AARDBEVINGEN IN NEDERLAND
|
|
|
- Lien van de Berg
- 2 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 AARDBEVINGEN IN NEDERLAND ONGEMAKKELIJK EN ONVERWACHT KNAG Onderwijsdag 11 nov 2016 Dr Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam In nummer mei 2016 in
2 1. Presentatie staat (bijna) op 2. Met school naar de VU, of de VU op school? NLT-module Bewegende Aarde of Klimaatverandering Plaattektoniek, vulkanisme Big History (drempel 4) Gesteente-practicum Inhoudelijk verhaal bij schoolreis naar IJsland, Eifel, whatever Meer info bij de stand of via 2
3 AARDBEVINGEN IN NL 1. natuurlijke (rood) door tektoniek versus 2. geïnduceerd (geel) door menselijk handelen 3 Aardwetenschappen VU Amsterdam
4 1. AARDBEVINGEN DOOR TEKTONIEK Combinatie van opening Atlantische Oceaan en botsing Afrika-Eurazie: Spanningstoestand ondergrond: voldoende rek voor rift (horsten en slenken) 4
5 HORSTEN EN SLENKEN In experiment met zand (bros, deformatie gelokaliseerd) en daaronder een laag silly putty (visceus, deformatie verspreid) Serie breuken, met tegenovergestelde richtingen 5
6 HORSTEN EN SLENKEN Bron: DINOloket 6
7 HORSTEN EN SLENKEN Bron: DINOloket 7
8 HORSTEN EN SLENKEN 8 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
9 TOPOGRAFIE Meinweg (niet 1 breuk, zone met meerdere!) Bron: AHN 9 Aardwetenschappen VU Amsterdam
10 NATUURLIJKE: HORSTEN EN SLENKEN 10 Aardwetenschappen VU Amsterdam
11 ROERMOND 1992 Aardbeving: miljoen gulden schade. Hoe vaak?! En hoe zwaar maximaal?
12 PEELRANDBREUK BAKEL Breuken in sleuven, mogelijke beving max 12 Aardwetenschappen VU Amsterdam
13 PEELRANDBREUK BAKEL 13 Aardwetenschappen VU Amsterdam
14 OVERGANG NAAR HEUVELLAND A2 14 Aardwetenschappen VU Amsterdam
15 FELDBISSBREUK 15 Aardwetenschappen VU Amsterdam
16 GELEENBREUK tot jaar geleden: minimaal net over de grens (Bree).
17 2. GEINDUCEERD Door -injectie boorvloeistof (afvalwater) -water voor fracking -CO2 opslag -winning gas -water voor geothermie Eerste 4 vooral met winning energiebronnen te maken Dus even kort: olie of gas? 17
18 GASWINNING EN SCHADE?! 18
19 AARDOLIE OF -GAS? Nodig: A. Moedergesteente B. Genoeg druk en temp C. Reservoir gesteente D. Trap : opvang E. Afdekking Nederland vooral gas.. 19
20 A) MOEDERGESTEENTE Koolstofrijke afzetting waaruit koolwaterstoffen kunnen ontstaan Type I Algen en plankton (marien, olie!) Type II Bacterien (marien, vaak met zwavel) Type III Planten (op het land, steenkool en gas) 20
