Tekort op het Buigbudget

Transcriptie

1 BIJLAGE 7.2 DB Tekort op het Buigbudget Analyse van (mogelijke) oorzaken Maatregelen gericht op tekortreductie Ter attentie van Gemeenten Lochem en Zutphen Auteur Het Plein Documentnaam _Tekort_op_het_Buidbudget_Het Plein_PDF Datum 12 oktober 2015 Betreft Analyse en aanpak tekort op het Buigbudget van de gemeenten Lochem en Zutphen

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Participatiewet Vangnetregeling Doel van deze nota Leeswijzer Buigbudget en verdeelmodel Macrobudget Nieuwe verdeelmodel Ontwikkelingen op het terrein van beleid en uitvoering Prognose Oorzaken voor het tekort Ontwikkelingen in het budget Vraagzijde van de arbeidsmarkt Aanbodzijde van de arbeidsmarkt Ontwikkelingen in het bijstandsbestand Ontwikkelingen in uitvoering en bedrijfsvoering Maatregelen Kaderstelling Maatregelen op het terrein van instroombeperking Maatregelen op het terrein van uitstroombevordering Maatregelen op het terrein van handhaving Financiële onderbouwing Opbrengsten maatregelen Financiering van de maatregelen

3 1 Inleiding 1.1 Participatiewet De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de Participatiewet. Deze wet is er op gericht om zoveel mogelijk personen richting de arbeidsmarkt te begeleiden. Indien mensen niet in staat zijn om zelfstandig of met enige ondersteuning te voorzien in een eigen inkomen, dan kunnen gemeenten vanuit de Participatiewet een bijstandsuitkering aan deze persoon verstrekken. De gemeenten Zutphen en Lochem hebben de uitvoering van de Participatiewet ondergebracht bij de gemeenschappelijke regeling Het Plein (verder: Het Plein). Ten behoeve van het verstrekken van bijstandsuitkeringen ontvangen gemeenten van het Rijk een budget (op grond van de Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorzieningen gemeenten (verder: Buigbudget). Gemeenten die een tekort hebben op het Buigbudget moeten hiervoor in beginsel hun eigen middelen aanspreken. Op deze wijze tracht het Rijk de gemeenten te prikkelen tot het realiseren van zo laag mogelijke uitkeringskosten. Naast het Buigbudget ontvangen gemeenten via de integratie-uitkering sociaal domein binnen het Gemeentefonds middelen voor het begeleiden van bijstandsgerechtigden naar de arbeidsmarkt (fictieve component re-integratie). Met inzet van die middelen kunnen gemeenten invloed uitoefenen op het aantal bijstandsgerechtigden. Gemeenten mogen daarnaast het Buigbudget benutten voor het verstrekken van loonkostensubsidies. Het Plein verwacht dat de gemeenten Lochem en Zutphen in 2015 geconfronteerd zullen worden met een tekort op het Buigbudget. 1.2 Vangnetregeling 2015 Hoewel het Rijk er van uitgaat dat het toegekende Buigbudget voor gemeenten toereikend is, wordt er (net als onder de Wet werk en bijstand)) ook onder de Participatiewet een vangnet ingericht. Dit houdt in dat gemeenten die niet uitkomen met het aan hen toegekende Buigbudget, onder voorwaarden aanspraak kunnen maken op een compensatie van een deel van het tekort. Er is nog geen definitieve vangnetregeling ingericht onder de Participatiewet. Omdat dit nog ontbreekt heeft de staatssecretaris op 22 december 2014 aan de Tweede Kamer gemeld dat er een tijdelijke regeling voor 2015 en 2016 wordt ingesteld. De periode zal gebruikt worden voor de ontwikkeling van een definitieve vangnetregeling voor 2017 en verder 1. 1 Kamerbrief staatsecretaris Kleinsma van 22 december 2014: Vangnet 2015 en verdere verbetering verdeelmodel Participatiewet, Den Haag. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 3 van 45

4 Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering via de tijdelijke vangnetregeling dient het tekort van een gemeente over 2015 tenminste 5% van het toegekende Buigbudget te bedragen. Over het tekort boven de 5% kan een compensatie worden aangevraagd bij de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet (verder kortweg Toetsingscommissie). Hierbij geldt dat gemeenten voor een tekort tussen de 5% en 10% op het toegekende Buigbudget voor de helft gecompenseerd kunnen worden. Het tekort dat meer dan 10% van het toegekende Buigbudget bedraagt wordt bij toekenning volledig gecompenseerd. Om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering in het kader van de vangnetregeling 2015 gelden een aantal voorwaarden: 1. De aanvraag van het college dient uiterlijk 15 augustus 2016 ingediend te zijn bij de Toetsingscommissie. 2. Bij het verzoek dienen de volgende documenten toegevoegd te zijn: a. een globale analyse van de (mogelijke) oorzaken en de omvang van het tekort, aangevuld met een prognose voor de komende jaren; b. een document waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over de analyse en maatregelen die worden genomen en/of overwogen om tot een reductie van het tekort te komen; c. een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad over de analyse en de voorstellen van het college blijken; en d. een overzicht van wat de gemeente feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en de effecten van de genomen maatregelen. Hoewel gemeenten dus pas in augustus 2016 een aanvraag hoeven in te dienen, dient deze al in 2015 voorbereid te worden. Het is verreist dat in 2015 de analyse en de maatregelen gericht op terugdringing van het tekort zijn opgesteld en afgestemd met de gemeenteraad. 1.3 Doel van deze nota In deze nota is een analyse van (mogelijke) oorzaken van het verwachte tekort voor de gemeenten Lochem en Zutphen opgenomen. Tevens wordt in deze nota een pakket met extra maatregelen voorgesteld om het tekort terug te dringen. Deze nota wordt door de colleges van de gemeenten Zutphen en Lochem voorgelegd aan de beide gemeenteraden, zodat die in de gelegenheid zijn om hun zienswijze in te brengen. De extra maatregelen zullen vervolgens een plek krijgen in het jaarplan van Het Plein. De resultaten van de extra maatregelen zullen via de bestuursrapportages en het jaarverslag verantwoord worden. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 4 van 45

5 De gemeenten Lochem en Zutphen treffen met deze nota dus tevens voorbereidingen, gericht op het kunnen aanvragen van de vangnetregeling. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 5 van 45

6 1.4 Leeswijzer In de volgende hoofdstukken zijn achtereenvolgens opgenomen: Werking van het Buigbudget en verdeelmodel (hoofdstuk 2); Prognoses inkomsten en uitgaven Buigbudget (hoofdstuk 3); Analyse van mogelijke oorzaken voor het tekort (hoofdstuk 4); Maatregelen om het tekort op het Buigbudget te beperken (hoofdstuk 5); Financiële onderbouwing (hoofdstuk 6). Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 6 van 45

