Praktijk. Hoezo? Werkplekleren in praktijk en theorie

Transcriptie

1 Praktijk. Hoezo? Werkplekleren in praktijk en theorie

2

3 Praktijk. Hoezo? Werkplekleren in praktijk en theorie onderwijs dat werkt

4 Inhoud Voorwoord 5 Praktijk. Hoezo? 6 De praktijk aan het woord 9 Zes casussen in praktijk en theorie Casussen in conclusie 27 Wat kunnen de praktijkvoorbeelden ons leren? Het landelijk doorbraakproject Werkplekleren 30 Een ontdekkingstocht naar concrete handreikingen De terminologie in dit boekje Werkplekleren We gebruiken de term werkplekleren om alle vormen van leren in authentieke (arbeids)situaties aan te duiden. Dit zijn bijvoorbeeld stage, beroepspraktijkvorming en leren in een praktijkleercentrum, simulatiebedrijf of minionderneming. Het gaat om gepland en bewust leren van een deelnemer in een authentieke arbeidssituatie gericht op het verwerven van beroepsrelevante competenties 1. In dit boekje hanteren we overigens niet consequent de term werkplekleren. De verhalen over werkplekleren zijn vanuit de betrokkenen verteld, waarbij de een het over stage heeft, terwijl een ander spreekt over beroepspraktijkvorming (of bpv). Deelnemer De leerling die vanuit de beroepsopleiding aan werkplekleren deelneemt. Leerbedrijf Het bedrijf dat werkplekleren aanbiedt in het kader van de beroepsopleiding. Praktijkopleider Degene in het leerbedrijf die verantwoordelijk is voor de begeleiding van de deelnemers bij hun leerproces. In sommige leerbedrijven, zoals zorginstellingen, worden specifiek één of meerdere collega s benoemd om de deelnemer te helpen de vaardigheden op de werkplek te ontwikkelen. We noemen hen werkbegeleiders. Bpv-docent De docent die vanuit school de begeleiding tijdens het werkplekleren van de deelnemer verzorgt. 1 Blokhuis e.a. (2006). Beroepspraktijkvorming; het organiseren van interactie. MBO-Raad.

5 Voorwoord Werkplekleren maakt al jaren een aanzienlijk deel uit van de beroepsopleiding. Maar hoe belangrijk is dit leren in de praktijk eigenlijk voor een goede beroepsopleiding? Dat is een vraag die onderwijsmensen misschien te weinig stellen. Te veel gaan slordig om met de voorbereiding, de inhoud en de uitvoering van de stage en de reflectie op het werkplekleren. Er valt bijna geen andere conclusie te trekken dan dat het leereffect van stages zwaar onderschat wordt. En dat is meer dan jammer. We laten enorme kansen liggen om onze studenten onmisbare beroepscompetenties bij te brengen. Maar het is vooral jammer omdat het leidt tot onbegrip en soms zelfs tot verwijdering tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. Dat kan en mag niet gebeuren. Reden voor het procesmanagement MBO 2010 om in goed overleg met het Programmamanagement Ondersteuning Leerbedrijven een groot programma op te zetten rond de uitvoering van het werkplekleren. Als we werkelijk verbeteringen willen aanbrengen in het leren op de werkplek, moeten we ons allereerst goed realiseren wat er in de praktijk gebeurt. Hoe vindt leren op de werkplek eigenlijk plaats? Wat gebeurt er met Marijke als ze, tijdens haar stage in een verpleeghuis, in een maand tijd op drie verschillende manieren leert hoe ze een bed moet opmaken? Wat gebeurt er met Kenneth als hij bij een drukpers wordt gezet en na één meeloopdag productie moet gaan draaien? Wat gebeurt er met Khalid als hij een website ontwikkelt voor een bedrijf en daarbij op allerlei behoeftes en verzoeken binnen het leerbedrijf moet inspelen? Wanneer leren Marijke, Kenneth en Khalid wel en wanneer leren ze niet? En wat leren ze dan? Hoeveel kunnen zij in de praktijk leren? Wat moeten ze toch echt in de schoolbanken uitgelegd krijgen? En hoe moeten we Marijke, Kenneth en Khalid dan voorbereiden op hun leerervaringen in de praktijk? Dit is in ieder geval zeker: een mens leert pas als hij gemotiveerd is en de juiste instrumenten en capaciteiten heeft om te leren. Verder moet hij in de gelegenheid worden gesteld om te leren. Als aan die voorwaarden is voldaan, komt leren tot stand. Juist onder die omstandigheden ontstaat het magische moment dat het kwartje valt. Iedere onderwijsgevende praktijkopleider, leraar, instructeur, onderwijsassistent kent dit mooie moment. In dit boekje vindt u een aantal voorbeelden van dergelijke mooie momenten. En van momenten waar het minder goed gaat. Daarvoor is bewust gekozen in dit boekje. Opdat we ons allemaal weer eens goed beseffen hoe onmisbaar werkplekleren is in onderwijs aan leerlingen die leren met hoofd, hart en handen. Om nog eens goed na te denken over het belang van onze opdracht in het onderwijs. Dat is belangrijk. Want er is een wereld te winnen. Werkplekleren kan zo veel beter. Daar kunnen we samen aan werken. Marc Veldhoven, procesmanager MBO