21 A) MOEDERGESTEENTE Grote delen van Nederland in het Carboon
22 B) DRUK EN TEMPERATUUR Plaattektoniek: dalend! 1. Actieve rift 2. Post-rift daling door gewicht sediment 22
23 C) RESERVOIR Reservoirgesteente, geen gasbel! Fossiel rif Zandsteen, fossiel? 23
24 C) RESERVOIR GESTEENTE Porositeit (hoeveelheid gas of olie) Permeabiliteit (snelheid migratie) 24
25 Varistisch C) RESERVOIRGESTEENTE gebergte (Ardennen!!)
26 C) RESERVOIRGESTEENTE Varistisch gebergte (Ardennen!!) Grote delen van Nederland in het Vroeg Perm
27 D) OPVANG IN STRUCTUUR Plooiing of breuken 27
28 E) AFSLUITING (SEAL) Voor olie/gas ondoordringbare laag: klei/zout. Liefst elastisch of plastisch: geen breuken, geen verlies 28 Aardwetenschappen VU Amsterdam
29 OPEENVOLGING 3. Perm, Zechstein: zoutwoestijn: afdekkende laag 2. Perm, Rotliegendes: Rode duinzanden in woestijn: reservoirgesteente 1. Carboon: steenkool, tropische delta: brongesteente aardgas 29
30 OPEENVOLGING Bron: DINOloket 30 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
31 SITUATIE SLOCHTEREN Hoe is dat daar gekomen? 31 Aardwetenschappen VU Amsterdam
32 ANALOGIE Olie/gas ontstaat, migreert via allerlei paden naar een reservoir waar het niet verder uit kan. Tot er in geboord wordt.. 32 Aardwetenschappen VU Amsterdam
33 ANALOGIE Productieboring Reservoir Secundaire migratie Migratie Olie en gas ontwikkeling Moedergesteente 33
34 GAS ER UIT? GELD ER IN! 34 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
35 GASWINNING EN SCHADE?! 35
36 GAS ER UIT? DALING! Prognose voor 2050, gebaseerd op gesteenteproeven en compactie-modellen. Kennis van ondergrond dus van groot belang.
37 DALING! Bron: AHN 37
38 WATER! Grondwater verzamelt zich in kuil! ~IJssel debiet afvoeren! Daling aan oppervlak: geleidelijk: soepbord, geen breuken die tot oppervlak doorlopen!! 38
39 GASWINNING EN SCHADE?! 39
40 DALING NIET ALLEEN GROOTSCHALIG PATROON Reactivatie van de breuken! 40
41 COMPACTIE OVER BREUKEN Uniforme daling Daling aan weerszijden breuk.. Analogie: spons 41
42 AARDBEVINGEN NAAR ZWAARTE 42
43 AARDBEVINGEN EN PRODUCTIE? Flinke toename in aantal en zwaarte aardbevingen en daarmee kans op echt zware aardbeving 43
44 GASWINNING EN SCHADE?! 44
45 PGV EN PGA Peak Ground Velocity (m/sec): Peak Ground Acceleration (m/sec 2 ) (verandering van snelheid): 45
46 PGA Nieuwe modellen: naar beneden bijgesteld (KNMI). Veel minder groot gebied.. Peak Ground Acceleration: Aardbevingen veroorzaken trillingen (golven), wat is mogelijk grootste versnelling van de bodem? = energie beving + hoe reageert ondergrond (diep en ondiep!) 46
47 DIEPE ONDERGROND Hoe verspreiden golven zich? Rol zoutpakket? Zout = schokdemper en verstrooier Zou in beweging kunnen komen 47
48 STERK WISSELENDE ONDIEPE ONDERGROND Bron: AHN 48
49 ONDIEPE ONDERGROND: VERSTERKT OF NIET? Dus: verder van beving toch meer schade?! 49
50 GASWINNING EN SCHADE?! 50
51 Loppersum Delfzijl 51 Naar aanleiding problemen: centrale deel minder winning, randen juist meer
52 SCHADE BUITEN PGA CONTOURLIJNEN (UITERAARD) 52
53 SCHADE? 53
54 54 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
55 55 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
56 SCHADE? ONDIEPE ONDERGROND? Bron: AHN 56
57 SCHADE maar door aardbeving? Of niet? Arbitragezaak Stevig zand, of juist niet 57 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
58 SCHADE?! WOZ-waarde daling vs aardbevingen Is niet gelijk aan schade of aardbevingsgebied! reputatieschade 58
59 GASWINNING EN SCHADE?! 59
60 VEILIGHEID? Waterkeringen 60
61 VEILIGHEIDSNORM IN NL? Rivierengebied! (overstromingen, daar zijn we bekend mee in NL) Nu ook op Groningen toegepast: gaskraan moet dicht, anders meer risico dan in rivierengebied. 61 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
62 VEILIGHEID EN SCHADE 62 Titel in voettekst, aanpassen via Voettekst aanpassen, tab VU
63 VEILIGHEID IN GEDRANG. 63
64 VEILIGHEID? GELD? 64