7 2 Buigbudget en verdeelmodel Voor de uitvoering van de Participatiewet ontvangen gemeenten twee budgetten van het Rijk. Het gaat hier om het zogenaamde Buigbudget dat bestemd is voor het verstrekken van uitkeringen en loonkostensubsidies en het participatiebudget om de re-integratie en participatie van bijstandsgerechtigden en Wsw-ers te bevorderen. Voor het Buigbudget wordt jaarlijks door het Rijk een macrobudget vastgesteld. Dit budget wordt onder de gemeenten verdeeld via een verdeelmodel. De invoering van de Participatiewet is gepaard gegaan met de invoering van een nieuw verdeelmodel. In dit hoofdstuk wordt een korte beschrijving van het nieuwe verdeelmodel gegeven. Omdat het verdeelmodel bedoeld is om het macrobudget over de gemeenten te verdelen, zal eerst worden ingegaan op de totstandkoming van het macrobudget. Aan het eind van dit hoofdstuk wordt daarnaast ingegaan op de recente inzichten over de effectieve bestandsdelen van re-integratie 2.1 Macrobudget Voor de verstrekking van bijstandsuitkeringen wordt jaarlijks een macrobudget Buig vastgesteld op landelijk niveau. Vanaf 2015 dienen uit het macrobudget naast uitkeringen ook loonkostensubsidies gefinancierd te worden. Uitgangspunt bij het vaststellen van het macrobudget is dat dit budget kostendekkend dient te zijn op landelijk niveau. Voorlopig budget Het voorlopige budget wordt vastgesteld in september van het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar (t-1). Voor de vaststelling van het macrobudget gelden een aantal criteria, te weten: 1. Het gerealiseerde volume in het voorgaande jaar Jaarlijks wordt aan de hand van de gegevens die gemeenten zelf bij het CBS aanleveren de realisatie van het aantal bijstandsuitkeringen in beeld gebracht. Omdat in september de realisatie over het gehele jaar nog niet bekend is, wordt dit voor de laatste maanden op basis van een raming geschat. Het gerealiseerde bijstandsvolume is de basis voor het macrobudget. 2. Een inschatting van de effecten van de conjunctuur en het rijksbeleid Jaarlijks wordt in de Macro Economische Verkenning (MEV) een inschatting gemaakt van de conjunctuurontwikkeling. Deze ontwikkeling wordt vertaald via een rekenregel van het CPB naar een ontwikkeling van het bijstandsvolume in het begrotingsjaar. De rekenregel bepaalt hoe de ontwikkeling van de werkloze beroepsbevolking doorwerkt in de ontwikkeling van de bijstand. Daarnaast worden in de rekenregel de effecten van rijksbeleid in het begrotingsjaar meegenomen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de effecten van veranderingen in Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 7 van 45

8 wetgeving of aanscherping van wetgeving. Voor 2015 kan hierbij gedacht worden aan de invoering van de Participatiewet, de invoering van de maatregelen Wwb en de doorwerking van het verhogen van de pensioenleeftijd. De effecten van de conjunctuur en rijksbeleid worden uitgedrukt in de ontwikkeling van het aantal bijstandsuitkeringen. Deze worden opgeteld of afgetrokken van de in de eerste stap bepaalde realisatie van het aantal uitkeringen in het vorige jaar. 3. Een indexering van de gemiddelde prijs Op basis van de uitgaven van gemeenten wordt de gemiddelde prijs voor een uitkering bepaald in het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar. Ook hier betreft het in eerste instantie een raming omdat de gegevens nog niet beschikbaar zijn. Verder worden de effecten van het rijksbeleid verwerkt in de gemiddelde prijs, zoals in 2015 de invoering van de kostendelersnorm en de verandering van de kindregelingen. Tot slot vindt er een indexatie op basis van de loon, prijs en ongevoeligheid (lpo) 2 plaats. Het in de eerste twee stappen bepaalde aantal uitkeringen wordt vervolgens vermenigvuldigd met de gemiddelde prijs van een uitkering. Om inzicht te geven in de werking van deze drie criteria wordt hieronder een voorbeeld gegeven van het macrobudget in De loon, prijs en ongevoeligheidscorrectie staat gelijk aan de inflatiecorrectie en de indexatie van de normbedragen voor de uitkering Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 8 van 45

9 Raming macrobudget 2015 Volume Onderdeel Raming Realisatie Effecten Rijksbeleid Effect van de conjunctuur Totaal geraamd gemiddeld volume De realisatie is gebaseerd op de cijfers van de gemeenten tot en met september. Als gevolg van de invoering van de Wet maatregelen Wwb, de Participatiewet wordt een toename van circa uitkeringen verwacht. Beschermde maatregelen van pensioenen leiden in relatie tot de vermogenstoets tot een toename van circa uitkeringen. De korting op het re-integratiebudget leidt tot een toename van circa uitkeringen. Daarnaast werken eerder genomen beleidswijzigingen in 2015 nog door zoals bijvoorbeeld het verhogen van de pensioenleeftijd. De daling van de werkloosheid leidt volgens de rekenregel van het CPB tot een daling van circa uitkeringen. Prijs De gemiddelde prijs voor 2014 is voorlopig geraamd op De effecten van het rijksbeleid op de gemiddelde prijs per uitkering worden ingeschat op -990 per uitkering (dit wordt veroorzaakt door onder meer de kostendelersnorm). Daarmee komt de geraamde prijs per uitkering op Totale macrobudget Door het geraamde aantal uitkeringen te vermenigvuldigen met de geraamde gemiddelde prijs ontstaat een macrobudget van miljoen voor bijstandsuitkeringen. Nader voorlopig budget en definitief budget Zoals hierboven al is aangegeven zijn op het moment van vaststelling van het voorlopige macrobudget nog niet alle benodigde gegevens beschikbaar. Er wordt daarom ook gewerkt met een nader voorlopig budget en een definitief budget. Omdat gemeenten vanwege de begrotingscyclus eerder inzicht nodig hebben in de budgetontwikkeling, wordt in het voorjaar van het budgetjaar een nader voorlopig budget bekend gemaakt. In september van het begrotingsjaar wordt het definitieve budget vastgesteld. Om inzicht te geven in de werking van deze systematiek van drie budgetmomenten staat in de tekstbox hieronder als voorbeeld 2014 uitgewerkt. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 9 van 45

