Inleiding. Dorps en landelijk bouwen

Transcriptie

1 1 2 3 dorps DNA

2 Inleiding Dorps en landelijk bouwen Dorps DNA 3 voorbeelden De provincie hernieuwt haar beleidskader landschap in het kader van de nieuwe structuurvisie. Het kader moet dienst kunnen doen als toetsinstrument voor de te vormen commissie ARO. In het beleidskader speelt dorps bouwen een grote rol. Om de methode van planvorming te scherpen en voorbeelden te geven ter inspiratie heeft de provincie 3 bureaus gevraagd om elk 3 dorpen op te pakken als voorbeeld. Ze vroegen de dorpen te onderzoeken op hun DNA, van daaruit een ontwikkelingsvisie voor elk dorp te schetsen en vervolgens een voorbeeldinvulling te geven die inzicht geeft in detailaspecten en kwaliteit op maaiveld. Er was geen concreet programma, er is andersom geredeneerd: wat zijn de ruimtelijke potenties van het dorp om te groeien? In dit boekje zijn de resultaten van onze oefeningen op Ursem, Ankeveen en Schagerbrug gebundeld. Eigenheid Interessant is dat elk van die dorpen ook door één van de andere bureaus zijn opgepakt. Zo ontstaat mogelijk beter inzicht in wat nou oplossingen zijn die echt afhankelijk zijn van het specifieke (type) dorp, en niet van het specifieke bureau. Onderzoek 3 schaalniveaus Om dat laatste zoveel mogelijk te voorkomen proberen we zelf altijd zoveel mogelijk aanknopingspunten te vinden door te onderzoeken op 3 schaalniveaus: de schaal van het dorp in de brede context, de schaal van de dorpsstructuur en de directe omgeving en de schaal van individuele bebouwingskorrels en de openbare ruimte. Tradities en familiebanden We onderzoeken of er in de ontwikkelingsgeschiedenis van een dorp tradities te vinden zijn waar op voortgebouwd kan worden. Hetzij letterlijk ruimtelijk, door met dezelfde korrels aan dezelfde dragers door te bouwen, hetzij door een manier van doen voort te zetten en te vertalen. Het streven is naar innovatie gebaseerd op traditie, niet naar historiserende gemakzucht. Door de familiebanden van een dorp bloot te leggen ontstaat inzicht in wat een dorp gemeenschappelijk heeft en wat het uniek maakt. Tevens kan bij de familieleden een schatkist aan voorbeelden en typologieën gevonden worden. Dingen die het dorp in kwestie niet meer of nog niet heeft, maar die wel passen. Groei reparatie en inbreiding Op de schaal van het dorp zelf proberen we de voor de hand liggende ruimte voor groei te vinden, de plekken waar het dorp door kan groeien op de kenmerkende manier waar het mee bezig was. Ook dat kan letterlijk ruimtelijk zijn, of in vertaling, met toevoeging van eigentijdse vormen en programma. Tenslotte stelt de maatschappij nu andere eisen dan in de tijd dat de meeste dorpen hun kenmerkende eigen- 2 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

