Strijd! Polemiek en conflict in de Nederlandse letteren. Onder redactie van Suzanne Fagel Eep Francken Rick Honings. Voor Jaap Goedegebuure

Transcriptie

1

2 Strijd!

3 Strijd! Polemiek en conflict in de Nederlandse letteren Onder redactie van Suzanne Fagel Eep Francken Rick Honings Voor Jaap Goedegebuure LEIDEN Publications

4 Inhoud Suzanne Fagel, Eep Francken & Rick Honings Woord vooraf Jaap Goedegebuure De ongebakken deegsliert Strijd en polemiek in de Nederlandse literatuur 9 13 strijd in drie gedichten en een verhaal Maria van Daalen De grote cornemuse Willem Jan Otten Hier bestaat geen emeritaat Anton Korteweg Tegenover me in de trein Oek de Jong Mann und Weib strijd in de letteren Joost van Driel De oudste polemiek in het Nederlands Maar tegen wie, en waarom? Geert Warnar Strijd om de zilveren bal Onder theologen in de veertiende eeuw 37 45

5 Ton Harmsen Lastige beschuldigingen Vermeende jodenhaat bij Erasmus en Vondel Olga van Marion De vrouw als slavin? Een aanval op Vondels versie van het paradijsverhaal Wim van Anrooij Liefhebbers versus wetenschap W.J.A. Jonckbloet en de polemiek als rookgordijn Peter van Zonneveld Schreeuwlelijk versus huichelaar De controverse tussen Bilderdijk en Van der Palm Jacqueline Bel Decadentisme en woordkunst Sjoerd van Faassen & Hans Renders Een man zonder karakter Roel Houwink en de Tweede Wereldoorlog Léon Hanssen Ja, hij is een Duitser De twist rond Thomas Mann tijdens zijn Nederlands bezoek in 1947 Olf Praamstra Zij snapt nul Hella Haasse, een omstreden Indisch meisje Willem Otterspeer Literair fundamentalisme W.F. Hermans als polemicus Geert Buelens Belge verstaan nie Suid-Afrikaners nie Een polemiek over Apartheid in

6 Eep Francken Ironie of niet? Mulisch contra Reve Sander Bax De stoomcarrousel der letteren Een polemisch tijdschrift in de jaren zeventig Ludo Jongen De lauwe, grauwe grot vol stront. Over Hugo Claus De verzoeking (1980) Ton Anbeek Het gevecht met de engel Harry Bekkering De handdoek in de jeugdliteraire ring? Bart Vervaeck De roman als polemiek Een gevecht tussen Willem Brakman en Nol Gregoor Helma van Lierop-Debrauwer Rumoer in de Nederlandse jeugdliteratuur Het wonder van Frieswijck van Thea Beckman Karen Ghonem-Woets Van atheïsten tot zoekers Religieuze diversiteit in jeugdliteratuur Max van Duijn Ik hoor het galmen in de eenentwintigste eeuw! De procedure: strijd met God Rick Honings Permanente polemist of vulgaire hork Herman Brusselmans en zijn strijd tegen de Literatuur

7 Suzanne Fagel Hyperbolisch realisme Renate Dorrestein in de clinch met de literaire kritiek Odile Heynders Strijd in voetnoten Grunberg op de voorkant van de Volkskrant over de auteurs 231 verantwoording van illustraties 235 lijst van intekenaren 239

