Intellectuele Rechten en 3D-Printing

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Intellectuele Rechten en 3D-Printing Een onderzoek naar de impact van 3D-printing voor thuisgebruik op de intellectuele rechten Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Van Ransbeeck Thierry (studentennr ) Promotor: Prof. Dr. Hendrik Vanhees Commissaris: Mevr. Nathalie Cooreman

2 1

3 A. VOORWOORD... 6 B. INLEIDING Afbakening onderzoeksvraag Methodiek en overzicht Technische begrippen... 9 I. 3D-printers... 9 i. Hoe particulieren toegang krijgen tot 3D-printing II. 3D-scanners C. WAAROM 3D-PRINTING EEN GROTE IMPACT ZAL HEBBEN OP DE INTELLECTUELE RECHTEN Eerste juridische geschillen Precedent: filesharing media D. WAAROM 3D-PRINTING GEEN GROTE INVLOED ZAL HEBBEN OP DE INTELLECTUELE RECHTEN Technische beperkingen en hoge prijs Juridische invloed overschat: weinig fysieke objecten effectief beschermd Vergelijking met muziek en film gaat niet op Te verwachten tegenkanting tegen disruptive technology E. 3D-PRINTING ONDER HET HEERSEND RECHT Inleidend Octrooirecht I. Inleidend relevantie onderzoek II. Het creëren van 3D-modellen i. (Directe) octrooiinbreuk bij het creëren van een CAD-bestand (art. 27, 1, a) Octrooiwet)? ii. Indirecte octrooiinbreuk bij het creëren van een CAD-bestand (art. 27, 2 Octrooiwet)? III. Het (online) delen van 3D-modellen i. Directe octrooiinbreuk bij het delen van een CAD-bestand (art. 27, 1, a) Octrooiwet)? ii. Indirecte octrooiinbreuk bij het delen van een CAD-bestand (art. Art. 27, 2 Octrooiwet)? iii. Nieuwheidsschadelijkheid van een geüpload CAD-bestand - stand van de techniek IV. Het online hosten van 3D-modellen i. Directe octrooiinbreuk host -diensten bij het hosten van CAD-bestanden (art. 27, 1, a) Octrooiwet)? ii. Indirecte octrooiinbreuk host -diensten bij het hosten van CAD-bestanden (art. 27, 2 Octrooiwet)? 28 2

4 iii. Indirecte octrooiinbreuk door peer-to-peer indexeringswebsites (art. 27, 2 Octrooiwet)? V. 3D-printen i. Thuisprinten ii. Printservice a. Directe octrooiinbreuk door printservice (art. 27, 1, a) Octrooiwet)? b. Indirecte octrooiinbreuk door printservice (art. 27, 2 Octrooiwet)? Merkenrecht I. Inleidend relevantie onderzoek II. Het creëren van 3D-modellen i. Het creëren van een 3D-model van een fysiek vormmerk en de de zonder toestemming verboden vormen van gebruik zoals bedoeld in art. 2.20, 1 BVIE a. Art. 2.20, 1, a. BVIE: Identiek teken voor identieke waren of diensten (in het economisch verkeer) 34 b. Art. 2.20, 1, b. BVIE: Identiek of overeenstemmend teken voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, met mogelijk verwarringsgevaar (in het economisch verkeer) c. Art. 2.20, 1, c. BVIE: Identiek of overeenstemmend teken voor niet-soortgelijke waren of diensten, met ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk (in het economisch verkeer) d. Art. 2.20, 1, d. BVIE: Gebruik anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk 39 ii. CAD-bestanden zelf als merk deponeren? III. Het (online) delen van 3D-modellen IV. Het online hosten van 3D-modellen V. 3D-printen i. Thuisprinten a. Kan het 3D-printen van kopieën van fysieke vormmerken één van de zonder toestemming verboden vormen van gebruik zoals bedoeld in art. 2.20, 1 BVIE uitmaken? Art. 2.20, 1, a. BVIE: Identiek merk voor