Pre- en perinatale voorlichting en zorg

Transcriptie

1 Pre- en perinatale voorlichting en zorg Werkplan 2015 Hollands Midden Werkplan voor gemeenten in de regio Hollands Midden GGD Hollands Midden Sector Publieke Zorg voor Jeugd Ellen Middelkoop en Annemieke Warndorff

2 INLEIDING Sinds 1 januari 2009 hebben gemeenten de wettelijk taak om prenatale voorlichting te geven aan aanstaande ouders in het belang van de gezondheid en welzijn van moeder en kind. De landelijke Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte heeft in haar adviezen zeven speerpunten geformuleerd. Deze zijn samen te vatten als cliëntgericht werken vanuit een proactieve benadering van zwangere vrouwen met heldere, eenduidige voorlichting en specifieke aandacht voor vrouwen met verhoogde risico s; dit alles volgens bindende samenwerkingsafspraken en met voldoende dekkingsgraad De prenatale voorlichting onder verantwoordelijkheid van de gemeente is aanvullend op de informatie en de voorlichting van de huisarts, de verloskundige of de gynaecoloog. De prenatale voorlichting moet niet verward worden met de prenatale zorg en voorlichting en advies die door verloskundigen in de individuele consulten wordt gegeven. Deze is gericht op het verloop van de individuele zwangerschap en voorbereiding op de bevalling. De relevantie van pre- en perinatale voorlichting en zorg wordt onderstreept door de gevolgen van perinatale problematiek op de lange termijn. Er is veel onderzoek verricht naar de effecten van vroeggeboorte en laag geboortegewicht. Uit dit onderzoek blijken verschillende fysieke problemen, gezondheidsklachten, cognitieve ontwikkelingsachterstanden, psychiatrische ziektebeelden, verminderde sociale competenties en hogere zorgconsumptie een aanwijsbare relatie te hebben met vroeggeboorte en laag geboortegewicht. De genoemde speerpunten zijn in Midden Holland en Zuid Holland Noord in 2012 uitgewerkt in het Beleidskader Pre- en perinatale voorlichting en zorg. De uitvoering van dit beleid heeft als resultaat dat met alle betrokken partners optimale pre- en perinatale voorlichting en zorg aan de beoogde doelgroepen kan worden geboden. De afgelopen jaren zijn verschillende initiatieven genomen en stappen gezet. De regio s lopen hier nog niet helemaal gelijk op, maar er wordt hard gewerkt om dit gelijk te trekken. Voor u ligt het werkplan voor In hoofdstuk 1 wordt aandacht besteed aan het beleid: wat willen we bereiken. In hoofdstuk 2 wordt beschreven hoe vorm gegeven wordt aan coördinatie en samenwerking. Tot slot wordt in hoofdstuk 3 de uitvoering beschreven van voorlichtingsactiviteiten en extra individuele ondersteuning.

