Centrale Commissie voor de Rijnvaart ECONOMISCHE ONTWIKKELING VAN DE RIJNVAART

Transcriptie

1 Centrale Commissie voor de Rijnvaart ECONOMISCHE ONTWIKKELING VAN DE RIJNVAART STATISTIEKEN 2001

2

3 CENTRALE COMMISSIE VOOR DE RIJNVAART (CCR) ECONOMISCHE ONTWIKKELING VAN DE RIJNVAART 2001 Rijn- en Binnenvaartstatistieken

4 2

5 3 INHOUD INLEIDING VOORWOORD HOOFDSTUK 1 : Ontwikkelingen aan de vraagzijde 1.1 Algemene tendens 1.2 Ontwikkeling ten aanzien van de belangrijkste goederen 1.3 Containervervoer HOOFDSTUK 2: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde HOOFDSTUK 3: Globaal overzicht van de economische situatie BIJLAGE 1: GOEDERENVERVOER A B Begripsbepalingen, methodes en goederennomenclatuur Goederenvervoer op de Rijn Vervoerstatistieken naar segment van de Rijn Tabel 1: Goederenvervoer en vervoersprestatie in ton-kilometer per sector en goederencategorie op de traditionele Rijn Grensverkeer Tabel 2: Goederenvervoer op de Rijn per meldpunt en vlag Tabel 3: Goederenvervoer op de Rijn bij de grenzen per vlag en goederensoort Tabel 4: Overzicht van de vervoerde goederensoorten op de Rijn tussen Rheinfelden en de duits-nederlandse grens Tabel 4b: Overzicht van het containervervoer op de Rijn en de daarmee verbonden vaarwegen (in TEU) Havenoverslag Tabel 5: Goederenoverslag in geselecteerde havens per goederensoort Internationaal verkeer Tabel 6: Goederenvervoer op de Rijn per soort vervoer (nationaal-internationaal) en vervoersrelatie ( ) Tabel 7: Goederenvervoer per vervoerswijze en soort vervoersrelatie ( ) BIJLAGE 2: OMVANG VAN DE VLOOT A Begripsbepalingen, methoden en nomenclatuur B C D Binnenvloten Tabel 8: Tabel 9: Tabel 10: Tabel 11: Rijnvloten Tabel 12: Tabel 13: Tabel 14: Tabel 15: Passagiersschepen Tabel 16: Tabel 17: Staat van de binnenvloot per scheepstype Staat van de binnenvloot op per scheepstype en tonnageklasse Staat van de binnenvloot op per scheepstype en vermogensklasse Staat van de binnenvloot op per scheepstype en bouwjaar Staat van de Rijnvloot per scheepstype Staat van de Rijnvloot op per scheepstype en tonnageklasse Staat van de Rijnvloot op per scheepstype en vermogensklasse Staat van de Rijnvloot op per scheepstype en bouwjaar Staat van de binnenvloot passagiersschepen op per scheepstype en bouwjaar Staat van de Rijnvloot passagiersschepen op per scheepstype en bouwjaar

6 4 INLEIDING Dit verslag met betrekking tot het jaar 2001 van de Centrale Commissie presenteert de statistieken van de Rijn- en Binnenvaart met betrekking tot vervoer en vloot. Het beantwoordt daarmee de opdracht in Artikel 45 van de Herziene Rijnvaartakte van 1868 (Akte van Mannheim) jaarlijks een verslag over de economische situatie van de Rijnvaart op te stellen. De statistieken zijn gebaseerd op de goederen- en vlootstatistieken, die door de statistische bureaus van de lidstaten van de CCR ter beschikking zijn gesteld. Het betreft hier voor: Duitsland: België: Frankrijk: Nederland: Zwitserland: Luxemburg: Statistisches Bundesamt te Wiesbaden Institut National de Statistique Voies Navigables de France te Béthune Centraal Bureau voor de Statistiek te Heerlen Rheinschifffahrtdirektion te Bazel Scheepvaartdienst

