Geschiedenis van het Nederlands. Voorlopers en verwanten

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geschiedenis van het Nederlands. Voorlopers en verwanten"

Transcriptie

1 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

2 Literatuur Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)². Geschiedenis van het Nederlands, aalgeschiedenis/nl/ (NedWeb, Nederlandistik Wien)

3 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Inleiding

4 Inleiding Talen in de wereld: (Het Nederlands: 37ste) Afbakenen talen: problematisch Talen subtalen dialecten Continuüm! Externe factoren!

5 Inleiding het Oudnederlands ca. 8 ste 12 de eeuw n. Chr. het Middelnederlands ca ca het Nieuwnederlands Nederlands ca tot heden

6 Inleiding Dit college: ontwikkeling naar het Oudnederlands => Voorlopers en verwanten Oudnederlands = verzamelbegrip voor de dialecten van enkele Germaanse stammen die zich na de Volksverhuizingen (4de 6de eeuw) in de Lage Landen hebben gevestigd.

7 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans Oer-West-Germaans Oer-Noord-Germaans Oer-Oost-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Angelsaksische dialecten Oudfriese dialecten Oudsaksische dialecten Ingweoons kustdialect Oudnederfrankische dialecten Oudhoogduitse dialecten OUDNEDERLANDS

8 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het raadsel van de oorsprong der talen

9 De oorsprong van de talen Monogenese-hypothese Polygenese-hypothese

10 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 1. De Indo-Europese taalfamilie

11 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans Oer-West-Germaans Oer-Noord-Germaans Oer-Oost-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Angelsaksische dialecten Oudfriese dialecten Oudsaksische dialecten Ingweoons kustdialect Oudnederfrankische dialecten Oudhoogduitse dialecten OUDNEDERLANDS

12 De Indo-Europese taalfamilie deka decem djesjatj deset taihun ten zehn tien Grieks Latijn Russisch Tsjechisch Gotisch Engels Duits Nederlands

13 De Indo-Europese taalfamilie versus la at on ašra Haïda Turks Arabisch

14 De Indo-Europese taalfamilie Indo-Europese talen Fins-Oergische talen Sino-Tibetaanse talen Etc. Opm.: language isolates zoals het Baskisch

15 De Indo-Europese taalfamilie Opm.: geen schriftelijke bronnen van de Indo-Europese grondtaal * (hypothetisch) Proto-Indo-Europees (PIE) grondtaal = taal die de oorsprong is van een bepaalde groep van talen

16 De Indo-Europese taalfamilie Benamingen: Proto-Indo-Europees (PIE) Oer-Indo-Europees Oer-Indo-Germaans

17 De Indo-Europese taalfamilie Als er geen schriftelijke bronnen zijn, hoe kunnen we dan iets te weten komen over het PIE?

18 De Indo-Europese taalfamilie Als er geen schriftelijke bronnen zijn, hoe kunnen we dan iets te weten komen over het PIE? Systematische taalvergelijking (comparatieve taalkunde) * = hypothetisch

19 De Indo-Europese taalfamilie Stamland van PIE? Zuid-Rusland Oost-Oekraïene? Het huidige Turkije? Geen zekerheid

20 De Indo-Europese taalfamilie Verspreiding: Europa en daarbuiten Germaans, Slavisch, etc. Tochaars, Iraans, etc.

21 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 2. De Germaanse taalfamilie Proto-Germaans Gemeengermaans

22 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans Oer-West-Germaans Oer-Noord-Germaans Oer-Oost-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Angelsaksische dialecten Oudfriese dialecten Oudsaksische dialecten Ingweoons kustdialect Oudnederfrankische dialecten Oudhoogduitse dialecten OUDNEDERLANDS

23 De Germaanse taalfamilie vs. Frans: père, quatre, plein, maison, brun, de, souris vs. Tsjechisch: otec, čtyři, plný, dům, hnědý, ven(ku), myš

24 De Germaanse taalfamilie De Germaanse taalfamilie < de Germanen Hoe verder terug in de tijd, hoe meer gelijkenissen tussen verschillende Germaanse talen en dialecten => Proto-Germaans/Oer-Germaans

25 De differentiatie van het Indo-Europees Germaans Baltisch Slavisch Indo-Iraans Keltisch Proto-Indo-Europees Tochaars Italisch Grieks Albanees Armeens Hettitisch

26 De differentiatie van het Indo-Europees Uitbreiding en migratie, verlies contact Contact met andere vreemde volkeren Verschillende groepen afzonderlijk verschillende taalontwikkelingen

27 De Germaanse taalfamilie Germaanse talen versus andere Indo- Europese talen De Germaanse klankverschuiving! De accentverandering!

28 De Germaanse taalfamilie 1. De Germaanse klankverschuiving

29 De Germaanse taalfamilie 1. De Germaanse klankverschuiving = de Wet van Grimm Bijv.: *d (PIE) t (Germaans) Vergelijk: duo Grieks two Engels dva Tsjechisch twee Ndl. deux Frans twai Gotisch

30 De Germaanse taalfamilie 2. De accentverandering PIE: muzikaal en wisselend accent Proto-Germaans: dynamisch en vast meestal op de 1 ste syllabe = initiaal accent

31 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 2. De accentverandering Gevolgen: Initiaal accent => uitgangen verzwakken => deflexie => strakkere woordvolgorde

32 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten toemaatje DE CHINEZEN VAN DE LAGE LANDEN

33 De Chinezen van de Lage Landen

34 De Chinezen van de Lage Landen Stoottoon hoog beginnen vervolgens de toon laten dalen sleeptoon hoog beginnen toon naar omlaag ten slotte weer stijgend zie (zijde) boe (bouw, werkwoord) vrie (het hof maken) zoewa (kijk eens aan!) zie (vrouw) boe (bouw, zn) vrie (niet gebonden) zoewa (op die manier)

35 De Chinezen van de Lage Landen Hoe komt het Limburgs aan tonen?

36 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten toemaatje FUTHARK

37 Futhark PIE: geen restanten Germaans: enkele inscripties De eerste eeuwen na Christus Een 300-tal woorden Runentekens / Futhark = het typische Germaanse alfabet

38

39

40

41

42 De hoorn van Gallehus

43 De hoorn van Gallehus, ca. 400

44 Ik, hlewagastir Holtijar ( bekende gast van Holt, zoon van Holt dus), maakte deze hoorn De hoorn van Gallehus, ca. 400

