse Model van toezicht op de basisscholen. 47 Het toezicht vanuit een onafhankelijk bureau gaat verder dan het toezicht van de Inspectie van Onderwijs. Het toezicht gebeurt:.aan de hand van een meetlat die de betrokken schoolbesturen samen hebben ontwikkeld. Daarmee wordt dieper ingegaan op wat er in de klas zelf gebeurt dan in de methode van de inspectie doorgaans gebeurt. Zo nodig wordt een verbeterplan opgesteld dat binnen een jaar vruchten moet afwerpen. Het kwaliteitsbureau komt niet in plaats van de inspectie, benadrukken gemeente en schoolbesturen. Maar de inspectie kijkt minder intensief naar wat er in de klas gebeurt en adviseert scholen niet bij verbeterplannen 46 Bron: Inspectie van Onderwijs:

33 Het toezicht op maatwerk in het onderwijs kan worden georganiseerd binnen clusters van scholen die zich met die vorm van maatwerk bezig houden, al dan niet vanuit een Samenwerkingsverband. Dit kan door afspraken tussen de deelnemers, bijvoorbeeld in een convenant, over intervisie tussen scholen of doordat door de deelnemers een visitatiecommissie wordt ingezet. Op die wijze kan de kwaliteit worden geborgd en is er sprake van een optimale kennisoverdracht binnen de maatwerk-scholen. De intervisie of de visitatie vinden dan plaats aan de hand van een passend toezichtkader, zie bijlage 3. 29

34 Hoofdstuk 4 Vervolgonderzoek Onderzoek De leden van de Werkgroep Maatwerk zijn overeengekomen dat de bijzondere onderwijstrajecten die zij vorm willen geven bij de verdere ontwikkeling moeten worden ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Onderzoek dat nodig is om de ontwikkeling van de leerling in beeld te brengen en daarmee de onderwijskunde te ontwikkelen. De Werkgroep krijgt de mogelijkheid om daarvoor aan te haken bij het onderzoeksprogramma van School at Sea. Dit onderzoeksprogramma is inmiddels opgezet en zal worden uitgevoerd in het kader van een promotieonderzoek. Dit promotieonderzoek zou onderdeel kunnen worden van een breed onderzoek naar de effecten van maatwerk in het onderwijs op de sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Ten behoeve van dat bredere onderzoek zouden meerder promovendi onderzoek kunnen verrichten. Onderzoek naar effectiviteit van het onderwijs van School at Sea 30

35 School at Sea is een talentontwikkelings- en leiderschapsprogramma, waarbij jongeren leren te werken vanuit creativiteit en verantwoordelijkheid om zo samenwerking te creëren en zichzelf en anderen te inspireren. De kracht van School at Sea ligt in de combinatie van ervaringsleren met het normale schoolcurriculum. Naast het toepassen van de theoretische kennis in de praktijk, leren de leerlingen het schip te varen en expedities te ondernemen op de plekken waar School at Sea aan land gaat. School at Sea (en haar partners) gaan uit van de gedachte dat buitenschoolse leerervaringen, waarbij jongeren leren wie ze zijn, wat hun talenten zijn en leren zelfstandig te werken bijdragen aan de ontwikkeling van deze jongeren. Ze bouwen, naast de verschillende vaardigheden, zelfvertrouwen op waardoor ze anders gaan functioneren en andere keuzes maken in hun leven. Ervaringen van docenten, leerlingen en ouders bevestigen deze resultaten. Een en ander is echter nooit vastgelegd in kwantitatief onderzoek. Dat willen zij nu vormgeven. Door samen te werken met de andere scholen die gelijksoortige programma s bieden, is de te onderzoeken groep leerlingen van voldoende omvang dat de resulaten van het onderzoek betrouwbaar en valide zijn. Het onderzoek naar de ontwikkeling van de leerlingen draagt bij aan de ontwikkeling van nieuwe onderwijsmethoden, die gericht zijn op talentontwikkeling en leiderschap. Tevens beogen we met het onderzoek bij te dragen aan de discussie over de leerplichtwet in Nederland. De huidige wet sluit alle activiteiten buiten een schoolgebouw uit van de onderwijstijd. Schoolreisjes worden gedoogd, maar alle andere vormen van onderwijs buiten de school worden op dit moment geblokkeerd. Dat terwijl voor vele leerlingen het onderwijs in de school niet toereikend is; ofwel omdat ze andere begeleiding nodig hebben, ofwel omdat ze niet uitgedaagd worden, ofwel omdat ze onvoldoende ruimte krijgen hun talenten maximaal te ontwikkelen. School at Sea werkt in Nederland samen met een twaalftal andere talentontwikkelingsprogramma s (en de kinderombudsman) samen, met als doel als experiment aangemerkt te worden en binnen de huidige wet (en zonder gedoogcontructies) te kunnen werken. Het onderzoek is cruciaal om aan te tonen wat de voordelen zijn van onderwijs buiten de klas. School at Sea werkt samen met prof. dr. Michiel Westenberg, Ontwikkelings- en Onderwijspsycholoog verbonden aan de Universiteit Leiden. Het Klassenzimmer Unter Segeln project staat onder leiding van prof. dr. Thomas Eberle, Department Pädagogik, 31

36 Institut für Erziehungswissenschaft, Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg. Daarmee is gewaarborgd dat het onderzoek aan de wetenschappelijke eisen zal voldoen en aansluit bij de ontwikkelingen op het gebied van pedagogiek en ontwikkelingspsychologie. Zowel School at Sea in Nederland als de Herman Lietz Schule in Duitsland hebben intensief overleg met de respectievelijke Ministeries van Onderwijs. Deze samenwerking is belangrijk, om er zorg voor te dragen dat de gebruikte methoden en resultaten breed in het onderwijsveld verspreid kunnen worden. In het concept zijn bestaande en nieuwe theoretische inzichten opgenomen. De gebruikte methoden beogen de jongeren zich sneller te laten ontwikkelen en verder te laten komen in hun ontwikkeling. Testmateriaal wordt gebruikt om het ontwikkelingsniveau vast te leggen, bij aanvang en na afloop van de reis. Het is nog niet in beeld gebracht welke factoren de meeste invloed hebben op de ontwikkeling van de leerlingen. School at Sea en haar partners richten zich op getalenteerde en gemotiveerde leerlingen en er zijn slechts een paar instrumenten (waaronder de methoden van School at Sea en haar partners) ontwikkeld om de ontwikkeling van deze jongeren positief te beïnvloeden. Het wetenschappelijk vastleggen van de effecten van deze methoden is cruciaal voor de verdere ontwikkeling hiervan. Het volledige onderwijs kan profiteren van de resultaten. Gezien de restricties van de huidige wetgeving, staat onderzoek naar de effecten van buitenschoolse leerervaringen op zowel de schoolse leerprestaties als de ontwikkeling van jongeren nog in de kinderschoenen. Met name het hoe is daarbij van belang. Dat jongeren vaardigheden leren van survivaltochten is bekend, maar niet hoe je die kunt maximaliseren, welke elementen daarbij centraal staan en hoe de effecten tot stand komen (welke factoren van de ervaring dragen bij aan die ontwikkeling en hoe kunnen we die maximaal beïnvloeden). 32