10 Voorbeeld voorlopig, nader voorlopige en definitief budget. In september 2013 werd op basis van de hiervoor beschreven systematiek het voorlopig macrobudget 2014 voor de bijstand vastgesteld op miljoen. In juli 2014 werd het nader voorlopige budget 2014 bekend gemaakt. Dit budget lag met miljoen ruim 9% lager dan het voorlopig budget. Hiervoor zijn verschillende oorzaken: Het daadwerkelijk gerealiseerde aantal uitkeringen over 2013 lager lag dan de raming. De gemiddelde prijs voor een uitkering lag in 2013 lager dan verwacht. De werkloosheidsraming van het CPB is neerwaarts bijgesteld. De wet maatregelen WWB is uitgesteld (opwaartse bijstelling). In september 2014 werd het definitieve macrobudget 2014 bekend gemaakt. Dit lag met ruim 1% hoger dan het nader voorlopige budget. Ook hier waren verschillende oorzaken voor: De definitieve cijfers over de gemiddelde prijs lag iets hoger dan ingeschat in juni. De raming van de werkloosheid is door het CPB in augustus opwaarts bijgesteld ten opzichte van de juni raming. Het bovenstaande laat zien dat het macrobudget voor de bijstandsuitkeringen in 2014 gedurende het jaar sterk schommelt. 2.2 Nieuwe verdeelmodel Vanaf 2015 wordt het Buigbudget via een nieuwe systematiek verdeeld die ontwikkeld is door het SCP. Hierbij geldt dat er drie verdeelregimes zijn, afhankelijk van de omvang van een gemeente: Historisch Voor gemeenten met minder dan inwoners wordt een deel van het macrobudget gereserveerd dat overeenkomt met het aandeel dat zij in eerdere jaren ontvingen. Op basis van de uitgaven twee jaar eerder wordt het aandeel in het nieuwe macrobudget bepaald. Doordat na de uitgaven van twee jaar eerder gekeken wordt, kunnen er tekorten ontstaan wanneer het bijstandsbestand sneller gestegen is dan landelijk of wanneer het bijstandsbestand minder snel daalt dan landelijk. Objectief Gemeenten met meer dan inwoners ontvangen het Buigbudget via een objectief verdeelmodel. Het objectieve model houdt in dat er wordt gekeken naar de aanwezigheid van bepaalde huishoudens in een gemeente en in de wijken binnen een gemeente. Deze huishoudens hebben een bepaalde kans op bijstand. Hieronder een aantal voorbeelden: Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 10 van 45

11 Een alleenstaande moeder van 42 jaar in een huurwoning heeft 16% kans om op een bijstandsuitkering te zijn aangewezen. Een samenwonend stel van 40 en 45 jaar met twee kinderen in een koopwoning heeft 0,2% kans om op een bijstandsuitkering aangewezen te zijn. Een niet-westers gezin van rond de 30 jaar met één kind in een huurwoning heeft 5% kans om aangewezen te zijn op bijstand. Er zijn in Nederland regionale verschillen tussen gemeenten die niet eenduidig te verklaren zijn. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om verschillen op de arbeidsmarkt, in cultuur of ligging. Het SCP corrigeert de kansen op bijstand van de huishoudenstypes voor deze verschillen per regio. Het SCP bepaalt vervolgens, op basis van cijfers van het CBS en eigen data, hoeveel huishoudens van bepaalde types in een wijk en de gemeente aanwezig zijn. Door de aanwezigheid van de huishoudens met de kans op bijstand te vermenigvuldigen kan een inschatting worden gemaakt van het aantal huishoudens met bijstand in een gemeente. Dit aantal wordt vervolgens vermenigvuldigd met de geldende bijstandsnorm voor het huishouden (bijvoorbeeld alleenstaand of samenwonend). Door deze bedragen op te tellen ontstaat een objectieve inschatting van de bijstandslasten in een gemeente. Ook hier geldt dat objectieve bijstandslasten voor alle gemeenten worden opgeteld en het aandeel van elke gemeente in dit budget wordt bepaald. De gemeente Zutphen ontvangt haar budget via het objectieve verdeelmodel Deels historisch, deel objectief Gemeenten met een inwoneraantal tussen de en inwoners worden voor het gedeelte boven de inwoner objectief verdeeld en tot inwoners historisch. De gemeente Lochem valt onder dit regime. Het budget dat zij ontvangt wordt voor 73% objectief verdeeld en voor 27% historisch. Overgangsregime Omdat de invoering van een nieuw verdeelmodel gepaard kan gaan met herverdelingseffecten (verschillen in budgetten op gemeenteniveau ) is er voor gekozen om een overgangsregime in te voeren. Dit regime houdt in dat er de eerste drie jaar rekening wordt gehouden met de historische uitgaven van gemeenten. In 2015 en 2016 wordt 50% van het budget verdeeld op basis van het verdeelmodel en 50% op basis van de historische uitgaven. Voor 2017 geldt de verhouding Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 11 van 45

12 75%-25%. In 2016 vindt een evaluatie plaats op basis waarvan besloten wordt of het overgangsregime verlengd dient te worden. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 12 van 45

13 2.3 Ontwikkelingen op het terrein van beleid en uitvoering De afgelopen jaren zijn er veel onderzoeken gedaan naar de effecten van beleid en uitvoering op de ontwikkeling van het bijstandsbestand en de effectiviteit van re-integratie. In deze paragraaf wordt een beeld geschetst van de relevante uitkomsten op dit terrein. Er is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar wat werkt met betrekking tot re-integratie. Vanuit het rijk en gemeenten neemt de aandacht voor de vraag: wat werkt en waarom?, steeds verder toe. Zo bundelt Divosa voorbeelden van werkende instrumenten en bestandsdelen van instrumenten op de website Het Rijk, de VNG en Divosa starten daarnaast dit najaar met een kennisprogramma gericht op de gemeentelijke praktijk rond werk, inkomen en participatie. Eind dit jaar zal geld beschikbaar komen voor wetenschappelijk onderzoek bij gemeenten. De centrale vraag die we stellen is: welk onderzoek is nodig om de effectiviteit van de gemeentelijke praktijk rond werk, inkomen en participatie te verhogen? Hoewel meer onderzoek van belang is, zijn wel een aantal zaken rondom de effectiviteit van reintegratie bekend 3. Bemiddeling werkt op korte termijn, trajecten pas op langere termijn. Het blijkt dat het inzetten van een re-integratietraject of activiteit op de korte termijn een negatief effect heeft. Dit wordt veroorzaakt doordat de tijd en aandacht die een persoon heeft voor solliciteren en het zoeken naar werk afneemt omdat de focus op het volgen van het traject komt te liggen. Een zogenaamd lock-in effect. Zeker bij personen die nog kort werkloos zijn gaat hiermee kostbare tijd verloren. Zij hebben vaak nog recente werkervaring of staan nog dicht bij de arbeidsmarkt. Door de aandacht voor een traject wordt dit niet benut, bemiddeling is hier effectiever. Op langere termijn is er wel een aantoonbaar effect van re -integratie op de vindkans van een baan. Voor personen die al langer een uitkering ontvangen, blijkt het volgen van een traject wel een direct en blijvend effect te hebben. Verschillen in effectiviteit van instrumenten Wanneer verschillende instrumenten naast elkaar gezet worden dan blijkt dat arbeidsbemiddeling voor bijstandsgerechtigden het meest effectief is. Scholing blijkt over het algemeen minder effectief, waarbij het gaat om de inzet van kosten ten opzichte van de besparing. De maatschappelijke winst is niet meegenomen. Maar ook hier zijn verschillen zichtbaar. Zo blijkt dat wanneer personen geen recent arbeidsverleden hebben is arbeidsbemiddeling minder effectief. Deze groep heeft meer baat bij scholing. Over het algemeen geldt dat trajecten effectiever zijn voor relatief kansarmen: vrouwen, laagopgeleiden en bijstandsgerechtigden zonder recent 3 Zie onder meer: SEO (2014) Lange termijn effecten van re-integratie, Amsterdam, TNO (2015) QuickScan effectiviteit gemeentelijke uitvoeringspraktijk, Leiden en Edzes, A en J. Van Dijk (2014) Lokale onmacht rond de Participatiewet, Groningen Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 13 van 45

