Toespraak 8 e jaarcongres Mobiele Communicatie 16 december 1998 prof. dr. J.C. Arnbak, voorzitter van het OPTA-college

Transcriptie

1 Toespraak 8 e jaarcongres Mobiele Communicatie 16 december 1998 prof. dr. J.C. Arnbak, voorzitter van het OPTA-college (Alleen uitgesproken tekst geldt!) Dames en heren, In de wereld van de mobiele telecommunicatie is er een land waar veel andere landen een voorbeeld aan zouden kunnen nemen. Laten we dit land voor het gemak even Utopia noemen. Waarom is Utopia nu zo n mooi land als het om mobiel bellen gaat? Wat zijn de vereisten om te worden gekwalificeerd als een land waar, als het om mobiel bellen gaat, elk telecombedrijf jaloers op is? In de eerste plaats is in Utopia al sprake van een hoge penetratiegraad van mobiele telefonie. Volgens de laatste cijfers was er in 1997 sprake van een nationale penetratiegraad van 36 procent. En volgens mensen die het weten kunnen blijft het daar niet bij. Binnen vijf jaar zou dat percentage in Utopia zelfs tot 60 kunnen oplopen. In de hoofdstad van Utopia is het nu al 50 procent. Daarom is het nodig geworden om dual mode -toestellen voor GSM-900 en GSM-1800 te benutten om de verkeersdrukte te verwerken voor nieuwe abonnees. In het buurland van Utopia geldt het percentage van 50 zelfs al in het hele land. In de tweede plaats zijn in Utopia de kosten om te bellen naar een mobiel nummer vanaf een vast telefoontoestel vrij hoog. In piekuren betaal je 0,39 ECU en in de daluren 0,26 ECU per minuut. Zet daar de interconnectiekosten van 0,31 ECU per minuut in de piekuren en 0,18 ECU per minuut in de daluren tegenover en het is duidelijk dat er ook een ruim aandeel voor de voormalige monopolist op vaste telefonie overblijft. Dat aandeel varieert van ruim 20 tot bijna 31 procent. Utopia is dus een gezellig, warm paradijs voor aanbieders van mobiele én vaste telefonie, zou ik zo denken. Er zijn wel concurrenten op vaste telefonie die een buitenlandse omweg, een soort U-bocht, hebben bedacht om de hoge interconnectiekosten van de mobiele operators te omzeilen. Deze bedrijven vragen 0,25 ECU per minuut voor een gesprek van een vast naar een mobiel toestel. Ondanks die relatief lage prijs weten ook zij winst te maken. Het hoge binnenlandse interconnectietarief van de mobiele operators in Utopia zou daardoor wel eens onder druk kunnen komen te staan. 1

2 Maar vanuit wiens perspectief moeten wij nu eigenlijk kijken naar een land als Utopia? Vanuit het gezichtspunt van de aanbieders of van de consument? Laten we eens vanuit de consument redeneren. Dat is tenslotte degene die profijt zou moeten trekken van een voorziening als mobiel bellen. Als je daarbij echter de bedragen betrekt die ik net noemde, dan blijft er van dat profijt letterlijk niet zo veel over. Het gemak van mobiel bellen vraagt een wel heel hoge prijs. Utopia lijkt dus meer een luilekkerland voor de aanbieders dan voor de afnemers van mobiele telefonie. Hoe kan men er toch voor zorgen dat Utopia ook een aantrekkelijk land is voor consumenten van mobiele telefonie? Sommige deskundigen zijn van mening dat dit automatisch gebeurt. Kijk maar naar de gewone telefoontarieven voor internationaal bellen, zeggen zij. Die zijn toch ook met sprongen gedaald toen er slimme manieren werden bedacht om voordelig naar het buitenland te bellen? Denk maar aan de zogeheten call back-methode. Gespecialiseerde telefoonbedrijfjes verzorgen je telefoonverbinding met bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Dat pakt bijna altijd goedkoper uit dan zelf rechtstreeks bellen. Op die manier kwamen enkele jaren geleden de prijzen dusdanig onder druk te staan dat de officiële tarieven voor internationaal bellen vanzelf neerwaarts werden bijgesteld. Die neerwaartse reactie stuit, als het om mobiel bellen gaat, in Utopia echter op een bodem. Die bodem wordt gevormd door de hoge interconnectietarieven. Sommigen geloven dat als gevolg van de toenemende concurrentie ook de interconnectietarieven