3 schappen ontwikkelden. Verkeer en parkeren is daar maar één voorbeeld van. De opgave is om al die moderne eisen niet 1op1 over te nemen in een plan, want het resultaat daarvan is een VINEXwijk en die past in geen enkel dorp. Vaak liggen ze er echter wel als erfenis van de afgelopen decennia generieke stedenbouwkunde. Veel dorpen hebben dan ook plekken die gerepareerd zouden moeten worden. We zoeken hoe dorpse bebouwing lelijke randen en achterkanten naar dorp of landschap een nieuw gezicht kan geven. Tevens zoeken we naar rotte of moeilijke plekken in het dorp waar door verplaatsing en inbreiding nieuwe kwaliteit kan ontstaan. Daarnaast zoeken we naar ontwikkelingsruimte buiten de bebouwde kom. Tenslotte ligt een dorp in een landschap en hebben de meeste landschappen een typische bebouwingsstructuur die niet per se dorps is, maar wel meestal zeer toepasselijk kan groeien. Flexibiliteit en regie Al die mogelijke ontwikkelingsplekken samen vormen als geheel de ontwikkelingspotentie van een dorp. Er is nagenoeg altijd keus. Het vasthouden daarvan is belangrijk, want juist het hebben van meerdere opties geeft de flexibiliteit die nodig is om als overheid de regie te kunnen voeren. De flexibiliteit om op elk moment te kiezen voor de dan beste locatie, waarbij ook technische, maatschappelijke en zelfs politieke aspecten kunnen worden meegewogen. En zeker niet onbelangrijk, de flexibiliteit om voorwaarden te stellen aan en zelfs nee te zeggen tegen ontwikkelaars. Zo kan de grondprijs laag worden gehouden, wat de basis is onder een werkelijk dorpse of landelijke ontwikkeling. Bouwstenen per locatie Door te zoeken naar de dorps- en landschapseigen korrels en ruimten wordt de gereedschapskist voor ontwerp gevuld. Per locatie kunnen zo de geëigende bouwstenen worden aangereikt voor concrete planvorming. Op deze schaal gaan details een grote rol spelen; typologie, verhoudingen, ritmiek, ontsluiting, parkeren, en als laatste ook architectuur. Het belang van architectuur wordt echter vaak overschat; het is zelden de cruciale factor in het slagen of falen van plannen. Goede architectuur kan een slechte structuur niet repareren, terwijl een goede structuur wel heel veel slechte architectuur kan dragen. Toetsing en coaching Het vastleggen van cruciale details is daarbij wel van belang, evenals het bieden van de juiste vrijheid. Daarom bieden absolute criteria ondanks hun duidelijkheid minder garantie op kwaliteit dan relatieve criteria. Dat laatste vereist echter een intelligente toetsing en coaching bij planvorming. Het voerde binnen deze opgave echter te ver om ook deze cruciale factor voor uiteindelijke realisering handen en voeten te geven. Die stap ligt voornamelijk op gemeentelijk niveau. 3 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

4 3. Schagerbrug 1.Ursem

5 2. Ankeveen

6

7 1 Ursem

8 Ursem Westfriese lintdorpen Ursem ligt in Westfriesland aan de Westfriese omringdijk. Het dorp ligt op de grens met Waterland en de Schermer. Ursem markeert die grens. 8 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

9 Ursem is een typisch Westfries lintdorp, een boerenlint dat plaatselijk verdicht en verburgerlijkt is. Deze dorpen zijn gegroeid langs landschappelijke ontginningslijnen. Alle Westfriese dorpen hebben die zelfde opbouw. 9 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

10 Ursem Westfriese lintdorpen Voorbeelden van verdichting en verburgerlijking van de boerenlinten in Westfriesland. Tussen de boerenkorrels groeien steeds meer burgerkorrels. Berkhout Bobeldijk 10 Dorps DNA Noord Holland - november 2009 Spanbroek

11 11 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

12 Ursem Lintdorpengroei Aan het dorp is ruimte voor verdichting en verburgerlijking van de linten. Dit kan aan de bestaande landschappelijke drager of aan een nieuwe, historische landschappelijke drager 12 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

13 Een nieuw lint groeit tussen de bestaande boerenkorrels aan de bestaande landschappelijke drager de Leet. 13 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

14 Ursem Nieuwe lintmodule De nieuwe linten hebben een gevarieerde samenstelling met woningen in allerlei maten op kavels met allerlei maten. De nieuwe linten bieden dus ruimte om zowel sociaal als luxe woningen aan te bieden; door elkaar, typisch Westfries. De module maakt dat de nieuwe linten een voorkant naar de drager én naar het achterland vormen. 14 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

15 Landzijde watergang weg Voorzijde Alle woningen worden ontsloten vanaf de drager. Achter de kleine kavels liggen grotere landelijke kavels die hun voorkant hebben naar het landschap en bereikbaar zijn via een diepe oprit vanaf de drager. Tussen de kleinere dubbelkavels liggen grote luxe kavels die een groene sfeer garanderen naar beide zijden van het lint. 15 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

16 Ursem Lintengroei Dorps dubbellint veel kleine kavels. Een aantal grote kavels bepalen het groene beeld. 16 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

17 Landelijk dubbellint met veel grote kavels. Meer ruimte en doorzicht. 17 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

18 Ursem Lintengroei 18 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

19 Landelijk dubbellint, groen beeld. 19 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

20 Ursem Dorpsherstel Ursem ligt op een markante positie aan de oude Westfriese omringdijk, aan de polder Mijzen en de Schermer. Het oorspronkelijke dorp lag op de oude dijk. Daardoor ligt het nu aan de Schermer met de achterkant naar de ringvaart van de polder die toen nog een meer was. 20 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