8 Woord vooraf De voorliggende bundel herinnert de lezer niet alleen aan een aantal fameuze anekdoten over strijd in de geschiedenis van de Nederlandse letteren, maar het boek vraagt ook aandacht voor de veelvormigheid van dit thema door de eeuwen heen: het kan daarbij gaan om strijd in de literaire kritiek, de polemiek of letterlijke strijd buiten op het plein voor het café. Strijd vormt een vast element in de literaire kritiek. Van Jaap Goedegebuure komt de eufemistische verzuchting: Criticus is een ongezellig beroep. Je moet je vrienden niet in de literatuur zoeken. Explicieter gaat men elkaar met de pen te lijf in de polemiek, een genre waar Lodewijk van Deyssel sinds meer dan een eeuw als klassiek voorbeeld geldt. Die uitgesprokenheid is echter geen wezenskenmerk van de polemiek, want wie met de loep leest, herkent soms een verborgen polemiek achter een op het eerste gezicht allerminst krijgszuchtig verhaal. En ten slotte kennen we natuurlijk ook de fysieke strijd, van literatoren die hun superieure strijdmiddel inruilen voor een lager, die naar hun pen grijpen om ermee te steken of overgaan tot schoppen, slaan of erger. Al deze vormen van conflict komen in dit boek aan de orde. Dit boek verschijnt ter gelegenheid van het afscheid van Jaap Goedegebuure als hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde in Leiden. Het thema is door hem geïnspireerd. Strijd is een onderwerp dat niet alleen de geleerde maar juist ook de criticus Goedegebuure ex professo aangaat: tegenbewegingen, tegenzetten, botsinkjes en botsingen, conflicten, polemiek, kortom: strijd in de literatuur. Jaap Goedegebuure zelf bereidde de redactie tijdens de totstandkoming van dit boek de grootste verrassing. Toen alle stukken zowat binnen waren, publiceerde hij op 10 maart 2012 in Trouw een grondig stuk over precies het onderwerp van dit boek. In een bijdrage die kan gelden als de gedroomde introductie tot deze bundel, geeft hij een overzicht van de voornaamste schrijversruzies: in de polemiek, met de literaire kritiek en op straat. Met toestemming van Willem Schoonen, hoofdredacteur van Trouw, waarvoor zeer veel dank, plaatsen wij dit artikel hier bij wijze van inleiding. 9

9 Jaap Goedegebuure neemt in Leiden voor de derde keer afscheid. Hij studeerde er Nederlands maar ging voor Literatuurwetenschap naar Utrecht. Daarna keerde hij terug naar Leiden en werkte onder meer bij Literatuurwetenschap. Hij promoveerde in 1981 cum laude bij H.A. Gomperts, maar vertrok in 1986 opnieuw, ditmaal naar de Katholieke Universiteit Brabant. Daar werd hij hoogleraar Literatuurwetenschap. Een tweede come back naar Leiden (2005) bracht hem op de leerstoel voor Moderne Nederlandse Letterkunde. Behalve geleerde is Jaap Goedegebuure, het is al aangestipt, literair criticus. In de jaren tilde hij de literatuurkritiek in het universiteitsblad Mare naar een hoog peil. Hij zette zijn kritische praktijk voort in de Haagse Post (tot 1998) en later onder meer in Trouw en het Financieele Dagblad. Bredere studies kwamen aanvankelijk in het literaire tijdschrift Tirade, waarvan hij ook een spraakmakend redacteur was. In deze beide verschijningsvormen is Goedegebuure zo productief en werkt hij op een dermate constant niveau dat aan de hachelijke kwalificatie indrukwekkend niet te ontkomen valt. Op zijn proefschrift over Marsman liet hij zijn bekende biografie van deze dichter volgen; voorts leverde hij monografieën over enkele andere Nederlandse schrijvers en over literairhistorische thema s als decadentie en nieuwe zakelijkheid. Inmiddels richt hij zich al enige tijd op de terugkerende rol van de religie in de moderne Nederlandse literatuur en ook daarover heeft hij inmiddels veel en goed geschreven. Dit vertrek is voor ons geen feestelijke gebeurtenis. Maar een afscheid vormt wel een uitgelezen gelegenheid om uitdrukking te geven aan waardering voor degene die vertrekt, voor zijn werk en zijn persoonlijkheid. Van die gelegenheid maken wij graag gebruik door Jaap dit boek aan te bieden. Buiten de gebruikelijke kring uit het vak collega s, medewerkers, voormalige en huidige promovendi hebben voor hem ook een viertal literaire schrijvers de pen willen opnemen. Als redactie zijn wij alle auteurs heel dankbaar maar, indien dit gepermitteerd is, de literaire schrijvers Oek de Jong, Maria van Daalen, Willem Jan Otten en Anton Korteweg voor hun verrassende bijdragen het dankbaarst. Zij vormen een levend bewijs voor de nauwe betrokkenheid bij de levende literatuur die Jaap Goedegebuure gedurende zijn carrière heeft weten te bewaren. 10

10 Behalve aan de personen die wij in het voorafgaande bedankt hebben, zijn wij veel erkentelijkheid verschuldigd aan de uitgever, aan het bestuur en het secretariaat van de Opleiding Nederlands, aan studenten en andere helpers die aan de totstandkoming hebben bijgedragen. Juliette Sandberg danken wij voor haar onmisbare bijdrage als boekverzorgster. Suzanne Fagel Eep Francken Rick Honings WOORD VOORAF 11