37 Hoofdstuk 5 Introductie leden werkgroep Jan Willem Bos is orthopedagoog/gz psycholoog en is werkzaam als voorzitter van het bestuur van het samenwerkingsverband Weer Samen Naar School in Rijnstreek. Er maken 52 basisscholen en 1 school voor speciaal basisonderwijs deel uit van dit verband. Zijn ambitie is om kinderen uit de regio thuisnabij onderwijs te kunnen geven. Daartoe is een breed expertise centrum ingericht ter ondersteuning van kinderen, leerkrachten en ouders. Hierdoor zitten er nauwelijks kinderen thuis. Op dit moment is hij betrokken bij gesprekken over kinderen met autisme die wel thuiszitten. Zowel in Rijnstreek als in regio Holland-Rijnland maakt hij deel uit van een werkgroep om onderwijs en zorg optimaal te kunnen afstemmen. Hij vindt dat er op landelijk niveau aandacht voor deze thuiszitters zonder leerplicht moet komen. Dit vraagt naast bekendheid ook de bereidheid om formele regels bij te stellen zodat voor deze kinderen ook Passend Onderwijs kan worden geleverd. Saskia Buma is vooral moeder van twee kinderen met autisme en haar leven is hierdoor in een bepaalde richting gegaan. 33

38 Door de behoefte aan voorzieningen is Saskia Stichting Joemie begonnen, dit is een spelersklas voor kinderen met autisme die moeite hebben met sociale regels. Ze begeleidde de ouders, spelers en ook de kinderen met autisme. In september 2012 heeft zij Stichting Mama Vita opgericht en was zij voorzitter, toen dit landelijk uit ging rollen is zij directeur van de stichting geworden. Haar netwerk reikt door heel Nederland, ze geeft lezingen en presentaties om het autisme meer bekendheid te geven en veranderingen te brengen in de samenleving, te beginnen met de ouders. Saskia wil vooral moeders empoweren en verbinden, zodat de kinderen het beter krijgen en er meer stem komt voor de onzichtbare vergeten groep, kinderen met autisme. Marie-Louise Courtens is vooral een innovator. Als autismespecialist is zij altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in zowel wetenschap, media als praktijk. Vanaf 2011 is zij betrokken bij het project thuiszitters met autisme & onderwijs op afstand in samenwerking met WebChair. Als functionaris van het steunpunt autisme REC ON geeft zij scholingen autisme in de klas. Deze scholingen zijn door haar, samen met twee collega s,vernieuwd naar drie e-learning modules. Daarnaast is Marie-Louise actief in het verbinden van de sport met autisme en heeft vanaf 2008 samen met de KNVB en NOC*NSF/ASK o.a. een stappenplan ontwikkeld voor het autisme vriendelijk maken van de sportvereniging en een poster sterke kanten autisme. Op dit moment is zij als projectleider sport verbonden aan de werkgroep vanuit autisme bekeken. Arjan van Duyvenvoorde-Fruman werkt als Afdelingscoördinator Onderwijs bij Horizon. Horizon, Instituut voor jeugdzorg en onderwijs, is een instelling voor specialistische behandeling van jeugdigen van 0 tot circa 18 jaar die specifieke opvoedings-en onderwijsbehoeften hebben. Horizon verzorgt voor haar leerlingen cluster 4 onderwijs en helpt leerlingen hun doelen op het gebied van leren te realiseren. Onder zijn verantwoordelijkheid vallen onderwijslocaties in Alphen aan den Rijn en Gouda. Hiervoor was hij werkzaam op een onderwijslocatie in Katwijk ZH waar hij een autiklas binnen het praktijkonderwijs heeft opgezet. Met name de Goudse locatie kende in de recente geschiedenis een toename van het aantal leerlingen met A.S.S. Het aansturen van onderwijslocaties waar deze doelgroep les krijgt is, hem niet vreemd. Sterk gemotiveerd en geënthousiasmeerd door het ambitieuze plan (van Penny en Annemieke) is hij betrokken geraakt bij Autismecentrum 2Play in Alphen aan den Rijn. Met ruim 30 jaar heeft Ton Harms ruime ervaring in het Speciaal Onderwijs. De laatste 15 jaar ervan als directeur van een school voor (Voortgezet) Speciaal Onderwijs binnen cluster 4. In toenemende mate houdt zijn school zich bezig met de problematiek rondom thuiszitters. Vaak is dit een zoektocht naar scholen die bereid zijn om niet conventionele werkwijzen en organisatievormen te introduceren. Inzet van moderne mediatechniek, maar vooral op maat ontworpen en duurzame coaching van zowel leerkrachten, leerlingen en ouders zijn de middelen die worden ingezet. René Hendriks is directeur van een Pi(pedologisch instituut) school, de Pionier. Hij wil zich vooral inzetten voor kinderen met (tijdelijk) slechte kansen in het onderwijs. Er is altijd een kern van psychiatrische problematiek. Kinderen die niet in ander vormen van 34

39 (speciaal)onderwijs terecht kunnen zijn de specialiteit van de school. Zij proberen voor deze kinderen het onderwijs aan te passen aan hun mogelijkheden, of een combinatie te maken tussen zorg en onderwijs. Verreweg de meeste kinderen kunnen ze binnen een jaar weer door laten stromen naar andere vormen van onderwijs. Creativiteit en zeer gespecialiseerde collega's zijn hierbij onontbeerlijk. Op dit moment bieden zij onder andere onderwijs aan 16 Amsterdamse kinderen die al langere tijd (onnodig) met een volledige onderwijsontheffing thuis zaten. Drs. Corine Heetebrij is werkzaam bij het Steunpunt Autisme Noordelijk Zuid-Holland. Als orthopedagoog begeleidt zij leerkrachten, docenten en begeleiders van leerlingen met autisme op diverse terreinen binnen het onderwijs. Zij inventariseert de hulpvraag, geeft advies aan school en ouders en zorgt dat de zorg op school start of gecontinueerd wordt zodat de leerling de zorg en begeleiding krijgt die nodig is in het onderwijs mee te kunnen doen, in afstemming met het Samenwerkingsverband en de bestaande zorgstructuren. Daarnaast verzorgt zij trainingen voor leerkrachten om leerlingen met autisme te kunnen begeleiden binnen het onderwijs. Het Steunpunt Autisme ondersteunt ouders en zorgverleners bij diverse vraagstellingen rondom onderwijs en zorg en heeft nauwe contacten met de zorg. Willeke van den Hoek is werkzaam als organisatieadviseur. Ze is tevens moeder van een dochter en een zoon, waarvan de laatste autisme heeft. Door de intensieve ervaringen die ze opdeed rond zorg en onderwijs voor kinderen en jongeren met autisme, kan ze veel ervaringsdeskundigheid meenemen in haar advieswerk. In 2013 schreef Willeke voor de Werkgroep Vanuit Autisme Bekeken het rapport 'Belemmeringen voor toepassing van kleinschalige innovatieve zorg en onderwijs bij kinderen met autisme'. Momenteel is ze projectleider Zorg binnen het programma Vanuit Autisme Bekeken. Willeke richt zich met name op kleinschalige en ontwikkelingsgerichte zorg en onderwijs, waarbij maatwerk en eigen regie kernwoorden zijn. Penny Holloway heeft Medische Biologie gestudeerd in Groningen en is gepromoveerd bij de afdeling Haematologie/Immunologie aan de UMCU waar zij onderzoek heeft gedaan naar de ziekte van Kahler. Zij heeft nascholingen georganiseerd bij Pfizer en heeft als senior researcher gewerkt voor het Leids Cytologisch en Pathologisch Laboratorium. De medische lijn heeft zij achter zich gelaten omdat haar zoon niet te plaatsen was binnen het huidige onderwijs systeem en een thuiszitter werd, zonder dagopvang, zonder levensdoel. Omdat Penny vond dat dit ouders niet mocht overkomen heeft zij, samen met Annemieke Spreij, "Autisme Centrum 2Play BV" geopend te Alphen aan den Rijn. Samen met Annemieke zoekt Penny oplossingen voor deze kinderen, voor deze ouders. Dat verdienen ze. Als ziekenhuisleerkracht heeft Emé Jonkman ervaren wat maatwerk in onderwijs is. Ook in het montessorionderwijs wordt de aansluiting bij het individuele kind gezocht. Als Intern Begeleider van de Montessorischool Castricum is zij dagelijks bezig met het zoeken naar de beste manier om een kind zich zo goed mogelijk te laten ontwikkelen. Daarbij liggen soms obstakels op de weg zoals wetten en regels die niet altijd in het belang van kind, groep en/of leerkracht zijn. Zij streeft ernaar om in goed overleg de optimale situatie voor het individuele kind èn de groep te vinden, waarbij regels de kaders mogen aangeven, maar niet belemmerend moeten zijn. 35