45 Futhark runo = geheim, cultische handeling (vgl. Dui. raunen ) Voorspellingen Men sneed twijgjes af van een boom (vgl. Dui. Buchstabe ) Op elk stokje werd een runeteken gekerfd Die werden gegooid; 3 ervan opgeraapt Daar las men de toekomst af

46

47

48

49

50 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 3. Ontstaan van de verschillende Germaanse talen Noord-Germaans Oost-Germaans West-Germaans

51 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans Oer-West-Germaans Oer-Noord-Germaans Oer-Oost-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Angelsaksische dialecten Oudfriese dialecten Oudsaksische dialecten Ingweoons kustdialect Oudnederfrankische dialecten Oudhoogduitse dialecten OUDNEDERLANDS

52

53 De bakermat van de Germanen Denemarken / Sleeswijk-Holstein / Zuid-Zweden

54

55 De Noord-Germanen Blijven in Scandinavië De tegenwoordige Denen, Faeroërders, Zweden, Noren en IJslanders

56 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

57 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Faroër

58 De Oost-Germanen Groepen Germanen die over de Oostzee in zuidoostelijke richting getrokken zijn Enige tijd gewoond in centraal en zuidelijk Oost-Europa (Polen, Bulgarije, Oekraïne) >De Goten! (in westelijke richting Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje)

59 De Oost-Germanen ZO richting

60 De Goten: W richting

61 De Oost-Germanen leven als een God in Frankrijk >De Goten! (in westelijke richting Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje)

62 De Zuid- of West-Germanen Zuidelijke richting Rond 750 Verspreiden zich geleidelijk over Duitsland en omringende gebieden Ook over de Lage Landen In centraal en zuidelijk België en in Noord-Frankrijk: Germanen en Kelten

63 De Zuid- of West-Germanen Franken Saksen + Angelen Alemannen

64 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten ZW richting

65 Een overzicht van volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands

66 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 1. De prehistorie Trekkende jagers Halfnomadische landbouwers en veetelers Een Indo-Europees strijdhamervolk

67 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 1. De prehistorie Een Indo-Europees strijdhamervolk Oude NW-Europese variant van het Indo-Europees Later verdrongen door het GERMAANS (vanuit het noorden) en het KELTISCH (vanuit het zuiden)

68 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands GERMANEN KELTEN

69 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 2. De Romeinse tijd 58: Julius Caesar de verovering van Gallië (= gebied van de Kelten; het huidige Frankrijk, België en Nederland beneden de Rijn) Romanisering van de Kelten (taal, cultuur, etc.)

70 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands 2. De Romeinse tijd Romanisering van de Kelten (taal, cultuur, etc.) Romanisering van het West-Germaans Bijv. heel wat leenwoorden: wijn, peper, koken, keuken, kers, kaas, muur, poort, straat, etc.

71 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten DE FRANKEN

72 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands GERMANEN Vooral Franken naar de Lage Landen KELTEN

73 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten leven als een God in Frankrijk het rijk van de Franken

74 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten De Franken De Germanisering van de Lage Landen: vooral het werk van de Franken!

75 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten De Franken In 406 trekken de Franken de Rijn over en veroveren Noord-Gallië (tot aan de Loire) => een tweetalig Frankenrijk Hoe meer naar het noorden: hoe meer Germaans Hoe meer naar het zuiden: hoe meer Romaans

76 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Loire

77 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten De Franken Uiteindelijk gaat zich steeds meer een lineaire taalgrens aftekenen (eilandjes worden opgeslokt) 7 de /8 ste eeuw

78 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

79 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Rijsel = Lille

80 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten DE KELTEN

81 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Volken en talen in de Lage Landen vóór het Oudnederlands GERMANEN KELTEN

82 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

83 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Welsh, Iers

84 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Welsh, Iers Frans, Spaans, etc.

85 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Iers Welsh

86 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Keltisch, cf. Gal Galicië (in Spanje) Gallië (oude naam voor Frankrijk, België, stukje van Nederland, Zwitserland, Duitsland,... )

87 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Van oorsprong Keltische woorden in het Nederlands Bijvoorbeeld: ambt, kar, duin, eed, erf(genaam), klok, vrij Doornik, Kortrijk (plaatsnamen op ik/-rijk < Keltische iacum)

88 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Horum omnium fortissimi sunt Belgae Julius Caesar, De Bell. Gall. I 3. => Van allemaal [= van alle Galliërs] zijn de Belgen de dappersten/de sterksten/de grootste vechtjassen.

89 Noord-Germaans Oost-Germaans West-Germaans Ontstaan verschillende Germaanse talen

90 Oer-Noord-Germaans > het Deens, het Noors (Bokmål en Nynorsk), het Zweeds, het IJslands en het Faeröers.

91 Oer-Oost-Germaans > het Gotisch, het Gepdisch, het Bourgondisch en het Vandaals Uitgestorven

92 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten toemaatje HET GOTISCH

93 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten ZO richting

94 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten W richting

95 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Wulfila: ariaanse bisschop (arianisme = christendom volgens de als ketterij veroordeelde leer van Arius, een bisschop uit de 4e eeuw) Creëerde een nieuw schrift, gebaseerd op Latijnse en Griekse letters en runen Runen ~ heidens, ketters

96 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

97 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Wulfila: ariaanse bisschop Bijbelvertaling Codex Argenteus (Sommige stukken onvertaald omdat hij vreesde dat die de Goten nog strijdlustiger zouden maken)

98 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

99 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

100 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Belangrijke bron voor de reconstructie van het Gemeengermaans! En dus ook van belang om de ontwikkeling naar het Nederlands te begrijpen

101 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Atta unsar þu inhiminam, weihnai namo þein. qimai þiudinassus þeins.

102 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Atta unsar þu inhiminam, weihnai namo þein. qimai þiudinassus þeins. Vader onze gij in (de) hemelen, geheiligd worde naam uw. kome koninkrijk uw.