identieke waren of diensten Art. 2.20, 1, b. BVIE: Identiek of overeenstemmend merk voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, met mogelijk verwarringsgevaar Art. 2.20, 1, c. BVIE: Identiek of overeenstemmend merk voor niet-soortgelijke waren of diensten 43 Art. 2.20, 1, d. BVIE: Gebruik anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk ii. Printservice a. Aansprakelijkheid printservice voor merkinbreuk? b. Gebruik in het economisch verkeer? Tekeningen- en Modellenrecht I. Inleidend relevantie onderzoek II. Het creëren van 3D-modellen i. Inbreuk op modelrecht (art BVIE)? ii. CAD-bestand zelf een tekening of model? III. Het (online) delen van 3D-modellen i. Inbreuk op art BVIE door het delen van 3D-modellen? ii. Kan een geüpload 3D-model vermijden dat later een gelijk of gelijkaardig model gedeponeerd wordt? IV. Het online hosten van 3D-modellen

5 i. Inbreuk op een modelrecht door het hosten van 3D-modellen (art BVIE)? V. 3D-printen i. Thuisprinten a. Modelinbreuk door het thuisprinten van een kopie van een gedeponeerd model (art BVIE)? 49 ii. Printservice a. Aansprakelijk printservice als tussenpersoon? Auteursrecht I. Inleidend relevantie onderzoek II. Het creëren van 3D-modellen i. Reproductie wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-model gemaakt wordt (art. 1, 1, eerste lid Auteurswet)? ii. Adaptatie wanneer een werk wordt overgenomen en vervolgens aangepast (art. 1, 1, tweede lid Auteurswet)? iii. Auteursrechtelijke bescherming CAD-bestanden zelf? a. Het 3D-model is niet gebaseerd op een bestaand werk b. Het 3D-model is gebaseerd op een bestaand werk iv. De uitzonderingen op de vermogensrechten a. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, 1, 4 Auteurswet)? Actueel art. 22, 1, 4 Auteurswet Nieuw art. 22, 1, 4 Auteurswet b. Thuiskopie (art. 22, 1, 5 Auteurswet)? c. Opmerking: vergoedingsregeling III. 3D-printen i. Reproductie wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-print gemaakt wordt (art. 1, 1, eerste lid Auteurswet)? ii. Adaptatie wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-print gemaakt wordt (art. 1, 1, tweede lid Auteurswet)? iii. Auteursrechtelijke bescherming 3D-prints zelf? a. De 3D-print is niet gebaseerd op een bestaand werk b. De 3D-print is gebaseerd op een bestaand werk iv. De uitzonderingen op de vermogensrechten a. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, 1, 4 Auteurswet)? Actueel art. 22, 1, 4 Auteurswet Nieuw art. 22, 1, 4 Auteurswet b. Thuiskopie (art. 22, 1, 5 Auteurswet)? v. Printservice als tussenpersoon IV. Het (online) delen van 3D-modellen i. Reproductie door het (online) delen van een CAD-bestand (art. 1, 1, eerste lid Auteurswet)? ii. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, 1, 4 Auteurswet)? iii. Thuiskopie (art. 22, 1, 5 Auteurswet)? iv. Distributierecht (Art. 1, 1, vijfde lid Auteurswet)? v. Publiek mededelingsrecht (Art. 1, 1, vierde lid Auteurswet)? vi. Privémededeling in familiekring (art. 22, 1, 3 Auteurswet)? V. Het online hosten van 3D-modellen i. Inbreuk op het reproductierecht door het online hosten van CAD-bestanden door host -diensten (art. 1, 1, eerste lid Auteurswet)? ii. Inbreuk op het reproductierecht door het indexeren van CAD-bestanden door peer-to-peer websites (art. 1, 1, eerste lid Auteurswet)?