3 1. Beleid U bent als gemeente opdrachtgever voor de prenatale voorlichting. De GGD ondersteunt u in uw regierol en bewaakt het proces. Een voorbeeld hiervan is het convenant dat in 2014 door partijen is afgesloten voor de zorg aan verslaafde zwangeren en zwangeren met een licht verstandelijke beperking. De GGD draagt zorg voor de kwaliteit van de prenatale voorlichting en verricht extra inspanningen om de kwetsbare groepen te bereiken en er zorg voor te dragen dat het aanbod aansluit op de vraag van aanstaande ouders. Het is belangrijk te voorkomen dat partijen langs elkaar heen werken of dat bepaalde doelgroepen niet worden bereikt. Het uiteindelijke doel van alle inspanningen rond pre- en perinatale voorlichting en zorg is voor elk kind een goede start. Een gezondheidswinst in de vorm van een optimaal verloop en optimale uitkomst van de zwangerschap voor moeder en kind middels het bieden van voorlichting, zorg en ondersteuning op maat. Goede samenwerking en afstemming van zorg zijn hierbij noodzakelijk. Een belangrijke bijdrage om dit te bereiken is deelname aan het Regionaal Verloskundig Consortium Noordelijk Zuid-Holland (RVC-NZH). Het RVC-NZH heeft als doel het verbeteren en het ondersteunen van de zorg rondom zwangerschap en geboorte waarbij onder andere de verloskundige, de kraamzorg, de gynaecoloog, kinderartsen, de huisarts en jeugdgezondheidszorg betrokken zijn. Betere samenwerking en afstemming van zorg tussen deze partijen zorgen voor meer doeltreffende zorg op maat, die aansluit bij de behoefte van de (aanstaande) zwangere, de moeder, het kind en de omgeving. Naast het Consortium waren en zijn er al initiatieven op het gebied van pre- en perinatale voorlichting en zorg. Deze kunnen waar mogelijk gekoppeld worden aan initiatieven van het Consortium. Zo is er steeds sprake van wederzijdse beïnvloeding en verbetering. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van een overdrachtsprotocol, een samenwerkingsprotocol ten behoeve van verslaafde zwangeren en ten behoeve van zwangeren met een licht verstandelijk beperking. Deze geven weer input voor de themagroep Vroegsignalering van het Consortium. Ook op het gebied van voorlichtingsbijeenkomsten zijn er al initiatieven. Deze leveren weer input voor de themagroep Integrale zorg. In hoofdlijnen wordt in 2015 gewerkt aan: Goede samenwerking in de zorgketen, waarbij risicosignalen opgepakt worden en waar nodig extra zorg wordt ingezet en de zorg goed gecoördineerd is. Voorlichting vanuit het CJG Bijeenkomsten voor aanstaande ouders, gericht op Zwangerschap (gezonde leefstijl) en bevalling, Voeding, Ouderschap. Het stimuleren van deelname aan voorlichtingsactiviteiten door aanstaande ouders, met extra inspanningen om risicogroepen te bereiken. Een voordeel van de groepsgerichte voorlichting is dat de aanstaande ouders elkaar treffen en kunnen steunen (het bevorderen van het sociaal netwerk). De kwaliteit van de voorlichting bewaken en zorgdragen voor een doorgaande lijn in de voorlichting na de bevalling. Voorlichting voor toekomstige ouders, op het gebied van Preconceptiezorg, o.a. gericht op leefstijl Extra individuele ondersteuning voor aanstaande ouders met (een verhoogd risico op) problemen door inzet van: Huisbezoek door jeugdverpleegkundige Stevig Ouderschap Prenataal; dit zijn (max. 4) prenatale huisbezoeken door getrainde jeugdverpleegkundigen voor aanstaande ouders, die daar op grond van vastgestelde criteria via verwijzing door alle zorgpartners voor in aanmerking komen. De huisbezoeken

4 richten zich vooral op het ouderschap. De eigen kracht van ouders wordt gestimuleerd en waar nodig vindt toeleiding naar hulp plaats. Na de geboorte van de baby kan de extra ondersteuning vervolgd worden in de vorm van huisbezoeken Stevig Ouderschap. Inzet van een doula (bevallingscoach) voor aanstaande ouders met problemen, zoals (alleenstaande) tienermoeders. Een goede bevallingservaring bevordert een goede hechting met het kind en sterker in het ouderschap staan. Onlangs is een factsheet Perinatale bevindingen Hollands Midden opgesteld met een aantal kerncijfers van het aantal zwangerschappen en gegevens over oa de leeftijd van de moeder, het aantal vroeggeboorten, geboortegewicht, perinatale sterfte, genotmiddelengebruik tijdens de zwangerschap, risicovolle ouderkenmerken, gezinssituaties en etniciteit. De gegevens in deze factsheet geven in grote lijnen een beeld van de grootte van specifieke doelgroepen en een onderbouwing voor de extra inspanningen voor een goede start. De doelgroep in absolute cijfers, Hollands Midden Zwangerschappen van 22 wk of meer Doodgeborenen 46 Overleden in de eerste week 22 Vroeggeboorte 600 Jonge moeders (<20 jaar) 75 Alleenstaande moeders Genotmiddelengebruik tijdens zwangerschap Psychische problemen plm. 200 plm. 750 plm. 230 Niet-westers allochtone moeders (16,5%) plm Doelgroep die extra zorg behoeft 3.173