6 Praktijk. Hoezo? De aandacht voor werkplekleren kent al jarenlang een gestage opmars in het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven. Want een beroep leer je pas echt in de praktijk. Door werkplekleren een plaats te geven binnen beroepsopleidingen, wordt geprobeerd de aansluiting tussen school en beroepspraktijk te verbeteren. Bedrijven krijgen op deze manier de kans om beoogd nieuw personeel zelf te werven en in te werken. Bovendien kan het opleiden van deelnemers bijdragen aan kennisontwikkeling en innovatie binnen het bedrijf. Bedrijven zijn op minstens drie manieren betrokken bij beroepsopleidingen. Zij functioneren als leerbedrijf (en werkgever) voor deelnemers in opleiding. Verder dragen ze bij aan de ontwikkeling van onderwijsprogramma s. Ten slotte fungeren zij als werkgever van deelnemers die de opleiding succesvol voltooid hebben. Toch is de school verantwoordelijk voor de manier waarop werkplekleren vorm krijgt binnen de beroepsopleiding. Een productieve samenwerking tussen bedrijfsleven en scholen is daarom van groot belang. Praktijkproblemen We weten inmiddels uit onderzoek dat de aansluiting tussen school en leerbedrijven vaak te wensen overlaat. De begeleiding vanuit school is niet altijd intensief genoeg. De kwaliteit en intensiteit van de begeleiding door praktijkopleiders verschilt sterk per leerbedrijf. Het leerbedrijf ziet de deelnemer niet altijd als toekomstige werknemer; het zijn soms slechts een extra paar handen. De leerling zelf neemt ook niet altijd voldoende verantwoordelijkheid voor zijn of haar leerproces. Pijnplekken genoeg. En het ontbreekt nog steeds aan concrete handreikingen voor verbetering. We weten nog onvoldoende hoe de inhoud, begeleiding en toetsing van werkplekleren precies vormgegeven moet worden om deze problemen op te kunnen lossen. We weten niet hoe we alle doelen van werkplekleren kunnen realiseren en daarmee de kwaliteit van een beroepsopleiding kunnen garanderen. Evenmin is helder en vastomlijnd hoe de communicatie tussen scholen en leerbedrijven het beste kan verlopen. Het is, met het oog op de invoering van het competentiegericht onderwijs, nu meer dan ooit essentieel om antwoord te krijgen op de vragen over inhoud, begeleiding, toetsing en communicatie tussen scholen en bedrijven. Nader onderzoek is hard nodig. Doel van dit boekje MBO 2010 wil graag een bijdrage leveren aan dat onderzoek. Het procesmanagement heeft als breder doel om resultaten van projecten inzichtelijk te maken, modellen en formats beschikbaar te stellen, best practices te beschrijven, maar 6

7 ook uitdagingen, problemen en oplossingen te laten zien. Hiertoe brengt MBO 2010 alle initiatieven, projecten en goede voorbeelden rondom werkplekleren bij elkaar in één platform op leren.nl. Bovendien brengt MBO 2010 diverse aanvullende publicaties. Zoals dit eerste boekje, dat een gezamenlijke uitgave is van MBO 2010 en het Programmamanagement Ondersteuning Leerbedrijven. Het doel van deze uitgave is om specifiek in te gaan op hoe werkplekleren in het middelbaar beroepsonderwijs in de huidige situatie verloopt. Verder stipt dit boekje aan welke verbeteringen nodig en mogelijk zijn. Ook geven we informatie over initiatieven waarbinnen deze verbeteringen vorm krijgen. Praktijk in perspectief Voordat we proberen werkplekleren te verbeteren, is het goed om te weten hoe de huidige situatie er precies uit ziet. Zo kunnen we toekomstige verbeteringen aan laten sluiten bij wat er in de praktijk gebeurt. Er worden op de werkplek competenties ontwikkeld, er wordt begeleid, er wordt getoetst. Dat het beter of zelfs veel beter kan, wil niet zeggen dat er nu niets gebeurt. Het is zaak om dat in kaart te brengen. Wat maken deelnemers, docenten en praktijkopleiders mee in een periode van werkplekleren? Hoe bereiden deelnemers zich voor? Wat wordt aan begeleiding gedaan door de praktijkopleider? Welke rol speelt de docent hierbij? Om dit inzichtelijk te maken laten we in dit boekje aan de hand van praktijkvoorbeelden en vanuit de verschillende gezichtspunten deelnemer, bpv docent, praktijkopleider zien hoe werkplekleren vorm krijgt. Dit bekijken vanuit verschillende perspectieven heeft als bijkomend voordeel dat de verschillende partijen nu eens de gelegenheid en mogelijkheid krijgen om in de huid van de andere partij(en) te kruipen. Een praktijkopleider heeft als eerste prioriteit meestal dat het werk in het bedrijf zo goed mogelijk wordt voltooid. De deelnemer wordt in het kader hiervan opgeleid. Maar wat vindt deze zelf? Misschien weet de deelnemer nog niet zeker wat hij of zij later echt voor beroep gaat uitoefenen. De docent ziet in de klas wellicht een deelnemer die helemaal niet gemotiveerd is, maar op het werk zijn beste beentje voorzet. Het omgekeerde is ook mogelijk... Generiek model Na de bespreking van praktijkvoorbeelden trekken we conclusies over werkplekleren in algemene zin. Wat weten we er over en wat moet anders? Welke theoretische basis kunnen we hieraan verbinden? We introduceren een recent ontwikkelde leertheorie die in het kader van werkplekleren in het beroepsonderwijs verder 7