vanzelf dalen. Anderen zijn minder optimistisch en vinden dat er hier een schone taak is weggelegd voor een toezichthoudend orgaan. Dat laatste is zeker het geval als er sprake is van het niet naleven van het principe van non-discriminatie. U mag best weten dat OPTA vermoedt dat sommige aanbieders van mobiele telefonie onder gelijke omstandigheden niet altijd dezelfde interconnectievoorwaarden hanteren ten opzichte van elkaar. Hoe verhoudt de situatie in Utopia zich nu eigenlijk tot de sitatie in Nederland? Als je die vergelijking maakt, dan springt een aantal zaken in het oog. Om te beginnen lijkt de penetratiegraad van mobiele telefonie in Nederland, die momenteel ongeveer 20 procent bedraagt, nog aan de lage kant. Daarbij moeten we wel bedenken dat de groeispurt in de mobiele telefonie in Nederland rijkelijk laat werd ingezet. Begin 1995 bedroeg het aantal mobieletelefoniegebruikers in Nederland circa Pas in datzelfde jaar werden twee vergunningen voor GSM verleend. Vanaf dat moment was er sprake van een duopolie op het gebied van de mobiele telefonie. Sinds die tijd is het aantal mobiele bellers vertienvoudigd naar iets meer dan 3 miljoen, waarvan zo n 2 miljoen bij KPN en 1 miljoen bij Libertel. Dat komt overeen met een groei van de penetratiegraad van 2 procent in 1995 tot ongeveer 20 procent nu. Alleen al dit jaar kwamen er 1,3 miljoen mobiele bellers bij. Dat is onder meer het gevolg van de invoering van de pre paid-cards. 2

3 Begin dit jaar kwamen er, na de spraakmakende veilingprocedure voor de DCS vergunningen, drie nieuwe partijen in de mobiele telefonie bij. Eén daarvan is inmiddels daadwerkelijk begonnen. Te verwachten valt dat de drie nieuwe partijen een nieuwe impuls zullen geven aan de groei van de mobiele telefonie. Waar de bovengrens ligt is moeilijk te zeggen. Zal de groei stokken bij 6 miljoen gebruikers? Of pas bij 8 miljoen? In het Financieele Dagblad las ik vorige week dat marketeers - wie dat dan ook zijn - schatten dat binnen enkele jaren ook 60 procent van de Nederlandse bevolking met een telefoon in de binnenzak rondloopt. Dan kom je dus uit op 9 miljoen mensen. Wat het percentage betreft zou Nederland dan kunnen wedijveren met Utopia, maar nogmaals: het zijn voorspellingen. Misschien is de wens hier wel de vader van de gedachte. De enorme toename van het mobiele telefoonverkeer heeft ook een keerzijde. Ik doel op de aanzwellende stroom negatieve berichten over het massale gebruik van de mobiele telefoon. Vooral het gebruik van de mobiele telefoon in de auto trekt sterk de aandacht. Daardoor zou de verkeersveiligheid in gevaar komen. Ik noem verder de problemen rond het plaatsen van antennemasten en de gevolgen daarvan voor het milieu. Zelfs het illegale gebruik van zogeheten GSM-jammers - dat zijn apparaatjes die het mobiele telefoongebruik onmogelijk maken in bijvoorbeeld restaurants en bioscopen - schijnt al een probleem te worden. Daarnaast kun je je afvragen of er in de mobiele telefoniemarkt voldoende concurrentiedruk aanwezig is om de relatief hoge prijzen terug te brengen tot meer normale proporties. De ervaring van de afgelopen 3,5 jaar leert dat de enorme groei van het mobiele telefoonverkeer zeker niet automatisch heeft geleid tot spectaculaire prijsdalingen. Laten we eens even kijken naar de prijsontwikkelingen in Nederland. Dan zien we dat ook hier een aantal partijen een slimme methode heeft ontdekt om bellen van een vast naar een mobiel toestel onder de hoge interconnectietarieven te kunnen aanbieden. Daarbij doet zich de merkwaardige situatie voor dat zij de gesprekken via een omweg op de juiste bestemming afleveren. Toch is deze omleiding goedkoper dan het rechtstreeks afleveren van het gesprek. Deze omtrekkende bewegingen, ook wel de trombone- of U-bochtconstructie genoemd, zouden wel eens als breekijzer kunnen fungeren in de vastgekoekte kostenstructuur voor het bellen van een vast naar een mobiel toestel. Ik zal u aan de hand van deze sheet uitleggen hoe die constructie werkt. Om u een idee te geven van de verschillen in prijs: een gesprek van een vaste aansluiting naar een mobiel toestel kost bij de grote landelijke telefoonmaatschappij vanaf 1 januari aanstaande 3

