Instructieblad Aarde Activiteit 1.01: Grondsoorten

Transcriptie

1 1. Wat ga je doen? Deze les gaat over grond en grondsoorten. Je gaat leren wat grondsoorten zijn, waar die in (de kop van) Noord-Holland te vinden zijn, wat het bijzondere aan deze grondsoorten is, en je een aantal veelvoorkomende grondsoorten leren herkennen. 2. Doel. Het kunnen: o herkennen van een aantal grondsoorten; o aangeven waar deze grondsoorten in onze regio zijn te vinden; en o verklaren van de aanwezigheid en het gebruik daarvan in onze regio. 3. Materiaal. o Werkblad act o Bakjes met verschillende grondsoorten o Kaart van (de kop van) Noord-Holland om een aantal grondsoorten in te kleuren. 4. Werkwijze Lees eerst de toelichting en ga daarna naar de vragen en opdrachten op het werkblad Toelichting Aarde en grond. De algemene benaming voor grond is aarde. Aarde is tevens de aanduiding van een van de vier klassieke elementen, namelijk aarde, vuur, water en lucht. Ook is de Aarde de benaming van onze planeet als geheel. De bodem is de bovenste grondlaag van de aardkorst waarin o.a. planten kunnen wortelen. Wat is grond en hoe ontstaat het? Grond is een mengsel van verweerd materiaal, vloeistoffen en gassen dat aan het aardoppervlak of (vlak) daaronder voorkomt. Grond ontstaat door het verweren van rotsgesteente. Het verweren (erosie) van rotsgesteente is een gevolg van vorst, dooi, zon, regen en wind, welke uiteindelijk tot breuk in het rotsgesteente leidt. De rotsblokken komen hierdoor los en rollen naar beneden, waarna kleine delen worden meegevoerd door rivieren richting de rivierdelta. Door verdere slijtage ontstaan steeds kleinere delen; eerst grind, dan zand en ten slotte klei. Veengrond is bijzondere grondsoort. Het ontstaat namelijk door het afsterven en rotten van planten. 1

2 Waar bestaat grond uit? Grond bestaat naast water en lucht uit de volgende vaste stoffen: o grind ;de korrels zijn grover dan zand en fijner dan stenen of keien. o organische stof ;grotendeels afkomstig van planten en voor een klein deel van dierlijke organismen en wordt geleverd door plantenwortels, graanstoppels en stalmest. Organische stof in de bodem wordt humus genoemd, vandaar de naam humeuze zandgrond) o kalk ;in de natuur zeer veel voorkomend mineraal, b.v. kalksteen) o zand ;bestaat uit zeer kleine stukjes steen) o silt ;heeft een korrelgrootte tussen zand en lutum en wordt ook wel leem genoemd) o lutum ;heeft een heel kleine korrelgrootte (zeer lichte, matig lichte en zware zavel) tot zeer kleine korrelgrootte (lichte, middelzware en zware klei) Kijken naar grond. Kijk eens goed naar de grond. Is ze gemakkelijk te verspreiden en bewerken of juist zwaar te bewerken? Hoe is de kleur en structuur? Donkere aarde bevat voldoende organisch materiaal. Lichte aarde bevat minder voedingsstoffen. Zware aarde zal snel doordrenkt raken en moeten worden omgespit. Op dit kaartje wordt de verdeling van de grondsoorten over Nederland aangegeven. Zo kun je globaal vaststellen op wat voor soort grond je van doen hebt. Houd er wel rekening mee dat er per plaats verschillen kunnen zijn. Dicht bij een polder, kan bijvoorbeeld zand én kleigrond voorkomen. Met een eenvoudige test wordt al veel duidelijk. Neem wat grond op de hand een probeer er een balletje van te maken. o Als het uiteenvalt is het zandgrond. o Als het nogal korrelig aanvoelt maar er wel een balletje van kan worden gemaakt, is het leem of löss. o Als het kleverig is en gemakkelijk tot een balletje kan worden gevormd, is het kleigrond. o Als het sponsachtig aanvoelt, is het veengrond Waarom is de bodem belangrijk? De bodem is een zeer belangrijke natuurlijke hulpbron. De bodem is een dynamisch ecosysteem. Hij is onder andere een habitat en een bron van grondstoffen. De bodem geeft bijvoorbeeld water en voedingsstoffen door aan planten en breekt organisch materiaal af. Uiteenlopende organismen in de bodem filteren en bufferen stoffen en slaan ze op. De bodem vervult naast ecologische ook sociale en economische functies. Landbouw en bosbouw zijn ervan afhankelijk. 2