8 is uitgewerkt. Bovendien gaan we in op de componenten van een model voor werkplekleren. Het uiteindelijke doel is een Generiek Model Werkplekleren met instrumenten en formats. Deze zijn voor alle ROC s beschikbaar en bruikbaar, met mogelijkheden voor differentiatie naar de specifieke context. Tot slot introduceren we het doorbraakproject Werkplekleren van HPBO en MBO Het doel van dit project is om via aansluiting bij lopende initiatieven in verschillende regionale verbanden van ROC s en hbo instellingen praktijkgerelateerde kennis en handelingsvoorschriften rond de inzet van werkplekleren te leveren. 6 8

9 De praktijk aan het woord Zes casussen in praktijk en theorie 9

10 Casus 1 Laat mij maar gewoon werken Kim (19), deelnemer opleiding Verzorgende (BBL, niveau 3) Ik vond het echt hartstikke leuk om te beginnen met de bpv in het verzorgingstehuis. Niveau 3 is toch veel interessanter dan niveau 2. Daar ben ik helemaal klaar mee. Letterlijk: ik heb mijn diploma gehaald en dus weet ik denk ik waar het over gaat. Natuurlijk vond ik het ook heel eng om te beginnen. Het is toch weer een stapje hoger en meteen heel veel aan het werk. Echt werk! Het is altijd maar weer afwachten hoe dat uitpakt. Ik heb daar toch wel een paar nachten van wakker gelegen. Werken is sowieso leuker dan school. Je leert veel meer omdat je alles zelf moet doen. Daarom wilde ik het liefst meteen beginnen als verzorgende. In het begin wel als extra kracht (boventallig), maar niet langer dan twee weken. Ik heb natuurlijk al heel veel geleerd op school en ben geen groentje meer. Tijdens de eerste weekenddienst stond ik er helemaal alleen voor. Tja dat was misschien iets teveel van het goede. Ik geloof tegelijkertijd dat meteen hup in het diepe goed werkt. Maar ik kan me daar ook zorgen om maken: doe ik alles wel goed? Uiteindelijk ben ik toch langer als extra hulp ingepland. Drie weken. Werken met ouderen ligt mij wel. Vooral de persoonlijke verzorging vind ik interessant, omdat ik dan echt met de bewoners bezig ben. Ik ben er wel achter gekomen dat ik heel precies ben. Zeker met hygiënische dingen. Ik vind het niet snel schoon genoeg. Toen ik met deze bpv begon, zag ik op tegen het wassen van mannen. Ik heb in mijn vorige bpv een keer iets heel vervelends meegemaakt. Daar heb ik me echt overheen moeten zetten. Ik geloof dat dit wel gelukt is. Of ik weet het eigenlijk niet precies. Als mensen mopperden, wist ik ook niet zo goed wat ik moest zeggen. Ik ben sowieso niet zo n prater, laat staan als bewoners niet aardig doen. Dan sla ik helemaal dicht. Aan het eind van de bpv liep ik niet meer van ze weg, maar eerlijk gezegd zou ik dat het liefst wel doen. Ik geloof dat mijn collega s mij wel een harde werker vonden. Maar ik praatte eigenlijk niet zo veel met ze. Je bent toch heel druk bezig de hele dag. Ze waren 10