103 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Het Gotisch Got.: fadar hus ut

104 Oer-West-Germaans > Engels > Duits > Fries > Nederlands > Afrikaans

105 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten 4. Differenitiatie binnen het West-Germaans Ingweoons/Continentaal Oudwest-Germaans Ingweoons kustdialect + Oudnederfrankische dialecten

106 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans Oer-West-Germaans Oer-Noord-Germaans Oer-Oost-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Angelsaksische dialecten Oudfriese dialecten Oudsaksische dialecten Ingweoons kustdialect Oudnederfrankische dialecten Oudhoogduitse dialecten OUDNEDERLANDS

107 Differentiatie binnen het West-Germaans Na 500 Twee ontwikkelingen: 1. Hoogduitse klankverschuiving 2. Ingwaeonismen

108 Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuivingen De tweede klankverschuiving in de 'Anlaut'; in de 'geminatie' (dubbelklank); na consonant:

109 Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuivingen De tweede klankverschuiving na vocaal

110 Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuivingen

111 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen < Tacitus Kustverschijnselen Cf. > Engels, Fries > Nederlands, in mindere mate > Duits, nog veel minder

112 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen

113 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen

114 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen in het Nederlands Ned. Eng. Dui. hij he er is is ist

115 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen in het Nederlands Ned. Eng. Fri. Dui. vijf five fiif fünf

116 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen Eng. Fri. Ned. Dui. us us ons üns

117 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen in het West-Vlaams

118 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen Eng. Fri. Ned. Dui. us us ons üns W-Vl. us

119 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. pit pit put dinne thin dun

120 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. beuter butter boter zunne sun zon

121 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. stiers -s stieren roks -s rokken

122 Differentiatie binnen het West-Germaans 2. Ingwaeonismen W-Vl. Eng. Ndl. nouwers nowhere nergens ègreweren to argue twisten

123 Differentiatie binnen het West-Germaans 1. Hoogduitse klankverschuiving 2. Ingwaeonismen => verschillende Oudwest- Germaanse dialecten

124 Differentiatie binnen het West-Germaans Verschillende Oudwest-Germaanse dialecten Oudhoogduits Oudnederfrankisch Ingweoons kustdialect Angelsaksisch (Oudengels) Oudsaksisch Oudfries Continentaal Ingweoons

125 Differentiatie binnen het West-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Oudhoogduits Oudhoogduitse klankverschuiving! (>Middelhoogduits > Duits) Oudnederfrankisch Aantal dialecten Gesproken door Franken In de Lage Landen Rond 3 de 6 de eeuw Franken naar de LL

126 Differentiatie binnen het West-Germaans Ingweoons Oudwest-Germaans Ingweoons kustdialect Langs de kust van het huidige Vlaanderen, Zeeland en Holland Angelsaksisch (Oudengels) In Engeland (de Angelen, Saksen en Jutten) Oudsaksisch In het noorden van het huidige Duitsland Oudfries

127 Differentiatie binnen het West-Germaans Continentaal Oudwest-Germaans Oudnederfrankisch Aantal dialecten Gesproken door Franken In de Lage Landen Rond 3 de 6 de eeuw Franken naar de LL Ingweoons Oudwest-Germaans Ingweoons kustdialect Langs de kust van het huidige Vlaanderen, Zeeland en Holland

128 Differentiatie binnen het West-Germaans Oudnederlands

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten. Proto-Germaans

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten. Proto-Germaans 2. De Germaanse taalfamilie Proto-Germaans Gemeengermaans Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch, Indo-Iraans, Tochaars Gemeengermaans

Nadere informatie

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten. Noord-Germaans

Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten. Noord-Germaans 3. Ontstaan van de verschillende Germaanse talen Noord-Germaans Oost-Germaans West-Germaans Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch, Slavisch, Grieks, Albanees, Armeens, Hettitisch,

Nadere informatie

Geschiedenis van het Nederlands. Oudnederlands

Geschiedenis van het Nederlands. Oudnederlands Geschiedenis van het Nederlands Oudnederlands Geschiedenis van het Nederlands Oudnederlands Geschiedenis van het Nederlands Oudnederlands Proto-Indo-Europees Proto-Germaans Keltisch, Italisch, Baltisch,

Nadere informatie

Emma Vanden Berghe ( )

Emma Vanden Berghe ( ) HOOFDSTUK 1 DE INDO-EUROPESE OORSPRONG 1. Ontdekking van de verwantschap tussen de Indo-Europese talen 1.1 W. Jones: On the Hindus 1.2 Verwantschap, taalfamilie 1.3 Onderscheid geërfd >< ontleend 1.4 Verwantschap

Nadere informatie

Oudnederlands. < Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p. 11-29

Oudnederlands. < Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p. 11-29 Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands < Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p. 11-29 1. Waarom

Nadere informatie

Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: Duistere eeuwen

Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: Duistere eeuwen Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands < Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p. 11-29 1. Waarom

Nadere informatie

DE OORSPRONG VAN DE VLAMINGEN

DE OORSPRONG VAN DE VLAMINGEN Vormingsblad van de Vlaams Belang Jongeren DE OORSPRONG VAN DE VLAMINGEN BREUKLIJN JUNI 2007 DE OORSPRONG VAN DE VLAMINGEN Vee sterft, vrienden sterven, zeker sterft men ook zelf; maar één ding weet ik

Nadere informatie

TAALTYPOLOGIE TAALTYPOLOGIE

TAALTYPOLOGIE TAALTYPOLOGIE TAALTYPOLOGIE dr Jacek Karpiński Erasmus Leerstoel voor Nederlandse Filologie Universiteit Wrocław / Polen Brno, 22-24.02.2011 Hieronder zie je geboortedata van de familie ABC, geschreven in een geheime

Nadere informatie

Taalfamilies. Nr. Thema Leeftijd Werkvorm Duur Materiaal Leergebied

Taalfamilies. Nr. Thema Leeftijd Werkvorm Duur Materiaal Leergebied 5.2 Taalfamilies Nr. Thema Leeftijd Werkvorm Duur Materiaal Leergebied 5.2 Taal & Evolutie 11 12 j. Groepswerk Klasgesprek 50 Atlas Nederlands Wereldoriëntatie Leren leren Sociale vaardigheden Kinderen

Nadere informatie

Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling

Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling Koptische, Gotische, Armeense, Ethiopische en Syrische vertaling 1 In de tijd dat de mensen het Grieks van de Septuaginta (Griekse vertaling van het Oude Testament) steeds slechter begonnen te verstaan,

Nadere informatie

EEN HISTORISCH VERGELIJKING VAN NEDERLANDS EN DUITS

EEN HISTORISCH VERGELIJKING VAN NEDERLANDS EN DUITS UNIVERZITA KARLOVA FILOZOFICKÁ FAKULTA Katedra germanistiky a nederlandistiky DIPLOMOVÁ PRÁCE EEN HISTORISCH VERGELIJKING VAN NEDERLANDS EN DUITS Praha 2007 Vypracovala: Petra Pacltová Vedoucí diplomové

Nadere informatie

Naslagwerken, gecombineerd met C-Z (voorbeeld: A2Y = naslagwerken literatuurgeschiedenis)