6 iii. Inbreuk op het publiek mededelingsrecht door het online hosten van CAD-bestanden door host - diensten (art. 1, 1, vijfde lid Auteurswet)? iv. Inbreuk op het publiek mededelingsrecht door het indexeren van CAD-bestanden door peer-to-peer websites (art. 1, 1, vijfde lid Auteurswet)? F. NOOD AAN NIEUWE WETGEVING? G. HOE RECHTENHOUDERS ZICH KUNNEN BESCHERMEN H. BESLUIT I. BIBLIOGRAFIE Wetgeving I. Internationale wetgeving II. Europese wetgeving III. Benelux wetgeving IV. Belgische wetgeving Rechtspraak I. Europese rechtspraak II. Benelux rechtspraak III. Belgische rechtspraak IV. Overige Rechtsleer I. Boeken II. Tijdschriften III. Internetbronnen Overige I. Boeken II. Tijdschriften... Error! Bookmark not defined. III. Internetbronnen

7 A. Voorwoord Deze masterproef vormt de afronding van mijn studie aan de Ugent. Mijn interesse in het juridische heeft tijdens mijn passage aan de faculteit rechten ups en dows gekend. Het was dan ook een verademing om ze te mogen afronden met een werk omtrent een onderwerp dat mij oprecht boeit. Ik bedank graag professor Vanhees om mij toe te staan de impact van 3D-printing op de intellectuele eigendomsrechten te bespreken. Het was een grote opluchting en stimulans om mijn zelf voorgestelde onderwerp zo enthousiast onthaald te zien. 3D-printing en alles er rondom spreekt al tot mijn verbeelding sinds ik enkele jaren geleden een introductiefilmpje op internet zag. Sindsdien volg ik de razendsnelle ontwikkelingen in deze sector op de voet. Ik hoop oprecht dat dit werk mijn enthousiasme voor deze veelbelovende nieuwe technologie kan overbrengen op de lezer. Graag bedank ik hier mijn familie voor hun steun, zowel bij het maken van dit werk als bij de rest van mijn studies. Daarnaast bedank ik mijn vrienden omdat ze mijn vrije tijd zo geweldig helpen vullen. Ik bedank ook graag mijn vader voor het opsporen van taalfouten in dit werk. 6

8 B. Inleiding 1. Afbakening onderzoeksvraag 3D-printing voor thuisgebruik is een technologie die momenteel erg in the picture staat. In de media verschijnen bijna dagelijks berichten over nieuwe toestellen met steeds meer tot de verbeelding sprekende toepassingen. Investeerders staan in de rij om start-ups te ondersteunen en ook de mainstream consument toont stilaan interesse. Zo haalde het Micro project van M3D, een basis 3Dprinter aan een erg lage prijs (minder dan 200 euro), via crowdfundingplatform Kickstarter recent meer dan 1 miljoen dollar op bij consumenten, terwijl hun oorspronkelijke doelbedrag slechts dollar bedroeg 1. Gezien het hier om relatief nieuwe technologie gaat, is er nog weinig rechtsleer omtrent het onderwerp beschikbaar. De weinige (buitenlandse) beschikbare artikels tonen echter aan dat velen verwachten dat 3D-printing grote implicaties zal hebben voor de intellectuele rechten 2. In dit werk zal onderzocht worden of deze prima facie vaststelling gegrond is. Hoe past de nieuwe technologie binnen het heersend recht? Moeten houders van intellectuele rechten vrezen voor hun inkomsten? Zo ja, hoe kunnen ze zich hier best tegen beschermen? De focus zal hierbij liggen op 3D-printing door particuliere thuisgebruikers. Professioneel 3D-printen is in een groot deel van de industrie namelijk al lange tijd ingeburgerd en wordt daar voornamelijk aangewend voor dezelfde taken als meer traditionele productieprocessen. 3D-printing voor thuisgebruik zal relevanter zijn als onderzoeksvoorwerp omdat het mogelijk een volledig nieuwe mogelijkheid tot inbreuken op de intellectuele rechten biedt. Bij 3D-printing voor thuisgebruik komt ook het ecosysteem er rond kijken. Gebruikers zullen de bestanden die de blauwdruk vormen voor de eigenlijke print delen, vaak via internet. De juridische status van de partijen bij het delen van eventueel inbreukmakende bestanden zal moeten onderzocht worden. 