11 allemaal hartstikke aardig. Ik snap wel dat ze niet altijd tijd voor me hadden. Iedereen werkt hier heel hard, ik wilde ze niet lastigvallen. Via de pieper had ik wel contact met mijn begeleiders. Niet zo heel veel, maar genoeg. Het was een heel hecht team waar ik in zat. Ik voelde me welkom en kon altijd vragen stellen of opmerkingen maken. In het begin deed ik dat helemaal niet. Aan het eind ging dit volgens mij een stuk beter. Maar ja zij hebben zoveel ervaring. Wat kan ik hen nou nog bijbrengen? Niks toch? Het liefst ben ik aan het werk. In de schrijfdingen ben ik niet zo goed. Op niveau 3 moet je die opdrachten uit het praktijkwerkboek eigenlijk wel op orde hebben. En de persoonlijke leerdoelen ook. Daar ben ik niet zo mee bezig. Laat mij maar gewoon lekker werken, een beetje mijn eigen ding doen. De rest komt wel. Heel suf, maar bij het eerste evaluatiegesprek was ik mijn hele plan van aanpak vergeten. Gelukkig kwam ik daar mee weg. Ik ben zelf tevreden over mijn bpv. Alleen die vervelende opdrachten die heb ik nog steeds niet af. Ik ben trouwens ook heel benieuwd hoe ze op school reageren. Daar ben ik al die tijd nauwelijks geweest. Kim komt over als een gemotiveerde deelnemer, die het liefst gewoon lekker aan het werk is. Qua opleidingsniveau zou deze stage precies moeten aansluiten op haar voorkennis. Niveau 3 vindt zij uitdagender dan 2, maar ze ziet er wel tegen op om de opdrachten te maken. Ze lijkt dit voor zich uit te schuiven. Terwijl Kim denkt dat ze lekker aan het werk is en een aantal dingen beter onder de knie heeft dan eerst, kunnen we wel wat punten van zorg onderscheiden. Ten eerste is Kim onzeker: doet ze alles wel goed? Heeft ze geleerd om beter met onzekere situaties en haar angsten, zoals onvriendelijke bewoners, om te gaan? Ten tweede heeft ze weinig contact met collega s of de praktijkopleider. De werkdruk lijkt de communicatie tussen collega s te belemmeren, al heeft Kim het over een hecht team. Ten derde is het maar de vraag of Kim haar opdrachten uiteindelijk afgerond zal hebben als ze het nu steeds voor zich uitschuift. Deze punten van zorg lijken nog niet door de begeleiding of bpv-docent te zijn ontdekt, laat staan aangepakt. Ook op hen komt Kim over als een ervaren verzorgende, die vanuit haar basiskennis op niveau 2 verder aan het werk is gegaan. Maar als Kim inderdaad op niveau 3 moet leren functioneren, dan is er meer nodig dan alleen lekker aan het werk zijn. 11

12 Casus 2 We willen tenslotte allemaal het beste voor ze Peter (28), bpv-docent opleiding Leisure and Hospitality Executive (BOL, niveau 4) Voordat onze leerlingen stage gaan lopen, moeten ze leerdoelen formuleren. Het gaat dan om beroepstechnische en sociaalvaardige doelen. Dat laatste betekent bijvoorbeeld dat ze leren omgaan met kritiek. Ik weet dus van tevoren op welke gebieden zij zich moeten ontwikkelen. Als ze aan de stage beginnen, moeten ze deze leerdoelen zelf met hun praktijkopleider bespreken. Als ik de deelnemers op hun stagebedrijf bezoek, kijken we natuurlijk samen hoe ze zich ontwikkeld hebben. Het liefst zou ik twee keer per bpv een kijkje nemen. Dat is ook wel nodig bij een stage van tien weken. In de praktijk kan ik maar één keer gaan. Ik heb gewoon te weinig tijd! Ik hoop dat ik er binnenkort een collega bij krijg, maar voorlopig zie ik dat niet gebeuren. Dat is eigenlijk ontzettend jammer, vooral omdat studenten aangeven dat het contact tussen het bedrijf, de school en henzelf beter kan. Inmiddels heb ik allerlei oplossingen bedacht om de tijdsdruk wat te verminderen. Tijdens de terugkomdag op school laat ik mijn leerlingen zelf aantekeningen maken en het verslag uitwerken. Dat deed ik voorheen altijd zelf. Eigenlijk heeft dat hartstikke veel voordelen. Ik heb meer tijd voor andere dingen en de deelnemers steken er wat van op. Het is me opgevallen dat ze die notulen supersnel uitwerken. Zo n aanpak vraagt meteen een hele actieve houding. Die houding en het karakter van mijn deelnemers bespreek ik trouwens met collega s, tijdens de teamvergaderingen. We willen tenslotte allemaal het beste voor ze. Als ik stagebezoeken afleg, volg ik altijd een vast schema. Eerst drink ik een kopje koffie met de praktijkopleider en bespreek ik het functioneren van de deelnemer. Dan kunnen we vrijuit met elkaar praten. Niet dat we geheimen hebben of zo, want de deelnemer krijgt gewoon te horen wat onze bevindingen zijn. Hij schuift meestal na een half uurtje aan. Eerst hebben we het over het functioneren, daarna bespreken we de leerdoelen. Vervolgens kijken we samen of alle formulieren, zoals beoordelingsformulieren, aanwezig én helder zijn. Anders weten ze niet hoe ze die papieren moeten invullen. Natuurlijk is deze aanpak niet in beton gegoten. Ik vraag altijd eerst aan de praktijkopleider of hij het eens is met deze benadering. 12