Naslagwerken, gecombineerd met C-Z (voorbeeld: A2Y = naslagwerken literatuurgeschiedenis) Rubrieken Collectie Letteren De boeken van de collectie Letteren, met de aanduiding LET, zijn op onderwerp in de kast geplaatst. Hieronder vindt u een overzicht van de onderwerpsrubrieken van deze collectie.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20185 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pronk-Tiethoff, Saskia Elisabeth Title: The Germanic loanwords in Proto-Slavic

Nadere informatie

Antwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1

Antwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1 Antwoorden Aardrijkskunde Antwoorden Discovery par. 1 Antwoorden door een scholier 1209 woorden 24 februari 2013 4,8 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Discovery 1: Noord- Europa IJsland

Nadere informatie

ISBN 978-90-5972-940-7 (paperback) ISBN 978-90-5972-941-4 (ebook) ISBN 978-90-5972-949-0 (pdf)

ISBN 978-90-5972-940-7 (paperback) ISBN 978-90-5972-941-4 (ebook) ISBN 978-90-5972-949-0 (pdf) Woorden Weven ISBN 978-90-5972-940-7 (paperback) ISBN 978-90-5972-941-4 (ebook) ISBN 978-90-5972-949-0 (pdf) Uitgeverij Eburon Postbus 2867 2601 CW Delft tel.: 015-2131484 / fax: 015-2146888 info@eburon.nl

Nadere informatie

MINOR TAAL & MAATSCHAPPIJ I: INLEIDING SOCIOLINGUÏSTIEK. Onderdeel Taalverandering en Taalcontact. 2007-2008, 1e semester. 4e college (29-11-2007)

MINOR TAAL & MAATSCHAPPIJ I: INLEIDING SOCIOLINGUÏSTIEK. Onderdeel Taalverandering en Taalcontact. 2007-2008, 1e semester. 4e college (29-11-2007) MINOR TAAL & MAATSCHAPPIJ I: INLEIDING SOCIOLINGUÏSTIEK Onderdeel Taalverandering en Taalcontact 2007-2008, 1e semester 4e college (29-11-2007) Leven en dood van talen 1. Hoe ontstaan talen? 2. Bedreigde

Nadere informatie

faculteit der letteren scandinavische talen en culturen Datum 15.09.2009 1 Fascinerende fouten Muriel Norde

faculteit der letteren scandinavische talen en culturen Datum 15.09.2009 1 Fascinerende fouten Muriel Norde Datum 15.09.2009 1 Fascinerende fouten Muriel Norde Datum 15.09.2009 2 Taalverloedering Vroeger sprak vrijwel iedereen correct. Maar met het verstrijken van de tijd is het er niet beter op geworden. Datum

Nadere informatie

DINGEN DIE JE MOET WETEN

DINGEN DIE JE MOET WETEN 50 Maar wat gebeurde er precies? Welke landen en mensen waren belangrijk? Dit boek staat vol met weetjes, landkaarten en foto s over een tragische periode in de wereldgeschiedenis. JIM ELDRIDGE ISBN 978

Nadere informatie

Lokale Coloplast kantoren

Lokale Coloplast kantoren Afrika Azië Australië Europa Noord Amerika Zuid Amerika Afrika Algerije (Frans, Arabisch) (gratis nummer*) +213 0560 16 50 18, +213 0560 16 59 59 dzconsumerservice@coloplast.com Congo, Egypte, Kenia, Marokko,

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 15

Inhoud. Woord vooraf 15 Inhoud Woord vooraf 15 1 Taalverandering en de geschiedenis van het Nederlands 1.1 Talen veranderen 17 1.2 Verandering op verschillende taalniveaus 18 1.3 Illustratie 19 1.4 Taalverandering en taalwetenschap

Nadere informatie

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK NIJMEGEN. HUMANIORA BIBLIOTHEEK COLLECTIE H.In.M. Middeleeuwse Geschiedenis

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK NIJMEGEN. HUMANIORA BIBLIOTHEEK COLLECTIE H.In.M. Middeleeuwse Geschiedenis UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK NIJMEGEN HUMANIORA BIBLIOTHEEK COLLECTIE H.In.M Middeleeuwse Geschiedenis April 2016 I ALGEMENE GESCHIEDENIS 0100 Handboeken, etc. 0110 Handboeken 0120 Algemene inleiding in ME

Nadere informatie

Deze formule is uitstekend geschikt voor de jonge studenten om zich voor te bereiden op school of een examen.

Deze formule is uitstekend geschikt voor de jonge studenten om zich voor te bereiden op school of een examen. EASY LANGUAGES Verblijf bij een privéleraar - Taalbad U wilt graag een taalprogramma volgen en een verbluffend resultaat behalen? Een verblijf bij een privé leraar is ideaal om binnen een korte tijd een

Nadere informatie

Programmaschema bacheloropleiding Taalwetenschap. traject Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap

Programmaschema bacheloropleiding Taalwetenschap. traject Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap Programmaschema bacheloropleiding Taalwetenschap traject Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap 2 e jaar: semester Cursusnaam ECTS Niveau I Indo-Europese fonologie 5 200 I Hettitisch I 5 200 I Grieks

Nadere informatie

Inschrijformulier WK kwalificatiewedstrijden

Inschrijformulier WK kwalificatiewedstrijden W. van Beijsterveldt Rust 1 7-sep-12 Duitsland - Farëer Eilanden 3 0 9 0 2 7-sep Moldavië - Engeland 0 1 0 2 3 7-sep Wales - België 0 1 0 2 Groep A: Groep B: Groep C: 4 7-sep Bulgarije - Italië 0 1 1 3

Nadere informatie

De Germaanse cultuur hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62219

De Germaanse cultuur hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62219 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 June 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62219 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Deze formule is uitstekend geschikt voor de jonge studenten om zich voor te bereiden op school of een examen.

Deze formule is uitstekend geschikt voor de jonge studenten om zich voor te bereiden op school of een examen. EASY LANGUAGES Verblijf bij een privéleraar - Totale onderdompeling U wilt graag een taalprogramma volgen en een verbluffend resultaat behalen? Een verblijf bij een privé leraar is ideaal om binnen een

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Vroeger voerden Europese landen vaak oorlog met elkaar. De laatste keer was dat met de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Er zijn in die oorlog veel mensen gedood en er

Nadere informatie

1 Belangrijk in deze periode

1 Belangrijk in deze periode 1 Belangrijk in deze periode De Romeinen en de Grieken zijn in hun tijd twee machtige volkeren. Ze hebben beiden zaken bedacht en uitgevoerd die ook nu voor ons eigen, hedendaagse leven belangrijk zijn.