14 arbeidsverleden. Arbeidsbemiddeling is met name geschikt voor personen met een recent arbeidsverleden of schoolverlaters met een diploma. Effect scholing zeer beperkt, wel effectief bij baangarantie Het aanbieden van scholing blijkt slechts een zeer beperkt positief effect te hebben op de uitstroomkansen voor bijstandsgerechtigden. Op korte termijn zijn er geen effecten en op langere termijn zijn ze heel beperkt. Uitzondering hierop zijn leerwerkplekken bij reguliere werkgevers, deze combinatie blijkt een positief effect te hebben. Daarnaast werkt scholing met een baangarantie uiteraard ook. Ondersteuning en stimuleren van zoekgedrag heeft positief effect Bijstandsgerechtigden hebben vaak moeite bij zowel het vinden van mogelijke baanopeningen als bij de presentatie van zichzelf in het zoekgedrag. Het blijkt dat het beiden van ondersteuning bij het zoekgedrag de kansen op het vinden van werk vergroot. Het betreft hier dan wel alleen de ondersteuning in vaardigheden, zoals solliciteren en presenteren. Het ondersteunen in motivering of ondersteunen bij vergroten van het persoonlijke netwerk blijkt geen blijvend effect te hebben. Gemeenten hebben (vrijwel) geen invloed op de werkgelegenheid Hoewel de baankansen van bijstandsgerechtigden vergroot kunnen worden door bepaalde re-integratieactiviteiten, blijven de bijstandsgerechtigden afhankelijk van de beschikbaarheid van banen voor uitstroom naar de arbeidsmarkt. Gemeenten hebben geen invloed op de ontwikkeling van de werkgelegenheid, dit is grotendeels afhankelijk van de economie en grotendeels ook van de stedelijkheid. Grotere gemeenten hebben vaak een grotere werkgelegenheid. Op dit moment is de economische omstandigheid dusdanig dat er vrijwel geen baanopeningen zijn voor bijstandsgerechtigden. Er ontstaat daarmee een concurrentie aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 14 van 45

15 3 Prognose Voor de prognose van de ontwikkeling van het Buigbudget voor de gemeenten Zutphen en Lochem wordt aangesloten op de voorlopige budgetten voor 2016, zoals gepubliceerd op 1 oktober 2015, en de ontwikkeling van het macrobudget zoals opgenomen in de begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Op basis van deze uitgangspunten gaat het Buigbudget zich naar verwachting als volgt ontwikkelen in de periode : Gemeente Zutphen Lochem Het Plein Tabel: ontwikkeling Buigbudget per gemeente (in euro s) Naast een stijging van het Buigbudget wordt verwacht dat ook het aantal uitkeringen in beide gemeenten stijgt. Op basis van de ontwikkeling in de eerste 8 maanden van 2015 verwachten wij dat het gemiddeld aantal uitkeringen in 2015 ongeveer 6% hoger zal uitkomen dan het gemiddeld aantal uitkeringen in Voor de periode wordt door het Centraal Planbureau (CPB) verwacht dat het aantal uitkeringen landelijk zal doorstijgen. Deze stijging bedraagt volgens het CPB op landelijk niveau in ,5% en in % In de gemeenten Zutphen en Lochem is de stijging van het aantal bijstandsgerechtigden de afgelopen jaren gemiddeld een keer zo sterk geweest dan landelijk. Op basis hiervan gaan we er van uit dat dit bij ongewijzigd beleid ook in 2016 en 2017 het geval zal zijn. Dit komt neer op een verwachte groei van het aantal uitkeringen met 5% in 2016 en 2% in Bij ongewijzigd beleid ontwikkelt het aantal uitkeringen zich als volgt: Gemeente Zutphen Lochem Totaal Tabel: ontwikkeling gemiddeld aantal uitkeringen per gemeente Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 15 van 45

16 De groei van het aantal uitkeringen heeft ook effect op de uitkeringskosten die ten laste komen van het Buigbudget. Hiertoe zijn de gemiddelde uitkeringskosten in 2015 vermenigvuldigd met het gemiddeld aantal uitkeringen in 2016 en Het Plein verwacht op basis hiervan de volgende ontwikkeling in de uitkeringskosten: Gemeente Zutphen Lochem Totaal Tabel: ontwikkeling uitkeringskosten per gemeente (in euro s) Als we de prognose voor het Buigbudget afzetten ten opzichte van de prognose voor de uitkeringskosten dan laat dit zien dat er ook in de komende jaren voor beide gemeenten een tekort blijft bestaan: Gemeente Zutphen (-24%) (-16%) (-16%) Lochem (-20%) (-16%) (-16%) Het Plein (-23%) (-16%) (-16%) Tabel: ontwikkeling tekort bij ongewijzigd beleid per gemeente (in euro s en in procenten) Vanwege de omvang van het tekort in 2015 doen de gemeenten Zutphen en Lochem een beroep op de vangnetregeling. Bij toekenning betekent dit een aanvullende uitkering over het jaar Deze heeft een beoogde omvang van voor de gemeente Lochem en voor de gemeente Zutphen. Wij adviseren om op voorhand niet uit te gaan van toekenning van een aanvullende uitkering over het jaar 2015, omdat het hier een aanvraag in het kader van een nieuwe vangetregeling betreft en nog niet optimaal kan worden ingeschat of toekenning zal plaatsvinden. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 16 van 45