65 INTERDISCIPLINAIR Zoals zoveel Ak-onderwerpen! - Aardbevingen - Bodemgesteldheid - Schade - Menselijk gedrag - Economie vs veiligheid - Andere bronnen van energie - Leegloop regio en inversteren (nul-energie huizen) 65
66 MEER INFO bedrock_effects_of_amplification liquefac tion 66
Aardbevingen en gaswinning. Bernard Dost KNMI
Aardbevingen en gaswinning Bernard Dost KNMI Aardbevingen in Nederland (1300-2013) Natuurlijke aardbevingen Rood: 1980-2013 Roze: 1904-1980 Licht roze: 1986
NAM UGS Norg. Presentatie 9 september UGS NORG BRON VAN ONZE ENERGIE
Presentatie 9 september UGS NORG 1 Mei 2015 Agenda 1. Schade aan panden in Steenbergen e.o. 2. Opslagplan Norg - reservoirdruk 3. Vragen 2 Mei 2015 Schade aan panden in Steenbergen 1/2 NAM onderzoekt de
Titel De gasbel onder Nederland
De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas, zout en steenkool in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de
Van Schoonebeek tot schaliegas. Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015
Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015 Aardbevingen in Groningen Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13
Titel De gasbel onder Nederland
De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas en zout in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de provincie
Wat gebeurt er met het Flexibele Geofoon Netwerk? Stand van zake 1 maart 2017
Wat gebeurt er met het Flexibele Geofoon Netwerk? Stand van zake 1 maart 2017 Nederlandse Aardolie Maatschappij BV Datum Februari 2017 Editors Jan van Elk & Dirk Doornhof Introductie Door de Firma Rossingh
Inzichten uit een regio:
Er is een brede duurzaamheidsscope nodig voor afwegingen rond de bodem; de energietransitie staat daarin centraal. Inzichten uit een regio: Sneller afbouwen van fossiele energie De bodem is onmisbaar bij
geografi e Aardbevingsrisico in Groningen
geografi e Aardbevingsrisico in Groningen De wraak van de geografi e volgens Robert D. Kaplan Noord-Duits Emsland: perifeer maar succesvol Smart Specialisation in een grensoverschrijdend agrocluster Op
Gasvondst Slochteren-1 (1959) De Wereldreis van Nederland 550 miljoen jaar geleden - nu. Bron: SPB Atlas, 2011 Bron: Berendsen 2004 6!
Bevingen in Hoe zit dat nu? Gasvondst Slochteren-1 (1959) NL Gas Productie Slochteren Rien Herber Infoversum, 22 november Source: EBN 2010 Rotliegend Zandsteen Reservoir De Wereldreis van Nederland 550
Geothermie. Wat is Geothermie? 1. Hoe het werkt en hoe veilig het is. 2. Mogelijkheden in de regio Helmond. Flank van de Roerslenk zit onder Helmond
Geothermie Wat is Geothermie? 1. Hoe het werkt en hoe veilig het is 2. Mogelijkheden in de regio Helmond Flank van de Roerslenk zit onder Helmond Er is veel interesse voor energie met een konstante prijs:
Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I
Actieve aarde Opgave 7 De Zuidwalvulkaan Gebruik de bronnen 9 tot en met 11 van het bronnenboekje. 1p 25 Welke atlaskaart geeft het breukensysteem waarmee de ligging van de Zuidwalvulkaan is verbonden
Noordoost Nederland 250 miljoen jaar geleden. Bevingen in Groningen. Hoe zit dat? Groningen Gasveld Top Reservoir. Groningen Gasveld Noord-Zuid Sectie
Bevingen in Hoe zit dat? Noordoost Nederland 250 miljoen jaar geleden Woestijn met duinen en zoutmeren Rien Herber Erfgoed in Beweging, 29 october 2015 Knight, Fryberger, Moscariello & Hern, 2003 Gasveld
Thermochronologie en inversie van de Roerdalslenk
Samenvatting De temperatuur van de ondergrond speelt belangrijke rol in veel geologische processen. Temperatuur bepaalt de weerstand van de aardkorst bij deformatie en speelt een belangrijke rol bij de
Nederland door de Geologische Tijd
Nederland door de Geologische Tijd Tropische moerassen, verzinderende woestijnen, Glinsterende zoutmeren, warme zeeen En dikke ijskappen S. Kroonenberg Jan de Jager Universiteit van Utrecht Plaat reconstructies
Roestig land. De Wijstgronden
Roestig land De Wijstgronden Verslag van de lezing en excursie van Professor R. T. van Balen en Nico Ettema voor de Werkgroep Geologie en Landschap. Bedafse Bergen, Uden. 10.00-1600 uur. Een mooie herfstdag.