40 Hans Klaassen, directeur SBO De Kans zegt dat zijn school de ambitie heeft om op een verantwoorde wijze kinderen met een speciale onderwijsbehoefte onderwijs te bieden. Zij hebben zich de afgelopen jaren deskundig sterk ontwikkeld. Het School Ontwikkel Profiel geeft ook aan dat de school maatschappelijke en onderwijskundige ambitie heeft. Dat er leerlingen niet naar school kunnen doet bij hen een lampje branden: Wat kunnen zij bieden voor deze leerling. Dit moet wel op een verantwoorde wijze: dit houdt voor hen in dat er fysiek en financieel geen belemmeringen mogen zijn. Ook moet er met de ouder een samenwerking zijn die het in samenspraak mogelijk maakt hun kind onderwijs te bieden. Zij willen graag aan het werk! Alieke Krone is ontwikkelingspsycholoog en sinds de opstart verbonden aan School at Sea als projectleider. Zij is het afgelopen jaar naast haar gewone werkzaamheden bezig geweest met het opzetten van een wetenschappelijk onderzoek naar de bijdrage van School at Sea aan de persoonlijk en sociale ontwikkeling van de deelnemende leerlingen. Ze is voornemens om in september 2014 te starten met dit onderzoek onder begeleiding van Michiel Westenberg, hoogleraar onderwijs- en ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit van Leiden. Audrey Maeder-Sahupala is moeder van twee kinderen. De jongste (inmiddels 16 jaar) heeft klassiek autisme. Omdat Audrey voor haar zoon geen aansluiting kon vinden bij dat wat er aangeboden wordt aan zorg heeft ze het heft in eigen hand genomen. Uitgaande van de ontwikkelingsmogelijkheden op alle ontwikkelingsgebieden voor hem. Altijd gelovend in de mogelijkheden en zich niet laten leiden door wat de omgeving als beperkingen ziet, heeft zij haar zoon in staat gesteld om een enorme ontwikkeling door te maken. Audrey werkt reeds 15 jaar als therapeut en begeleider van mensen met autisme en hun omgeving. Audrey is opgeleid; Son-Rise (Autisme Treatment Centre of America), Post HBO Autisme Begeleider (Autisme Centraal), Cranio Sacraal Therapeut (HBO PCSA), Autisme training voor professionals (Martine Delfos). Zij is medeoprichter van Autisme Centrum In Contact (ACIC) te Hilversum. Zij is daar verantwoordelijk voor het beleid, maar is nog altijd werkzaam op de werkvloer met kinderen met autisme als met hun sociale netwerk. Audrey is voorzitter van het bestuur van Stichting Mama Vita. Verder wordt zij voorbereid op een docentschap bij de Delfos Academy van Martine Delfos. Als directrice en oprichter van Democratische Basisschool De Vallei heeft Maaike van Mourik al ruim 10 jaar ervaring met het anders inrichten van onderwijs. De school heeft met een vernieuwende aanpak uitstekende inspectierapporten. Deze manier van werken blijkt het voor (een aantal) kinderen een uitkomst en werkelijk passend onderwijs te zijn. Haar streven is om meer diversiteit in het onderwijs te brengen zodat er voor elk kind een passende plek kan worden gevonden. Naast haar werk op school is zij nationaal en internationaal actief als spreker, initiator en organisator op het gebied van onderwijsvernieuwing. Jimke Nicolai studeerde PA, MO-Pedagogiek en onderwijskunde. Voormalig directeur van Freinet- en jenaplanscholen en directielid pabo. Hij heeft tevens gewerkt als docent rekenen, wiskunde en didactiek, onderwijskundige en pedagoog. Tegenwoordig is hij coördinator van de Freinetbeweging in Nederland en auteur van diverse publicaties op gebied van 36

41 freinetonderwijs en levend rekenen. Binnen zijn Bureau voor Levend Leren ( ontwerpt, ontwikkelt en onderzoekt hij in samenwerking met anderen vormen van betekenisvol onderwijs. Als directeur van de IVIO Onderwijs Groep en voorheen de Wereldschool wordt Emil Roelofs regelmatig geconfronteerd met kinderen die al lange tijd onderwijs wordt onthouden. Kinderen die kunnen leren maar om uiteenlopende redenen niet in het systeem lijken te passen. Deze vaak kafkaëske situaties dienen vermeden te worden, want door middel van maatwerk vaak beginnend met onderwijs op de thuislocatie zijn veel van deze kinderen te helpen. Dit mag niet in de marge en afhankelijk van schoolbestuurders met goede wil gebeuren, maar moet een recht zijn voor ieder leerbaar kind. Het individueel onderwijs van IVIO kan daarin een bijdrage leveren. Renate Rougoor is als ouder betrokken bij School at Sea. Haar zoon behoorde tot de eerste groep VWO leerlingen welke een half jaar school op zee hebben gevolgd. School at Sea heeft o.a. als doel het ontwikkelen van onvermoede talenten, leiderschap en ondernemerschap. Renate is jarenlang werkzaam geweest binnen de kinderpsychiatrie. Daar kwam ze in aanraking met schooluitval en de gevolgen welke dit kan hebben. Haar zoon is hoogbegaafd en ze heeft ervaren dat de weg welke ouders en kind daarin moeten doorlopen vaak een moeilijke is met de nodige hobbels. Momenteel is Renate als studieloopbaanbegeleider betrokken bij de Haagse Hoge School (afdeling sociaal pedagogische hulpverlening). Als onderwijsjurist heeft Katinka Slump zich gespecialiseerd in de rechtspositie van de onderwijsvrager; de leerling/ouder en student. Als juridisch adviseur is zij betrokken geweest bij problemen die ontstaan als het recht op onderwijs in de onderwijspraktijk niet kan worden geëffectueerd. Zij stelt zich tot doel om de complexe (onderwijs)wet- en regelgeving toegankelijk te maken, ook voor niet juristen. Door middel van publicaties en presentaties vraagt zij aandacht voor oplossingen waar formele regels aan het recht op onderwijs in de weg (dreigen te) staan. In zijn werk als groepsleerkracht heeft Joris Spekle ervaren dat het maximaal ontwikkelen van een groep van 20 tot 30 leerlingen onmogelijk is. Toch heeft ieder kind hier volgens hem recht op. Het non-conformistische van de Partnerschapschool in deze, spreekt hem bijzonder aan. Individueel begeleid en gericht onderwijs gecombineerd met leren in een groep is wat ontbrak, de inzet van ouders is de sleutel. Dat resulteert in een hoger leerrendement en een hoger welbevinden van leerlingen. Dit voor de begaafdere, gemiddelde maar ook leerlingen welke zich wat moeilijker ontwikkelen. Monique Touw is directeur en medeoprichter van School at Sea. Na haar studie Personeelswetenschappen, heeft zij ruim 10 gevaren als stuurman en kapitein op verschillende Tall Ships. In 2003 heeft zij haar bedrijf At Sea Sail Training opgericht, waarmee ze kortdurende zeezeilreizen en uitwisselingsprojecten op Tall Ships organiseert voor jongeren. Het was een droom om een langlopend project te organiseren. In 2009 is zij gestart met het waarmaken van die droom; het opzetten van School at Sea. Hoewel de meeste mensen in het onderwijsveld enthousiast reageren op het Talent ontwikkelings- en leiderschapsproject is het een enorme uitdaging gebleken om School at Sea mogelijk te maken binnen de beperkingen van de leerplichtwet in haar huidige vorm. Sinds 2011 vaart School at Sea ieder jaar van oktober tot april met een klas vol leerlingen. 37