5 2. Coördinatie en samenwerking Op het gebied van coördinatie en samenwerking zijn al een aantal zaken in gang gezet en zullen in 2015 vervolgd worden. Te weten: - Actieve deelname aan themagroepen van het Consortium: Binnen het Consortium zijn drie ketenbrede themagroepen gevormd, die elk een onderwerp nader uitwerken. GGD HM is betrokken bij twee van deze drie themagroepen: Vroegsignalering (uitwerking in Gouda): Deze themagroep richt zich op het maken van ketenafspraken in de regio op het gebied van vroegsignalering. Wat verstaat ieder hieronder en welke stappen worden gezet na signalering. Er wordt een implementatieplan geschreven en een bijeenkomst georganiseerd voor betrokkenen. Daarna volgt uitrol binnen Hollands Midden. Deelnemers: een gynaecoloog, een verloskundige, een jeugdverpleegkundige, twee kraamverzorgenden, een huisarts en een vertegenwoordiger van REOS. Integrale zorg (uitwerking in Leiden): Deze themagroep richt zich op twee onderwerpen. Het eerste onderwerp Welke voorlichting geef je op welk moment in de zwangerschap? is in 2014 afgerond en heeft een checklist opgeleverd voorlichting tijdens de zwangerschap. Deze is verspreid onder alle verloskundige praktijken en ziekenhuizen in de regio Leiden e.o. Dit krijgt vervolg in de regio Midden-Holland. Het tweede onderwerp is: Integrale voorlichtingsbijeenkomsten. Vertegenwoordigers van het LUMC, kraamzorg, verloskundigen, lactatiekundigen en GGD (een jeugdverpleegkundige) buigen zich over de ontwikkeling en organisatie van voorlichtingsbijeenkomsten op het gebied van Zwangerschap en Bevalling, Voeding, Ouderschap - Deelname aan het KVO-overleg: Zowel in ZHN als in MH is een KVO-overleg (Kraamzorg, Verloskunde en Ouder- en Kindzorg). Deelnemers zijn een delegatie van de regionale verloskundigen, Kraamzorg (waaronder de Waarden), GGD HM en in ZHN tevens een lactatiekundige. Dit overleg vindt 4x per jaar plaats. Doel van dit overleg is afstemming en signaleren van knelpunten in de samenwerking en oplossingen aandragen. Specifiek aandachtspunt voor de regio MH is de overdracht van de kraamzorg naar de JGZ van gesignaleerde risico s en terugkoppeling hiervan door de JGZ. - Structurele samenwerking Verloskundigen CJG: Vanuit het CJG hebben de jeugdverpleegkundigen structureel overleg met de verloskundigen, voor lokale afstemming. Frequentie is afhankelijk van de lokale situatie. De jeugdverpleegkundige is voor de verloskundige de link naar het CJG. Verloskundige praktijken aan de rand van HM, die niet aangesloten zijn bij samenwerkingsverbanden in deze regio, vragen extra aandacht. Er zijn afspraken gemaakt met de verloskundigen om aanstaande ouders die in aanmerking komen voor Stevig Ouderschap Prenataal toe te leiden naar de JGZ. Voor de risicogroepen is het van belang dat zij zo vroeg mogelijk in de zwangerschap aanvullende ondersteuning ontvangen. Om de doorgaande lijn van zorg van de verloskundige naar de jeugdgezondheidszorg te versterken wordt in Midden Holland Zorgmail gebruikt. Verloskundigen kunnen na de bevalling hun overdracht via de beveiligde Zorgmail versturen naar de jeugdverpleegkundigen. Wat er wordt overgedragen is omschreven in een overdrachtsprotocol. Doel is om dit in 2015 ook in ZHN gerealiseerd te hebben.

6 - Zorg voor risicogroepen: In de regio MH is in 2014 een protocol zorg voor verslaafde zwangeren opgesteld en ondertekend met alle betrokken partijen, waaronder GGDHM. In een samenwerkingsverband van verloskundigen, gynaecologie, maatschappelijk werk en kindergeneeskunde binnen het Groene Hart Ziekenhuis, Brijder Verslavingszorg, het Meldpunt Zorg & Overlast, JGZ en AMK is er een samenwerkingsprotocol opgesteld Dit protocol bevat duidelijke afspraken over ieders taak en verantwoordelijkheid, inclusief de rol van het AMK, de inzet van een casemanager en het gebruik van een zorgcontract. Een vergelijkbaar protocol is opgesteld met betrekking tot de zorg voor zwangeren met een licht verstandelijke beperking. Deze protocollen worden in 2015 onder leiding van de GGD geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Doel is vergelijkbare protocollen in 2015 ook in ZHN met betrokken partijen op te stellen. Hierbij zal tevens de link worden gelegd met de werkgroep Vroegsignalering van het Consortium. Voor zwangeren met psychiatrische problematiek bestaat zowel in Leiden als in Gouda de z.g. POP-poli. Op het niveau van deskundigheid in de perinatale keten is kennis van signalen t.b.v. risicosignalering en kennis over de invloed van psychiatrisch gerelateerde medicatie tijdens de zwangerschap noodzakelijk. Er is een goede samenwerking tussen GGZ Rivierduinen, de verloskundigen en het ziekenhuis binnen de POP-poli. Extra aandacht vraagt hier het realiseren van aansluiting van de JGZ binnen dit verband. Ook hierbij zal de link worden gelegd met de werkgroep Vroegsignalering van het Consortium. Binnen het Consortium is tevens een themagroep (uitvoering in Den Haag) bezig met onderzoek naar de functionaliteit van het POP-overleg. Wanneer meerdere zorgverleners betrokken zijn bij een (aanstaand) gezin wordt gewerkt volgens 1Gezin1Plan en zorgcoördinatie afgesproken. - Afstemming en coördinatie voorlichting: Voorlichtingsbijeenkomsten worden vanuit het CJG in samenwerking met verloskundigen, jeugdverpleegkundigen en eventuele andere professionals georganiseerd. Het CJGcursusbureau zorgt voor de organisatie, zoals afstemming over planning en locatie, vermelding op de website, folders, verwerken van aanmeldingen en verwerken van evaluaties.

7 3. Uitvoering van voorlichting en extra individuele ondersteuning Hieronder volgt een overzicht van de activiteiten die in 2015 uitgevoerd gaan worden. Er zijn al een aantal zaken in gang gezet die in 2015 vervolgd worden. Voorlichting: De voorlichtingsbijeenkomsten zijn bedoeld voor alle aanstaande ouders, maar wel worden extra inspanningen verricht om specifieke doelgroepen te bereiken en te motiveren deel te nemen. Bijeenkomsten alleen voor specifieke doelgroepen worden door cliënten eerder als stigmatiserend ervaren. Wel wordt soms de mogelijkheid aangegrepen om aan te sluiten bij al bestaande groepen. Binnen het Consortium wordt ook door verloskundige praktijken deelgenomen aan pilots Centering Pregnancy. In Hollands Midden gaat het om praktijken in Leiden, Katwijk, Gouda, Waddinxveen, Alphen en Nieuwkoop. Centering Pregnancy is een vorm van zwangerschapsbegeleiding door de verloskundigen in groepsverband, in plaats van individuele consulten, waarbij voorlichting wordt gegeven en aanstaande ouders elkaar ondersteunen. Ook jeugdverpleegkundigen worden betrokken om voorlichting te geven. Het aantal deelnemers aan voorlichtingsbijeenkomsten in heel Hollands Midden in 2015 wordt geraamd op 800 tot 1000 aanstaande ouders. Voorlichtingsbijeenkomsten voor aanstaande ouders in Midden-Holland: Zuidplas: 4x de cursus Zwanger, Bevallen, een Kind; dit is een cursus bestaande uit 10 bijeenkomsten, waar verschillende disciplines bij betrokken zijn, zoals een fysiotherapeut, verloskundige, lactatiekundige, jeugdverpleegkundige, opvoedkundige. Gouda: 12x themabijeenkomst Bevallen, door verloskundigen en 6x themabijeenkomst Ouderschap, door jeugdverpleegkundigen In Gouda wordt voor het bereiken van niet-westers allochtone aanstaande ouders aangesloten bij een vrouwengroep die 1x per week bij elkaar komt. Een verloskundige, diëtiste en jeugdverpleegkundige geven 4-6x per jaar voorlichting over Zwangerschap, Voeding en Ouderschap. Bodegraven-Reeuwijk: themabijeenkomsten komen moeilijk van de grond; in 2014 is een begin gemaakt met nieuwe manieren om de doelgroep te bereiken. Voor 2015 wordt aan de hand van evaluaties het aanbod aangepast. Krimpenerwaard: themabijeenkomsten Zwangerschap, Bevalling, Ouderschap komen moeilijk van de grond; in 2014 is een begin gemaakt met naar de doelgroep toe gaan en aansluiting gezocht bij al bestaande groepen voor zwangeren voor fysieke voorbereiding op de bevalling. Voor 2015 wordt aan de hand van evaluaties het aanbod aangepast. Waddinxveen: in 2014 werd de cursus Zwanger en Bevallen gegeven; deze is tijdelijk gestopt in verband met deelname aan de pilot Centering Pregnancy. De jeugdverpleegkundige sluit hierbij aan met de themabijeenkomst Ouderschap. In 2015 wordt ofwel Centering Pregnancy vervolgd ofwel de cursus Zwanger en Bevallen weer uitgevoerd.

8 Voorlichtingsbijeenkomsten voor aanstaande ouders in Zuid-Holland Noord: Katwijk: Voor 2015 zijn themabijeenkomsten in ontwikkeling; doel is 3-5x per jaar bijeenkomsten te organiseren. Daarnaast wordt in Katwijk deelgenomen aan de pilot Centering Pregnancy, waar de jeugdverpleegkundige bij aansluit met voorlichting. Leiden: Voor 2015 zijn themabijeenkomsten in ontwikkeling; doel is minimaal 6x per jaar bijeenkomsten te organiseren. Daarnaast wordt in Leiden deelgenomen aan de pilot Centering Pregnancy, waar de jeugdverpleegkundige aansluit met voorlichting Oegstgeest: Voor 2015 zijn themabijeenkomsten in ontwikkeling; doel is 3-5x per jaar bijeenkomsten te organiseren. Lisse/Hillegom: Voor 2015 zijn themabijeenkomsten in ontwikkeling; doel is 3-5x per jaar bijeenkomsten te organiseren. Kaag en Braassem: In 2014 is gestart met een voorlichtingsbijeenkomst voor zwangeren; doel is in x per jaar bijeenkomsten te organiseren. Noordwijk: Voortzetting en verdere ontwikkeling voorlichtingsbijeenkomsten in 2015 door verloskundige en jeugdverpleegkundige. Voorlichting aan toekomstige ouders: Preconceptiezorg Er wordt een bijdrage geleverd aan het project Ontwikkelen van strategieën ter bevordering van bereik en persoonlijke relevantie van Preconceptiezorg bij toekomstige ouders in de regio Leiden. Het project omvat onder andere de ontwikkeling van lessen op ROC s en informatiebijeenkomsten op de CJG s, evenals de ontwikkeling van een e-tool, de digiwijzer. De informatie die aangeboden zal gaan worden heeft betrekking op onder andere leefstijl en voeding, seksualiteit en relaties, zelfbeschikking en vrouwenrechten, counseling t.a.v. prenatale onderzoeken, risicoselectie en zo nodig verwijzing, gezond zwanger en tienermoederschap. De looptijd van dit project is van september 2013 tot juni Extra individuele ondersteuning Voor risicogroepen is het van belang dat zij zo vroeg mogelijk tijdens de zwangerschap reeds aanvullende ondersteuning ontvangen, waardoor bijvoorbeeld hulpverlening eerder op gang gebracht kan worden. Deze ondersteuning bestaat uit een huisbezoek door de jeugdverpleegkundige of, indien nodig, Stevig Ouderschap Prenataal. Waar nodig kan ook extra ondersteuning rond de bevalling worden geboden door inzet van een doula. Omdat niet van tevoren bekend is hoe groot de vraag naar extra individuele ondersteuning in iedere gemeente zal zijn, is dit niet uitgesplitst naar gemeente. Huisbezoeken en Stevig Ouderschap Prenataal: voor heel Hollands Midden wordt het aantal extra huisbezoeken in 2015 geraamd op 150 tot 200. Inzet van een doula wordt voor heel Hollands Midden in 2015 geraamd op 5 tot 10 keer.