7 5 VOORWOORD Dit nieuwe statistische jaarverslag met betrekking tot de Rijnvaart krijgt ook zijn deel van het voortdurende streven de instrumenten die in staat stellen de economische werkelijkheid van deze vervoerswijze te verbeteren: het bevat nog de sporen van maatregelen ter verbetering van de registratie van de vloten, die vooruitlopen op de verbeteringen die voor volgend jaar zijn gepland met betrekking tot de waarneming van de goederenstromen. Parallel ontwikkelt de CCR haar contacten met Eurostat en de Donaucommissie met het oog op de vooruitgang van de Europese harmonisatie van de statistische referenties voor de binnenvaart. Deze overwegingen van methodologische aard raken de gegevens die in dit verslag kunnen worden gevonden en die in staat stellen de situatie in de Rijnvaart in 2001 en haar ontwikkeling ten opzichte van de voorgaande jaren in detail te volgen, slechts zijdelings. De binnenvaart is een voor de conjunctuur gevoelige sector, hetgeen de belangrijkste verklaring is voor de geconstateerde ontwikkeling aan de vraagzijde, die overigens door een grote stabiliteit van goederensoorten en vervoerde volume wordt gekenmerkt. Alleen het segment van de olieproducten vertoont opmerkelijke schommelingen. Aan de aanbodzijde zette de modernisering van de vloot zich voort en daarmee de toename van het gemiddelde tonnage, zonder dat daarbij sprake is van sprongen. Een gedetailleerde weergave van de passagiersvloot, een dynamische sector, is eveneens in het rapport opgenomen. De statistieken moeten in detail worden beoordeeld om de meest bepalende elementen te laten spreken, zoals de toename van de vervoersprestatie ten opzichte van het vervoerde volume, de toename van het vervoer van goederen met een hoge toegevoegde waarde, een alert inspelen op nieuwe kansen, etc Kortom, ondanks het bestaan van de zorgen en moeilijkheden, toont de Rijnvaart aan een sector te zijn, die traditie en aanpassing weet te combineren. Jean-Marie WOEHRLING Secretaris-generaal

8 6 120 Ontwikkeling van het traditionele Rijnverkeer in volume en prestatie (index 100 van 1990) 110 prestatie volume Ontwikkeling van de vervoerde volumes in de onderscheiden sectoren van de Rijn tussen 2000 en ,00 4,00 RHEINFELDEN- STRAATSBURG STRAATSBURG- NEUBURGWEIER- NEUBURGWEIER MANNHEIM MANNHEIM- BINGEN BINGEN- LULSDORF afvaart opvaart 2,00 0,00 2,00 4,00 6,00 LULSDORF- ORSOY ORSOY- EMMERICH RHEINFELDEN- EMMERICH - 8,00-10,00-12,00

9 7 HOOFDSTUK 1: Ontwikkelingen aan de vraagzijde 1.1 ALGEMENE TENDENS In de loop van het jaar 2001 werd in alle landen een significante conjuncturele afzwakking zichtbaar, en zulks in weerwil van een breed uitgedragen optimisme. Bedroeg de economische groei in de lidstaten in 2000 nog ca. 3 %, in 2001 stak alleen Frankrijk gunstig af (+ 1,8%) tegen de zeer sterk teruggevallen economische groei in de VS (+ 0,3%) en in de Eurozone als geheel (+ 1,4%). De groeicijfers van de overige lidstaten bleven zelfs bij dit laatste gemiddelde achter (België + 0,8%; Nederland + 1,3%; Duitsland + 0,6%; Zwitserland + 0,9%). Deze teruggang kon vanaf het voorjaar worden waargenomen, maar manifesteerde zich overigens geleidelijk, waarbij de gebeurtenissen van 11 september iedere hoop op een snelle omslag deden verdwijnen. De conjunctuuromslag wordt overigens slechts ten dele in de cijfers van de overwegend op de grondstoffen en de basisindustrie georiënteerde vervoersmarkt van de binnenvaart weerspiegeld. Het vervoerde volume gaf wel een daling te zien (bijna 3%), maar bij een dergelijke teruggang van de economie zou een grotere sprong verwacht mogen worden. De vervoersprestatie, meer dan het volume maatstaf voor de vervoersvraag, stagneerde en bleef nagenoeg op het niveau van Deze relatief gunstige ontwikkeling kan ten dele verklaard worden door de als gevolg van incidentele factoren toegenomen vraag naar olieproducten. Gevreesd moet worden, dat de weerslag van de conjunctuuromslag in de binnenvaart pas in 2002 in volle omvang waarneembaar zal zijn en dat er dus met verdere verminderingen van het ladingaanbod rekening moet worden gehouden. In het totale Rijnverkeer werd het recordniveau van 2000 geëvenaard (317 mio t). De hiervoor gesignaleerde teruggang bij het traditionele Rijnverkeer kon worden gecompenseerd door een verder toegenomen binnenlands vervoer in Nederland (+ 7%) en een licht gestegen verkeer op de Noord-Zuid-as. Kennelijk hebben deze markten opnieuw een eigen dynamiek gevonden na de liberalisering van Totale rijnverkeer (1000 t) Internationaal vervoer op de NL sector van de Rijn Nationale rijnvaart in de NL Traditionele Rijnvaart