Nadere informatie

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU?

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Korte omschrijving werkvorm De leerlingen gaan in tweetallen aan de slag en krijgen een werkblad. Welk land hoort bij de omschrijving? Elke lidstaat van

Nadere informatie

Francine Oomen, Hoe overleef ik mezelf? Van Holkema & Warendorf, a. De tekst hierboven is het begin van een roman (leesboek). Wat valt je op?

Francine Oomen, Hoe overleef ik mezelf? Van Holkema & Warendorf, a. De tekst hierboven is het begin van een roman (leesboek). Wat valt je op? 6. Briefroman Fragment uit Hoe overleef ik mezelf? Jonas de Leeuw Van: Rosa van Dijk Aan: Jonas de Leeuw Verzonden: dinsdag 11 mei 20.12 Onderwerp: Piggy-post Hoi

Nadere informatie

Paragraaf 4: De Germaanse cultuur - TL 1

Paragraaf 4: De Germaanse cultuur - TL 1 Auteur Floris Sieffers Laatst gewijzigd 28 October 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/65939 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Lijst van verdragen op alfabetische volgorde: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Lijst van verdragen op alfabetische volgorde: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Lijst van verdragen op alfabetische volgorde: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Albanië dubbele 14-12-2001 22-07-2004 15-11-2005 Trb.2004, 281 Argentinië dubbele 04-03-1994 27-12-1996

Nadere informatie

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart?

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart? N O P Thuistopo. Noem de letter en zeg welk land, welke zee of welke plaats het is. A = IJsland, B = Noorwegen, = Zweden, = inland, E = Rusland, = enemarken, G = Oslo, H = Stockholm, I = Helsinki, J =

Nadere informatie

Bachelor Europese Studies overgang naar 8 8 4. Propedeuse. Oude programma tot en met 2011/12 Nieuwe programma 8 8 4 vanaf 2012/13.

Bachelor Europese Studies overgang naar 8 8 4. Propedeuse. Oude programma tot en met 2011/12 Nieuwe programma 8 8 4 vanaf 2012/13. 1 Bachelor Europese Studies overgang naar 8 8 4 Propedeuse Naam Studentnummer Oude programma tot en met 2011/12 Nieuwe programma 8 8 4 vanaf 2012/13 Propedeuse Europese studies (35 EC) Culturele vormgeving

Nadere informatie

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK NIJMEGEN HUMANIORA BIBLIOTHEEK COLLECTIE H.IN.N. Nieuwe Geschiedenis - vóór 1870

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK NIJMEGEN HUMANIORA BIBLIOTHEEK COLLECTIE H.IN.N. Nieuwe Geschiedenis - vóór 1870 UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK NIJMEGEN HUMANIORA BIBLIOTHEEK COLLECTIE H.IN.N Nieuwe Geschiedenis - vóór 1870 December 2009 Enige notities bij het "Overzicht van de Rubrieksindeling van de Bibliotheek van de

Nadere informatie

HC WELTA vzw. Gegevens deelnemer : Naam : Telefoonnummer : Mail-adres : 10-jun-16 21u Groep A Frankrijk vs Roemenië 1 X 2.. /..

HC WELTA vzw. Gegevens deelnemer : Naam : Telefoonnummer : Mail-adres : 10-jun-16 21u Groep A Frankrijk vs Roemenië 1 X 2.. /.. Gegevens deelnemer : Naam : Telefoonnummer : Mail-adres : 10-jun-16 21u Groep A Frankrijk vs Roemenië 1 X 2 / 11-jun-16 15u Groep A Albanië vs Zwitserland 1 X 2 / 18u Groep B Wales vs Slowakije 1 X 2 /

Nadere informatie

JAAROVERZICHT 2010 gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS

JAAROVERZICHT 2010 gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS Hout en Plaatmateriaal JAAROVERZICHT gedetailleerd per Categorie, Regio en Land Bron: CBS 1 van 22 08/15/2011 Hout Nederland - Index en Samenvatting Per Categorie (genummerd) zijn de gegevens uitgesplitst

Nadere informatie

Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang.

Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang. Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1 Rouwdouwen Kleur de woorden: sol-daat = geel vecht = rood vrij-heid = groen held = blauw dit is Klaas Klaas is veer-tien jaar hij loopt al heel

Nadere informatie

De Indo-Europeanen. Peter Dirix 17 maart 2011 Arminia, De Fiere Margriet, Leuven

De Indo-Europeanen. Peter Dirix 17 maart 2011 Arminia, De Fiere Margriet, Leuven De Indo-Europeanen Peter Dirix 17 maart 2011 Arminia, De Fiere Margriet, Leuven Overzicht Historisch overzicht & terminologie De taalfamilie Archeologie Levenswijze, cultuur & religie De oerheimat Genetica

Nadere informatie

Radboud Universiteit. Een overzicht. Met dank aan: Secretaris Stex NT2 Cito IB-groep. Frans van der Slik Taalwetenschap, RU

Radboud Universiteit. Een overzicht. Met dank aan: Secretaris Stex NT2 Cito IB-groep. Frans van der Slik Taalwetenschap, RU 10 jaar Staatsexamen NT2: Een overzicht Met dank aan: Secretaris Stex NT2 Cito IB-groep Frans van der Slik Taalwetenschap, RU f.v.d.slik@let.ru.nl 1 Vragen Hoe ziet de ontwikkeling er uit van 1995 2004

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten

Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting Geschiedenis Tijd van Grieken en Romeinen: kern, perspectief en kenmerkende aspecten Samenvatting door Lotte 2036 woorden 19 juni 2017 5,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks

Nadere informatie

De Germaanse cultuur hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62219

De Germaanse cultuur hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62219 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 14 July 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62219 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Extra: Limes hv123. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Extra: Limes hv123. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 03 October 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/79557 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

VOETBAL TORNOOI VAN DE LAGERE SCHOLEN VAN SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE

VOETBAL TORNOOI VAN DE LAGERE SCHOLEN VAN SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE Klein GROEP A Duitsland - Cuba 3-0 Wales - Chili 1-1 Kameroen - Finland 1-0 Duitsland - Wales 4-0 Chili - Kameroen 0-3 Cuba - Finland 1-0 Duitsland - Chili 4-0 Cuba - Kameroen 0-2 Wales - Finland 1-1 Duitsland

Nadere informatie

Minderheden People 00 0

Minderheden People 00 0 minderheden People 100 101 minder heden Europa is meer divers dan de landsgrenzen suggereren. Een van de erfenissen van de Europese geschiedenis is een enorme culturele diversiteit, zichtbaar in de dichtheid

Nadere informatie

1. Algemene informatie

1. Algemene informatie 1. Algemene informatie hoofdstad inwoners oppervlakte landstalen staatshoofd munteenheid buurlanden volkslied nationale feestdag vlag 2. België: de provincies provincie provinciehoofdstad 1... 2... 3...