3D-printing kan ook andere juridische vragen oproepen. Zo deed de online beschikbaarheid van een 3D-model voor een functionerend geweer enig stof opwaaien 3. Ook in het kader van de productaansprakelijkheidsregelgeving kunnen interessante vragen gesteld worden 4. Gezien deze masterproef zich focust op de intellectuele rechten, zal het onderzoek zich echter tot deze rechtstak beperken. 2. Methodiek en overzicht 1 S. CURTIS, Micro 3D printer smashes Kickstarter Goal, The Telegraph 8 april 2014, 2 M. DE COCK BUNING en S. KULK, 3D printen: Attack of the Clones of A New Hope?, IER 2013, afl. 36, ; C. LE STANC, Impression en 3D et Propriété Intellectuelle, Propriété Industrielle 2013, afl. 10, 1467; D. MENDIS, The Clone Wars: Episode 1 The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law Learning Lessons from the Past?, E.I.P.R. 2013, E.-J. LAUWERS, Juridische uitdagingen van 3D of additive manufacturing, IE Forum 2013, 7

9 Hoewel in dit werk de invloed van 3D-printing op het geheel van de intellectuele rechten zal onderzocht worden, is het niet de bedoeling een volledig overzicht van deze rechtstak te geven. In plaats daarvan zullen specifieke knelpunten binnen de verschillende onderdelen van de rechtstak, waar de specificiteit van 3D-printing een rol kan spelen, onderzocht worden. 3D-printing voor thuisgebruik is een recent gegeven. Hoewel veel waarnemers de technologie een grote toekomst toedichten, is het grote publiek op heden nog niet massaal aan het 3D-printen geslagen. Waarschijnlijk als gevolg hiervan zijn wetgevende initiatieven, rechtspraak en rechtsleer nog zeldzaam. Daarnaast staat 3D-printing technisch nog in de kinderschoenen, waardoor het moeilijk in te schatten is welke toepassingen er in de toekomst mogelijk zullen zijn. Dit alles heeft tot gevolg dat in deze masterproef vaak van hypotheses zal moeten uitgegaan worden. Dit zowel wat betreft de potentiële technische mogelijkheden van 3D-printers, als het succes dat 3D-printing zal hebben als dagelijkse bezigheid, alsook op het vlak van de effectieve toepassing die thuisgebruikers aan de technologie zullen geven. Het vervolg van deze inleiding zal eerst kort de gebruikte technische termen verklaren. Verder in dit werk zal stilgestaan worden bij het juridische belang van 3D-printing, dan wel het gebrek daaraan (hoofdstukken C en D). Onderzocht wordt of de technologie relevant genoeg is om vanuit een juridisch oogpunt onder de loep genomen te worden, of er zich reeds juridische betwistingen hebben voorgedaan en of er precedenten bestaan die toekomstige juridische vraagstukken voorspellen. Daarna zal voor de relevante onderdelen van de intellectuele rechten geanalyseerd worden hoe 3D-printing binnen het heersend wettelijk kader past (hoofdstuk E). Met het oog op het geven van een duidelijk, volledig en overzichtelijk beeld zal steeds de concrete juridische status van alle relevante actoren onderzocht worden, met name: - De persoon die een digitaal 3D-model creëert - De persoon die een 3D-model deelt - De website die een 3D-model online host - De persoon die op basis van een 3D-model een fysiek object print met een 3D-printer Voor deze onderscheiden actoren zal gepoogd worden de relevante juridische vragen te stellen en beantwoorden. Hoofdstuk F analyseert kort of uit het onderzoek van het heersend recht al dan niet noodzaak aan wetgevende maatregelen volgt. In hoofdstuk G zal ten slotte een korte analyse gemaakt worden van de mogelijkheden van rechtenhouders om zich te beschermen tegen eventuele negatieve gevolgen die 3Dprinting op hun vermogen kan hebben. 8