10 8 Goederencategorieën die de Nederlands-Duitse grens passeerden (in 1000 ton) Belangrijkste goederencategorieën die de Nederlands-Duitse grens passeerden in % 7 % 12 % 6 % Landbouwsector Diversen Staalindustrie Energie: kolen Energie: olieproducten Bouwsector Chemiesector 17 % 27 % 14 %

11 9 1.2 ONTWIKKELING TEN AANZIEN VAN DE BELANGRIJKSTE GOEDEREN Teneinde de grafische weergave te vereenvoudigen zijn bepaalde goederen van verwante categorieën, of waarvan de markten onderling verbonden zijn, gegroepeerd naar de desbetreffende economische sector. Zo werden de levensmiddelen, veevoer en meststoffen in de categorie landbouwsector ondergebracht. In de categorie staalindustrie werden ertsen, metaalschroot ondergebracht. De categorie energie is samengesteld uit de vaste minerale brandstoffen en de olieproducten, die afzonderlijk worden behandeld. In de categorie bouwmaterialen werden ruwe en bewerkte mineralen ondergebracht. In de rubriek diversen zijn de gerede producten en andere goederen, die niet in de voorgaande rubrieken werden opgenomen, ondergebracht. Deze rubriek omvat daarmee een groot deel van de per container vervoerde goederen. De hiernavolgende grafieken geven een overzicht van de ontwikkeling per economische sector tussen 2000 en 2001, in volume en in vervoersprestatie. Goederencategorieën die de Nederlands-Duitse grens passeerden in 2001 afvaart opvaart 8 % 7 % 9 % 20 % 6 % 4 % 10 % 22 % 42 % 33 % 15 % 4 % 1 % 19 % Landbouwsector Diversen Staalindustrie Energie: kolen Energie: olieproducten Bouwsector Chemiesector

12 Landbouwsector In deze sector, die bestaat uit stoffen van verschillende herkomst, is het vervoerde volume gedaald met 5% en de vervoersprestatie zelfs met 9%. Deze daling is met name te herleiden naar een afvoer van agrarische producten en die van kunstmeststoffen. Het segment van de veevoeders liet een toename van het volume, maar een afname van de vervoersprestatie zien. Bij afwezigheid van indicatoren die zouden wijzen op een structurele omslag na een periode van meerdere jaren van geleidelijke groei, wordt deze ontwikkeling als conjunctureel bestempeld landbouwproducten 1000 t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar Energie Olieproducten: energie: olieproducten 1000 t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar Het volume olieproducten dat over water werd vervoerd hangt nauw samen met het beleid met betrekking tot de raffinage- en opslagcapaciteit van de oliemaatschappijen, alsook met de distributie en het eigenlijke verbruik. Zo gingen een lichte stijging van het verbruik (+ 1,6%) en een nagenoeg stabiele productiecapaciteit van de raffinaderijen in Duitsland gepaard met een stijging van de import met bijna 4%. Deze wordt met name verklaard door een grotere aanvoer van huisbrandolie. In dit opzicht is het vervoerde volume over de Rijn zelfs met 6% toegenomen, en de vervoersprestatie met meer dan 7% dankzij een grote toename van het vervoer met bestemming Bazel (+ 14%). Deze toenemende vraag naar vervoer is terug te voeren op het aanhouden van reserves door talrijke distributeurs die daartoe werden aangezet door de sterke daling van de prijzen voor olieproducten.