Datum 13 juli 2015 Betreft Beantwoording vragen en commissieverzoek over productiewaterinjectie
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
BODEMDALING DOOR DIEPE EN ONDIEPE OORZAKEN
BODEMDALING DOOR DIEPE EN ONDIEPE OORZAKEN PETER VAN BERGEN NOORDELIJKE NETWERKDAG BODEM 18 MEI 2017 Tel.: 050 3164689 Postbus 610, 9700 AP Groningen www.commissiebodemdaling.nl Email: p.vanbergen@commissiebodemdaling.nl
GEA Leiden 22 maart Plaattektoniek: Rond Over In Door. Dr Bernd Andeweg. Aardwetenschappen, Vrije Universiteit
GEA Leiden 22 maart 2011 Plaattektoniek: Rondjes Rond Over In Door de Aarde Dr Bernd Andeweg Outline Actualiteit 1: Aardbeving Nederland? Actualiteit 2: Japan Actualiteit 3: meer aardbevingen? Rondje 1:
Hoe veilig zijn Groningse huizen en infrastructuur? Dr. ir. Mandy Korff Strategisch adviseur Deltares Associate Professor GeoEngineering TUDelft
Hoe veilig zijn Groningse huizen en infrastructuur? Dr. ir. Mandy Korff Strategisch adviseur Deltares Associate Professor GeoEngineering TUDelft Opbouw presentatie Introductie Aardbevingen - Groningen
Zaterdagmiddag 3 sept 2016 Studie van de afzettingen uit het Trias. Buntsandstein en Muschelkalk.
Zaterdagmiddag 3 sept 2016 Studie van de afzettingen uit het Trias. Buntsandstein en Muschelkalk. Golvende hoogvlakten met verre uitzichten, diep ingesneden rivierdalen en uitgestrekte bossen. De WGL trok
Gasveld Harlingen Boven-Krijt Onderzoek naar bodemdaling. 20 november 2014
Gasveld Harlingen Boven-Krijt Onderzoek naar bodemdaling 20 november 2014 Wat kunt u vanavond verwachten? De resultaten van het onderzoek naar bodemdaling gaswinning De achtergrond van de resultaten De
Technische bijlage (bijlage 3) behorend bij het Meet- en Regelprotocol seismisch risico voor de gaswinning Groningen
Technische bijlage (bijlage 3) behorend bij het Meet- en Regelprotocol seismisch risico voor de gaswinning Groningen STATUS: FINAL DRAFT NAM B.V. EP Document Nummer.: EP201510211791 Owner: NAM Revision
Vermilion Informatieavond aardgasproductie Langezwaag
Vermilion Informatieavond aardgasproductie Langezwaag Datum: 27 Januari 2015 Plaats: Café De Knyp, De Knipe Inleiding De informatieavond vond plaats in het café De Knyp te De Knipe. De avond werd geopend
Samenvatting. Geothermische energie uit Trias aquifers in de ondergrond van Noord-Brabant
1 Samenvatting Geothermische energie uit Trias aquifers in de ondergrond van Noord-Brabant De gemeenten Breda, Tilburg en Helmond hebben in samenwerking met de Provincie Noord-Brabant, Brabant Water en
Samenvatting. Figuur 1: Onderzoeksgebied in paars
Samenvatting Geothermie duurzame energiebron De lat voor verduurzaming in de woningbouw, tuinbouw en industrie ligt hoog. Het blijkt uit onderzoek en praktijk dat geothermie een zeer kosteneffectieve manier
Groningen bevingen. KIVI, 3 maart 2014
Groningen bevingen KIVI, 3 maart 2014 Aanleiding Huizinge beving 2012: zwaarste beving tot nu toe M= 3.6 Leidt tot onderzoek Staatstoezicht op de Mijnen (TNO, KNMI en NAM) 2 Aanleiding Advies Staatstoezicht
Het winningsplan van de NAM: omstreden, maar wat staat er in?
Het winningsplan van de NAM: omstreden, maar wat staat er in? Milieudefensie, Peter Kodde, mei 2016. Het winningsplan van de NAM werd op 19 april gepubliceerd en zorgt sindsdien voor veel opschudding.
Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt. Postbus EC S-GRAVENHAGE. Geachte
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA UTRECHT Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt Postbus 20101 2500 EC S-GRAVENHAGE ' Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht www.tno.nl Datum 27
Les 1 Ontstaan aardgas
Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland
Eindexamen aardrijkskunde vwo 2005-II
Actieve aarde Opgave 7 bron 12 Ouderdom van de oceanische korst bron: Berendsen, H.J.A., Fysisch-geografisch onderzoek, Assen, 1997 De ligging van delen van de oceanische korst met een verschillende geologische
Fysisch milieu. Cursus natuurgids
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems Fysisch milieu Cursus Natuurgids 2 vaststellingen Lithosfeer:
Toepassing van wet- en regelgeving voor de diepe ondergrond
Toepassing van wet- en regelgeving voor de diepe ondergrond Pieter Jongerius De Mijnbouwwet 2 1 De Mijnbouwwet Invloedssfeer Wat is de diepe ondergrond? 100 m 500 m ~ 5 km 3 De Mijnbouwwet Vergunningen
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Aardgas productie Oppenhuizen. MFC t Harspit Oppenhuizen 26 mei 2015
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Aardgas productie Oppenhuizen MFC t Harspit Oppenhuizen 26 mei 2015 PROGRAMMA 20.00 uur Opening 20.10 uur Presentatie 21.15 uur Vragen 22.00 uur Afsluiting 2 Inhoud Introductie:
De mogelijke effecten van het boren naar en het winnen van schaliegas op de Nederlandse leefomgeving Robin Hummel
De mogelijke effecten van het boren naar en het winnen van schaliegas op de Nederlandse leefomgeving Robin Hummel R.C.A. Hummel. Alle rechten voorbehouden. Overzicht Doel van het onderzoek Wat is schalie(gas)
09B: Energie in de toekomst
09B: Energie in de toekomst Dr. Boris Jansen Universiteit van Amsterdam Universitair Docent Aardwetenschappen Opleidingsdirecteur Future Planet Studies Coördinator 1 e jaars vak Energietransities 1 FPS
Eindexamen aardrijkskunde vwo 2009 - II
Actieve aarde Opgave 7 Geologie en klimaat in Nevada (VS) Gebruik de bronnen 13 en 14 van het bronnenboekje. Bron 13 geeft een foto weer van een landschap in Nevada. Bron 14 is een geologische doorsnede
Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel
Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel ------------------------------------------------------------------------------------------ Let op: - Je bent zelf verantwoordelijk voor het
Les Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
BOUWEN MET. vakblad over staal en staalconstructies
BOUWEN MET 12 15 248STAAL vakblad over staal en staalconstructies aardbevingsbestendig ontwerpen Bouwen met Staal 248 jaargang 48 december 2015 ISSN 0166-6363. Uitgever Marco Pauw. Redactie Paul van Deelen
Bodemdaling en gaswinning
Bodemdaling en gaswinning J.M. Marquenie en D. Doornhof Foto: Ineke Katerberg 1 1. Bodemdaling 1.1. Korte beschrijving van de winning De gasvelden zijn gelegen op een diepte tussen de 3300 en 3600 meter
Voorspellen Zet stap 1 van het stappenplan. 1. Waar gaat de tekst over volgens jou?