4 90 ct. per minuut. Dit tarief is pas verlaagd nadat OPTA, mede op verzoek van DG IV de kostenstructuur heeft onderzocht. Sommige concurrenten van dit bedrijf, die eenzelfde gesprek via een zogenoemd carrier selectienummer afhandelen, rekenen nu al slechts twee kwartjes per minuut of nog minder. Dames en heren, Welke conclusies kunnen we hieraan verbinden? Voorzichtig gezegd kun je stellen dat de mobiele-telefoonmarkt nog niet volwassen is. Hier staat OPTA voor eenzelfde dilemma als waar de toezichthouder in Utopia voor stond. Kunnen we vertrouwen op de tucht van de markt of moet OPTA die tucht uitoefenen? U moet daarbij bedenken dat zelfs in Utopia de hoge interconnectietarieven, ondanks vijf jaar stevige concurrentie, niet zijn gedaald. De Utopianen en de Nederlanders die bellen van een vast naar een mobiel toestel - dus niet de abonnees van het mobiele netwerk - betalen daarom nog steeds te veel. Te veel? Ja, want het lijkt alsof de mobiele operator meer vraagt voor het telefoonverkeer naar zijn klanten toe dan voor het telefoonverkeer dat hij bij zijn eigen klanten ophaalt. Moeten derden de klanten van mobiele operators subsidiëren? En waarom kost de communicatie in beide richtingen niet hetzelfde? Over de interconnectietarieven zijn de meningen internationaal trouwens sterk verdeeld. Sommige landen vinden het logisch dat de interconnectietarieven voor mobiele netwerken substantieel hoger zijn dan voor vaste netwerken. Hun redenering is dat de investeringen die nieuwe aanbieders van mobiel bellen moeten doen erg hoog zijn. Dit zou die nieuwe aanbieders gezamenlijk of ieder voor zich kunnen ontmoedigen met concurrerende tarieven te komen. Daar staat de mening van andere landen tegenover die vinden dat er sprake moet zijn van gelijke interconnectiekosten, ongeacht of het gaat om verkeer van of naar een mobiel netwerk. Hierdoor onstaat symmetrie van de tarieven in beide richtingen. In Utopia is onlangs een mobiele telecomaanbieder aangewezen als een aanmerkelijke marktmacht. Een bedrijf wordt volgens de regels van de Europese Unie aangemerkt als aanmerkelijke marktmacht als het op een bepaalde markt een aandeel heeft van minstens 25 procent. Voor zo n bedrijf gelden strengere regels dan voor andere. Er moeten, bijvoorbeeld, kostengeoriënteerde tarieven worden gehanteerd. Dat zijn tarieven die zijn gebaseerd op de onderliggende kosten met daar bovenop een redelijke winstopslag. In Utopia wordt het daardoor mogelijk om een daling van de tarieven voor het bellen van een vast naar een mobiel toestel te bewerkstelligen. Op grond van de gisteren in werking getreden Telecommunicatiewet is het nu onder bepaalde omstandigheden ook in Nederland mogelijk een aanbieder van mobiele telefonie aan te wijzen als bezitter van aanmerkelijke marktmacht. Maar dan moet zo n aanbieder wel een aanmerkelijke 4

5 macht hebben op de markt van vast en mobiel bellen gezamenlijk. Bovendien geldt de plicht tot kostenoriëntatie in dat geval alleen voor zijn interconnectietarieven en niet voor de tarieven van zijn eindgebruikers. Als een bedrijf uitsluitend op de markt voor mobiele telefonie 25 procent of meer bezit, dan gaat ook het verhaal over de kostengeoriënteerde interconnectietarieven niet op. Wel moet zo n bedrijf zich houden aan de eis van niet-discriminerend gedrag ten opzichte van andere telecombedrijven. Het uitgangspunt van kostenoriëntatie in de Europese ONP-regelgeving is dus slechts in een beperkt aantal gevallen van toepassing op de mobiele telecommunicatiemarkt. Daar komt bij dat duidelijk moet zijn welk doel we dan primair voor ogen hebben: het bevorderen van de concurrentie of het beschermen van de consument? Kostenoriëntatie zou immers ook een