13 11 Vaste minerale brandstoffen: Onder invloed van de laagconjunctuur en de daaruit vloeiende beperkte consumptie van primaire energiebronnen is de kolenaanvoer in het Duitse achterland, een voor het transport over de Rijn belangrijk afzetgebied, met 5% teruggelopen tot een volume van 65 mio ton SKE. Daarvan bedroeg de import ongeveer 35 mio ton SKE, d.i. 39,250 mio ton, die daarmee met bijna 16% gestegen is ten opzichte van Deze stijging kan onder meer worden verklaard door een versnelde teruggang van de Duitse steenkoolwinning. Zo komt dit jaar meer de helft van de in Duitsland verbruikte steenkool uit de import. Voor de komende jaren en meer bepaald tot 2005, het laatste jaar met betrekking tot het bestaande saneringsbeleid voor de mijnindustrie zullen de daling van de kolenproductie, alsmede de daaraan gekoppelde stijging van de importstroom van deze grondstof enigszins getemperd worden. In een marktsector die sterke concurrentie ondervindt van met name het spoor, kon de Rijnvaart haar positie nauwelijks handhaven. De vervoerde volumes zijn globaal gezien op het niveau van het voorgaande jaar gebleven, maar de vervoersprestatie is ten gevolge van een stijging van het vervoerde volume met bestemming het Middenrijngebied met meer dan 10% toegenomen energiedragers (kolen) 1000 t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar Staalindustrie staalindustrie (ertsen en staalproducten) t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar In deze sector heeft zich eveneens een dalende tendens voorgedaan met bijna 9% voor het vervoerde volume ertsen en metaalschroot. Het vervoer van staalproducten heeft zich min of meer gestabiliseerd op het niveau van het voorgaande jaar (- 1,5%), ondanks een daling in Duitsland ter hoogte van 3% ten opzichte van recordjaar De teruggang in dit segment, die voor het volume uitkomt op 7% en voor de vervoersprestatie op 5%, kan worden bestempeld als een indicator voor een conjuncturele daling, en zelfs als de voorbode van de economische recessie die zo werd gevreesd in Europa. Daar de kentering van een relatief positieve tendens enkel voor het beschouwde jaar werd geobserveerd, zou in de loop van de volgende jaren voor een verdere daling gevreesd kunnen worden in deze voor mondiale economische tendensen zeer gevoelige sector. De toegenomen concurrentie tussen de producerende regio's, die wordt bevestigd door de in de loop van 2002 ingevoerde protectionistische maatregelen, geeft eveneens aanleiding tot zorgen. Een bijkomende factor betreft de uitbreiding van de Europese Unie en de aanleiding die deze zou kunnen geven tot een verdere herstructurering van de Europese staalindustrie.

14 Bouwmaterialen bouwmaterialen In deze sector daalde het vervoerde volume ten opzichte van het voorgaande jaar met ongeveer 5%. De daling van de vervoersprestatie bedroeg slechts 1,6%. Meer nog dan aan een laagconjunctuur is de daling in deze sector te wijten aan een geleidelijke uitputting van de desbetreffende winplaatsen. Op lange termijn moet er rekening worden gehouden met een groter aandeel van uit de Noordzee gewonnen bouwmaterialen en dus met een verdere daling voor ontginning in het Rijngebied t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar Chemische producten chemische producten 1000 t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar De omslag in de conjunctuur van deze sector heeft zich, conform de verwachtingen in het jaar daarvoor, in 2001 voltrokken. Alhoewel in de EU-landen globaal gezien nog een geringe groei van de productie kon worden vastgesteld (+ 1,2%), nam deze met name in Duitsland (- 2,9%) en België (- 3,9%) af. De geringe toename in Frankrijk en Nederland, en zelfs de forse stijging in Zwitserland (7,2%), konden een conjuncturele terugslag in het vervoer over water, dat voornamelijk het segment van de basischemicaliën betreft, niet verhinderen. In dat segment was, onder invloed van de wereldeconomie en de zwakker wordende concurrentiepositie van Europa, over de gehele linie sprake van een stagnerende, respectievelijke teruggaande markt. Zo nam het volume met ruim 8%, en de vervoersprestatie in de Rijnvaart zelfs met meer dan 10% af. De vooruitzichten blijven daarbij vooralsnog somber, waarbij niet op een spoedig herstel hoeft te worden gerekend.

15 Diversen Deze goederencategorie bestaat in de binnenvaart bijna uitsluitend uit in containers vervoerde lading. Een belangrijke uitzondering hierop betreft het vervoer van rollende lading, waarbinnen de personenauto's een belangrijke plaats innemen. In dit segment was er sprake van een geringe toename van het vervoerde gewicht, maar cijfers over het vervoerde aantal eenheden, eerder te beschouwen als een maatstaf voor de vraagontwikkeling, ontbreken helaas. De in 2001 ten opzichte van 2000 nagenoeg onveranderd gebleven massa van de in de containers vervoerde goederen betekent tegen de achtergrond van de in het afgelopen decennium gerealiseerde groei van 14% gemiddeld per jaar een opmerkelijke teruggang. Deze stagnatie in de Rijnvaart komt overeen met hetgeen bij de zeehavens kan worden vastgesteld. Weliswaar groeide het in Antwerpen overgeslagen volume (in t) als gevolg van een sterkere concurrentie met Rotterdam, die een teruggang liet zien, maar het totaal van beide havens bleef achter bij dat van het jaar stukgoed (gerede producten) 1000 t voortschrijdend gemiddelde over drie jaar Verandering van de vervoerde volumes en prestaties op de traditionele Rijn tussen 2000 en Landbouwsector Staalindustrie Energie: kolen Energie: olieproducten Bouwsector Chemiesector Diversen verschillen in volume (1000 t) verschillen in prestatie ( mio tkm) -4000

16 CONTAINERVERVOER Het containervervoer heeft in 2001 voor het eerst sinds de ontwikkeling van deze markt een teruggang doorgemaakt. Ofschoon het op basis van de gegevens over dit jaar niet mogelijk is een vergelijking te trekken tussen de ontwikkeling van het vervoer van geladen en lege containers, kan op grond van de cijfers met betrekking tot de vervoerde volumes (in t) worden vastgesteld dat de rationalisatie bij de carriers zich heeft voortgezet en de waargenomen teruggang primair samenhangt met een geringer aantal vervoerde lege eenheden. Verder valt op dat het binnenlands vervoer in Nederland zich ongeveer op het niveau van de afgelopen jaren heeft gestabiliseerd, terwijl in Duitsland juist sprake is van een gestage groei en deze deelmarkt geleidelijk aan een interessante omvang krijgt. Ontwikkeling van het containervervoer naar regio van de Rijn (in TEU) gelost geladen TEU Benedenrijn Middenrijn Bovenrijn

17 15 Ontwikkeling in % van het containervervoer in de belangrijkste havens van de Beneden- en de Bovenrijn tussen 2000 en % 30 % 20 % 10 % 0 % Emmerich Duisburg Kehl Strasbourg Basel - 10 % - 20 % Düsseldorf Neuss Köln Mulhouse- Ottmarsheim Weil - 30 % - 40 % Ontwikkeling in % van het containervervoer in de belangrijkste havens van de Middenrijn tussen 2000 en % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Bonn Frankfurt Leverkusen Mainz- Wiesbaden Gernsheim Worms Ludwigshafen Germersheim Karlsruhe Wörth - 10 % - 20 % Koblenz Mannheim - 30 % - 40 %

18 16 Ontwikkeling van de binnenvloot in 1000 ton Tankschepen overig Tankvaart Rijnvloot Drogelading overig Drogelading Rijnvloot Structuur van de binnenvloot in % 13 % 22 % 62 % Drogelading Rijnvloot Drogelading overig Tankschepen Rijnvloot Tankschepen overig