17 4 Oorzaken voor het tekort Oorzaken voor een tekort op het Buigbudget kunnen liggen in vele factoren. Het is onmogelijk om exact te bepalen wat in welke mate invloed heeft gehad. Er is eerder sprake van een heel samenspel van factoren dat inwerkt op de uiteindelijke uitkomsten. Een deel daarvan kunnen we in beeld brengen en clusteren. In dit hoofdstuk gaan we in op 4 clusters van mogelijke oorzaken voor het tekort: de ontwikkeling van het budget van de gemeenten; de ontwikkelingen aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt de ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt de ontwikkeling van het bijstandsbestand; de ontwikkelingen in de bedrijfsvoering. 4.1 Ontwikkelingen in het budget De gemeenten Lochem en Zutphen hebben het toegekende Buigbudget de afgelopen jaren zien ontwikkelen langs de landelijke trend. Voor de gemeente Zutphen geldt dat het budget gemiddeld wat sterker gestegen is dan landelijk. Vanaf 2015 daalt het budget echter sterker dan landelijk. Waar in 2015 het landelijke budget met 3,9% daalt, daalt het in de gemeente Zutphen met 5,6%. De gemeente Lochem laat een tegengesteld beeld zien; waar het budget gemiddeld wat minder sterk is gestegen dan landelijk, stijgt het in 2015 door, waar landelijk een daling zichtbaar is Macrobudget Lochem Zutphen Figuur: Ontwikkeling Buigbudget , bron: ministerie SZW. De gemeenten laten de afgelopen jaren een verschillend beeld zien qua realisatie op het Buigbudget. Dit is in de volgende figuur weergegeven. Een deel van het tekort in de jaren 2010 en 2011 wordt veroorzaakt door het bestuursakkoord dat in de periode tussen Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 17 van 45

18 gemeenten en Rijk is gesloten. In dit akkoord was vastgelegd dat de beschikbare budgetten voor het verstrekken van uitkeringen bevroren zouden worden. Door de crisis die later optrad, steeg het bijstandsbestand echter snel terwijl de beschikbare budgetten gelijk bleven. Voor veel gemeenten betekende dit een tekort op het Buigbudget. In de jaren 2012 en 2013 schommelde het saldo rond het landelijk gemiddelde waarbij Lochem nog steeds kleine tekorten laat zien. In 2014 is ontstaan ineens weer sterke tekorten in beide gemeenten terwijl landelijk het budget vrijwel dekkend was. 5% % -5% -10% -15% -20% -25% -30% Nederland Lochem Zutphen Figuur: Ontwikkeling saldo Buigbudget, bron: Het Plein Dat de gemeenten te maken hebben gehad met tekorten op het Buigbudget kan ook veroorzaakt worden doordat zij structureel minder budget krijgen van het Rijk. Gemiddeld ontvangen de gemeenten Lochem en Zutphen via het verdeelmodel variërend van tot bijna minder per bijstandsgerechtigde dan landelijk het geval is. Deze verschillen worden veroorzaakt door de wijze waarop het budget verdeeld wordt. Nederland Lochem Zutphen Tabel: Ontvangen Buigbudget per bijstandsgerechtigde, bron, CBS, Het Plein en ministerie SZW 4.2 Vraagzijde van de arbeidsmarkt De gemeenten Lochem en Zutphen maken deel uit van het COROP-gebied Achterhoek en de arbeidsmarktregio Stedendriehoek. Deze regio s verschillen in het aanbod van arbeid. Waar in Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 18 van 45

19 de Achterhoek tussen 2011 en 2014 de werkgelegenheid is afgenomen met 5%, was landelijk een daling van 3% zichtbaar en in de regio Stedendriehoek een daling van 1%. Hoewel de arbeidsmarkt regionaal is, is het interessant om te kijken hoe de ontwikkeling van het aantal banen in de gemeenten is geweest. De reden hiervoor is dat bijstandsgerechtigden over het algemeen minder mobiel zijn en daarom eerder aangewezen op werk in de eigen omgeving. Voor Zutphen en Lochem geldt daarnaast dat banen in de regio vaak moeilijker bereikbaar zijn met openbaar vervoer. In vergelijking met het landelijke beeld blijkt vooral de werkgelegenheid in de gemeente Lochem sterker gekrompen dan landelijk en regionaal. De werkgelegenheid in de gemeente Zutphen is in sneller gedaald dan landelijk. In is de daling iets minder sterk dan landelijk. Ontwikkeling Ontwikkeling Ontwikkeling Nederland -2,9% -2,2% -1,1% Gelderland -2,4% -2,5% -1,2% Achterhoek -4,8% -4,0% -2,0% Stedendriehoek -1,7% -2,8% -1,2% Lochem -7,5% -5,4% -3,2% Zutphen -3,6% -2,5% -0,8% Tabel: ontwikkeling werkgelegenheid, bron Lisa De werkgelegenheid in het COROP-gebied Achterhoek en de arbeidsmarktregio Stedendriehoek kenmerkt zich door een sterke aanwezigheid van de industrie, de zorg en de handel. Deze sectoren bieden gezamenlijk meer dan de helft van de werkgelegenheid in beide gebieden. Overige diensten Zorg Onderwijs Overheid Zakelijke diensten Financiële instellingen Horeca Vervoer en Opslag Handel Bouw Nutsbedrijven Industrie Landbouw en Visserij 0% 5% 10% 15% 20% 25% Stedendriehoek Achterhoek Nederland Figuur: werkgelegenheidsstructuur 2014, bron: LISA Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 19 van 45

20 De industrie heeft zich redelijk staande gehouden ten opzichte van de landelijke ontwikkeling. De handel heeft zich langs de landelijke trend ontwikkeld. De zorg laat een divers beeld zien. In de Achterhoek heeft een sterke krimp plaats gevonden terwijl in de Stedendriehoek de werkgelegenheid in deze sector redelijk stabiel is gebleven. Ontwikkeling in Industrie Ontwikkeling in Handel Ontwikkeling in Zorg Nederland -3% -2% -2% Achterhoek -1% -3% -10% Stedendriehoek 4% -2% -1% Tabel: Ontwikkeling werkgelegenheid naar sector, bron: Lisa en provincie Gelderland Wanneer we meer specifiek naar de gemeenten Lochem en Zutphen kijken dan zien we dat in Lochem de industrie sterk is gegroeid, hier zijn er tussen 2012 en 2014 ruim 600 banen bijgekomen. In de landbouw zijn er in dezelfde periode juist 600 banen verdwenen. Verder vallen in Lochem de sterke daling van de werkgelegenheid in de bouwsector en bij de overheid op. In de gemeente Zutphen zien we dat er een sterke krimp van de werkgelegenheid heeft plaatsgevonden in de zorg, bouw en detailhandel. In de sector vervoer en communicatie zijn er daarentegen juist 500 banen bij gekomen tussen 2012 en Het UWV verwacht dat de grootste sectoren in de regio in 2015 in omvang zullen afnemen. De afname van de zorg en detailhandel zullen de landelijke trend volgen. Voor de industrie verwacht UWV in de Stedendriehoek een minder sterke daling omdat hier de staalindustrie sterk vertegenwoordigd is. Deze tak van de industrie profiteert het sterkst van het economisch herstel. Voor de achterhoek zal het herstel van de werkgelegenheid in de bouw de daling van de overige sterke sectoren enigszins verzachten. Wanneer we het aantal banen in de regio afzetten tegen de beroepsbevolking 4 dan blijkt dat er in de Achterhoek veel minder banen beschikbaar zijn dan het aantal personen dat behoort tot de beroepsbevolking. Er blijkt voor maar 86% van de personen in de beroepsbevolking een baan te zijn in het COROP-gebied. Landelijk geldt dat er voor 90% van de beroepsbevolking een baan beschikbaar is. De Stedendriehoek biedt daarentegen relatief veel banen ten opzichte van de beroepsbevolking. Deze banen bevinden zich met name rondom Apeldoorn en Deventer en in mindere mate rondom Lochem en Zutphen. 4 De beroepsbevolking is het aandeel van de totale bevolking tussen de 15 en 75 jaar dat werkt dan wel direct beschikbaar is voor de arbeidsmarkt. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 20 van 45

21 Zoals eerder al benoemd zijn de banen buiten de gemeenten zowel in de Achterhoek als de Stedendriehoek met het openbaar vervoer moeilijk bereikbaar. De reistijd naar Doetinchem bedraagt bijvoorbeeld ruim 1,5 uur. Naar het bedrijventerrein in Apeldoorn duurt de reis vanuit Zutphen een uur of langer. Nederland Gelderland Achterhoek Stedendriehoek Aantal banen per hoofd van de beroepsbevolking ,90 0,91 0,86 0,97 Tabel: beschikbare banen beroepsbevolking 2014, bron: CBS en LIsa De vraag op de arbeidsmarkt kan ook worden uitgedrukt in het aantal vacatures. Uit de gegevens van de vacatures bij UWV blijkt dat het aantal vacatures in de arbeidsmarktregio iets minder sterk stijgt dan in Nederland als geheel. Het aantal vacatures ten opzichte van de beroepsbevolking komt echter overeen met het landelijke beeld. Nederland Stedendriehoek Ontwikkeling aantal vacatures januari juli % +31% Aantal vacatures per hoofd van de beroepsbevolking juli ,009 0,009 Tabel: Ontwikkeling en omvang aantal openstaande vacatures, bron: UWV In de ontwikkeling van het aantal vacatures is het voor de bijstandspopulatie interessant om te kijken naar de ontwikkeling van de vraag naar lager opgeleiden per sector. Uit de gegevens van UWV blijkt dat voornamelijk in de detailhandel en de zorg relatief veel vraag is naar lager opgeleiden. Hierbij geeft UWV aan dat de banen in de detailhandel veelal ingevuld worden door scholieren en studenten. Daarnaast benoemt UWV in haar analyses dat er op de arbeidsmarkt steeds meer verdringing is voor lager opgeleiden door middelbaar en hoger opgeleiden. Dit wordt versterkt doordat het aanbod van werkzoekenden onder invloed van de economische crisis steeds meer middelbaar en hoger opgeleiden bevat. De kansen voor lager opgeleiden op de arbeidsmarkt blijven daarom ondanks een toename van het aantal vacatures relatief klein. 4.3 Aanbodzijde van de arbeidsmarkt Het aanbod op de arbeidsmarkt bestaat uit diverse groepen. Het gaat, naast de mensen die al werken, om bijstandsgerechtigden, maar bijvoorbeeld ook om personen met een WW-uitkering, gedeeltelijke arbeidsgeschikten en jonggehandicapten (Wajong). Daarnaast zijn er de schoolverlaters die hun plek op de arbeidsmarkt zoeken, maar ook herintreders en Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 21 van 45

22 baanwisselaars. In deze paragraaf wordt een beeld geschetst van de ontwikkeling van het aanbod op de arbeidsmarkt in de gemeenten en de regio. Een van de meest omvattende bron van het aanbod op de arbeidsmarkt zijn de niet-werkende werkzoekenden (NWW). De NWW omvat alle personen die op zoek zoek zijn naar werk en staan ingeschreven bij UWV. Het gaat hier om vrijwel alle uitkeringsgerechtigden met een arbeidsverplichting. De gemeente Zutphen kent relatief veel NWW-ers.. Waar landelijk 9,8% van de beroepsbevolking als NWW-er geregistreerd staat is 2014 is dit in Zutphen 15,4% Het aantal NWW-ers is in 2014 in de regio Stedendriehoek gestegen met bijna 17%. De gemeenten Zutphen en Lochem zitten met ruim 15% iets lager. Opvallend is dat in de eerste helft van 2015 het aantal NWW-ers landelijk daalt, maar dat dit in de arbeidsmarktregio Stedendriehoek blijft stijgen. De stijging in de gemeenten Zutphen en Lochem is nog iets sterker dan in de arbeidsmarktregio als geheel. Ontwikkeling NWW januari 2014 december 2014 Ontwikkeling NWW december juni 2015 NWW als % van de beroepsbevolking juni 2015 Nederland 16,5% -1,6% 9,8% Stedendriehoek 16,7% 1,9% 9,0% Lochem 15,6% 3,8% 9,5% Zutphen 15,5% 5,3% 15,4% Tabel: Ontwikkeling niet -werkende werkzoekenden, bron: UWV De ontwikkeling van de NWW is in gemeenten Lochem en Zutphen sterker geweest onder de groep personen met een elementair en lager opleidingsniveau. Tussen januari 2014 en juni 2015 groeide deze groep in Lochem met 12% en in Zutphen met 14%. In de arbeidsmarktregio als geheel was een stijging van slechts 1% zichtbaar van NWW-ers met een elementair of lager opleidingsniveau. Ontwikkeling NWW elementair en lager opgeleiden januari juni 2015 Nederland +6% Stedendriehoek +1% Lochem +12% Zutphen +14% Tabel: Ontwikkeling niet-werkende werkzoekenden elementair en lager opgeleiden, bron: UWV Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 22 van 45

23 De groei van de werkloosheid is ook terug te zien in de ontwikkeling van het aantal werkloosheidsuitkeringen (WW). Het aantal WW-ers is in de regio en de gemeenten Lochem en Zutphen sterker gegroeid dan landelijk. Dit geldt zowel over de korte als de langere termijn. Het blijkt dat ook het aandeel WW-ers in de beroepsbevolking veel hoger ligt dan landelijk. Ontwikkeling WW december 2012 december 2014 Ontwikkeling WW december 2014 april 2015 NWW als % van de beroepsbevolking april 2015 Nederland 29,6% 0,5% 4,6% Gelderland 36,4% 0,8% 4,8% Stedendriehoek 39,4% 5,0% 5,0% Lochem 43,5% 5,6% 5,5% Zutphen 33,3% 7,4% 6,5% Tabel: Ontwikkeling aantal WW-uitkeringen, bron: CBS De afgelopen jaren is de WW-duur naar beneden bijgesteld. Personen die de afgelopen jaren zijn ingestroomd in de WW zullen sneller doorstromen naar de bijstand wanneer zij geen werk kunnen vinden. Omdat de WW veel sterker is gegroeid in de regio dan landelijk, mag verwacht worden dat de instroom in de bijstand van personen die de maximale WW-duur hebben bereikt ook hoger zal liggen dan landelijk. Hierdoor zal de bijstand sterker stijgen. Deze aanname wordt ten dele bevestigd door UWV. Zij voorspelt in haar prognoses voor de doorstroom van de WW naar de bijstand dat de doorstroom in de gemeente Zutphen veel groter zal zijn dan landelijk. In de gemeente Lochem blijft deze echter onder het landelijke gemiddelde Prognose 2015 Nederland 6,7% 6,2% 6,5% Lochem 5,4% 4,3% 4,0% Zutphen 7,8% 7,9% 7,9% Tabel: doorstroom WW naar bijstand volgens UWV, bron: UWV. Uit de analyses van UWV 5 blijkt dat het met name lager opgeleiden zijn die vanuit de WW doorstromen naar de bijstand. Verder blijken de personen die doorstromen relatief vaak alleenstaand. Vooral alleenstaande ouders in de WW hebben een grotere kans om in de bijstand terecht te komen. Ook leeftijd speelt een grote rol. Ouderen stromen vaker door dan 5 UWV (2015) Na de WW in de bijstand, Amsterdam Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 23 van 45

24 jongeren. Tot slot blijkt er een samenhang te zijn tussen opleidingsniveau en leeftijd bij de doorstroom kansen. Ouderen zijn relatief vaker lager opgeleid dan jongeren en daardoor stromen zeer relatief veel oudere laagopgeleiden door van de WW naar de bijstand. Wanneer we kijken naar het aantal arbeidsongeschikten dan blijkt dat de ontwikkeling hiervan landelijk negatiever is geweest dan in de regio en de gemeenten. Dit neemt niet weg dat er in de gemeente Zutphen sprake is van een relatief grote groep inwoners die een beroep doen op een uitkering in verband met arbeidsongeschiktheid. Ontwikkeling WAO en WIA als Ontwikkeling Wajong als % WAO en WIA % van de Wajong van de december 2012 beroepsbevolking december 2012 beroepsbevolking december december Nederland -3,0% 5,9% 11% 2,8% Gelderland -3,4% 5,6% 10% 3,3% Lochem -9,1% 5,0% 5% 2,7% Zutphen -4,4% 8,3% 9% 5,1% Tabel: Ontwikkeling arbeidsongeschiktheid, Bron: UWV. Als we het aanbod van inwoners die niet werken afzetten tegen de vraag (vacatures) dan blijkt dat op elke openstaande vacature in de arbeidsmarktregio Stedendriehoek in december 2014 ongeveer 25 werkzoekenden staan. In kwalitatieve zin zal niet iedereen geschikt zijn voor de aangeboden vacatures. Ook geldt dat niet alle burgers beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld vanwege beperkingen. Daartegenover staat dat schoolverlaters en baanwisselaars niet meegenomen zijn in deze cijfers. Voor Zutphen en Lochem geldt dat het aandeel van werkzoekenden in de regio 15% bedraagt. Een evenredige verdeling zou inhouden dat er daarmee 343 vacatures beschikbaar zouden zijn voor de inwoners van de gemeenten Lochem en Zutphen. Dit komt neer op bijna 27 werkzoekenden per openstaande vacature Wsw Wwb WW IOAW/Z 882 Vacatures arbeidsmarktregio stedendriehoek WAO Wajong WAZ 112 WIA 959 Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 24 van 45

25 Figuur: Concurrentie en verdringing op de arbeidsmarkt, bron: CBS en UWV 4.4 Ontwikkelingen in het bijstandsbestand De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de gemeenten Lochem en Zutphen hebben ook hun uitwerking gehad op de omvang en de kenmerken van het bijstandsbestand van de gemeenten. Het bestand in Zutphen steeg tussen eind 2011 en eind 2014 met 31% en in Lochem met 27%. Landelijk was er in dezelfde periode een stijging met 18%. Opvallend is dat deze verschillen pas in 2013 en 2014 zijn ontstaan. Daarvoor lag de ontwikkeling in het bestand in de gemeenten gelijk of onder het landelijk gemiddelde. Met name in 2014 zien we grote verschillen. In 2014 steeg het bijstandsbestand landelijk met 5%, in de gemeente Lochem met 13% en in de gemeente Zutphen met 15% Nederland Zutphen Lochem Figuur. Ontwikkeling aantal bijstandsuitkering (index december 2011 is 100), bron: CBS en Het Plein Bestandskenmerken De groei van het bestand heeft een aantal gevolgen voor de kenmerken van het bestand. Deze staan in de volgende tabel weergegeven. Opvallend is de sterke afname van het aantal ouderen in de gemeente Lochem en de toename van het aandeel jongeren hier. Deze ontwikkeling zien we niet terug in de gemeente Zutphen. Daarnaast blijkt het aantal kortdurende uitkeringen in beide gemeenten met name in 2014 sterk toegenomen. Dit is te verklaren uit de sterke toename in het bijstandsbestand in dit jaar. Het aantal gehuwden en samenwonenden met een bijstandsuitkering ligt landelijk op 17%, maar bij de gemeenten Lochem en Zutphen op respectievelijk 31% en 24%. Het gaat hier om relatief hoge uitkeringen, ze zijn echter wel voor meerdere personen bestemd. Als deze personen beiden een uitkering zouden ontvangen dan zouden de uitkeringskosten hoger zijn Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 25 van 45

26 geweest. Ook hebben de gemeenten te maken met een relatief oud bestand. Waar landelijk 19% van de bijstandsgerechtigden ouder is dan 55 jaar, is dit in Lochem en Zutphen respectievelijk 30% en 23%. Lochem Totaal Leeftijd < 27 jaar 5% 9% 9% jaar 60% 60% 61% jaar 35% 31% 30% Huishouden Alleenstaand 52% 54% 54% Eenouder 16% 18% 16% Echtpaar 31% 29% 31% Uitkeringsduur Korter dan 1 jaar 6% 9% 23% Langer dan 1 jaar 94% 91% 77% Zutphen Totaal Leeftijd < 27 jaar 9% 9% 9% jaar 69% 69% 68% jaar 23% 23% 23% Huishouden Alleenstaand 56% 55% 56% Eenouder 22% 22% 20% Echtpaar 22% 22% 24% Uitkeringsduur Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 26 van 45