21 Ook de vele nieuwe uitbreidingswijken liggen met de achterkant naar het landschap. Dit echter niet vanwege de specifieke cultuurhistorische situatie, maar vanwege de generieke stedenbouwkundige principes van deze woonwijkjes. Aan de noordzijde liggen de achterkanten zelfs naar de landschappelijke drager. De paarse lijn geeft aan waar het dorp zijn achterkanten heeft. Er is maar een klein stukje lint, aan de dijk bij de Mijzepolder, met voorkanten aan zijn landschappelijke drager. 21 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

22 Ursem Dorpsherstel Hekken en schuttingen bepalen het dorpsbeeld. Een weinig fraaie overgang met achterkanten naar het landschap. Met de groei van het dorp zou deze situatie hersteld kunnen worden. 22 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

23 23 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

24 Ursem Dorpsherstel door groei aan oude dragers Op de luchtfoto van Ursem is nog duidelijk een oude lijn in het landschap te herkennen. Hier lag vroeger een vaart. De oude lijn van de vaart kan een herontdekte ontwikkelingslijn worden. Dubbel doorgroeien aan de dijk en aan de nieuwe oude waterlijn maakt het dorp op een logische manier af en sluit een fraaie groene landelijke weide in. Deze nieuwe ontwikkeling in het landschap kan Ursem verlossen uit zijn achterkantenpositie, zonder dat er pal voor de neus van de huidige bewoners wordt gebouwd. Achterkantsituaties langs de dijk kunnen met kleine ingrepen van woningbouw en overtuinen worden hersteld. 24 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

25 nieuwe groei aan oude dragers: dubbel lint aan de herontdekte watergang, een nieuwe voorkant naar het landschap insluiten van dorpse weide, waardevolle landelijke ruimte voor nieuwe en huidige bewoners nieuwe groei aan oude dragers: dubbel lints aan de dijk, een voorkant naar de Schermer kleine voorkant impuls: uitgeven publiek restgroen als particuliere overtuinen en inbreiding met 2 dijkwoningen 25 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

26 Ursem Dorpsherstel door verplaatsing en inbreiding Op het kruispunt van de verdwenen vaart en de Noorddijkerweg stond markant in het landschap de protestante kerk en een handvol huizen. Een klein buurtschapje tussen Ursem en Rustenburg. De kerk staat er nog wel maar is weggestopt achter de school. Aan de zuidzijde is te zien hoe fraai en groen het buurtschapje was. Als de school wordt verplaatst naar een (ruimere en veiligere) lokatie aan de oostrand van het dorp ontstaat ruimte om het buurtschap te herstellen en de protestantse kerk weer een markante plek geven. Rond de kerk kan een aantal dorpse woningen gebouwd worden in los groen ensemble. Achterkantsituaties langs de Leet (de noordelijke landschappelijke drager) kunnen ook met kleine inbreidingen van woningbouw worden hersteld. 26 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

27 school pal aan de drukke weg verdrukt de kerk groen los buurtschapje aan de andere zijde herstel en bescheiden groei oude buurtje rond kerk nieuwe school in landelijke groene korrel kleine voorkant impuls: woningen met brede tuinen en gezicht naar de drager 27 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

28 Ursem dorpsherstel door groei en inbreiding Ursem bestaande situatie achterkanten naar de omgeving 28 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

29 Ursem na groei voorkanten naar de omgeving 29 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

30

31 2 Ankeveen

32 Ankeveen Veennatuur De Ankeveense plassen zijn ontstaan door vervening. In 1900 lagen er ook ten oosten van het dorp Ankeveen grote oppervlakten petgaten met legakkers. 32 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

33 De oostelijk van Ankeveen gelegen petgaten zijn weer drooggelegd en de westelijke zijn tot een aaneengesloten waternatuurgebied uitgegroeid. 33 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

34 Ankeveen Veenlinten Natuurlint De veenlinten, tot welke familie Ankeveen behoort, hebben zich op verschillende manieren ontwikkeld. Daardoor kunnen de linten, hoewel in basis hetzelfde gevormd, toch totaal verschillende sferen hebben. Loosdrecht ligt ze nog in het land, en heeft op plekken nog een boerensfeer. Oud Loosdrecht en de andere linten aan de plassen liggen in het water (opengeslagen petgaten) en hebben grote oppervlakten recreatiewoningen en havens. Ankeveen heeft naast water vooral veel natuurgronden met ondoordringbare bosjes. De bebouwing bestaat hoofdzakelijk uit eenvoudige burgerwoningen. Ankeveen is een dorp zonder opsmuk. De grote landschappelijke kwaliteiten rond het dorp bieden echter kansen voor het realiseren van woonmilieus in het hoogste segment, een belangrijke actuele opgave. Ankeveen 34 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