nadelige invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van mobiele netwerken, omdat het dan voor bedrijven minder aantrekkelijk lijkt een mobiel netwerk aan te leggen als de prijsstelling niet vrij is. Een ander interessant aspect dat de prijsontwikkeling mogelijk beïnvloedt is de subsidiëring van mobiele toestellen, zeg maar het gratis of bijna gratis weggeven van mobiele telefoons om klanten te trekken. Er is echter een groeiend aantal landen dat dit verbiedt. Waarschijnlijk heeft subsidiëring er wel toe bijgedragen dat de mobiele telefoonmarkt voor consumenten sterker is gegroeid. Je kunt je afvragen of deze subsidiëring zich op dit moment niet tegen een groeiende markt keert. Het is immers onduidelijk hoe de operators het geld dat ze in de - tussen aanhalingstekens - gratis telefoons hebben gestoken terugverdienen, maar dat het terugverdiend wordt mag duidelijk zijn. Misschien is hier sprake van een vorm van interne kruissubsidie, vergelijkbaar met het dekken van tekorten in de abonnementskosten op het vaste telefoonnet door hogere gesprekskosten. Zoals u waarschijnlijk weet heeft OPTA op 1 juli jl. een herbalancering van de tarieven voor vaste telefonie goedgekeurd. Daardoor gingen de abonnementskosten omhoog en de gesprekskosten omlaag. In de mobiele sfeer lijkt ook een vorm van kruissubsidie plaats te vinden. Ik denk dat de subsidie op de toestellen mede wordt betaald uit de hoge Nederlandse gesprekskosten voor mobiel bellen. Als dat zo is, betalen vooral degenen die veel mobiel bellen het gelag, evenals de eerder genoemde abonnees van het vaste telefoonnet die veel naar mobiele toestellen bellen. Een ander probleem van de subsidiëring van de toestellen is de zogenaamde SIM-lock die sommige aanbieders in hun toestellen stoppen. Een SIM-kaart is een soort geheugenchip en bevat onder andere gegevens die de identiteit van het toestel weergeven binnen een bepaald 5

6 netwerk. Met een SIM-lock kan een aanbieder, simpel gezegd, voorkomen dat u overstapt naar een concurrent. Als u wilt wisselen van aanbieder moet u een ander toestel kopen, met of zonder subsidsie van de nieuwe aanbieder, of ten minste een vergoeding betalen om de SIM-lock op te heffen. Ondanks de introductie van nummerportabiliteit per 1 januari aanstaande - nummerportabiliteit is het meenemen van je eigen nummer naar een andere aanbieder - kan een SIM-lock voor consumenten een hoge drempel vormen om over te stappen naar een andere aanbieder. De Europese Commissie heeft onlangs OPTA en de nationale toezichthouders in andere landen verzocht om dit verschijnsel nader te onderzoeken. Een ander belangrijk punt bij de ontwikkeling van concurrentie tussen mobiele netwerken is het zogenoemde site sharing. Site sharing wil zeggen dat aanbieders van mobiele telefonie tegen een redelijke vergoeding hun eigen antennes moeten kunnen plaatsen op bestaande antenneopstelpunten. Zoiets is uit technisch oogpunt echter niet altijd mogelijk. Toch zijn er, heeft OPTA gehoord, gemeenten die tegen nieuwe aanbieders zeggen dat ze eerst maar eens moeten onderzoeken of er geen mogelijkheden op bestaande punten zijn. Dit verhindert een vlotte ontwikkeling van de nieuwe netwerken uiteraard aanzienlijk. Dames en heren, Tot nu toe heb ik vooral naar de bestaande situatie gekeken en een paar dilemma s geschetst die OPTA op haar weg vindt. Ik wil vandaag echter ook even vooruit blikken. Er komen namelijk ontwikkelingen op ons af die van groot belang zijn voor zowel aanbieders als consumenten van mobiele telefonie. Tot die ontwikkelingen behoort convergentie, ofwel het samengaan van mobiele en vaste telefonie. Die samensmelting wordt vaak afgekort tot FMC, Fixed-Mobile Conversions. Op dit moment wordt vanuit zowel de vaste als de mobiele telefonie gewerkt aan oplossingen die integratie van bepaalde diensten voor de consument mogelijk maken. Op het terrein van de vaste telefonie is DECT een goed voorbeeld. DECT is een geavanceerde techniek