27 Korter dan 1 jaar 10% 7% 21% Langer dan 1 jaar 90% 93% 79% Ontwikkeling bestandskenmerken Wwb, bron: Het Plein Een manier om de kansen van het bijstandsbestand in beeld te brengen is de indeling op de participatieladder. Deze ladder geeft aan in hoeverre de bijstandsgerechtigden op het moment van meten van de arbeidsmarkt afstaan. Het blijkt dat in de gemeenten Lochem en Zutphen een groot deel van het bijstandsbestand op de onderste treden van de participatieladder staat. Deze groepen zijn vaak nog niet in staat om direct uit te stromen naar werk, maar dienen eerst geactiveerd te worden. In vergelijking met het landelijke beeld staat in de gemeenten een relatief groot deel van het bijstandsbestand op de onderste treden van de ladder. Nederland Lochem Zutphen Trede 1. Geïsoleerd levend 6% 5% 5% Trede 2. Sociale contacten buitenshuis 22% 44% 44% Trede 3. Deelname aan georganiseerde activiteiten (cursus, vereniging) 27% 19% 16% Trede 4. Onbetaald werk (stage, vrijwilligerswerk) 26% 16% 17% Trede 5. Betaald werk met ondersteuning (loonkostensubsidie, deeltijdwerk) 16% 16% 17% Trede 6. Betaald werk 3% 0% 0% Totaal 100% 100% 100% Tabel: indeling op de participatieladder, bron: Divosa en Het Plein Er bestaat een grote dynamiek in het bijstandsbestand. In de gemeente Lochem zijn in 2014 in totaal 191 nieuwe uitkeringen verstrekt, maar in dezelfde periode zijn ook 140 uitkeringen beëindigd. In de gemeente Zutphen zijn in 2014 in totaal 491 nieuwe uitkeringen verstrekt en zijn er 366 beëindigd. 191 instroom Bestand 31 december 2014: 490 Uitstroom 140 Figuur: Dynamiek in bestand 2014 in Lochem, Bron: Het Plein 492 instroom Bestand 31 december 2014: Uitstroom 336 Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 27 van 45

28 Figuur: Dynamiek in bestand 2014 in Zutphen, Bron: Het Plein Uit de voorgaande cijfers blijkt dat ongeveer een derde van het bijstandsbestand van de beide gemeenten jaarlijks vernieuwd wordt. Er zijn veel klanten die gedurende een jaar in- en ook weer uitstromen. Bijvoorbeeld omdat zij tijdelijk werk hebben gehad. De instroom in de bijstand in beide gemeenten ligt al een aantal jaren boven het landelijk gemiddelde. Dit is weergegeven in de volgende tabel Nederland 35% 43% 39% Lochem 38% 44% 45% Zutphen 37% 45% 41% Tabel: Instroompercentage in de bijstand (instroom als aandeel van het totale bestand), bron: CBS en Het Plein Hoewel het instroompercentage bij de gemeenten Lochem en Zutphen boven het landelijk gemiddelde ligt, slaagt Het Plein er wel in om een groot deel van meldingen voor een bijstandsuitkering niet te laten leiden tot een daadwerkelijke toekenning. Dit wordt de preventiequote genoemd. De preventiequote ligt in Lochem op 49% en in Zutphen op 53%. Landelijk werd in 2014 een preventiequote van 45% behaald. Ook qua uitstroom blijven de gemeente Lochem en Zutphen achter bij het landelijke beeld. Al jaren ligt de uitstroom onder het landelijke gemiddelde, zoals ook blijkt uit de volgende tabel Nederland 23% 22% 24% Lochem 21% 21% 22% Zutphen 20% 21% 18% Tabel: uitstroompercentage in de bijstand (uitstroom als aandeel van het totale bestand),, bron: CBS en Het Plein Binnen de uitstroom is het van belang inzicht te hebben in het gedeelte van de uitstroom dat uitstroomt naar een betaalde baan. In 2014 vond in de gemeente Lochem 21% van de uitstroom plaats omdat iemand in een betaalde baan aan de slag ging. In Zutphen lag dit Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 28 van 45

29 percentage op 22%. Dit blijft achter bij de uitstroom naar werk die landelijke behaald wordt. Hier stroomde in % uit naar werk. 4.5 Ontwikkelingen in uitvoering en bedrijfsvoering Naast de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en ontwikkelingen in het bijstandsbestand kunnen ook de ontwikkelingen in de uitvoering en bedrijfsvoering mogelijke oorzaken voor het tekort laten zien. In deze paragraaf wordt ingegaan op een aantal van deze onderwerpen Handhaving Via handhaving kan de gemeente de regels die gelden voor bijstandsgerechtigden bewaken en controleren op naleving. Binnen de handhaving kan het niet naleven of nakomen van verplichtingen worden beboet via een maatregel. Wanneer blijkt dat er onterecht bijstand is ontvangen kan dit teruggevorderd worden. Daarnaast biedt de wet de verplichting om een boete op te leggen wanneer bijstandsgerechtigden door eigen toedoen onterecht te veel bijstand hebben ontvangen. Het Plein heeft de afgelopen jaren een dalend aantal maatregelen opgelegd aan bijstandsgerechtigden. Dit is opmerkelijk aangezien het bestand juist gegroeid is, waardoor verwacht mag worden dat juist meer maatregelen worden opgelegd Lochem Zutphen Totaal Tabel: opgelegde maatregelen, bron: Het Plein Wanneer we het aantal opgelegde maatregelen vergelijken met landelijk beeld dan blijken de gemeenten Lochem en Zutphen onder het landelijk gemiddelde te blijven. Uit de Divosa Benchmark blijk in 2014 gemiddeld in Nederland bij 1,3% van de uitkeringen een maatregel werk opgelegd. In de gemeente Lochem en Zutphen ligt dit op 1,1%. Daarnaast is landelijk een stijging zichtbaar, terwijl het aantal maatregelen in de gemeenten Lochem en Zutphen daalt Daling Participatiebudget Naast het budget dat gemeenten ontvangen voor de bekostiging van uitkeringen ontvangen zij ook middelen om bijstandsgerechtigden te re-integreren en activeren, met het uiteindelijke doel hen op de arbeidsmarkt te brengen. Tot en met 2014 werd dit het Participatiebudget genoemd. Het Participatiebudget is sterk gedaald in afgelopen jaren. Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 29 van 45

30 Lochem Zutphen Figuur. Ontwikkeling Participatiebudget (index 2011 is 100), bron: min SZW Terwijl het Participatiebudget om bijstandsgerechtigden te begeleiden is afgenomen is het aantal bijstandsgerechtigden juist sterk toegenomen in dezelfde periode. Dit heeft tot gevolg dat het gemiddelde participatiebudget per bijstandsgerechtigde sterk is afgenomen. Tussen 2011 en 2014 laat de gemeente Lochem een daling zien van 64% in Zutphen is dit 63% Lochem Zutphen Totaal Tabel: gemiddeld Participatiebudget per bijstandsgerechtigden, bron: min SZW en Het Plein De invoering van de Participatiewet brengt met zich mee dat de middelen uit het Participatiebudget (als een fictieve component re-integratie) zijn toegevoegd aan de integratieuitkering sociaal domein. In het gemeentefonds het budget is niet meer geoormerkt. In de onderstaande tabel staat de ontwikkeling van het de fictieve component re-integratie voor de komende jaren weergegeven Lochem Zutphen Totaal Tabel: ontwikkeling fictieve component re-integratie binnen de integratieuitkering Sociaal Domein, bron min. BZK Tekort op het Buigbudget Het Plein pagina 30 van 45