19 17 HOOFDSTUK 2: Ontwikkelingen aan de aanbodzijde De omvang van de vloot is in 2001 nauwelijks gewijzigd. Zowel de binnenvloot als de Rijnvloot bleven in aantal schepen en tonnage op het niveau van het voorgaande jaar. Ook binnen de groep betrokken landen traden slechts geringe wijzigingen in de samenstelling van de 1 vloten op. Toch is sprake van een opmerkelijke toename van nieuwe schepen, met name in de categorieën motorschepen, die althans voor een deel samenhangt met de betrekkelijk gunstige conjunctuur in de jaren , met name in de tankvaart. Ontegenzeggelijk heeft ook de oud voor nieuw -regel, die in aansluiting op de structurele sanering in 1999 als overgangsmaatregel is voortgezet, een effect op het investeringsgedrag op de markt en het globale evenwicht tussen aanbod en vraag uitgeoefend. De volgende factoren kunnen daarbij worden genoemd. In de eerste plaats heeft de markt van de tweedehands tonnage lange tijd een steun in de rug gehad van de slooppremies in het kader van de structurele sanering, in de vorm van een referentiewaarde voor de slooprijpe schepen. Deze waarde heeft echter zijn uitwerking op de rest van de vloot niet gemist, waardoor de marktwaarde van de bestaande schepen in het algemeen positief werd beïnvloed. Als gevolg hiervan ontstonden ruimere financieringsmogelijkheden voor eigenaren van bestaande schepen, alsmede aantrekkelijke verkoopprijzen. Bij een gelijktijdige substantiële verlaging van de zogenaamde speciale bijdrage (sinds 1999, in stappen), is in deze context het aantal nieuwe schepen, dat in 2000 en 2001 in de registers is ingevoerd, ten opzichte van het gemiddelde van het afgelopen 2 decennium ongeveer verdubbeld. Tegen het einde van de regeling in april 2003 kan opnieuw zo'n effect worden verwacht. Hoewel door het wegvallen van de slooppremie de referentiewaarde ook verdwijnt en de verkoop van bestaande tonnage minder vlot zal verlopen, staat daar tegenover dat in vergelijking met het recente verleden de investeringskosten door de eveneens weggevallen speciale bijdrage zullen dalen. Omdat daarbij in de aanloop naar april 2003 de termijn waarbinnen de speciale bijdrage moet worden afgeschreven steeds korter wordt, zullen in 2002 en in het eerste kwartaal 2003 waarschijnlijk weinig nieuwe schepen in gebruik worden genomen, maar zal na april 2003 naar alle waarschijnlijkheid een ware nieuwbouwgolf optreden. Als verklaring voor de nagenoeg ongewijzigde globale omvang van de vloot komt daar voor het beschouwde jaar 2001 nog bij dat een deel van de nieuw in de vaart genomen schepen effectief in de vorm van gesloopte tonnage is gecompenseerd. Dit effect treedt na april 2003 ook niet meer op. Verdeling van de motorschepen (Rijnvaart) per tonnageklasse Percentage Rijndrogelading % Rijntankvaart % 0 tot 249 t t t t t t t t 3000 t en meer Klassen 1 Er wordt op gewezen dat wijzigingen zijn aangebracht in de statistische grondslag van de vloten van België en Duitsland, die aanleiding hebben geven tot afwijkende getallen; zie hiervoor de tabel De in de tabellen 11 en 16 genoemde aantallen hebben betrekking op het jaar van invoering in het register (kiellegging), dat kan afwijken van het jaar van in dienst neming.

20 18 Ontwikkeling naar laadvermogensklasse van motorvrachtschepen en tankschepen tussen begin 1980 en eind Percentage Rijndrogelading 1980 Rijndrogelading 1990 Rijndrogelading 2001 Rijntankvaart 1980 Rijntankvaart 1990 Rijntankvaart tot 249 t t t t t t 3000 t en meer Klassen 1600 Ontwikkeling van de gemiddelde tonnage van de schepen met eigen voorstuwing tonnage Drogelading binnenvloot Tankschepen binnenvloot Drogelading Rijnvloot Tankschepen Rijnvloot jaar

21 19 Nieuwe schepen tonnage droge lading tonnage tankvaart Ton (5m) 1989 (7m) Jaaren Nieuwe duwboten vermogen duwvaart KW (5m) 1989 (7m) Jaaren

22 20 Anteil der einzelnen Flaggen in Tonnen an der Rheingüterflotte 1990 an der Rheingüterflotte % 2 % 4 % 17 % 0 % 0 % 1 % 24 % 26 % 54 % Schweitz Frankreich Deutschland Niederlande Belgien Luxemburg 58 % an der Rheintankflotte 1990 an der Rheintankflotte % 9 % 1 % 15 % 3 % 6 % 1 % 29 % 34 % 43 % 46 %

23 Verdeling naar scheepstype en goederensoort bij de Nederlands-Duitse grens (en 1000 t) Tankschepen en Tankduwbakken Duwbakken Motovrachtschepen Vergelijking tussen de ontwikkeling van de vervoersprestatie en de omvang van de Rijnvloot index Rijnvloot (voortschrijdend gem.) index vervoersprestatie (voortschrijdend gem.) index Rijnvloot (tonnage) index vervoersprestatie jaar

24 Waterstand bij Maxau in Aantal dagen KWZ Hoogwatermerkteken 1 Hoogwatermerkteken Waterstand bij Kaub in 2001 Aantal dagen KWZ Hoogwatermerkteken 1 Hoogwatermerkteken

25 23 HOOFDSTUK 3: Globaal overzicht van de economische situatie Tegen de achtergrond van de inmiddels door vele indicatoren bevestigde economisch zwakke conjunctuur, die naar verwachting van velen niet op korte termijn in een opwaartse beweging zal worden omgebogen, kan 2001 voor de binnenvaart overwegend als een bevredigend jaar worden bestempeld. Het volume maar vooral de vervoersprestatie weerspiegelden de neerwaartse trend slechts ten dele en konden zich min of meer op het niveau van het voorgaande jaar een recordjaar - handhaven, ofschoon daarbij meteen opgemerkt moet worden, dat zéér verschillende ontwikkelingen konden worden waargenomen in de onderscheiden marktsegmenten. Zo was de situatie in het segment van de minerale olie bevredigend, terwijl die van de chemie zéér te wensen overliet. Ook in de droge lading stonden de staalindustrie en de dalende aanvoer van ertsen tegenover een toegenomen vervoersvraag in het segment van de kolen. In een bedrijfstak, die in een zekere mate is gesegmenteerd op basis van specialisaties, heeft een en ander natuurlijk zijn weerslag op de bedrijfsresultaten van de betreffende ondernemingen, die daarmee sterk uiteen kunnen lopen. Voor de gehele sector geldt daarentegen dat de brandstofkosten onverminderd zwaar in de exploitatiekosten hebben meegewogen. In dat verband wordt opgemerkt, dat de brandstofclausules in de vervoerscontracten in de praktijk de effecten van de scherpe fluctuaties op de oliemarkt niet geheel compenseren. De waterstand toonde zich grillig en kwam in de Middenen de Boven-Rijn regelmatig dicht bij de onder- en bovengrenzen. In het voorjaar moest de scheepvaart enkele keren wegens hoogwater voor korte perioden gestremd worden. Bijzondere aandacht verdient het containervervoer. Het betreft een marktsegment dat de potentie heeft uit te groeien tot de kern van het vervoer over water. Sinds in de Rijnvaart en later ook op de Noord-Zuid markt tussen Rotterdam en Antwerpen dit vervoer op basis van geregelde diensten tot ontwikkeling is gebracht, kon de groei bijna steeds in twee-cijferige percentages worden uitgedrukt. Ook in termen van het vervoerde gewicht kon het afgelopen decennium een gemiddelde jaarlijkse groei van 14% worden vastgesteld. Parallel groeide ook het marktaandeel van de binnenvaart ten opzichte van de overige vervoerswijzen, althans uitgaande van het maritiem-georiënteerde vervoer vanuit de zeehavens Rotterdam en Antwerpen. Die ontwikkeling gaf in 2001 een hapering te zien. Niet een vertraagde groei van het wereld-containervervoer, maar de scherpe concurrentie in de Antwerpen-Hamburg range, waarbij tussen de betrokken havens grote verschillen in de gerealiseerde overslag optraden, leidde tot een opmerkelijke stagnatie in het containervervoer over de Rijn. Nadat Antwerpen in 2000 de positie ten opzichte van Rotterdam kon versterken, stagneerde de overslag in beide havens in 2001 per saldo (Rotterdam - 2,8%; Antwerpen + 3,4%), waarmee de totale groei in deze range in Bremen (+ 6%), maar vooral in Hamburg werd gerealiseerd (+ 10%). Euro Ontwikkeling van de gasolieprijs (100 l) maand Deze ontwikkeling laat zien, in welke mate het vervoer over water afhankelijk is van externe factoren, in casu de concurrentieposities van de voor hun achterlandverbindingen op het vervoer over water aangewezen zeehavens. Dit alles neemt niet weg, dat het containervervoer op de Rijn in aantal TEU is afgenomen. Kennelijk ondervindt de binnenvaart zelf, binnen het vervoer over land, de concurrentie van met name het spoor, dat in de context van de geleidelijke liberalisering van die markt nieuwe kansen heeft om op basis van betrouwbare en goedkope diensten zich een plaats in dit vervoer te veroveren.