10 3. Technische begrippen I. 3D-printers 3D-printing (ook Rapid Prototyping of Additive Manufacturing genoemd) is een verzamelnaam voor een aantal relatief nieuwe technologieën die met elkaar gemeen hebben dat ze op instructie van een computer objecten creëren door lagen grondstoffen op elkaar te stapelen 5. Het gebruikte proces heeft veel weg van het printproces van de traditionele inkjetprinter voor tweedimensionaal printen die momenteel al in de meeste huiskamers te vinden is. Zoals bij een inkjetprinter bewegen twee computergestuurde motoren een spuitkop van links naar rechts en van voor naar achteren (X- en Y-as). Een 3D-printer beschikt echter ook over een derde motor die het printoppervlak of het platform waarop het object geprint wordt, omhoog of omlaag beweegt (de Z-as) 6. Verschillende types 3D-printer kunnen onderscheiden worden 7 : De eerste 3D-printers, uitgevonden in 1986, waren de stereolithografie (SLA) machines. Deze gebruiken polymeerhars en een infraroodlaser. Een printplatform bevindt zich in een bad vloeibaar polymeer. De computergestuurde laser straalt op bepaalde plaatsen, waar de polymeer zal verharden terwijl alles er rondom vloeibaar blijft. Het printplatform wordt dan een klein beetje naar beneden gelaten, tot net onder het oppervlak van de vloeistof. De laser vuurt opnieuw en zal een nieuw stukje verharden, bovenop wat eerder verhard werd. Een nieuwer type 3D-printer, de lasersinteraar (SLS), gebruikt een gelijkaardig proces met als grote verschil dat niet alleen polymeerhars maar een grote verscheidenheid aan materialen (metalen, keramiek, etc.) kan gebruikt worden. Zowel deze machines als de eerder genoemde SLA-types waren en zijn nog steeds erg duur en ingewikkeld in gebruik waardoor ze voorbehouden blijven voor gespecialiseerde ondernemingen en universiteiten. Voor de particulier zijn deze processen zelfs op lange termijn te weinig toegankelijk. Het proces dat vandaag de dag het meest gebruikt wordt door particulieren is Fused Deposition Modeling (FDM). Deze techniek kan vergeleken worden met een gesofisticeerd lijmpistool. Door een opgewarmde printkop wordt een spoel plastic gespoten. Volgens de computerinstructies beweegt de printkop dan langs de vorm van het te printen object, laag per laag. FDM s zijn relatief goedkoop en sneller en gebruiksvriendelijker dan bijvoorbeeld de SLA- of SLS-machines. Gezien de belangrijkste octrooien op het proces recent verlopen zijn, ziet men momenteel de markt voor deze machines exploderen. Ter volledigheid dient opgemerkt te worden dat er naast de voorgaande types ook systemen bestaan die beide technieken combineren, zoals de ZPrinter 8. 5 H. LIPSON en M. KURMAN, Fabricated The New World of 3D Printing, Indianapolis, John Wiley & Sons Inc., 2013, C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, M. HATCH, The Maker Movement Manifesto, New York, Mc Graw Hill, 2014, ; C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013,

11 Om een printopdracht te kunnen uitvoeren moet de 3D-printer instructies krijgen van virtuele blauwdruk. Hiervoor dienen Computer Aided Design- of CAD-bestanden. Deze bestanden worden geproduceerd door CAD-programma s, software die het mogelijk maakt virtuele 3D-modellen te creëren. Deze modellen kunnen gezien worden als de plannen die naar de printer moeten worden gestuurd zodat deze weet wat te printen. Zoals andere digitale bestanden kunnen CAD-bestanden makkelijk via internet, een intern netwerk of een extern opslagmedium (bv. een usb-stick) gedeeld worden met andere computergebruikers waar ook ter wereld 9. Deze kunnen de bestanden dan gebruiken om één of meerdere prints te maken, eventueel na het bestand aan te passen aan hun