3 Beschrijving van grondsoorten. Afhankelijk van de verhoudingen van bovenstaande bestanddelen en de herkomst van het materiaal wordt een naam gegeven aan grond. Hieronder vind je een beschrijving van de in Nederland meest voorkomende grondsoorten. Grondsoort Hoe te herkennen Voordelen Nadelen Kleigrond Kleigrond is te herkennen aan een gladde structuur waarin geen of weinig zanderige delen zitten. Kleigrond voelt in de winter vochtig en glibberig aan. In de zomer verandert de grond in harde kluiten. Kleigrond is rijk aan voeding en houdt water goed vast. De grond kan goed verteerde delen van planten of dierlijk afval opnemen (compost en mest). Dit maakt deze grond na verloop van tijd korreliger en gemakkelijker te bewerken. Als ze nat zijn kleven de fijne deeltjes aan elkaar en vormen zo een dichte massa die nauwelijks zuurstof doorlaat. Daarom is klei vaak moeilijk te bewerken. Natte kleigrond blijft in het voorjaar lang koud. Zaden kiemen daardoor later. Zandgrond Deze is gemakkelijk te herkennen aan een lichte kleur en aan het feit dat de deeltjes uit elkaar vallen. Deze grond houdt geen water vast. Zandgrond is gemakkelijk te bewerken en onkruid laat zich gemakkelijk verwijderen. De grond warmt snel op waardoor zaden sneller kiemen De grond bevat weinig voedsel en kan weinig water vasthouden. Hierdoor zullen voedingsstoffen snel uitspoelen en de wortels nauwelijks bereiken. Daarnaast kan zandgrond ook heel zuur zijn. Veengrond Veengrond is bijna zwart en sponsachtig. Veengrond bestaat uit bijna verteerd, plantaardig materiaal. Als ze niet te nat is en er op tijd kalk aan wordt toegevoegd, kan veengrond heel vruchtbaar zijn. Veengrond is meest al (erg) zuur en vaak ook erg nat. Löss Löss is zeer geschikte tuingrond. De korrelgrootte ligt tussen zand en klei in. Löss heeft een hoog kalkgehalte waardoor ze minder geschikt is voor zuurminnende planten. Zavel Zavel is de meest ideale grondsoort. Deze komt verspreid in Nederland voor. Zavel heeft een laag kleigehalte, is vaak rijk aan humus en is goed te bewerken en goed doorlatend. 3

4 Kalkarme en kalkrijke grond. Grondsoorten zijn op verschillende manieren te onderscheiden. Er zijn klei- en zandgronden, humusarme en humusrijke gronden. Verder zijn er kalkarme en kalkrijke grondsoorten. Zit er veel kalk in de grond? Dan is de ph-zuurgraad hoger dan 7. Een grond met weinig kalk heet een zure grond; de ph waarde is lager dan 7. (Bij een neutrale grond is de ph ongeveer 7). De meeste planten groeien het liefst in een neutrale of enigszins zure grond. Sommige planten, zoals heide, rododendron en azalea, geven de voorkeur aan een zeer zure grondsoort. Met een kleine test kun je gemakkelijk bepalen hoe zuur grond is. Een te zure grond wordt in het najaar bijgemest met kalk; dit helpt mee aan het behoud van een goede structuur en een gezond bodemleven en zorgt ervoor dat voeding uit de grond vrijkomt voor de plant. Teveel kalk is voor de meeste planten echter ook weer niet goed. Daarom worden kalkrijke gronden vaak met zure meststoffen, turf of compost gemengd. Wat is compost? Compost is het overblijfsel dat ontstaat na ontbinding van organisch materiaal (van plantaardige of dierlijke oorsprong). Compost wordt gebruikt in de land- en tuinbouw door vermenging met of bestrooiing van de bovenlaag van de bodem. Daarom vind je in die bovenlaag meestal een mengsel van compost en b.v. klei of zand. Men noemt die bovenlaag ook wel teelaarde. Je kunt ook zelf ook compost maken met een composthoop. Een composthoop is een hoop in de tuin waarop alle (ongekookte) groente-, fruit- en tuinafval, bladafval, gemaaid gras, takken, gewied onkruid, enzovoort, wordt gegooid. Door natuurlijke verterings- en afbraakprocessen waarbij schimmels en bacteriën en ook dieren zoals wormen betrokken zijn, zal dit afval op den duur veranderen in compost. 4