26 24

27 BIJLAGEN

28 2

29 3 BIJLAGE 1: GOEEEEDERENVERVOER A Begripsbepalingen, methodes en goederennomenclatuur BEGRIPSBEPALINGEN 1) Het totale Rijnverkeer omvat het goederenvervoer dat geheel of gedeeltelijk plaats heeft gevonden tussen Rheinfelden en de zee; dat wil zeggen het verkeer tussen twee Rijnhavens, tussen Rijnhavens en niet-rijnhavens evenals tussen twee niet-rijnhavens via de Rijn. Sinds 1946 bevat het jaarverslag gegevens over het totale Rijnverkeer. 2) Het traditionele Rijnverkeer betreft uitsluitend het vervoer van goederen, dat geheel of gedeeltelijk plaats heeft gevonden op de Rijn tussen Rheinfelden en de Nederlands-Duitse grens (Emmerich-Lobith), het Nederlands-Duitse grensverkeer daarbij inbegrepen. In tegenstelling tot het totale Rijnverkeer omvat het traditionele Rijnverkeer noch het verkeer tussen Nederlandse binnenlandse havens, noch dat tussen deze havens en de Belgische of Noord-Franse havens, noch het Rijn-zeeverkeer dat in ten opzichte van Emmerich stroomafwaarts liggende havens begint of eindigt. Dit verkeer blijft deel uitmaken van een aparte registratie, teneinde het te kunnen vergelijken met de cijfers van de periode vóór De statistieken van het goederenvervoer hebben geen betrekking op : a) de door de vrachtschepen vervoerde goederen in het kader het vletten binnen de havens - met uitzondering van het vletwerk in de havens van Duisburg, Düsseldorf, Keulen en Frankfurt, b) het vervoer met vaartuigen voor de visserij, voor baggerwerken of voor waterbouwwerkzaamheden. De laatstgenoemde worden wèl geregistreerd als de vervoerde goederen beschouwd worden als «handelswaar», c) de goederen voor het bevoorraden van de schepen evenals d) de per pont vervoerde goederen. METHODE De telling van het traditionele Rijnverkeer op het Duitse deel van de Rijn is gebaseerd op de meldingen ten aanzien van de goederenoverslag in de Duitse havens. Alle door de Duitse instanties opgestelde statistieken met betrekking tot de Rijnvaart zijn afgeleid van deze van de havens afkomstige gegevens. De gegevens over het Franse en Frans-Zwitserse Rijnverkeer zijn uit de Franse statistieken afgeleid. Uit de Nederlandse statistieken zijn de gegevens over het vervoer van goederen die uitsluitend plaatsvinden op de Rijn beneden de Nederlands-Duitse grens en over het vervoer tussen de Nederlandse Rijnhavens, de Belgische havens en die van Noord-Frankrijk (het Rijn-zeeverkeer daarbij inbegrepen) afgeleid. Deze statistieken zijn overwegend gebaseerd op bij de kunstwerken en bij de grensovergang verkregen gegevens. GOEDERENNOMENCLATUUR Aanvankelijk werden, sedert 1909, de statistieken van de vervoerde volumes naar goederencategorie verstrekt op basis van het Duitse goederenregister voor de statistieken van de binnenscheepvaart. Vervolgens werd dit goederenregister meerdere malen aan de nieuwe structuur van het goederenvervoer aangepast. Vanaf januari 1935 werden de verschillende categorieën aangeduid op basis van het nieuwe goederenregister, uitgegeven door het voormalige «Statistische Reichsamt für die Verkehrsstatistiken». Dit goederenregister, dat sinds 1935 vrijwel ongewijzigd voor de vervoersstatistieken werd gebruikt, werd in 1962 vervangen door het nieuwe uniforme Europese goederenregister voor vervoersstatistieken (NST = Nomenclature des marchandises pour les Statistiques de Transport). Het goederenregister is opgesteld door de Economische Commissie van de Verenigde Naties voor Europa, de CCR, het Bureau voor de Statistiek van de Europese Gemeenschappen en de Union Internationale des Chemins de Fer, Union Internationale des transports routiers et l Union Internationale de la Navigation fluviale. Het werd aan de goederenclassificatie voor de vervoersstatistieken in Europa (CSTE = Classification des marchandises pour les Statistiques de Transport en Europe) en aan de beknopte op basis van de CSTE opgestelde goederenlijst van de Economische Commissie van de Verenigde Naties voor Europa aangepast. De goederennomenclatuur is onderverdeeld in hoofdstukken (1 cijfer) groepen (2 cijfers) posities (3 cijfers). In overeenstemming met deze goederennomenclatuur beschrijft Tabel 4 de goederen die de Nederlands-Duitse grens zijn gepasseerd.