42 Gaëtan van Vloten is derdejaars rechtenstudent te Utrecht. Als voormalig thuiszitter is Gaëtan ervaringsdeskundige met de problematiek waar leerplichtigen en hun ouders tegenaan lopen, wanneer het leerplichtige kind niet kan gedijen in het huidige schoolsysteem. Zijn casus is voor de rechter geweest, waarbij geen straf opgelegd is. Tevens is de casus aan de Nationale Ombudsman voorgelegd, die heeft de handelswijze van Bureau Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten als onbehoorlijk bestempeld. Gaëtan stelt zich nu ten doel om bij te dragen aan de legalisering van de mogelijkheid van passend onderwijs voor iedereen, dan wel de omvang van de problematiek voor gedupeerden aanzienlijk te verminderen. Arjen de Vries studeerde Human Resource Management(HRM) en managementwetenschappen. Hij heeft gewerkt als arbeidsbemiddelaar, projectleider en in diverse managementfuncties in de zakelijke dienstverlening. In 2001 heeft hij de overstap naar het Hoger Beroepsonderwijs gemaakt waar hij werkte als docent, onderwijscoördinator en onderwijsontwikkelaar. Tegenwoordig is hij werkzaam als onderwijsmanagement- en beleidsadviseur en als docenttrainer. Izaac de Vries studeerde aan de PABO en is bezig met afronding van een masterstudie Special Educational Needs (SEN). Hij heeft gewerkt als leraar in regulier, cluster-2, cluster-4 en speciaal basisonderwijs, zowel in onder- als bovenbouw. Ook heeft hij ervaring met een structuurgroep (groep 7) met autistische kinderen. 38

43 39

44 Onderwijsovereenkomst Algemene toelichting Uit recent onderzoek van de Nationale Ombudsman 48 en van de Kinderombudsman 49 blijkt dat er kinderen zonder onderwijs thuis zitten omdat scholen weigeren deze kinderen als leerling in te schrijven of als leerling van de school tot het onderwijs op school toe te laten. Uit de verklaring van deskundigen blijkt dat er een groep leerlingen schoolonderwijs faalt. 50 Daarbij kan worden gedacht aan een groep kinderen met uitzonderlijke cognitieve talenten en een groep kinderen die zich op school niet meer prettig of veilig voelen, bijvoorbeeld omdat ze gepest worden, een schoolfobie hebben of beperkt zijn vanwege een psychische of gedragsmatige stoornis. Hoewel in Nederland voor ieder kind geldt dat het recht heeft op onderwijs, is het onderwijs voor te veel kinderen daardoor niet toegankelijk. 51 De staatssecretaris heeft recentelijk nog gesteld, dat de Leerplichtwet borgt dat alle leerplichtige kinderen in Nederland aan onderwijs moeten deelnemen. 52 En dat het ook mogelijk is dat voor het onderwijs aan de leerling de beste oplossing is dat een leerling tijdelijk niet op school onderwijs volgt. 53 En dat er dan ook kinderen zijn die ingeschreven staan op een school, maar het onderwijs thuis volgen met medeweten van het ministerie van OCW. Dit is 48 Onderzoek van de Nationale Ombudsman, Hoera! Ik ga weer naar school., januari Onderzoek van de Kinderombudsman, Van leerplicht naar leerrecht, mei Verklaring van getuige-deskundigen,thuisonderwijs heeft ook in Nederland recht van bestaan, 28 oktober 2013, n%20nederland%20recht%20van%20bestaan.pdf (Dr. H. Blok, senioronderzoeker bij het Kohnstamm Instituut te Amsterdam; Prof. dr. S. Karsten, hoogleraar Onderwijskunde, in het bijzonder Onderwijsbeleid, beroepsonderwijs, volwassenenonderwijs en levensloopleren, Universiteit van Amsterdam; Prof. dr. J. C. Kennedy, hoogleraar Nederlandse Geschiedenis sinds de Middeleeuwen aan de Universiteit van Amsterdam; Prof. dr. M. S. Merry, hoogleraar Opvoedkunde, in het bijzonder Grondslagen en Geschiedenis van de Onderwijskundige Wetenschappen, aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam; Prof. dr. T. Mooij, bijzonder hoogleraar Onderwijstechnologie, in het bijzonder met betrekking tot de invloed van leertaken op leren in primair en secundair onderwijs bij de Open Universiteit Nederland te Heerlen; Prof. mr. P. J. J. Zoontjens, bijzonder hoogleraar onderwijsrecht en hoofddocent staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van Tilburg) 51 mr. dr. J. Sperling, De Kinderombudsman en het recht op onderwijs, Nederlands Juristenblad, 6 september 2013, pag Kamerstukken II , Aanhangsel, nr 3565, p (Kamervragen over 13-jarige die de wereld wil rondzeilen). 53 Kamervragen over het rapport van de Kinderombudsman Van leerplicht naar leerrecht, Tweede Kamer, 2013Z