voor snoerloze telefonie thuis en op kantoor. Met DECT zijn de mogelijkheden om draadloos te telefoneren echter veel groter dan met de huidige generatie snoerloze toestellen. In de zakelijke sfeer kun je ook denken aan een toestel dat werkt op de bedrijfstelefooncentrale. Daardoor zijn follow me - schakelingen overbodig als je van je vaste werkplek weg bent. Mobiele aanbieders zoeken intussen naar oplossingen die het mogelijk maken om te concurreren met verkeer via het vaste telefoonnet. Een voorbeeld hiervan is wat in mooi Nederlands home zone tariffing heet. Daarbij is het voor abonnees mogelijk om, in de directe omgeving van hun 6

7 huis, mobiele gesprekken te voeren tegen relatief lage gesprekskosten. De kosten voor zo n gesprek zouden zelf dicht tegen de kosten voor bellen over het vaste net kunnen liggen. Daarmee zou home zone tariffing voor mobiele bellers een vervanging kunnen vormen voor de vaste aansluiting thuis of, zoals in Utopia, in het vakantiehuisje. Deels over het vaste en deels over het mobiele net bellen is in de toekomst waarschijnlijk ook mogelijk. Je begint dan een telefoongesprek thuis via het vaste net met een snoerloze telefoon volgens de al genoemde DECT-techniek. Op het moment dat de beller te ver van zijn huis is verwijderd, wordt het gesprek automatisch overgedragen aan een mobiel netwerk. Ook kan, als iemand wordt gebeld, het gesprek worden doorgeschakeld naar het mobiele net als de persoon in kwestie niet op zijn vaste aansluiting te bereiken is. Een mobiele exploitant heeft nog derde mogelijkheid om Fixed Mobile Convergence aan te bieden. Dat is door de abonneelijn van de aanbieder van vaste telefonie (KPN Telecom) los te koppelen van zijn lokale centrale - dat is de zogenoemde ontbundeling - en door te lussen naar de centrale van de mobiele aanbieder. OPTA zal begin volgend jaar de nadere voorwaarden voor deze vorm van bijzondere toegang tot KPN s netwerk van concurrenten bekend maken. Kortom: het ineenvloeien van vaste en mobiele telefonie kan het leven van de meeste bellers er alleen maar gemakkelijker op maken. Maar voor een toezichthouder als OPTA is convergentie een ontwikkeling die het leven er helemaal niet eenvoudiger op maakt. Integendeel. Het grootste probleem is - en ik heb dat ook al bij eerdere gelegenheden gesignaleerd - dat de Europese regels en bijgevolg ook de nieuwe Telecommunicatiewet een strikt onderscheid maken tussen vaste en mobiele netwerken. Het ONP-kader is helemaal niet berekend op een convergerende markt. Eén van de consequenties van het wettelijke onderscheid tussen vaste en mobiele telefonie is dat er ook aparte regimes gelden voor de interconnectietarieven. U zult begrijpen dat dit de ontwikkeling van FMC niet ten goede komt. Immers: als één van de twee netwerken meer rendement oplevert dan de andere als gevolg van substantieel hogere interconnectietarieven, dan vormt dit een stevige belemmering om het andere netwerk daarmee te integreren. Dames en heren, Zoals u van de sprekers voor mij al heeft gehoord vindt volgend jaar de veiling plaats van de frequenties voor een nieuwe generatie mobiele telecommunicatiediensten, UMTS genaamd. Deze ontwikkeling stelt OPTA voor een aantal vragen, met name waar het gaat om de positie van de consument in dezen. 7

8 Voordat ik enkele van die vragen of uitdagingen noem wil ik eerst een aantal mogelijke concurrentiescenario s schetsen rond de ontwikkeling van UMTS. Bij deze scenario s ben ik er gemakshalve vanuit gegaan dat een aantal mobiele telecomaanbieders frequentie-ruimte kunnen krijgen om te kunnen beginnen met een aanbod van UMTS in de periode tussen 2000 en Het eerste scenario is dat van een aanbieder die nu wel een GSM 900-, maar geen GSM vergunning heeft. Hij zal naar schatting minstens acht jaar operationeel zijn en zijn netwerk zit bijna op volle capaciteit in de piekuren. Hij zal zijn netwerk waarschijnlijk niet snel aanpassen aan een nieuwe, meer geavanceerde GSM-generatie, beter