5 Water en bodem. Water zoals regenwater, oppervlaktewater en gesmolten sneeuw zakt, als het niet verdampt of wordt opgenomen door planten, de bodem in. Gebieden waar het water in de bodem zakt heten infiltratiegebieden, waar het water weer boven de grond komt kwelgebieden. Voor de provincie Noord-Holland zijn deze kwel- en infiltratiegebieden te zien is op onderstaande kaart. Gebieden met kwel Gebieden met infiltratie Tijdens de tocht van het water kan de bodem afvalstoffen adsorberen (opnemen van water als een spons), afbreken dan wel filteren. Het goed of minder goed kunnen filteren wordt bepaald door de grondsoort en door de ruimte die er is tussen de gronddeeltjes, waardoor het water zich beweegt. Een teveel aan verontreinigingen kan de filterende kwaliteit van de bodem aantasten (raakt verstopt) en kan een bedreiging betekenen voor de drinkwatervoorraad en natuurgebieden. 5

6 Is er leven in de bodem? Een gezonde grond is een actieve, levende grond. Er is plaats voor bacteriën, schimmels, insecten, wormen en ook voor een enkele muis of mol. Dit bodemleven is noodzakelijk om een rulle, vruchtbare, gezonde grond te houden. De bodem herbergt dus verrassend veel leven. Bodemleven is van groot belang voor mens en dier. Zo zuivert bodemleven het grondwater. En dit gezuiverde grondwater gebruiken wij als drinkwater. Landbouw en natuur hebben het bodemleven nodig om te kunnen produceren. Door menselijk handelen veranderen we veelal ook het bodemleven. Denk bijvoorbeeld aan het bouwrijp maken van stadsuitbreidingen door de grond op te hogen en aanpassingen in het waterpeil. Dit is niet altijd erg. In veel gevallen wordt het bodemleven hierdoor niet aangetast. In anderen gevallen is het wel erg; er is dan een rechtstreekse relatie tussen het bodemleven en het nieuwe grondgebruik. Soms ontstaat een ondergrondse verwoestijning van de bodem; de grond onder grote verharde oppervlakten is dan te vergelijken met een woestijn omdat er geen water en organische stoffen infiltreren. Ook bij bepaalde vormen van landgebruik waar bestrijdingsmiddelen en veel mineralen worden toegevoegd, kan het bodemleven ernstig worden aangetast. Naast het leven in de bodem zegt de aanwezige flora (en fauna) iets over de bodem. Het voorkomen van bepaalde dier- en plantensoorten kan karakteristiek zien voor een bodemtype. Stroming in grondwater in combinatie met grondsoort (vochthuishouding en beschikbaarheid van voedingstoffen) levert bestaansvoorwaarden voor planten. De aanwezigheid van bepaalde planten kan indicaties geven voor bijvoorbeeld kwel. 6

7 Welke grondsoorten vinden we in onze directe omgeving? In Noord-Holland vind je veel zeeklei. Dit komt omdat de provincie onder de zeespiegel ligt. Vroeger stroomde het land bij vloed elke keer over. Er bleef dan telkens een laag klei achter: zeeklei. Inmiddels stroomt het land niet meer over. Daar zorgen de duinen en dijken wel voor. Een andere grondsoort is laagveen. Dat is ontstaan uit afgestorven water- en moerasplanten. Deze grondsoort vind je in droogmakerijen. Weet je wat een droogmakerij is? Een droogmakerij is een gebied dat vroeger zee of meer was. Het gebied is drooggemaakt met dijken, pompen en gemalen. Het is heel moeilijk om hier bruggen of tunnels te bouwen. Dat komt door het laagveen, dat is een zachte grondsoort. Dwarsdoorsnede van de kop van Noord-Holland 7

8 Verklaring van de kleuren op de grondkaarten van onze omgeving. 8

9 Kop van Noord-Holland 9

10 Omgeving van Schagen 10