Nadere informatie

Spojená východoindická společnost. Comenius Státní překlad Bible

Spojená východoindická společnost. Comenius Státní překlad Bible Inleidende les Nederlands, een probatio pennae? Quiz Kongo Peter Stuyvesant Max Havelaar Erasmus Olga Krijtová Anna Franková Nieuw Amsterdam nootmuskaat Flandry Spojená východoindická společnost Comenius

Nadere informatie

Europese feestdagen 2019

Europese feestdagen 2019 Januari - Februari - Maart Bestemming Januari Februari Maart Nederland (NL) 01-01 Bestemming Januari Februari Maart België (BE) 01-01 Bosnie en Herzegovina (BA) 01-01 02-01 01-03 Bulgarije (BG) 01-01 01-02

Nadere informatie

E N E D E R L A N D S E T A A L

E N E D E R L A N D S E T A A L taal 19,5 druk(7):19,5 taal 20-10-2006 17:05 Pagina 1 C A L E N Nicoline van der Sijs D A R I U M V A N D De ge s c h i e d e n i s v a n h e t N e d e r l a n d s i n j a a r t a l l e n E N E D E R L

Nadere informatie

Europese feestdagen 2018

Europese feestdagen 2018 Januari - Februari - Maart Bestemming Januari Februari Maart Nederland (NL) 01-01 Bestemming Januari Februari Maart België (BE) 01-01 Bosnie en Herzegovina (BA) 01-01 02-01 01-03 Bulgarije (BG) 01-01 03-03

Nadere informatie

Tarieven Internationale registratie (Benelux basis) 2016

Tarieven Internationale registratie (Benelux basis) 2016 Tarieven Internationale registratie (Benelux basis) 2016 Nieuwe aanvrage tot registratie officiële taksen in totale kosten in * basisbedrag t/m 3 klassen 755 1055 toeslag merk in kleur 250 275 Vernieuwing

Nadere informatie

Rijverboden in Europa Mei 2018

Rijverboden in Europa Mei 2018 Rijverboden in Europa Mei 2018 Datum Land Beschrijving DI, 1-5-2018 Andorra dag van de Arbeid DI, 1-5-2018 Oostenrijk nationale feestdag DI, 1-5-2018 België dag van de Arbeid DI, 1-5-2018 Bulgarije dag

Nadere informatie

Het Nederlands is een migrantentaal. Freek Van de Velde (KU Leuven)

Het Nederlands is een migrantentaal. Freek Van de Velde (KU Leuven) Het Nederlands is een migrantentaal Freek Van de Velde (KU Leuven) Angst voor immigratie https://www.youtube.com/watch?v=obindk7ximy Tast immigratie het Nederlands aan? Moeten we ons daar zorgen om maken?

Nadere informatie

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen SPIERE-HELKIJN. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen SPIERE-HELKIJN. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen SPIERE-HELKIJN HUIDIGE NATIONALITEIT PG2 NATIONALITEIT BIJ GEBOORTE PG 3 HUISHOUDENS PG 4 WERKZOEKENDEN PG 5 NIEUWKOMERS PG 6 Arrondissement Kortrijk Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Nadere informatie

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Bron: Cijfers FOD Economie-ADSEI 2015: definitieve cijfers 2016: voorlopige (!

Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen Bron: Cijfers FOD Economie-ADSEI 2015: definitieve cijfers 2016: voorlopige (! Aankomsten en overnachtingen Oost-Vlaanderen 2016 Bron: Cijfers FOD Economie-ADSEI 2015: definitieve cijfers 2016: voorlopige (!) cijfers Studiecel Toerisme Oost-Vlaanderen, april 2017 1 ALGEMEEN OOST-

Nadere informatie

FACTSHEET PAPRIKA s en pepers

FACTSHEET PAPRIKA s en pepers AREAAL IN HA AATAL BEDRIJVEN EN PRODUCTIE IN 1000 TON Factsheet Paprika april 2017 Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com FACTSHEET PAPRIKA s en pepers PAPRIKA: HANDEL

Nadere informatie

GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat

GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Naam GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Groot Brittannië Groot-Brittannië is Schotland, Engeland en Wales samen. Engeland is het grootst van Groot-Brittannië en Wales het kleinst. Engeland heeft meer dan 46

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz)

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Lees ter voorbereiding de volgende teksten en bekijk de vragen en antwoorden van de quiz. De juiste antwoorden zijn vetgedrukt. Wat wil en doet

Nadere informatie

Werkblad Meander Thema 4: Platteland

Werkblad Meander Thema 4: Platteland Werkblad Meander Thema 4: Platteland 4.1 Volop voedsel Schrijf op wat er in Nederland groeit, kies uit: sinaasappel / olijf / tomaat / komkommer / mais Schrijf de naam Wat groeit er in Nederland, Zet een

Nadere informatie

HET KONINKRIJK BELGIË, DE REPUBLIEK BULGARIJE, DE TSJECHISCHE REPUBLIEK, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE REPUBLIEK ESTLAND,

HET KONINKRIJK BELGIË, DE REPUBLIEK BULGARIJE, DE TSJECHISCHE REPUBLIEK, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE REPUBLIEK ESTLAND, PROTOCOL TOT WIJZIGING VAN HET AAN HET VERDRAG BETREFFENDE DE EUROPESE UNIE, HET VERDRAG BETREFFENDE DE WERKING VAN DE EUROPESE UNIE EN HET VERDRAG TOT OPRICHTING VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAP VOOR ATOOMENERGIE

Nadere informatie

FACTSHEET FRESH VEGETABLES

FACTSHEET FRESH VEGETABLES miljoen dollar cq. 1000 ton Factsheet verse groenten januari 2016 FACTSHEET FRESH VEGETABLES Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com WERELDHANDEL VERSE GROENTEN IN 2015