13 Soms merk ik dat deelnemers dingen met mij bespreken die ze eigenlijk bij de praktijkopleider moeten aankaarten. Een tijdje geleden vond een van mijn studenten dat het werk eentonig was. Dat hoorde ik pas na vier of vijf weken. Dat soort dingen moeten ze veel sneller melden bij de praktijkopleider. Die kan beoordelen of zo n klacht terecht is en de werkzaamheden eventueel aanpassen. Kijk, als je dat soort fundamentele zaken lang laat liggen, ben je al halverwege je stage voordat er een oplossing gezocht wordt. Niet handig. Leerdoelen formuleren is belangrijk. Nog belangrijker is er iets mee doen. Dat vind ik niet alleen: deelnemers zeggen zelf ook dat het werken met leerdoelen zinvol is. Helaas zie je daar in de praktijk niet zo veel van terug. Ze praten er zelden over met hun praktijkopleider. Laat staan dat ze er in het leerbedrijf mee aan de slag gaan. Je ziet toch regelmatig dat studenten vooral veel werken. Klussen doen, meedraaien. Ik weet zelf ook niet zo goed hoe je dat kunt veranderen. Heel positief vind ik het feit dat veel van onze mbo ers tevreden zijn over hun stage. En de bedrijven ook over de stagiairs. Het is natuurlijk niet voor niets dat stagiairs vaak een bijbaantje overhouden aan hun stage. Tijdens terugkomdagen spreekt Peter de deelnemers aan op hun eigen verantwoordelijkheid voor het leerproces: hij laat hen zelf een verslag maken van de bijeenkomst. Praktische redenen vormen hiervoor de aanleiding, maar zo wordt ook voorkomen dat deelnemers het alleen als een gezellige bijeenkomst met medeleerlingen zien. Deze school besteedt expliciet aandacht aan de motivatie van deelnemers. Dit blijkt ook uit het feit dat Peter de deelnemers vooraf de bpv-leerdoelen laat formuleren. Hierdoor probeert hij aan te sluiten bij wat zij zelf willen leren. Volgens Peter hebben de deelnemers deels zelf aangegeven dat ze het werken met leerdoelen een goed uitgangspunt vinden. Maar ook hier blijkt dat eenmaal in het leerbedrijf meer op de dagelijkse werkpraktijk gefocust wordt. Praktijkopleiders hebben misschien niet altijd een boodschap aan de leerdoelen. Eenmaal in de praktijk vinden deelnemers het moeilijk om hier aandacht voor te vragen. Ook kan het lastig zijn dat zij de leerdoelen formuleren voordat ze met de stage beginnen. De deelnemers weten dan niet altijd of deze in hun stage daadwerkelijk van toepassing zijn. Vandaar ook dat de deelnemers de doelen aan het begin al met de praktijkopleider zouden moeten bespreken. Dit plan kan toch in het water vallen. Bijvoorbeeld door een gebrek aan assertiviteit van deelnemers, gebrek aan de aandacht voor het leerproces bij praktijkopleiders, of een gebrek aan regelmatige communicatie tussen school en bedrijf. Terwijl deelnemers aangeven dat zij betere communicatie belangrijk vinden, heeft Peter te weinig tijd om dit vorm te geven. Deelnemers en leerbedrijven oordelen positief over de bpv, maar de vraag is of de leerdoelen van deelnemers zelf en de competenties zoals voor de opleiding geformuleerd, voldoende gerealiseerd worden. 13

14 Casus 3 Je laat ze eigenlijk los en verliest dus de grip op het leerproces Evelien (44), bpv-docent opleiding Facilitair Leidinggevende (BOL, niveau 4) Als docent voel je je verantwoordelijk voor jouw deelnemers. Ook als ze de bpv in gaan. Je laat ze eigenlijk los en verliest dus de grip op het leerproces. Dat is soms wel moeilijk, maar ook goed: ze moeten het uiteindelijk natuurlijk zelf doen. Als docent wil je niets liever dan dat jouw deelnemer het geleerde in de praktijk brengt. Dat het een het ander versterkt. Maar hoe krijg je dat voor elkaar? Ik ben afhankelijk van het werkboek, daarin kan ik zien hoe een leerling vordert. Maar als er te weinig aandacht is voor dat werkboek? Of tijd? Of als de betreffende leerling zijn verantwoordelijkheid niet neemt? Wat dan? Voordat deelnemers op stage gaan, leg ik altijd uit hoe ze met het werkboek moeten omgaan. Ze weten precies welke opdrachten ze moeten maken en hoe een bpv verslag eruit ziet. Ik heb wel gemerkt dat ik mijn eigen invulling geef aan het werkboek. Een van onze deelnemers liep stage bij een poppodium. Erik. Na vier weken zocht ik hem op. Toen betrapte ik mezelf erop dat ik de vragen uit het werkboek helemaal niet stelde. Ze kwamen zo kunstmatig op me over. Ik heb mijn eigen vragen gesteld, afgestemd op deze situatie, dit individu. Ik geef er mijn eigen invulling aan. Tijdens dat bezoek aan het leerbedrijf werd ik met mijn neus op de feiten gedrukt. Of beter gezegd: hij. Ik was er al drie kwartier en Erik kwam niet opdagen. Zijn praktijkopleider vertelde me dat hij vaak laat begint. Voor haar kennelijk geen probleem. Zolang hij dit maar bijtijds laat weten en zijn 28 uur volmaakt. 28 uur? De afspraak was 32 uur! Van dat soort dingen kan ik echt balen. Gelukkig kon hij die uren wel weer inhalen, maar handig is het allemaal niet. Met zijn opdrachten was hij toen ook nog niet echt ver gevorderd. Ik begrijp dat op zich wel: zo n jongen is lekker aan het werk. Draait bardiensten, bouwt de zaal op, verzendt mailings, neemt de telefoon op. Dan heeft het werkboek niet echt je aandacht. Toch moeten onze leerlingen begrijpen dat zo n werkboek hartstikke belangrijk is. Dat je alleen zo de nodige verdieping krijgt tijdens je bpv. Hij wil toch naar het hbo? Nou, dan zal Erik hier toch aan moeten. Echt stilstaan bij zijn leermomenten. Als hij bezig is met inkoop, moet hij gewoon meteen het werkboek 14