35 Oud Loosdrecht Kortenhoef Loosdrecht Loosdrecht Breukeleveen 35 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

36 Ankeveen Kernvorming Het huidige centrum van Ankeveen ligt bij de kerk. De omringende sportvelden en generieke woonwijkjes generen echter geen kernkwaliteit. Er is in het huidige lint geen ruimte om aan het centrum van het dorp verder te groeien. 36 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

37 Tegenover de kerk ligt een brede vaart. Daaraan kan het dorp in een dorpse dichtheid verder groeien, de legakkers op. Net als andere veendorpen die ook vaak op de legakkers haaks op het lint gegroeid zijn kan Ankeveen zo een dorpse kern ontwikkelen en tegelijk ook meer contact maken met haar landschap. 37 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

38 Ankeveen Nieuw centrum Dorpse ontwikkeling aan waterinsteek 38 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

39 39 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

40 Ankeveen Landschappelijke (top)woonmilieus Hogere segment Op Google Earth is in de Ankeveense plassen heel frappant een klein stukje landschap het meest gefotografeerd. Hier staan een aantal pittoreske huizen rond een simpel bruggetje. Juist dit bebouwde stuk groen wordt dus als het interessantst beschouwd. Het gaat hier ook om mooie huizen, passend in de natuurlijke setting. Het geheel vormt een pittoresk landelijk beeld. Deze specifieke plek vormt een voorbeeld voor een hoogwaardig landschappelijk woonmilieu. Een landschap waarin gewoond wordt en tegelijk hoge natuur- en recreatiewaarden heeft. Iets wat nu nog ontbreekt in de Ankeveense plassen. Op Funda blijkt dat het merendeel van de woningen die te koop staan in Ankeveen zich bevinden in het laagste segment en in de nieuwbouwwijkjes aan de oostzijde van het dorp. Van alle woningen die te koop staan is er slechts 1 woning in het hogere segment die hoogwaardig en landlijk is. Uitbreiding van dit woonmilieu is een actuele opgave binnen de Metropoolregio Amsterdam, waar Ankeveen onderdeel van uitmaakt. Spaarzame bebouwing in de westelijke natuurgebieden van Ankeveen is een optie. 40 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

41 41 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

42 Ankeveen Natuurbouw Het landschap oostelijk van Ankeveen leent zich vanuit de cultuurhistorie voor de ontwikkeling van een landschap met eenzelfde kwaliteit als het gebied westelijk van Ankeveen. 42 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

43 De aanleg van NSW landgoederen met een minimale oppervlakte van 5 ha langs een oude drager kan hier een landschap laten terugkomen dat er rond 1900 nog was: nat, ruimtelijk rijk en gevarieerd. Binnen dat landschap wordt een nieuw topwoonmilieu aangelegd; of eigenlijk omgekeerd: door de ontwikkeling van een nieuw topwoonmilieu wordt dat landschap aangelegd. Particulier geïnitieerd en ultiem gefaseerd. 43 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

44 Ankeveen Landgoedkavel 5 ha. natuurlandgoed met 90% opengesteld en 10% vrije privékavel. 44 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

45 Graven van water en aanleg van natuur als voorwaarde voor woningbouw, landschapsbouw als onlosmakelijk onderdeel van het topwoonmilieu. 45 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

46 Ankeveen Landschappelijk woonmilieu Er zijn nog andere vormen van landschapsbouw mogelijk. Kleine insteekjes met een paar woningen vanaf het hoofdlint het natuurgebied in. Een paar kavels in het goedkope segment, in het middensegment en een paar in het absolute topsegment gecombineerd met het graven van water, het aanleggen van een wandelpad, een ligweitje en een klein haventje. Kleine injecties ter verhoging van het medegebruik en de beleefbaarheid van het natuurgebied. 46 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

47 Nog een stapje verder maar cultuurhistorisch in feite niks nieuws in dit manmade landschap is de realisering van een nieuw ontwikkelingslint. Iets van het dorp afgelegen, op het waterfront langs de hoogtelijn in het gebied kan eveneens een topwoonmilieu ontstaan. Met hetverplicht graven van water, gecombineerd met een slimme lichte ontsluiting en strenge regie voor de bouw, zou een woonlint kunnen ontstaan dat landschap en natuur verrijkt en een economische impuls geeft in het gebied. 47 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

48

49 3 Schagerbrug

50 Schagerbrug 4+1 lijnen, 4+1 dorpen De Haze-Zijpepolder heeft 4 markante ontginningslijnen, een vaart, een groene corridor, een boerenlijn en een binnenduinrand. Middendoor de polder loopt nog een lijn van het later gegraven NoordHollands kanaal. De lijnen kunnen met behoud van hun identiteit doorgroeien en ruimte geven aan nieuwe landelijke bebouwing. 50 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

51 Aan elk van de lijnen liggen op de kruispunten met belangrijke kruisende wegen dorpen of beginsels van dorpen. Op de lege kruispunten kunnen nieuwe dorpen komen, in de identiteit van de kruispuntlijn. Er is een weg vanuit Schagen waaraan Schagerbrug, Schagerbuurt, Schagervlotbrug, Schagerstolpen, Schagerzand en Schagerzee kunnen liggen. 51 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

52 Schagerbrug 4+1 identiteiten Schagerbuurt: groen dorp Schagervlotbrug, nieuw kanaaldorp 52 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

53 Schagerbrug: rijk burgerdorp Schagerstolpen: boerendorp Schagerzee, nog geen (duin)dorp 53 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

54 Schagerbrug Dorpsgroei 4+1 ingrediënten en typologieën Schagerbuurt, groene korrels en schuren Schagervlotbrug: bosjes en cataloguswoningen 54 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

55 Schagerbrug: burgerhuizen en buitenplaatsen Schagerstolpen: stolpen en boerenbedrijven Schagerzee: bosjes en strandhuizen 55 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

56 Schagerbrug Dorpenlijn Schagerbrug heeft niet veel ruimte meer om uit te breiden aan zijn landschappelijke drager. Daarom is het goed de reeks van Schagerbrug tot aan Schagerzee als een samenhangende bebouwingsreeks te zien. De opdracht om te bouwen aan Schagerbrug moet dus verruimd worden opgevat als de opdracht om te bouwen aan het Schagerlint. Zo kan voorkomen worden dat het ene dorp wordt overspannen, terwijl het ander achteruitgaat door stilstand. 56 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

57 Alle dorpen binnen de reeks kunnen uitbreiden. Met de uitbreiding gaat een versterking van de identiteit samen. Groeien met het specifieke bebouwingstype en de specifieke sfeer van elk dorp. 57 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

58 Schagerbrug Dorpengroei en nieuwe dorpen bestaande situatie Schagerbuurt - nieuwe situatie Schagerbuurt maakt onderdeel uit van de groene polderlijn. Aan deze groene lijn liggen grote buitenplaatsboerderijen zoals de Ananas. Het buurtje zelf is meer een verzameling schuren. Schagerbuurt kan een upgrade krijgen met een aantal boeren-buitenkorrels met veel groen. In die korrels is ruimte voor de bouw van verschillende landelijke woningtypen. 58 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

59 bestaande situatie Schagerzee - nieuwe situatie Het nieuwe Schagerzee kan een dorp worden dat geïnspireerd is op de luxe woonmilieus in de binnenduinrand ten zuiden van de Haze-Zijpe polder. Wonen in het groen, op een grote kavel in een vrijstaande villa. Het woongebied is een ruimtelijk rijke vrije vertaling van de recreatieterreinen aan het duin bij St Maartenszee. 59 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

60 Schagerbrug Schagerbuurtje Schuurachtige volumes langs de weg en een boerse landgoedkorrel achterop. Ruimte voor 6 wooneenheden. 60 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

61 Gevat in een grote groene voet vormt het buurtje een landschappelijke bouwsteen. 61 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

62 Schagerbrug Schagerstolpen Grote kavels met stolpvolumes en kleine kavels met dorpse huizen. 62 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

63 Stolpvolumes opengewerkt aan landschapszijde. 63 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

64 Schagerbrug Schagerstolpen Beeld vanaf de weg met verspringende ritmiek van burgerkorrels en boerenkorrels. 64 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

65 65 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

66 Schagerbrug Schagerzee Grote vrije kavels in het villapark omgeven door groen. 66 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

67 Een groen kantwerk als drager geeft het nu nog ontbrekende landschap van de binnenduinrand gestalte. 67 Dorps DNA Noord Holland - november 2009

68

69 Colofon vorm en inhoud la4sale - Amsterdam Marieke Timmermans Pepijn Godefroy Anne Dessing Jolanda van Looy in opdracht van Provincie Noord-Holland Corine Meijer Ton van Laar Daphne Rigter la4sale november 2009

70