Nadere informatie

Invloed van de moedertaal bij het leren van het Nederlands

Invloed van de moedertaal bij het leren van het Nederlands 1 Invloed van de moedertaal bij het leren van het Nederlands In het kader van 400 vragen aan de RUG Door Saskia Visser, Wetenschapswinkel Taal, Cultuur en Communicatie Vragensteller: Henk van Ooij 2 De

Nadere informatie

Staten Generaal 2013 Kennisintro

Staten Generaal 2013 Kennisintro Staten Generaal 2013 Kennisintro Vincent Nijs @centnijs inhoud Kwantitatief wereld - Europa Vlaanderen 7 miljoen buitenlandse aankomsten in 2015? Kwalitatief: tevredenheid van onze klanten? tellen is vertellen

Nadere informatie

Zuivelproductie per land 2015 Dairy production by country

Zuivelproductie per land 2015 Dairy production by country Zuivelproductie per land 2015 Melkaanvoer en productie EU-28 2015 Milk deliveries and production EU-28 index: 2014=100 EU-28 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec cumulatief index Melkaanvoer

Nadere informatie

FACTSHEET AARDBEIEN. Wereldmarkt aardbeien groeit

FACTSHEET AARDBEIEN. Wereldmarkt aardbeien groeit 1000 TON WERELD 1000 TON NEDERLAND / BELGIE Factsheet AARBEIEN juli 2018 FACTSHEET AARDBEIEN Fruit & Vegetable Facts; Jan Kees Boon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com Wereldmarkt aardbeien groeit China

Nadere informatie

Mogelijke opzet verwantschaponderzoek van de Noordwest Europese Landgeit

Mogelijke opzet verwantschaponderzoek van de Noordwest Europese Landgeit Mogelijke opzet verwantschaponderzoek van de Noordwest Europese Landgeit Geert Boink Symposium 25 jaar LFNL 9 november 2007 Landgoed Rhederoord Waarom? Blinde vlek in het Europese geitenbestand Onderbouwing

Nadere informatie

In dit boekje zal je vragen vinden over: jezelf, je familie en je thuissituatie. Lees elke vraag aandachtig en antwoord zo nauwkeurig mogelijk.

In dit boekje zal je vragen vinden over: jezelf, je familie en je thuissituatie. Lees elke vraag aandachtig en antwoord zo nauwkeurig mogelijk. In dit boekje zal je vragen vinden over: jezelf, je familie en je thuissituatie. Lees elke vraag aandachtig en antwoord zo nauwkeurig mogelijk. In deze vragenlijst zijn er geen foute of juiste antwoorden.

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 1951 No. 46 Overgelegd aan de Staten-Generaal door de Minister van Buitenlandse Zaken

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 1951 No. 46 Overgelegd aan de Staten-Generaal door de Minister van Buitenlandse Zaken 1 (1934) No. 1 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1951 No. 46 Overgelegd aan de Staten-Generaal door de Minister van Buitenlandse Zaken A. TITEL Herziene Unie-Verdrag tot bescherming

Nadere informatie

4. Op deze manier lezen jullie ook de paragrafen Wandelgangenpolitiek en Obama and the Beast.

4. Op deze manier lezen jullie ook de paragrafen Wandelgangenpolitiek en Obama and the Beast. Tekst actief lezen 1. Jullie gaan in tweetallen de tekst Belangrijke wereldleiders in Nederland voor NSS 2014 lezen. Zorg dat jullie een pen of potlood bij de hand hebben. Jullie gaan om de beurt een stukje

Nadere informatie

Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie

Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14. Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Handelsstromen Rozenstruiken 2009 / 14 Zoetermeer, Maart 2009 Peter van der Salm Productschap Tuinbouw, Afdeling Markt en Innovatie Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd

Nadere informatie

PT Marktbeeld Uien. Marktinformatie binnen- en buitenland

PT Marktbeeld Uien. Marktinformatie binnen- en buitenland Nummer 1, 12 februari 2010 Peter van der Salm 079-3470662 I. Beursprijzen PT Marktbeeld Uien Marktinformatie binnen- en buitenland Het jaar 2009 begon met lage uienprijzen, maar vanaf het voorjaar hebben

Nadere informatie

Marktprijzen per land 2015 Marketprices by country

Marktprijzen per land 2015 Marketprices by country Marktprijzen per land 2015 ( / ton) Marktprijzen 2015 Market prices index: 2014=100 Wereld (Oceanië) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec gem./aver. index Boter 3.020 3.362 3.456 3.062 : : :

Nadere informatie

Deel 5: Romeinse Rijk Project: Bij de Gallo- Romeinen in de vicus Tienen. HB pg 138-141

Deel 5: Romeinse Rijk Project: Bij de Gallo- Romeinen in de vicus Tienen. HB pg 138-141 Deel 5: Romeinse Rijk Project: Bij de Gallo- Romeinen in de vicus Tienen. HB pg 138-141 I. Inleiding Schrijf bij elke afbeelding welke functie/doel het zou hebben gehad in de Gallo- Romeinse periode. Functie:

Nadere informatie

Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. Opdracht 2: Gebruik kaart 2: Europa; Wateren en gebergten.

Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. Opdracht 2: Gebruik kaart 2: Europa; Wateren en gebergten. 0 1 Werkblad: Geografie van Europa. Opdracht 1: Gebruik kaart 1: Europa; Landen en hoofdsteden. -a-geef de landen van Europa allemaal een eigen kleurtje. (je mag dezelfde kleur vaker gebruiken) -b-zet

Nadere informatie

Leerstoelenplan faculteit der Geesteswetenschappen

Leerstoelenplan faculteit der Geesteswetenschappen Leerstoelenplan faculteit der Geesteswetenschappen 1. Leiden Institute for Area Studies School of Middle Eastern Studies Hebreeuwse Taal- en Letterkunde Aramese taal en letterkunde T alen en geschiedenis

Nadere informatie

Bachelor Europese Studies overgang naar Postpropedeuse variant Geschiedenis

Bachelor Europese Studies overgang naar Postpropedeuse variant Geschiedenis 1 Bachelor Europese Studies overgang naar 8 8 4 Postpropedeuse variant Geschiedenis Naam Studentnummer Oude programma tot en met 2011/12 Nieuwe programma 8 8 4 vanaf 2012/13 Vakken variant Geschiedenis

Nadere informatie

Bijlage B4. Eerste treden op de arbeidsmarkt. Freek Bucx

Bijlage B4. Eerste treden op de arbeidsmarkt. Freek Bucx Bijlage B4 Eerste treden op de arbeidsmarkt Freek Bucx Inhoud Tabel B4.1... 3 Tabel B4.2... 4 Tabel B4.3... 5 Tabel B4.4... 6 Tabel B4.5... 7 Tabel B4.6... 8 Bijlage B4 Eerste treden op de arbeidsmarkt

Nadere informatie

Week 1. Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links.