45 dan noch in strijd met de Leerplichtwet, noch met de sectorwetten, aldus de staatssecretaris. 54 Uit de cijfers van de minister op de Dag van de Leerplicht, 16 maart , blijkt dat het gaat om: leerplichtige kinderen die niet op een school staan ingeschreven leerplichtige kinderen waarvan bij de leerplichtambtenaar bekend is dat zij niet deelnemen aan het onderwijs dat op hun school wordt aangeboden - een stijging van het totaal relatief verzuim van tot Uit de cijfers van de minister op de Dag van de Leerplicht, 21 maart , blijkt dat het gaat om: leerplichtige kinderen die niet op een school staan ingeschreven leerplichtige kinderen waarvan bij de leerplichtambtenaar bekend is dat zij niet deelnemen aan het onderwijs dat op hun school wordt aangeboden - een stijging van het totaal relatief verzuim van tot met 6 % In bovenstaande cijfers op de Dag van de Leerplicht zijn niet meegenomen de cijfers van het aantal leerlingen dat is vrijgesteld van onderwijs vanwege het op lichamelijke of psychische gronden niet geschikt zijn om tot een school te worden toegelaten. Dit aantal is de afgelopen jaren explosief gegroeid van 1747, in 2006, tot 3317, in 2011 (in vijf jaar bijna een verdubbeling). 57 De praktijk leert dat er naast het hierboven beschreven zichtbaar verzuim ook sprake is van veel verborgen verzuim. Zo blijkt in de praktijk dat er nog steeds kinderen langdurig thuiszitten zonder dat hun verzuim bij de leerplichtambtenaar bekend is. Ondanks dat scholen voor deze kinderen veelal niet toegankelijk zijn hebben ook deze kinderen recht op onderwijs. Zie hiervoor artikel 2 EP Evrm en artikel 28 en 29 van het Verdrag van de Rechten van het Kind. Het is aan de ouders om, vanuit hun verantwoordelijkheid als ouder, deze voortvloeit uit artikel 247 boek 1 BW, ook in die (thuis)situatie voor het onderwijs en de ontwikkeling van hun kind zorg te dragen. Soms zijn ouders voldoende toegerust om zelf in het onderwijs van hun kind te voorzien. Meestal beschikken zij over onvoldoende financiële middelen om (afstands)onderwijs in te kopen of te zorgen voor een huisonderwijzer. In veel gevallen schieten de mogelijkheden van ouders tekort en blijft het kind 54 Kamervragen over artikel in NRC d.d. 7 juni 2013, Tweede Kamer, 2013z Brief van de minister OCW, De Dag van de Leerplicht, d.d. 15 maart Brief van de staatssecretaris OCW, Voortgang aanpak schoolverzuim, d.d. 21 maart Cijfers DUO, d.d. 26 november

46 achter in ontwikkeling vergeleken met zijn/haar leeftijdsgenootjes. Dit heeft dan weer tot gevolg dat het steeds moeilijker wordt om aansluiting te vinden bij schoolonderwijs. Om te voorkomen dat een kind geen onderwijs krijgt omdat het ten gevolge van bijzondere omstandigheden niet kan deelnemen aan (voltijds) schoolonderwijs, voorzien scholen in onderwijs op maat. Het onderwijs aan en de begeleiding van de leerling wordt, voor zover mogelijk, bekostigd door het bevoegd gezag van de school van inschrijving. De school van inschrijving blijft verantwoordelijk voor het onderwijs en begeleiding van de leerling en houdt toezicht op het onderwijsproces. Daarbij gaat de school zo nodig een intensieve samenwerking aan met de ouders van de leerling, een externe onderwijsaanbieder of een externe hulpverlener ten behoeve van de ondersteuning van de leerling, indien dit het onderwijsproces ten goede kan komen. Daarbij is het streven dat de leerling zoveel mogelijk zal deelnemen aan de activiteiten op de school van inschrijving. Ingeval dat niet goed mogelijk is kunnen de cognitieve en sociale activiteiten op school worden vervangen door andere activiteiten, volgens een individueel programma vastgelegd in een handelingsplan, indien daarmee de cognitieve en de sociale ontwikkeling van de leerling wordt bevorderd. Uitgangspunt is dat het belang van de leerling bepalend is voor de plaats waar en de wijze waarop het onderwijs wordt aangeboden. In aanmerking nemende dat: In overleg met de ouders van de (Naam leerling) en andere begeleiders (behandelaar/hulpverlener) is de school tot het oordeel gekomen dat onderwijs op maat noodzakelijk is om als school te kunnen voldoen aan de opdracht om te zorgen voor een ononderbroken ontwikkelingsproces van deze leerling. De school wil de afspraken over het maatwerk vastleggen in deze onderwijsovereenkomst. Zo kan aan alle betrokken partijen helderheid worden geboden over ieders taken en verantwoordelijkheden waar het gaat om het onderwijs en de begeleiding aan deze leerling. Onderdeel van de afspraken in deze overeenkomst is ook de wijze waarop het toezicht op de naleving van de afspraken in deze overeenkomst wordt vormgegeven. In verband met het recht op privacy van de leerling bevat deze overeenkomst geen persoonlijke (medische) informatie over de leerling. Die informatie is zo 42

47 nodig beschikbaar in het leerlingdossier op school, bij de ouders of bij de behandelaar van de leerling. Onderdeel van deze overeenkomst is een handelingsplan, waarvan de eerste versie als bijlage bij deze overeenkomst is gevoegd. Dit handelingsplan bevat een uitwerking van de afspraken in deze overeenkomst over het onderwijs en de begeleiding aan de leerling. Tevens wordt in het handelingsplan ook de besteding van de beschikbare middelen verantwoord. Het handelingsplan wordt ten minste ieder schoolperiode (gelijk met de rapporten) geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Dit in overleg met alle partijen en met instemming van de school en de ouders. Partijen: Het bevoegd gezag van (naam school) te (plaatsnaam), in deze bevoegd vertegenwoordig door (naam), directeur van (naam school), hierna te noemen: de school ; Contactpersoon: (Naam leerling), in deze vertegenwoordigd door haar/zijn ouders in hun hoedanigheid van wettelijke vertegenwoordigers, hierna te noemen: de leerling ; Contactpersoon: (Namen ouders/verzorgers van de leerling), in hun hoedanigheid van wettelijke vertegenwoordiger van de leerling, hierna te noemen: de ouders ; en Contactpersoon: (Naam leverancier van leermiddelen en/of deskundig onderwijsbegeleider), hierna te noemen: de onderwijsleverancier. Contactpersoon: (Naam behandelaar/hulpverlener), hierna te noemen: de zorgverlener. Contactpersoon: (Naam Samenwerkingsverband school), hierna te noemen: de toezichthouder Contactpersoon: 43