15 erbij pakken. Zo moeilijk is het niet. Hetzelfde geldt voor het reflectieverslag. Zijn praktijkopleider heeft hem gevraagd dit wekelijks in te leveren. Dat heeft hij vijf of zes keer in plaats van tien keer gedaan. Mooi vind ik om te zien hoe gemakkelijk deze leerling in dit bedrijf rondloopt. Iedereen vindt hem aardig, hij pakt alle klussen aan. Die uitvoerende werkzaamheden moeten deelnemers in de eerste twee jaar van hun opleiding onder de knie krijgen. Ervaringen met leidinggevende taken heeft hij tijdens deze stage niet opgedaan. Erik moet nog werken aan een paar dingen. Onvoldoendes op school in de eerste plaats. Maar ook gewoon op tijd komen. Zijn opdrachten maken en nadenken over wat hij geleerd heeft en nog moet leren. In dit geval had de praktijkopleider hem daar meer aan moeten herinneren. Dat is niet gebeurd, omdat ze hem niet goed genoeg kent. Nu is het wel zo dat het bijhouden van het werkboek de verantwoordelijkheid van de deelnemer is. En dat weet Erik heel goed. Al krijgt de koppeling van theorie en praktijk nog zo veel aandacht van de school, toch zijn de deelnemers in het leerbedrijf vaak meer op het werk zelf gefocust. Dat blijkt duidelijk uit Eveliens verhaal. Terwijl Evelien uitleg heeft gegeven over het stageverslag en de opdrachten, geeft Erik zijn eigen invulling aan de stage. Ook Evelien zelf volgt het werkboek niet letterlijk. Maar zij erkent ook direct dat Erik wel expliciet aandacht aan zijn leerproces moet geven om de nodige verdieping te maken. Zeker als hij op het hbo verder wil gaan, moet hij de theorie leren begrijpen en zijn specifieke werktaken vanuit een breder perspectief kunnen benaderen. De praktijkopleider lijkt het prima te vinden dat Erik gewoon goed met zijn uitvoerende werkzaamheden bezig is. Hoewel ze Erik wel gevraagd heeft om reflectieverslagen te maken, volgen er geen maatregelen als hij dit niet doet. Zowel de docent als de praktijkopleider zijn van mening dat het Eriks eigen verantwoordelijkheid is. Maar hij begint vaak laat en draait in eerste instantie niet het juiste aantal uren. Bovendien is hij nog nauwelijks gevorderd met de opdrachten. Uit dit alles blijkt dat hij wat dit betreft intensievere begeleiding kan gebruiken. Nu wordt Erik alleen nog beoordeeld op de uitvoerende werkzaamheden. Maar als leidinggevende moet hij initiatief kunnen nemen, kunnen organiseren, en anderen kunnen aansturen. Dit is vanuit de uitvoerende werkzaamheden nog een grote stap. De vraag is of Erik dit uit zichzelf goed kan ontwikkelen in een later stadium van de opleiding. 15

16 Casus 4 Prachtig toch, je passie op iemand overbrengen! Jos (60), praktijkopleider Ik werk al ruim veertig jaar bij een drukkerij. Echt mooi werk. Leuk ook om al die ontwikkelingen mee te maken. Het drukken van nu is compleet anders dan vroeger. Maar het blijft een prachtig vak; ik ga elke dag fluitend aan de slag. Ze zeggen hier altijd tegen bezoekers dat ik inkt in mijn aderen heb lopen. Vind ik eigenlijk best een compliment. Ik moet er ook niet aan denken dat ik straks met pensioen moet. Dan val ik echt in een zwart gat. Een van de dingen die ik dan het meest zal missen, zijn de stages. Zeker als ze zo verlopen als de stage van Kenneth. Die bleek net zo gek van dit werk te zijn als ikzelf en werkt nu een paar machines verderop. Fulltime. Ik ben enorm trots op die jongen. Mooi verhaal hoe hij hier binnen is gekomen. Kenneth had best een goeie baan bij een winkel in mobiele telefoons, maar was daar niet happy. En dus klopte hij op een goeie dag bij ons aan. Of we werk voor hem hadden! Leek hem wel leuk, werken in een drukkerij. Heb je ooit zoiets meegemaakt? Goed, onze directeur is toen met Kenneth rond de tafel gaan zitten. De jongen bleek toch echt serieus te zijn. Hij heeft ooit een rondleiding gekregen bij een drukkerij en dat is hem bijgebleven. Toen onze directeur Kenneth over de mogelijkheden binnen onze drukkerij vertelde, twinkelden de ogen vooral bij offset. Niet de juiste vooropleiding, nauwelijks een idee wat het vak inhoudt. Maar Kenneth maakte zo n gedreven indruk dat we besloten om met hem aan de slag te gaan. Hij mocht een tijdje met mij meelopen en verder is onze directeur bij verschillende opleidingsinstituten langs geweest om te kijken of ze iets voor Kenneth konden doen. Het Grafisch Opleiding Centrum stuurde een onderwijsadviseur, er kwam een opleidingsplan en vanaf dat moment liep Kenneth elke dag met mij mee. s Avonds schoof hij de schoolbanken in voor zijn opleiding. Na twee, drie weken kon Kenneth al bijna zelfstandig draaien. Of dat aan mij ligt? Dat zou ik niet durven stellen. Kenneth is een natuurtalent. Hij kan erg goed luisteren en ik hoefde bepaalde handelingen maar één keer voor te doen. Een vernislaag aanbrengen, de inkt in de juiste verhouding mengen: hij had het zo 16