Week 1. Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links. Week 1 Info: Europa Er zijn zeven werelddelen: Noord-Amerika, Zuid Amerika, Afrika, Europa, Azië, Australië en Antarctica. Europa bestaat uit 45 landen. Nederland hoort bij Europa. Het noorden van een

Nadere informatie

Bijlage B4. Werken aan de start. Freek Bucx

Bijlage B4. Werken aan de start. Freek Bucx Bijlage B4 Werken aan de start Freek Bucx Inhoud Tabel B4.1... 3 Tabel B4.2... 5 Tabel B4.3... 6 Tabel B4.4... 7 Tabel B4.5... 8 Tabel B4.6... 9 Tabel B4.7... 10 Tabel B4.8... 11 Tabel B4.9... 12 Tabel

Nadere informatie

SPAANS LES 1 Español

SPAANS LES 1 Español pagina:1 1.1 Inleiding Deze cursus is bestemd voor hen die willen kennismaken met de Spaanse taal in woord en geschrift. Voor het volgen van deze cursus is geen speciale vooropleiding noodzakelijk. Wel

Nadere informatie

Voor wie verstandig handelt! Gematigde groei

Voor wie verstandig handelt! Gematigde groei Gematigde groei Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusie Invloed: Gematigde groei De ontwikkeling in het afzetpotentieel van de belangrijkste afzetmarkten en potentiële groeimarkten. Focus op Europa,

Nadere informatie

Technische informatie Overzicht van de draaischakelaarinstellingen voor PV-omvormers, stand 09/ Toelichting bij dit overzicht. 1.

Technische informatie Overzicht van de draaischakelaarinstellingen voor PV-omvormers, stand 09/ Toelichting bij dit overzicht. 1. Technische informatie Overzicht van de draaischakelaarinstellingen voor PV-omvormers, stand 09/2013 1.1 Geldigheid In dit overzicht vindt u de geldige draaischakelaarinstellingen voor de volgende SMA omvormers:

Nadere informatie

Europese feestdagen 2017

Europese feestdagen 2017 Januari - Februari - Maart Bestemming Januari Februari Maart Nederland (NL) 01-01 Bestemming Januari Februari Maart België (BE) 01-01 Bosnie en Herzegovina (BA) 01-03 Bulgarije (BG) 01-01 03-03 Denemarken

Nadere informatie

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen ROESELARE. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen ROESELARE. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen ROESELARE HUIDIGE NATIONALITEIT PG2 NATIONALITEIT BIJ GEBOORTE PG 3 HUISHOUDENS PG 4 WERKZOEKENDEN PG 5 NIEUWKOMERS PG 6 Arrondissement Roeselare Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Nadere informatie

nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland

nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland Kinderen moeten

Nadere informatie

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen KORTEMARK. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen KORTEMARK. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen KORTEMARK Arrondissement Diksmuide HUIDIGE NATIONALITEIT PG2 NATIONALITEIT BIJ GEBOORTE PG 3 HUISHOUDENS PG 4 WERKZOEKENDEN PG 5 NIEUWKOMERS PG 6 Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Nadere informatie

Nederland 0,10 0,10. Internationaal 0,10 0,10. Alarmnummer 112 Gratis Gratis

Nederland 0,10 0,10. Internationaal 0,10 0,10. Alarmnummer 112 Gratis Gratis Tarievenkaart Starttarieven Doel Incl. btw Mobiel Nederland 0,10 0,10 Internationaal 0,10 0,10 Tarieven bellen binnen Nederland tarieven in euro/ minuut (doorberekend per hele minuut) Bestemming Incl.

Nadere informatie

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen LANGEMARK-POELKAPELLE. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen

Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen LANGEMARK-POELKAPELLE. Opsplitsing in nationaliteitsgroepen Fiche Kleurrijk West-Vlaanderen LANGEMARK-POELKAPELLE HUIDIGE NATIONALITEIT PG2 NATIONALITEIT BIJ GEBOORTE PG 3 HUISHOUDENS PG 4 WERKZOEKENDEN PG 5 NIEUWKOMERS PG 6 Arrondissement Ieper Opsplitsing in

Nadere informatie

Toerisme in Cijfers Tourism in Figures. Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016

Toerisme in Cijfers Tourism in Figures. Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016 2016 Toerisme in Cijfers Tourism in Figures XL Aantal aankomsten per maand, 2016 Number of arrivals by month, 2016 Juli 2017 AANTAL AANKOMSTEN PER MAAND, 2016 Tabel P. Table NUMBER OF ARRIVALS BY MONTH,

Nadere informatie

Groei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst. Voor wie verstandig handelt!

Groei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst. Voor wie verstandig handelt! Groei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst Trendsamenvatting Naam Definitie Groei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst Het handelskanaal van de gespecialiseerde

Nadere informatie

(Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2017/309 VAN DE COMMISSIE. van 23 februari 2017

(Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2017/309 VAN DE COMMISSIE. van 23 februari 2017 8..7 NL Publicatieblad van de Europese Unie L / II (Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN UITVOERINGSVERORDENING (EU) 7/9 VAN DE COMMISSIE van februari 7 tot vaststelling van technische informatie

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 10716 27 februari 2018 Regeling van het College voor Toetsen en Examens van 5 februari 2018, nummer CvTE-18.00016 houdende

Nadere informatie

GRIEKEN EN ROMEINEN KENNISVRAGEN VWO-4

GRIEKEN EN ROMEINEN KENNISVRAGEN VWO-4 GRIEKEN EN ROMEINEN KENNISVRAGEN VWO-4 1. Leg uit wat een sofist was. score: 2. Welke rol speelden de sofisten in de Atheense democratie? 3. Waarom is het niet juist te spreken van Griekenland in de tijd

Nadere informatie

(Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN

(Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN .. L 9/ II (Niet-wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN UITVOERINGSVERORDENING (EU) /97 VAN DE COMMISSIE van november tot vaststelling van technische informatie voor de berekening van de technische voorzieningen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 tijd van grieken en romeinen, paragraaf 3 Imperium Romanum Samenvatting door Anisha 1170 woorden 23 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 10093 29 februari 2016 Regeling van het College voor Toetsen en Examens van 8 februari 2016, nummer CvTE- 16.00018 houdende

Nadere informatie

Het eerste schrift hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62211

Het eerste schrift hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62211 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 June 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62211 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie