Module: Vruchtbaarheidskliniek - h45. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 26 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Vruchtbaarheidskliniek Intro Vooraf Eindproduct-Beoordeling Doelen-Concepten Kennisbank Werkwijze Verwerking Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Toets Vruchtbaarheidskliniek Antwoorden Verwerking Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Vruchtbaarheidskliniek Intro Moeder worden na je 60ste? Video: Nieuwsuur: Tineke Geessink 63 jarige moeder Er is een grote groep mensen die heel graag kinderen wil, maar niet op de gewone manier kunnen verwekken. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Bijvoorbeeld door misvormde of trage zaadcellen bij mannen of de afnemende hoeveelheid rijpende eicellen bij de vrouw naarmate ze ouder wordt. Er bestaan verschillende oplossingen om toch kinderen te kunnen krijgen. Bijvoorbeeld kunstmatige inseminatie of IVF. En daarbij kunnen eigen ei- en zaadcellen worden gebruikt, maar ook ven donoren. Is de baarmoeder van een vrouw niet geschikt of afwezig om een kind 40 weken te dragen, dan kan soms een draagmoeder gevraagd worden. Dit alles heeft voordelen, maar ook nadelen. Daar ga je in deze les over nadenken en je gaat er een mening over vormen. Door er daarna met anderen over te praten kun je proberen of je het echt eens bent met je eigen mening. Pagina 2

4 Vooraf Eindproduct-Beoordeling Eindproduct Deze module rond je af met het maken van een column met jouw mening over de mogelijkheden en toelaatbaarheid om op oudere leeftijd moeder te worden. Beoordeling Je laat het eindproduct beoordelen door je docent. Je docent gebruikt de volgende vragen bij het beoordelen: Komt de eigen mening over uitgesteld moederschap duidelijk naar voren? Zijn er minstens drie argumenten voor of tegen gegeven? Is de column in goed Nederlands geschreven? Is de column leesbaar voor leerlingen in 4 havo? Doelen-Concepten Pagina 3

5 Aan het eind van deze module Ken je: Verschillende oorzaken van onvruchtbaarheid bij mannen en vrouwen de belangrijkste regels van de abortuswet Kun je: Van enkele vruchtbaarheidsbehandelingen uitleggen hoe deze in zijn werk gaan de voor- en nadelen in kaart brengen van vruchtbaarheidsbehandelingen argumenten geven voor en tegen uitgesteld moederschap uitleggen hoe trisomie ontstaat en welke syndromen hieruit ontstaan beschikbare informatie van een karyogram in Binas/Biodata gebruiken Deelconcepten Chromosoom (genoom) mutatie, puntmutatie, aangeboren afwijking, meiose, kunstmatige inseminatie. Kennisbank KB: Veilig vrijen KB: Kinderloos KB: Vruchtbaarheidsbehandelingen KB: Prenatale diagnostiek Werkwijze De module 'Vruchtbaarheidskliniek' bestaat uit een groot aantal opdrachten. Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebt. Zo houd je goed overzicht. Download hier het Werkplan 'Vruchtbaarheidskliniek'. Werkvorm Houd de vorderingen van de module bij op je werkplan. De stappen 1 tot en met 4 bevat examenstof. Stap 5 is de afrondende opdracht. Je maakt het eindproduct individueel. Tijd Voor deze module heb je ongeveer 7 slu nodig. Pagina 4

6 Verwerking Stap1 Kinderwens? Lees het onderstaande kranten artikel. Pagina 5

7 Opdracht Welke redenen kun je bedenken waarom vrouwen in Nederland steeds later moeder worden? Wissel je antwoorden uit met een klasgenoot. Verminderd vruchtbaar Als een stel graag een kind wil en een zwangerschap blijft langer dan een jaar uit, kan er sprake zijn van vruchtbaarheidsproblemen bij één van beide of beide partners. De oorzaken hiervoor kunnen zowel lichamelijk als geestelijk zijn. Bij een vruchtbaarheidsonderzoek worden de belangrijkste factoren die de vruchtbaarheid bepalen onderzocht. De uitkomst van het vruchtbaarheidsonderzoek kan uiteindelijk leiden tot een vruchtbaarheidsbehandeling. Bestudeer uit de Kennisbank: KB: Kinderloos Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw? Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema. Deze antwoorden heb je nodig voor stap 2. Stap2 Vruchtbaarheidsbehandelingen Waaruit kan een vruchtbaarheidsbehandeling bestaan? Pagina 6

8 Bij het bestuderen van verschillende vruchtbaarheidsbehandelingen kom je de volgende afkortingen tegen: IUI KID OI IVF ICSI KIE KIE staat voor Kunstmatige Inseminatie sperma Echtgenoot. Er wordt dus sperma van de eigen partner gebruikt. Waar staan de andere afkortingen voor? En wat houdt de behandeling in? Beantwoord de vragen van oefening "Vruchtbaarheidsbehandelingen" onderaan deze pagina. Opdracht 1 De klas wordt verdeeld in drie- of viertallen. Elke groep bestudeert één vruchtbaarheidsbehandeling. Leg uit hoe de behandeling eruit zien en wat eventuele voor- en nadelen zijn. Zorg ervoor dat jullie allemaal goed op de hoogte zijn van het resultaat. Verdeel de taken in de groep voordat je aan de slag gaat. Bronnen: KB: Vruchtbaarheidsbehandeling Websites: Artikelen: - Verwekt in het lab - Nobelprijs Geneeskunde 2010: reageerbuisbaby's - Ontwikkeling embryo Bekijk de filmpjes: - In-vitrofertilization (IVF) Opdracht 2 Elke groep bestaat nu uit experts over één vruchtbaarheidstechniek. Rouleer in de klas en haal zo de informatie op bij de experts. De expert legt uit hoe de behandeling eruit ziet en wat eventuele voor- en nadelen zijn. Maak een overzichtelijk schema van de verschillende vruchtbaarheidsbehandelingen. Pagina 7

9 Vruchtbaarheidsbehandelingen maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/ Maak de juiste combinatie. Waar staat KI voor? a. Ovulatie-inductie methode b. In-VitroFertilisatie c. Kunstmatige Inseminatie d. Intra Cytoplasmatische Spermacel Injectie e. Kunstmatige Inseminatie Donorsperma 2 Maak de juiste combinatie. Waar staat OI voor? a. Ovulatie-inductie methode b. In-VitroFertilisatie c. Kunstmatige Inseminatie d. Intra Cytoplasmatische Spermacel Injectie e. Kunstmatige Inseminatie Donorsperma 3 Maak de juiste combinatie. Waar staat KID voor? a. Ovulatie-inductie methode b. In-VitroFertilisatie c. Kunstmatige Inseminatie d. Intra Cytoplasmatische Spermacel Injectie e. Kunstmatige Inseminatie Donorsperma 4 Maak de juiste combinatie. Waar staat IVF voor? Pagina 8

10 a. Ovulatie-inductie methode b. In-VitroFertilisatie c. Kunstmatige Inseminatie d. Intra Cytoplasmatische Spermacel Injectie e. Kunstmatige Inseminatie Donorsperma 5 Maak de juiste combinatie. Waar staat ICSI voor? a. Ovulatie-inductie methode b. In-VitroFertilisatie c. Kunstmatige Inseminatie d. Intra Cytoplasmatische Spermacel Injectie e. Kunstmatige Inseminatie Donorsperma 6 Wat houdt een KI behandeling in? a. Het is een bijzondere vorm van IVF. b. Dit wordt toegepast als de partner geen bruikbaar sperma heeft of als de vrouw geen partner heeft. c. Daarbij wordt sperma ingebracht in de baarmoeder van de vrouw. d. Het wordt ook wel reageerbuisbevruchting genoemd. De bevruchting vindt plaats buiten het lichaam van de vrouw. e. Methode om rijpen van eicellen en eisprong op te wekken. 7 Wat houdt een OI behandeling in? a. Het is een bijzondere vorm van IVF. b. Dit wordt toegepast als de partner geen bruikbaar sperma heeft of als de vrouw geen partner heeft. c. Daarbij wordt sperma ingebracht in de baarmoeder van de vrouw. d. Het wordt ook wel reageerbuisbevruchting genoemd. De bevruchting vindt plaats buiten het lichaam van de vrouw. e. Methode om rijpen van eicellen en eisprong op te wekken. 8 Wat houdt een KID behandeling in? Pagina 9

11 a. Het is een bijzondere vorm van IVF. b. Dit wordt toegepast als de partner geen bruikbaar sperma heeft of als de vrouw geen partner heeft. c. Daarbij wordt sperma ingebracht in de baarmoeder van de vrouw. d. Het wordt ook wel reageerbuisbevruchting genoemd. De bevruchting vindt plaats buiten het lichaam van de vrouw. e. Methode om rijpen van eicellen en eisprong op te wekken. 9 Wat houdt een IVF behandeling in? a. Het is een bijzondere vorm van IVF. b. Dit wordt toegepast als de partner geen bruikbaar sperma heeft of als de vrouw geen partner heeft. c. Daarbij wordt sperma ingebracht in de baarmoeder van de vrouw. d. Het wordt ook wel reageerbuisbevruchting genoemd. De bevruchting vindt plaats buiten het lichaam van de vrouw. e. Methode om rijpen van eicellen en eisprong op te wekken. 10 Wat houdt een ICSI behandeling in? a. Het is een bijzondere vorm van IVF. b. Dit wordt toegepast als de partner geen bruikbaar sperma heeft of als de vrouw geen partner heeft. c. Daarbij wordt sperma ingebracht in de baarmoeder van de vrouw. d. Het wordt ook wel reageerbuisbevruchting genoemd. De bevruchting vindt plaats buiten het lichaam van de vrouw. e. Methode om rijpen van eicellen en eisprong op te wekken. Stap3 Pagina 10

12 Syndroom van Down? Bekijk het filmpje Wat is het syndroom van down: Video: Clipphanger - Wat is het syndroom van Down? Een zwangere vrouw heeft in Nederland de mogelijkheid om haar ongeboren kind te laten onderzoeken. Je kunt laten onderzoeken of het kind misschien een open ruggetje heeft, of een andere aangeboren lichamelijke aandoening. Deze onderzoeken worden prenatale screening genoemd. In het thema Cellen kwam dit al aan de orde. Bestudeer uit de Kennisbank: KB: Prenatale diagnostiek Tijdens een combinatietest (met nekplooimeting en bloedtest) wordt onderzocht wat de kans is op een kindje met het Downsyndroom. De test bestaat uit een combinatie van 2 onderzoeken: 1. Een bloedonderzoek bij de zwangere vrouw tussen week 9 en 14 van de zwangerschap. Voor het bloedonderzoek wordt er bij de zwangere vrouw een buisje bloed afgenomen. In het bloed worden hormonen gemeten. Bij een zwangerschap met het syndroom van Down is de concentratie van het HcG verhoogd. 2. Een echoscopisch onderzoek (de nekplooimeting), tussen week 11 en 14 van de zwangerschap. Bij de echo wordt bij de baby de dikte van de nekplooi gemeten. De nekplooi is een dun laagje vocht dat zich onder de huid in de nek bevindt. Alle ongeboren baby's hebben bij een zwangerschapsduur van 10 tot 14 weken een laagje vocht in het nekje. Hoe dikker dit laagje vocht is, hoe groter de kans is dat de baby het Downsyndroom heeft. De leeftijd van de moeder speelt een rol bij het ontstaan van Downsyndroom: De kans op een kind met Downsyndroom In de tabel ziet je de kans op een kind met Downsyndroom bij verschillende leeftijden van de moeder. Pagina 11

13 Welke conclusie over de kans op een kind met het syndroom van Down kun je trekken uit deze tabel? Opdracht 1 Hoewel echter de kans op een kind met het syndroom van Down groter is bij oudere moeders, worden de meeste kinderen met dit syndroom geboren uit jonge moeders. Verklaar dit verschil. Bestudeer uit de Kennisbank: KB: Chromosoommutatie KB: Karyogram en afwijkingen Bekijk de volgende filmpjes: Video: Chromosomen - Wat is een karyogram? Opdracht 2 in tweetallen Bekijk het karyogram. Wat zie je op een karyogram? Beantwoord de volgende vier vragen: 1. Zoek m.b.v BINAS/Biodata op in welke gevallen je meer of juist minder dan twee chromosomen vindt en bij welke chromosoomnummers is dit? 2. Welke vorm van chromosoommutatie vond plaats bij het syndroom van Down? 3. Hoe is de chromosoommutatie ontstaan? Kijk nog eens naar de schema s van de meiose en mitose. 4. Welke kenmerken heeft iemand met het syndroom van Down? Maak een lijstje van kenmerken. Bespreek de antwoorden met een klasgenoot. Extra opdracht Met ingang van 1 april 2011, is de prenatale screening op het Downsyndroom uitgebreid. Ouders die kiezen voor downscreening, krijgen voortaan ook te horen of hun kind een verhoogde kans heeft op trisomie 13 (patausyndroom) of trisomie 18 (edwardssyndroom). Onderzoek wat er aan de hand is bij mensen met deze twee syndromen. Stap4 Pagina 12

14 Abortus? Bestudeer uit de Kennisbank: KB: Zwangerschapsbeeindiging Wanneer uit onderzoek is gebleken dat de foetus en/of de moeder zeer nadelige gevolgen van de zwangerschap ondervinden, kan men overgaan tot een onderbreking van de zwangerschap: abortus. Om psychologische en/of maatschappelijke redenen kan een vrouw een zwangerschap ongewenst vinden. Ook in dit geval kan overgegaan worden tot een abortus. De Nederlandse Abortuswet is uniek in de wereld en vaak onderwerp van discussie: Video: Andere tijden - Abortus in Nederland Opdracht in tweetallen Gebruik de abortuswet om uit te zoeken hoeveel weken na de bevruchting er nog een abortus mag plaatsvinden. Verzamel argumenten van zowel voor- als tegenstanders van abortus. Vorm je eigen mening over de toelaatbaarheid van een zwangerschapsonderbreking. Bespreek het met de rest van deklas. Bronnen: Stap5 Na je 30ste kinderen? Pagina 13

15 Bron: stenotter.wordpress.com Oudste moeder Omkari Panwar (70) en haar man Charan Singh Panwar (77) uit India gebruikten IVF in een laatste poging om te zorgen voor mannelijk nageslacht dat het familie-eigendom kan erven. Dochters mogen dat in India niet. Je gaat beginnen aan de afronding van deze module. Nederlandse vrouwen zijn gemiddeld 29,4 jaar oud bij de geboorte van hun eerste kind en daarmee staat ons land in de Top 3 van de oudste moeders ter wereld. De oudste moeder in Nederland is 63 jaar. Bekijk de volgende filmpjes: Video: Zembla - Oude moeders Pagina 14

16 Opdracht Schrijf een column over de toenemende leeftijd van moeders en uitgesteld moederschap in Nederland. Laat hierin aan bod komen: de redenen van deze moeders (en vaders) de ingrepen die gedaan kunnen worden om de kans op een zwangerschap te vergroten de ingrepen die gedaan kunnen worden om zwangerschap mogelijk te maken na de vruchtbare leeftijd de gevaren en nadelen voor de moeders en kinderen de voordelen voor de moeders en hun kinderen jouw eigen mening over dit onderwerp Kijk even naar de beoordelingscriteria of je eindproduct hieraan voldoet. Laat het eindproduct beoordelen door je docent. Pagina 15

17 Toets Vruchtbaarheidskliniek Toets De opdracht sluit je af met het maken van de toets 'Kinderloos'. De toets bestaat uit een aantal gesloten en open vragen. De gesloten vragen worden nagekeken door de computer. De open vragen moet je zelf scoren. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien. Klik op de knop om de toets te starten. Kinderloos maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/ Je hoort wel eens dat strakke broeken de zaadcelproductie kunnen verminderen. Welk antwoord geeft hiervoor een aannemelijke verklaring? a. Door het knellen van de broek komt de balzak dichter tegen het lichaam te liggen. Gevolg: een hogere temperatuur in de zaadballen, waardoor de zaadcellen zich niet goed ontwikkelen. b. Door het knellen van de broek komt de balzak dichter tegen het lichaam te liggen. Gevolg: een lagere temperatuur in de zaadballen, waardoor de zaadcellen zich niet goed ontwikkelen. c. Door het knellen van de broek komt de balzak dichter tegen het lichaam te liggen. Gevolg: een hogere temperatuur in de zaadballen, waardoor de hormonen zich niet goed ontwikkelen. d. Door het knellen van de broek komen de zaadballen in de verdrukking waardoor de zaadcellen niet kunnen worden afgegeven aan de bijballen. 2 Je ziet een aantal mogelijke oorzaken voor een verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen. Welke hoort daar niet bij? Pagina 16

18 a. roken b. alcoholgebruik c. oestrogenen in drinkwater d. medicijngerbuik 3 Enkele mogelijke oorzaken van vruchtbaarheidsproblemen bij de vrouw zijn: Er is geen innesteling in de baarmoederwand mogelijk De eileiders zijn verstopt De hormoonspiegel is verstoord In een aantal gevallen zal een arts kunnen adviseren dat In Vitro Fertilisatie (IVF) toegepast kan worden om een zwangerschap tot stand te brengen. Bij welke van de genoemde oorzaken van onvruchtbaarheid zou IVF een oplossing kunnen bieden? a. Als er geen innesteling mogelijk is. b. Als de eileiders verstopt zijn. c. Als de hormoonspiegel is verstoord. Pagina 17

19 Antwoorden Verwerking Stap 1 Dat zijn het optreden van een eisprong (o.a. defect aan eierstokken), de kwaliteit van het sperma (o.a. vorm en snelheid zaadcellen) en de mogelijkheid dat sperma en eicel elkaar kunnen ontmoeten (o.a. defect eileider). Meer informatie: nl.wikipedia.org Stap 3 De kans op een kind met Downsyndroom neemt toe met de leeftijd van de moeder. Pagina 18

20 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 26 July 2016 om 10:54 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 4; Leerinhoud en doelen Menselijk ingrijpen in de voortplanting; Biologie; Reproductie; Levenscyclus; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 7 uur en 0 minuten Trefwoorden rearrangeerbare Pagina 19