17 onder de knie. Kenneth stelde ook veel vragen. En natuurlijk vertel ik graag over dit vak. Prachtig toch, je passie op iemand overbrengen! Ook de theorie zoog hij als het ware op. Volgens mij heeft hij zijn schoolboeken bijna stukgelezen. Hij praatte al heel snel op niveau mee. Ik kon hem ook steeds complexere opdrachten toevertrouwen. Hij kreeg op een gegeven moment zelfs eigen klanten. Dat ging hem al direct heel goed af. Begrijpelijk, want hij heeft natuurlijk al een tijdje in een winkel gewerkt. Hij weet ook wat teamwork is en hoe het is om in een keten te werken, waarbij de volgende schakel afhankelijk is van jouw werk. Een prima aanwinst voor ons bedrijf! Jos geeft een voorbeeld van een deelnemer met nauwelijks voorkennis die toch een hele succesvolle stage heeft doorlopen. In dit voorbeeld zien we hoe groot de invloed van motivatie kan zijn. Niet alleen bij de deelnemer: Jos zelf vindt zijn vak geweldig en brengt dit graag aan anderen over. Maar er wordt niet alleen uitgegaan van de dagelijkse praktijk en het enthousiasme van deelnemer en praktijkopleider. De directeur zelf is gaan shoppen om de juiste opleiding aan Kenneths wens te koppelen. De verdieping krijgt expliciet aandacht doordat een opleidingsplan wordt gemaakt en Kenneth ook daadwerkelijk zijn boeken doorneemt en vragen stelt. Kenneth weet daardoor uit te stijgen boven het niveau van puur beroepshandelingen verwerven: hij is in staat zelfstandig complexere opdrachten uit te voeren en begrijpt hoe de andere werkzaamheden in het bedrijf op die van hem aansluiten. Terwijl Kenneth niet op de normale manier in het bedrijf is binnengekomen, ziet het bedrijf het als een missie om deze deelnemer een goede opleiding te bieden. Hij is niet binnengehaald als een extra paar handen om klusjes uit te voeren, maar kan dankzij zijn motivatie, de verdieping en de begeleiding al snel een waardevolle bijdrage leveren. 17

18 Casus 5 Heel leerzaam, zo in het diepe Joris (32), bpv-docent opleiding ICT-beheerder (BOL, niveau 4) Mijn leerlingen komen doorgaans op stageplaatsen waar alles tot in de puntjes geregeld is. Dat mag ook wel, gezien hun capaciteit. Dit zijn jongens en meiden die na hun diploma het hoger onderwijs ingaan. Ze zijn opgegroeid, of beter: vergroeid met de computer. Geloof me: ik leer net zoveel van hen als zij van mij. Ze komen meestal op stageplekken terecht waar ze met open armen worden ontvangen. Mooie, betekenisvolle opdrachten waarbij het mes aan twee kanten snijdt: mijn leerlingen proeven de praktijk en het bedrijf houdt er een mooie website of een verbeterde IT infrastructuur aan over. Soms is de match minder geslaagd. Laatst nog. We kregen van een bedrijf in de automotive branche de vraag of we twee stagiairs konden sturen om een website te bouwen. Het bedrijf had regelmatig stagiairs van onze Techniekafdeling over de vloer en dat beviel goed. Ik zag daarom geen problemen om daar ook ICT jongens naar toe te sturen. En dus mochten Khalid en Johan, twee echte toppers, zich maandagochtend om half negen melden bij de receptie. Ze zouden opgewacht worden door iemand van Personeelszaken die hen een rondleiding door het bedrijf zou geven en hen wat zou vertellen over het bedrijf, de huisregels, enzovoorts. Daarna zou het hoofd Kwaliteitszorg, de ICT eindverantwoordelijke binnen het bedrijf, Khalid en Johan op sleeptouw nemen. Zou, want de het hoofd bleek afwezig te zijn. Waardoor mijn jongens om tien uur orders stonden te picken in het magazijn. Dat geloof je toch niet? Drie dagen lang hebben ze dat saaie werk moeten doen. Met bijzonder veel tegenzin, kun je wel zeggen! Toen het hoofd Kwaliteit eindelijk op het werk verscheen, bleek hij niet op de hoogte te zijn van de komst van de stagiairs. Dat had niemand hem verteld. Hij wist ook niet wat de twee konden doen, hoe lang ze zouden blijven, wat er van hem verwacht werd en wat hij van het ROC kon verwachten. Hij was ook duidelijk niet een van de vaste praktijkopleiders binnen dit bedrijf, maar kreeg de klus simpelweg in zijn schoenen geschoven. Geen best begin van de stage. Maar het werd nog erger: toen hij eindelijk met Khalid en Johan aan het werk wilde gaan, bleek er geen enkel werkstation meer beschikbaar te zijn. Weer een paar uur vertraging. 18

19 Daarna konden onze jongens beginnen. Voorbereidend werk was er nauwelijks gedaan. Maar dit zijn niveau 4 leerlingen: die kunnen zelf de juiste vragen stellen. Het zijn gisse gozers. Uiteindelijk werd de stage hartstikke leuk en hebben ze in no time een top site neergezet. Of ik zelf wat scherper had mogen zijn? Tja, misschien wel. De opdracht had misschien wat duidelijker geformuleerd kunnen worden. En de afstemming met het bedrijf was niet helemaal top. Maar ja, dat gebeurt ook geregeld in het echte leven. Heel leerzaam, zo in het diepe. En het is natuurlijk wel een erkend leerbedrijf. Niet voor ICT weliswaar, maar toch. Je ziet ook dat kwaliteit altijd naar boven komt drijven. Die kunnen echt wel wat hoor, die leerlingen van me. Daar maak ik me geen zorgen over. Joris wijst er op dat ook het leerbedrijf zelf direct kan profiteren van een goed georganiseerde stage: het kan een mooi en bruikbaar product opleveren. Als het niet goed georganiseerd is, hangt het voornamelijk van de deelnemer zelf af of de stage toch nog succesvol wordt. Sommige deelnemers vinden het helemaal niet erg als zij in het diepe worden gegooid, veel zelf uit moeten zoeken en niet alles op een presenteerblaadje wordt aangeboden. Het is voor hen een mooie uitdaging om de eigen verantwoordelijkheid te nemen. Zij zijn vaak trots als dit gelukt is. Positieve uitkomsten van dit werkplekleren zijn dat de deelnemers hebben meegemaakt hoe het er in de praktijk aan toe kan gaan en zelfverzekerder zijn over hun eigen capaciteiten. Maar mogelijk ontwikkelen zij zich niet op alle competenties die vooraf waren geformuleerd. In Joris verhaal kwam het uiteindelijk goed, ondanks gebrekkige interne communicatie in het leerbedrijf en een gebrek aan afstemming tussen school en bedrijf. Zoals Jos aangeeft gebeuren dit soort dingen in het echte leven ook regelmatig. De deelnemers zijn echter nog in opleiding. Hoewel niet alles vooraf tot in de puntjes geregeld hoeft te zijn, kan een slecht geregelde stage ook een echt dieptepunt, of zelfs het afbreken van de opleiding betekenen. Het is daarom van belang een goede balans te bieden tussen enerzijds uitdagingen voor (en eigen verantwoordelijkheid van) de deelnemer en anderzijds goede begeleiding en aandacht voor de juiste werkzaamheden door het leerbedrijf en school. 19

20 Casus 6 Mijn verantwoordelijkheid om een goede stage te geven Marijke (19), deelnemer opleiding Gezondheidszorg en Welzijn (BOL, niveau 3) Ik had eigenlijk liever mijn eerste stage in de kraamzorg gehad, maar dat zat er niet in. Mijn bpv docent Els vertelde me dat die stage meer geschikt is als tweede of derde stage. Dan ben ik verder in mijn opleiding en mag ik ook meer uitdagende taken uitvoeren. En dus kwam ik terecht in een verpleeghuis om daar voor de oudjes te zorgen... Vooraf had ik daar weinig zin in, maar het werd toch een perfecte stage. De acht weken vlogen om. Het waren leerzame weken waarin mijn beeld van de bejaardenzorg echt veranderd is. Ik had vooraf vooral negatieve verhalen gehoord. Verder wist ik niet wat ik moest verwachten. Klasgenoten wassen is toch heel wat anders dan een bejaarde mevrouw inzepen. In het begin vond ik het ook echt moeilijk om tegen de bewoners te praten. Ik ben niet op mijn mondje gevallen, maar wat zeg je tegen zo iemand? Dat kun je op school niet oefenen. Staat ook niet in de boeken. Erna, mijn praktijkopleider, had gelukkig een goeie tip. Ik moest de andere verzorgers maar eens vragen wat de interesses van de bewoners zijn. Bleek een mevrouw heel erg van reizen te houden. Net als ik! Een andere mevrouw volgde alle soaps. Zo heb ik heel wat af gekletst. Dat maakte het wassen en aankleden een stuk prettiger. Wat ik geleerd heb? Dat de zorg echt iets voor mij is. Het is hard werken, maar je krijgt er veel voor terug van de mensen die je verzorgt. Die zijn vaak zo dankbaar En de collega s zijn geweldig. Je lacht hier heel wat af. Natuurlijk heb je ook wel eens minder leuke dagen. Zoals die ene keer, toen mevrouw De Vries een beroerte kreeg, terwijl ik haar waste. Gelukkig stond Erna naast me. Die sprong meteen bij en heeft daarna echt de tijd genomen om me over de schrik heen te helpen! 20