bekend als de generatie 2-plus. Slechts de nieuwe UMTS-frequenties stellen deze aanbieder in staat meer capaciteit aan te bieden. Scenario twee daarentegen gaat uit van een bestaande of nieuwe bezitter van een GSM vergunning met een mobiel netwerk dat nog niet op volle capaciteit werkt. Aanpassing van het netwerk aan de 2-plusgeneratie met breedbanddiensten en snelle data-overdracht is hier goed haalbaar. UMTS zal breedbanddiensten alleen maar nog verder vorm kunnen geven. De bezitter van deze vergunning zal vooralsnog geen landelijke dekking nastreven, maar de nadruk leggen op het ontwikkelen van nieuwe diensten in regio s waar dit profijtelijk lijkt te worden. In scenario drie gaat het om een bedrijf waarvoor een UMTS-vergunning de eerste mogelijkheid biedt om met telefoondiensten op de markt te komen. Dit bedrijf zal waarschijnlijk zowel spraakals breedbanddiensten willen aanbieden. Hiervoor moet hij vermoedelijk nationale dekking hebben en dus gebruik kunnen maken van netwerken van concurrenten - nationaal roamen heet dat in vaktermen - tijdens de ontwikkeling van zijn eigen netwerk. Het vierde scenario betreft een operator die al wel een vast netwerk heeft, maar nog geen mobiele vergunning. Ook hij zal waarschijnlijk zowel spraak- als breedbanddiensten willen aanbieden. Deze aanbieder kan gebruik maken van een eigen netwerk met ISDN-techniek, waardoor veel diensten via het vaste in plaats van het mobiele netwerk kunnen worden vervoerd. Roaming is voor hem van veel minder belang. Het vijfde en laatste scenario dat ik hier noem is dat van mobiele telecomaanbieders die geen vergunning weten te bemachtigen voor UMTS. Zij zullen breedbanddiensten aan willen bieden door enerzijds hun eigen netwerk aan te passen aan de generatie 2-plus en anderzijds door gebruik te maken van het zogenoemde unlicensed deel van de UMTS-band. Dit is het deel dat bedoeld is voor kleinschalige en lokale toepassingen, bijvoorbeeld in bedrijfspanden. 8

9 Gebruik van het unlicensed deel van de UMTS-band zal waarschijnlijk leiden tot ontwikkelingen die nog verder gaan dan nu al met de DECT-techniek mogelijk is. Als een aanbieder de mogelijkheid wil hebben om, zoals ik eerder beschreef, een gesprek automatisch over te dragen van het vaste op het mobiele net, dan moet hij gebruik kunnen maken van een UMTS-netwerk dat een lopend gesprek overneemt zonder onderbreking. Al deze ontwikkelingen roepen, zoals ik al zei, bij OPTA vragen op. Ik noem u er een paar. Hoe kan de consument de diensten krijgen die met UMTS worden beloofd? Moet roamen nationaal verplicht worden om te voorkomen dat de nieuwe aanbieders zich eerst richten op spraak in plaats van op innovatieve breedbanddiensten? Groeit de concurrentie wel zoals verwacht, of zijn er te weinig of misschien juist te veel vergunningen verleend? Zijn de vergunningen aan de juiste partijen verleend en onder de juiste voorwaarden en beperkingen? En: hoe kan OPTA toezicht houden op het naleven van die voorwaarden en beperkingen? Het zijn allemaal vragen waarop, althans op dit moment, nog geen antwoord is te geven. Dat geldt ook voor de vraag hoe het zal gaan met de prijsontwikkeling van diensten binnen UMTS. Zullen we in dit opzicht over een aantal jaren opnieuw met jaloerse blikken kijken naar een land als Utopia? Of vervult Nederland dan juist wel de rol van Utopia op het gebied van mobiele communicatie, net zoals dat nu met ons befaamde poldermodel gebeurt? Als u zich trouwens afvraagt of Utopia wel bestaat of dat ik, net als mijn beroemde landgenoot Hans-Christian Andersen, u een sprookje heb verteld, dan kan ik u snel uit de droom helpen. Utopia heet in werkelijkheid Zweden. Daarmee zou ik niet willen beweren dat de situatie op de mobiele telecommarkt in Zweden ideaal is. Ik hoop dat ik in mijn sprookje duidelijk heb gemaakt dat we veel van Zweden kunnen leren, vooral van zaken die zelfs daar niet of nog niet goed zijn geregeld. Ik dank u voor uw aandacht. 9