persoonlijke wensen. Een veel voorkomend bestandstype voor CAD-bestanden is.stl. Dit is vergelijkbaar met bijvoorbeeld het.pdf-bestandstype voor tekstverwerking 10. Zowat alle 3D-printers zullen.stl bestanden kunnen lezen. Voornoemde CAD-bestanden kunnen op twee manieren tot stand komen. Enerzijds kan men van nul af aan een 3D-model tekenen in de CAD-software. Tegenwoordig stellen grote bedrijven zoals Autodesk en PTC gratis 3D-designsoftware voor amateurs (zelfs voor kinderen) beschikbaar online 11. Deze vergen enige oefening maar toch moet het voor een groter publiek mogelijk zijn een (eenvoudig) 3D-ontwerp te creëren. Professionele ontwerpers kunnen met meer geavanceerde software de meest complexe objecten creëren. Anderzijds is het ook mogelijk een scan te maken van een bestaand fysiek object met behulp van een 3D-scanner. Meer uitleg hieromtrent is te vinden in hoofdstuk B.3.II. The Economist somt in een artikel aangaande de nieuwe technologie drie grote voordelen van 3Dprinting, vergeleken met traditionele productiemodellen, op 12 : - De snelheid waarmee een product de consument kan bereiken. Een ingewikkeld transport- en distributietraject wordt vervangen door een muisklik; - Het risico dat een product volledig faalt ligt lager, gezien de ontwerper bij klachten onmiddellijk het printplan kan aanpassen aan verzuchtingen van consumenten; - De mogelijkheid producten te creëren waar dit anders niet mogelijk was omdat ze te ingewikkeld waren om machinaal te vervaardigen. Hiernaast valt op te merken dat 3D-printing ook een groenere manier van objecten produceren is waarbij veel minder materiaal verspild wordt. Het opbouwen van voorwerpen creëert namelijk veel minder afval dan het wegsnijden van eenzelfde voorwerp uit een blok materiaal 13. Na de professionele wereld zal nu ook de particulier in zijn woonkamer van de voordelen van 3Dprinting kunnen genieten. Sommigen spreken van een Derde Industriële Revolutie. De Eerste Industriële Revolutie vond plaats toen in de 18 e eeuw in grote getale nieuwe machines werden uitgevonden en als gevolg daarvan fabrieken ontstonden. De Tweede Industriële Revolutie (begin 20 e 9 D. HARRIS BREAN, Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It s no Use, Fordham Intellectual Property, Media and Entertainment Law Journal 2013, afl. 23, C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, X, Collaborative manufacturing - All together now, The Economist 2012, 13 D. MENDIS, The Clone Wars: Episode 1 The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law Learning Lessons from the Past?, E.I.P.R. 2013,

12 eeuw) deed zich voor bij de uitvinding van het bandwerksysteem, waardoor massaproductie mogelijk werd. De Derde Industriële Revolutie zou dan inhouden dat productie digitaal en persoonlijk wordt 14. Tot op heden was het productieproces vanwege de benodigde deskundigheid, het benodigde materiaal en de kosten om dingen op grote schaal te produceren meestal in handen van grote bedrijven en goed opgeleide professionals. Dit zou dankzij 3D-printing veranderen. Het maken van dingen kan nu ook digitaal: fysieke objecten worden vandaag de dag al ontworpen als digitale tekening 15. Een ontwerp kan met een paar muisklikken aan de eigen wensen aangepast worden. Het digitale karakter van dit nieuwe productieproces betekent dat ook de particulier op zijn eigen thuiscomputer in staat is objecten te creëren en onmiddellijk te printen. Ondernemingen die nu fysieke objecten produceren zullen mogelijk hun inkomsten in de toekomst eerder moeten zoeken in de verkoop van designs, die dan door de consument zelf worden geprint. Dit kan een grote verschuiving veroorzaken in de manier waarop een product bij de consument belandt. 3D-printing schakelt een groot deel van de distributieketen uit 16. Belangrijke potentiële applicaties van thuisprinten zijn onder meer reparatieonderdelen, producten op maat (bijvoorbeeld aangepast aan het eigen lichaam of speciale behoeften) en modeaccessoires 17. Ook bestaat nu de mogelijkheid om een product in een beperkte of zelfs enkelvoudige oplage (zelf) te vervaardigen. Dit alles kan er toe leiden dat een deel van de vervaardiging van gebruiksproducten opnieuw van lageloonlanden naar rijkere landen terugkeert en verdient dus de nodige politieke steun. i. Hoe particulieren toegang krijgen tot 3D-printing Naast de bedrijfswereld, waar men al enkele decennia gebruik maakt van 3D-printing, beginnen nu ook particulieren toegang te krijgen tot de nieuwe technologie. Ze kunnen dit op twee manieren: enerzijds kan de particulier met steeds goedkoper wordende thuisprinters zelf 3D-prints produceren 18, anderzijds bestaan er ondernemingen die op aanvraag de ontwerpen van de consument printen. Wie zelf thuis wil objecten printen, dient eerst over een 3D-model (CAD-bestand) van het desbetreffende object te beschikken. Op heden bestaan er twee manieren om dergelijke bestanden te bemachtigen: Vooreerst kan men het model zelf creëren. Dit kan door van nul af aan het gewenste object uit te tekenen met behulp van 3D-software zoals Google Sketchup of Autodesk 3ds Max. Een tweede manier om een model te creëren is het inscannen met behulp van een 3D-scanner van een bestaand fysiek object (zie verder, onder hoofdstuk B.3.II.). 14 D. MENDIS, The Clone Wars: Episode 1 The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law Learning Lessons from the Past?, E.I.P.R. 2013, C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, L. MEARIAN, Vernietigt 3D-printen het Concept rond Intellectueel Eigendom?, Computerworld 2013, 17 S. BRADSHAW, A. BOWYER en P. HAUFE, The Intellectual Property Implications of Low-cost 3D Printing, ScriptEd 2010, vol. 7, afl. 1, D. DOHERTY, Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution, HVJLT 2012, afl. 26,

13 Daarnaast is het ook mogelijk bestanden te gebruiken die eerder door anderen geproduceerd werden en door hen gedeeld. Naast de mogelijkheid om met behulp van een extern opslagmedium (zoals een usbstick) bestanden met vrienden en kennissen uit te wisselen, zal de particulier (hoofdzakelijk) via internet op zoek gaan naar zijn CAD-bestanden. Op diverse manieren bieden verschillende websites vandaag al dergelijke bestanden online aan 19. Deze websites zijn in twee categorieën onder te verdelen 20 : - Het open model : Al vroeg in de evolutie van het thuisprinten richtten hobbyisten online gemeenschappen op waar ze hun ontwerpen gratis online uitwisselen. Voorbeelden van dit soort gemeenschappen zijn Thingiverse 21 en Treasure Island 22. Ook peer-to-netwerken zoals The Pirate Bay 23 laten gebruikers toe CAD-bestanden gratis wereldwijd ter beschikking te stellen. - Het geldmodel : Websites die 3D-modellen voor een veelvoud aan objecten verkopen. Sommigen ontwerpen deze bestanden allemaal binnenshuis, anderen laten toe dat derden hun website als marktplaats voor hun ontwerpen gebruiken. Een voorbeeld van een website die volgens die model opereert is CGTrader 24. Ter volledigheid dient nog gedacht te worden aan een derde manier om CAD-bestanden te verkrijgen. Naast het gebruiken van eigen gemaakte bestanden en bestanden die door hun ontwerper werden gedeeld, is het niet ondenkbaar dat CAD-bestanden buiten de wil van de ontwerper of producent om gedeeld worden. In de muziek- en filmwereld komt het regelmatig voor dat een werk nog vóór de officiële releasedatum online gedeeld wordt 25. De wijzen waarop een dergelijk lek van mediabestanden ontstaat, kunnen evengoed vóórkomen met betrekking tot 3D-bestanden: hacken van bedrijfsservers, een werknemer van de producent die de bestanden online zet buiten kennis van zijn werknemer, achtergelaten/gestolen laptops van werknemers, De meeste productie in grote ondernemingen gebeurt nu al aan de hand van 3D-bestanden (deze zijn ook bruikbaar voor andere productieprocessen dan 3D-printing). Naast het vermijden van bedrijfsspionage door concurrenten zal men nu dus ook moeten vermijden dat particulieren de 3D-plannen van de onderneming in handen krijgen. Naast het thuisprinten bestaat zoals gezegd ook de mogelijkheid 3D-prints te bestellen bij een professionele printservice. Zij geven hun gebruikers de kans om ofwel te betalen voor geprinte versies van hun zelf geüploade ontwerpen, ofwel prints van ontwerpen van andere gebruikers te kopen. Voorbeelden van dergelijke services zijn Shapeways 26 (een spin-off van het Nederlandse Philips) en het Belgische Materialise 27. Zoals fotomanagementsoftware de keuze geeft om een foto zelf af te drukken of naar een bedrijf te sturen om hem professioneel of op grotere schaal af te printen, bieden bepaalde CAD-programma s de 19 Voor een uitgebreid overzicht, zie: 20 C. FINOCCHIARO, Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing, Cardozo Arts & Entertainment , afl. 31, Een bekend voorbeeld is het nummer van Metallica voor de soundtrack van Mission Impossible II in Het lekken van dit nummer spoorde de band aan in het offensief te gaan tegen peer-to-peerservice Napster - R. LEVINE, Free Ride, Londen, Vintage Books, 2011,

14 gebruiker vandaag al de keuze om een digitaal ontwerp ofwel naar je thuisprinter te sturen, ofwel naar een professionele printservice 28. II. 3D-scanners Ook de term 3D-scanning of reality capture omhelst verscheidene processen. Wat ze gemeen hebben, is het basisprincipe van hun werking: een object wordt gescand zodat een digitale puntenwolk ontstaat die de vorm ervan definieert. Deze puntenwolk kan met CAD-software op het scherm naar wens gemanipuleerd en gewijzigd worden. Professionele modellen tasten een product met laserstralen af en kunnen een nagenoeg perfect model produceren. Voor een veel lagere prijs zijn echter al meer bescheiden oplossingen voorhanden. Een voorbeeld is 123D Catch, dat je toelaat een aantal foto s van een object in te scannen en met behulp van cloud based software om te zetten in een 3D-object dat je vervolgens kan aanpassen en printen 29. De kwaliteit van de scans die de momenteel verkochte amateurscanners produceren, is echter nog veel lager dan deze van professionele modellen. C. Waarom 3D-printing een grote impact zal hebben op de intellectuele rechten Waarheidsgetrouwe kopieën van fysieke objecten, online delen, downloaden, Na een korte introductie tot 3D-printing moet het niet verbazen dat velen zich vragen stellen omtrent de impact van dit alles op de intellectuele rechten. Enkele (zij het voorlopig enkel buitenlandse) cases tonen aan dat deze vragen terecht gesteld worden. In hoofdstuk C.1. worden deze opgelijst. Dit zal ook al een meer specifiek beeld geven van de (mogelijke) knelpunten. Ook de precedenten die al snel voor ogen komen, vooral dat van filesharing, voorspellen een grote invloed van de nieuwe technologie op het intellectuele-rechtenlandschap. Hoofdstuk C.2. vergelijkt 3D-printing met deze eerdere situatie. 1. Eerste juridische geschillen Volgende voorbeelden uit de praktijk tonen aan dat de juridische impact van 3D-printing niet langer louter een hypothese is: 28 C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, C. ANDERSON, Makers De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013,