48 Komen als volgt overeen: Inschrijving en bezoekplicht 1. De leerling staat ingeschreven op de school, en de school is eindverantwoordelijk voor het onderwijsaanbod, conform, van de leerling. 58 De leerling blijft in ieder geval voor de duur van deze overeenkomst op deze school ingeschreven staan. 2. De school heeft besloten dat voor het onderwijs aan de leerling noodzakelijk is om individuele begeleiding in te zetten naar de behoefte van de leerling. De school zal, overeenkomstig haar bevoegdheid, 59 de leerling vrijstellen van het deelnemen aan (een deel van) de reguliere onderwijsactiviteiten en bepaalt in deze overeenkomst welke onderwijsactiviteiten voor de leerling in de plaats komen van die waarvoor vrijstelling is verleend. 3. Met het geregeld volgen van het hierna te beschrijven onderwijsprogramma voldoen de ouders en de leerling aan hun verplichting van geregeld bezoek zodat er geen sprake is van schoolverzuim. 60 Onderwijsprogramma 4. Het onderwijsprogramma is onderdeel van een project dat tot doel heeft om (b.v. voor kinderen met autisme in de basisschoolleeftijd), door het bieden van maatwerk, toegang tot het onderwijs mogelijk te maken, opdat zij zich zo optimaal mogelijk kunnen ontwikkelen. Het projectplan is als bijlage gevoegd bij deze overeenkomst. Bijlage.. 5. Het onderwijs op maat (hierna te noemen: het onderwijsprogramma ) wordt omschreven in het handelingsplan, dan eveneens als bijlage bij deze overeenkomst is gevoegd. Dit handelingsplan en de aanpassingen daarop, maken onderdeel uit van de afspraken in deze overeenkomst. Bijlage.. 6. Of: Het onderwijsprogramma heeft tot doel als ontwikkelingsperspectief: (m.b.t. een jongere op de basisschool) onderwijs dat ertoe kan leiden dat bij de leerling bij het bereiken van de leeftijd van omstreeks 13 jaar voldoende grondslag is gelegd voor het volgen van aansluitend voortgezet onderwijs. Van voldoende grondslag is sprake indien het onderwijs mede uitgaat van artikel 8, eerste, tweede en derde lid, en artikel 9, eerste, tweede, derde en vijfde lid, van de Wet op het primair onderwijs. Eventueel: het worden toelaten tot (soort school voortgezet onderwijs). 58 Artikel 8 WPO / 11b en 17 WVO / 11, lid 1, WEC 59 Artikel 41, lid 2, WPO en 46, lid 1, WEC 60 Artikel 2, lid 1, Leerplichtwet

49 Of: Het onderwijsprogramma heeft tot doel als ontwikkelingsperspectief: (m.b.t. een jongere in het voortgezet onderwijs) onderwijs dat ertoe leidt dat de leerling een algemene maatschappelijke voorbereiding en persoonlijke vorming ontvangt en de leerling in staat stelt een startkwalificatie te behalen. De leerling ontvangt een algemene maatschappelijke voorbereiding en persoonlijke vorming, indien het onderwijs dat hij ontvangt mede uitgaat van artikel 11, onder b, en artikel 17 van de Wet op het voortgezet onderwijs. Eventueel: het behalen van een einddiploma ( ) met profiel ( ). Of: Het onderwijsprogramma heeft tot doel als ontwikkelingsperspectief: (m.b.t. een jongeren voor wie de kans op een diploma zeer onzeker is) onderwijs dat is gericht op de zo volledig mogelijke ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens van het kind Of: Het onderwijsprogramma wordt door de school aangeboden in samenwerking met de onderwijsleverancier, maar onder verantwoordelijkheid van de school. De school en de onderwijsleverancier verdelen hun taken met betrekking tot het onderwijsaanbod op de wijze zoals uiteengezet in het handelingsplan. Of: Het onderwijs wordt door de school aangeboden niet op school maar op de verblijfplaats van de leerling, bij de zorgverlener. De zorgverlener zorgt voor de faciliteiten die nodig zijn om de leerkracht in staat te stellen om haar/zijn werkzaamheden naar behoren te verrichten. In het handelingsplan worden nadere afspraken gemaakt over het lesrooster en over de benodigde leermiddelen. De leerkracht zal zich waar mogelijk richten op de begeleidingsadviezen van de zorgverlener bij de inrichting van het onderwijs aan de leerling. Of: Het onderwijs wordt door de school aangeboden niet op school maar bij de leerling thuis. De ouders zorgen voor de faciliteiten die nodig zijn om de leerling in staat te stellen om het onderwijsprogramma zo goed mogelijk te volgen. Ingeval een leerkracht thuis wordt ingezet zullen de ouders de leerkracht in staat stellen om haar/zijn werkzaamheden naar behoren te verrichten. De ouders zullen de uitvoering van het onderwijsprogramma thuis waar mogelijk ondersteunen. 8. In het handelingsplan worden nadere afspraken gemaakt over het lesrooster en over de benodigde leermiddelen. De leerkracht zal zich waar mogelijk richten op de begeleidingsadviezen van de zorgverlener bij de inrichting van het onderwijs aan de leerling. 61 Artikel 29 Verdrag inzake de Rechten van het Kind 45

50 9. De school volgt de leerling in haar/zijn vorderingen met betrekking tot het in artikel 4 omschreven doel en geeft daarmee uitvoering aan haar in artikel 1 omschreven verantwoordelijkheid. De wijze waarop de school de leerling volgt in haar/zijn vorderingen wordt uiteengezet in het handelingsplan. Begeleidingsprogramma 10. De verantwoordelijkheid voor de veiligheid en het welzijn van de leerling ligt bij de ouders. De ouders geven opdracht aan de zorgverlener om gedurende de aantal uren per week/schooltijden de verzorging van de leerling van hen over te nemen. 11. Afspraken over de begeleiding van de leerling zullen in overleg met de zorgverlener, de school en de ouders tot stand komen. Ten behoeve daarvan zal er een op overeenstemming gericht overleg plaatsvinden waarbij door de school, na advies van de zorgverlener en met instemming van de ouders een ontwikkelingsperspectief wordt vastgesteld. 12. Het ontwikkelingsperspectief is uitgangspunt bij de totstandkoming van het handelingsplan. Het handelingsplan komt tot stand na overleg en met instemming van school, ouders en zorgverlener. Financiering onderwijsprogramma 13. De school zal ter financiering van het onderwijsprogramma van de leerling zoveel mogelijk aanspraak maken op rijksbekostiging. Om de aanspraak op deze bekostiging te kunnen effectueren verlenen de ouders waar nodig hun medewerking. 14. De school stelt het bedrag van de rijksbekostiging beschikbaar voor het onderwijsprogramma en de begeleiding van de leerling, minus (5%) administratie-/beheerskosten, welke kosten aan de school toekomen. 15. De onderwijsleverancier declareert de kosten van het door haar geleverde onderwijspakket, conform de daarover gemaakte afspraken, bij de school. 16. De zorgverlener declareert de kosten voor de door haar verleende zorg bij de ouders. 17. De school en de ouders maken afspraken over de toedeling van financiële middelen voortvloeiende uit de Leerling Gebonden Financiering of van de bovenschoolse middelen zoals voor de leerling beschikbaar zijn binnen het Samenwerkingsverband waarbij de school is aangesloten. 46

51 18. De ouders en de school maken afspraken over de inzet van het Persoonsgebonden budget van de leerling, vanuit de Awbz, voor zover dit wordt ingezet ten behoeve van de ondersteuning van de leerling op school en/of ter bevordering van de zelfredzaamheid/sociale ontwikkeling van de leerling in het kader van het onderwijsprogramma. 19. Met instemming van de school kan een deel van de bekostiging die vanuit het budget van de leerling beschikbaar is door de ouders worden aangewend ter dekking van overige kosten die verband houden met het onderwijsprogramma, waaronder begrepen de extra begeleding. De kosten daarvan worden in het handelingsplan begroot en de ouders leggen aan de school aan het einde van het schooljaar een verantwoording af over de door hen aldus bestede bedragen. Duur van de overeenkomst 20. Deze overeenkomst wordt aangegaan voor de duur van de opleiding. 21. Aan het eind van dit schooljaar evalueren partijen de overeenkomst, de uitvoering en voortzetting daarvan. 22. De overeenkomst wordt stilzwijgend voor de duur van een schooljaar verlengd tenzij één der partijen van mening is dat er sprake is van gewijzigde omstandigheden die reden zijn voor aanpassing van de onderwijsovereenkomst. In geval daarvan sprake is dient die partij de overige partijen daarover tenminste twee maanden voor het einde van het schooljaar te informeren, zodat (het overleg over) de aanpassingen tijdig kunnen worden aangebracht. Opzegging van de overeenkomst 23. De ouders kunnen deze overeenkomst, om welke reden dan ook, opzeggen met inachtneming van een opzegtermijn van één maand. Voorwaarde voor de opzegging is dat er sprake is van voortzetting van het onderwijs aan de leerling op andere wijze zal worden vormgegeven, dit met instemming van de school, dan wel dat een opvolgende school de verantwoordelijkheid van de school overneemt en de leerling inschrijft. 24. De school kan deze overeenkomst opzeggen met inachtneming van een opzegtermijn van tweee maanden indien blijkt dat de leerling en/of zijn ouders verwijtbaar verzuimen het onderwijsprogramma geregeld te volgen. De opzegging heeft pas effect indien de school de leerling en/of zijn ouders twee maal schriftelijk heeft aangemaand om de verplichtingen van het onderwijsprogramma na te leven en hen daarbij een redelijke termijn heeft gegeven deze verplichtingen na te komen, en de leerling en/of zijn ouders 47

52 desondanks in gebreke zijn gebleven. Tegen het besluit kan bezwaar worden gemaakt bij bevoegd gezag, naar analogie van de regels rond schorsing/verwijdering in het Inrichtingsbesluit WVO. 25. De school en de ouders kunnen hun aandeel in de kosten van het onderwijs en de begeleiding van de leerling terugvorderen ingeval de overeengekomen prestatie niet is geleverd, waardoor de betaling onverschuldigd is, of er sprake is van een toerekenbare tekortkoming in de inspanning om de verplichtingen uit deze overeenkomst na te komen. 26. De school c.q. de ouders kunnen als opdrachtgever de onderwijsleverancier of de zorgleverancier aansprakelijk stellen voor de schade die zij lijden omdat de verplichtingen niet worden nageleefd, een en ander conform de daarvoor geldende afspraken Privacy 22. Alle partijen of hun vertegenwoordigers nemen de privacyregels in acht. De informatie over de leerling worden op zorgvuldige wijze vastgelegd in het leerlingendossier. Informatie over de leerling aan derden wordt alleen gegeven met toestemming van de ouders tenzij dit zo is bepaald in deze overeenkomst dan wel voorgeschreven in wet- en regelgeving. Toezicht 23. De verantwoordelijkheid voor het toezicht op de naleving van de afspraken ligt in beginsel bij het Samenwerkingsverband. Het Samenwerkingsverband draagt er zorg voor dat er krachtens een convenant afspraken worden gemaakt waarbij het toezicht op het onderwijs en de begeleiding zal plaatsvinden. Daarbij is het mogelijk dat gebruik wordt gemaakt van intervisie tussen betrokkenen of visitatie door externe deskundigen, mits er voor wordt zorggedragen dat de onafhankelijkheid van het oordeel zoveel mogelijk wordt gewaarborgd. Slotbepalingen 23. De school en de ouders komen overeen dat de inhoud van deze onderwijsovereenkomst wordt bepaald door de inhoud van de Wet Voortgezet Onderwijs (en het Inrichtingsbesluit Voortgezet Onderwijs), dan wel de Wet Primair Onderwijs, dan wel de Wet op de Expertisecentra. Het schoolplan/zorgplan en de schoolgids van de school, zijn van toepassing voor zover in deze overeenkomst en het handelingsplan niet anders wordt bepaald, dan wel daaruit logischer wijze voortvloeit. In dat geval hebben de bepalingen van deze overeenkomst en het handelingsplan voorrang. 48

53 24. Alle partijen dragen er zorg voor een passende aansprakelijkheidsverzekering. 25. Deze overeenkomst voor onderwijs op maat betreft een specifiek traject dat bij wijze van uitzondering met toestemming van het bevoegd gezag wordt toegepast. De overeenkomst wordt toegevoegd aan het dossier en kan op verzoek aan de onderwijsinspectie of leerplichtambtenaar worden overgelegd. Plaats, datum.. Namens het bevoegd gezag van de school, De ouders, de heer en mevrouw Uniek-Bijzonder = = = = = = == = = = = = == = = = = = == = = = = = == = = = = = == = = = = = == = = = Gezien namens het Ministerie van OCW - directie Jeugd, Onderwijs en Zorg en de Hoofd-Inspectie van het Onderwijs, Gezien namens afdeling leerplichtzaken gemeente.,. De leerplichtambtenaar 49

54 Geïntegreerde kwaliteit 1. Kwaliteitsstandaard of standaardkwaliteit? Het moge duidelijk zijn dat onderwijs en kwaliteit onlosmakelijk met elkaar verbonden (moeten) zijn. Het gaat om de toekomst van onze kinderen en daarmee de toekomst van onze wereld, hun wereld. Dat een goed huwelijk tussen onderwijs en kwaliteit niet altijd vanzelfsprekend is, is ook duidelijk gezien de vele voorbeelden van scholen die moeite hebben om aan de inspectie-eisen te kunnen voldoen. Behalve scholen spant ook de overheid zich voortdurend in om de kwaliteit het Nederlandse onderwijs te verbeteren en te waarborgen. In haar uitvoering worden steeds duidelijker richtlijnen gehanteerd en wordt er omwille van transparantie en de controleerbaarheid gestuurd op een zekere standaardisatie. Dit laatste levert voor de bij Project Maatwerk aangesloten onderwijsinitiatieven de nodige knelpunten op. EEN ANDERE ONDERWIJSBENADERING VERGT EEN BIJZONDERE KWALITEITSBEWAKING Onze onderwijsinitiatieven werken veelal op basis van de mogelijkheden van haar leerlingen. Ze sluiten aan bij de specifieke talenten, beperkingen en leerstijlen om zo tot een optimaal resultaat te komen. Het gaat bij onze initiatieven om bijzondere kinderen. Kinderen met een bijzonder talent, kinderen die op een bijzondere manier interacteren met hun omgeving en/of een bijzonder of complex wereldbeeld hebben. Kinderen die door hun bijzonderheid in het regulier en/of bijzonder onderwijs niet tot hun recht komen of zelfs uitvallen. Voor deze kinderen werken gestandaardiseerde onderwijsmethoden vaak niet of nauwelijks of kunnen gestandaardiseerde methoden problemen soms zelfs verergeren. Het niet (kunnen) werken met gestandaardiseerde onderwijsmethoden levert echter een vraagstuk op voor de kwaliteitscyclus: In het kort werkt het regulier onderwijs meestal met op basis van de kerndoelen gebouwde methoden welke tot zekere activiteiten moet leiden. Deze activiteiten worden dan vervolgens of beoordeeld (afbeelding 1). Dit is een cyclus met een hoge afhankelijkheid waarbij het behalen van de kerndoelen in principe indirect getoetst wordt. De (gestandaardiseerde) methode heeft in deze cyclus een echter een centrale positie en bovendien vergt dit een separaat kwaliteitssysteem voor de onderwijsuitvoering. Afbeelding 1 50

55 Wij zijn ons ervan bewust dat een goed kwaliteitssysteem voor onze onderwijsinitiatieven van groot belang is, wellicht nog meer dan voor regulier onderwijs. We kunnen in mindere mate op basis van erkende gestandaardiseerde methoden de kwaliteit van ons onderwijs aannemelijk maken. Het is echter van groot belang om juist bij onze leerlingen de ontwikkeling nauwkeurig te kunnen monitoren. Daarnaast is het van belang om de effecten van nieuwe en alternatieve onderwijsbenaderingen op de voet te kunnen volgen. Hiervoor hebben we een alternatief systeem ontworpen dat op een goede en valide wijze de onderwijskwaliteit kan borgen. EEN GOED KWALITEITSSYSTEEM IS EEN SYSTEEM DAT ECHT WERKT Hoe goed het technisch ontwerp van een systeem ook is, als het in de praktijk niet door mensen gebruikt wordt en als het niet als waardevol beschouwd wordt, dan is het geen goed systeem. Het door ons ontworpen kwaliteitssysteem moet in de praktijk snel en eenvoudig werken, het moet flexibel en aanpasbaar zijn aan de behoefte van het instituut (onder meer verschillende vormen van participatie), transparant werken, en een goed beeld van de volledige onderwijskwaliteit geven, zowel in uitvoering als in (individuele) opbrengsten. Bij het ontwerp is er tevens vanuit gegaan dat het systeem niet uitsluitend bedoeld is ten behoeve van het bewaken en verantwoorden van de kwaliteit maar dat het juist ook goede informatie biedt ten behoeve van de (dagelijkse) aansturing van het onderwijsproces. Op deze wijze kan kwaliteitsborging een geïntegreerd geheel met het onderwijs zelf vormen. Hier is de naam van het systeem IQ-s (Integrated Qality system) ook op gebaseerd. Het systeem is nog niet eerder geïmplementeerd en zoals al aangegeven, is het van belang dat het in de praktijk ook echt gaat werken. Hiertoe is een project gepland in samenwerking met Bureau Levend Leren, NHL en onderzoeksbureau Vivoj. Tijdens dit project wordt onderzoek aan het systeem verricht bij een proef in de praktijk. De uitkomsten van dit onderzoek worden gebruikt om enerzijds het systeem te verbeteren en verfijnen en anderzijds om het breder beschikbaar te kunnen stellen. 2. Het IQ-systeem 2.1 Inleiding Het IQ systeem gaat uit van een onlosmakelijk verband tussen de ontwikkeling van een leerling en de kwaliteit van het onderwijs. Een open deur wellicht, maar wel een die we in de praktijk ook concreet handen en voeten geven. Het systeem kan beschouwd worden als een combinatie van een kwaliteitscyclus (IQ-cyclus) en een hoeveelheid software om de cyclus te ondersteunen en de informatie toegankelijk te maken. De IQ-cyclus (Figuur 2 pagina 3) bestaat uit twee gecombineerde kwaliteitscycli: de zogenaamde ontwikkelcyclus en de verantwoordingscyclus, met twee gemeenschappelijke onderdelen: de 51

56 uitvoering en de aansturing van het onderwijsproces. Beide cycli zijn vormgegeven op basis van de bekende Deming Cycle ofwel PDCA kwaliteitscyclus. Figuur 1 IQ-cyclus 2.2 De ontwikkelcyclus (leerling) De ontwikkelcyclus (figuur 3) is een PDCA cyclus waarin de (leer)activiteiten van de leerlingen wordt geregistreerd en geanalyseerd. Registratie van de activiteiten vind plaats in een digitaal portfolio en een digitaal klassenboek. Hier worden de activiteiten ook gelabeld c.q. gecodeerd om ze zo te kunnen toetsen aan het kernkader (of bezinningskader). De resultaten van deze toetsing vormen het eerste gedeelte van de stuurinformatie ten behoeve van het onderwijsproces (zie ook paragraaf 2.4 Nader bekeken ). 52

57 Figuur 2 IQ-cyclus, ontwikkelcyclus 2.3 De verantwoordingscyclus (onderwijs) In de tweede cyclus, de verantwoordingscyclus (figuur 4) staat de onderwijskwaliteit centraal. Ook hiervoor wordt het digitaal portfolio en klassenboek gebruikt. Het spreekt dus voor zich dat niet alleen de activiteiten van de leerlingen geregistreerd worden, maar tevens van het volledige onderwijsproces. Dit wordt periodiek aangevuld met (zelf)evaluaties van alle, bij het onderwijsproces betrokken mensen (o.a. leraar, leerling en ouders). Ten behoeve van de externe legitimering zullen naast interne, ook externe audits uitgevoerd worden. De verkregen informatie wordt ook gecodeerd om zo te kunnen toetsen aan het inspectiekader PO. De resultaten van deze toetsing vormen het tweede en laatste gedeelte van de stuurinformatie ten behoeve van het onderwijsproces. Stuurinformatie is dus steeds integraal en gericht op het bewaken en verbeteren van de onderwijskwaliteit zoals bedoeld in de wet op het onderwijstoezicht (WOT) ten einde een zo n optimaal mogelijke ontwikkeling bij leerlingen te kunnen bewaken en bevorderen. 53

58 Figuur 3 IQ-cyclus, verantwoordingscyclus 2.4 Nader bekeken Zoals al aangegeven omvat het IQ-s tevens een hoeveelheid software ter ondersteuning van de kwaliteitscycli en om de informatie toegankelijk te maken. Twee belangrijke kernonderdelen van die software zijn een digitaal portfolio en een digitaal klassenboek Digitaal portfolio Van het volledige onderwijsproces wordt een digitaal portfolio bijgehouden. Dit houdt in dat zowel de acties, producten en resultaten van leerlingen worden bijgehouden maar ook die van leraren, assistenten en anderen. Kortom het is een gezamenlijk portfolio van alle direct betrokkenen. Het portfolio kan bestanden van diverse formaten bevatten, waaronder documenten, filmpjes, foto s maar ook toetsresultaten en korte reflecties van kinderen, ouders en leraren Digitaal klassenboek In het digitaal klassenboek wordt een zekere projectadministratie bijgehouden. Projecten vormen de basiseenheden van ons onderwijs en kunnen in groepen en individueel uitgevoerd worden. Elk project wordt gelabeld op basis van onderwijsgebieden en kerndoelen (tussendoelen). Tevens kunnen aan een project bezinningsdoelen worden gekoppeld. De voortgang en resultaten worden op basis van het digitaal portfolio bijgehouden. Zo kan nauwkeurig per leergebied worden bekeken hoe een kind zich ontwikkelt en waar eventueel bijsturing nodig is. 54

59 Figuur 4 Digitaal klassenboek Integraal sturen op capaciteiten Het digitaal klassenboek en portfolio geven continu actuele informatie over de ontwikkeling van de leerlingen. Met deze informatie kan steeds een snelle analyse worden gemaakt met behulp van het kernkader (en/of een ontwikkelingsperspectief) als referentie-instrument. Deze analyses vormen dan weer de input voor het bijsturen van het onderwijsproces. Zo kunnen bijvoorbeeld snel bepaalde talenten en voorkeuren ontdekt worden maar ook hiaten. Dit maakt het prognosticeren van, en het aansturen op bepaalde uitstroomprofielen eenvoudiger. Er wordt in dit kader gesproken van integraal sturen omdat niet alleen het leerproces van de leerling in deze cyclus gestuurd wordt maar tevens de kwaliteit van het onderwijsproces als geheel. 55