Deze les is een blokles. Je gebruikt alle stappen van het stappenplan lezen. Je voorspelt waar de tekst over gaat. Je beantwoordt vragen die gaan over: o moeilijke woorden/stukjes tekst o algemene dingen
Geachte mevrouw Franke,
Retouradres:, Aan de griffier van de vaste commissie voor Economische Zaken, Landbouw & Innovatie T.a.v. mevrouw drs. M.C.T.M. Franke Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG 2500EA Onderwerp Rondetafelgesprek inzake
Infomoment Schaliegas 16 juni 2014
Infomoment Schaliegas 16 juni 2014 Infomoment schaliegas Agenda Inleiding Wat is schaliegas? Wat is mogelijke impact bij opsporing en winning? Standpunt ikv. Limburg gaat klimaatneutraal Het Nederlands
Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus EC DEN HAAG 2500EC. Geachte heer Jongerius,
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus 20101 2500 EC DEN HAAG 2500EC Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus
Bronnenboekje. Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2014
Bronnenboekje Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2014 Bronnenboekje Eindronde Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2014 Inhoud pagina Bronnen bij A Goool Brazil! 3 Bronnen bij B Migratiestromen
Studie naar het tijdsafhankelijke gedrag van diepe bodemdaling in de Waddenzee
NAM publicatie EP2015006213071 Studie naar het tijdsafhankelijke gedrag van diepe bodemdaling in de Waddenzee Achtergrond en onderzoek Op zo n 2 tot 4 km diep in de Nederlandse bodem zit aardgas. Meestal,
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? KNAG Onderwijsdag 071114 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!
GEOHEAT app Toelichting Activiteit 1 Geologische potentieel
17/06/2014 GEOHEAT app Toelichting Activiteit 1 Geologische potentieel D. Lagrou, S. Loveless, V. Harcouët Menou, B. Rombaut, B. Laenen (VITO) J.C. (H.) Doornenbal, M.P.D. Pluymaekers, J. ten Veen, L.
Vertrouwen in Eigen Kunnen
Vertrouwen in Eigen Kunnen Monument Dit is het Staatsolie monument dat staat bij het hoofdkantoor op Flora. Het is onthuld op 13 december 2005 bij de 25 ste verjaardag van Staatsolie. Dit monument laat
Geothermie als Energiebron
Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie
Datum 25 januari 2016 Betreft Beantwoording drie sets Kamervragen inzake aardbevingsschade rond Delfzijl
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Nationaal Coordinator Groningen Directie Den Haag Bezoekadres Waagstraat
Groep 8 Basisles: Elektriciteit opwekken
Leerkrachtinformatie Lesduur: 35 tot 40 minuten Deze basisles kunt u op verschillende manieren organiseren: A. Klassikaal (35 minuten) U verzorgt en begeleidt de les. U gebruikt hierbij deze leerkrachtinformatie
Adviesverzoek aan SodM. Ministerie van Economische Zaken. De Minister van Economische Zaken
Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Directie Energie en Omgeving T.a.v. Postbus 20401 2500 EK
Themadag Riffen TNO Utrecht, 26 september 2015
Themadag Riffen TNO Utrecht, 26 september 2015 Programma: 10:00 u registratie en koffie 10:30 u Cathrien van de Ree: Riffen in de tijd (overzicht van rifbouwers en rifbewoners door de geologische tijd)
Informatiebladen aardwarmtewinning
Informatiebladen aardwarmtewinning Voorwoord, disclaimer 1. Beschrijving a. Algemeen b. Winning met aardwarmtedoubletten c. Warmtekrachtcentrales (EGS) 2. Potentieel in Nederland a. Vergunningen b. Geotechnische
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? Leidse Winterlezing 050217 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!
Een informatieplatform voor Groningen? enkele gedachten. Peter Millenaar - Provincie Groningen Paul Padding - Geonovum
Een informatieplatform voor Groningen? enkele gedachten Peter Millenaar - Provincie Groningen Paul Padding - Geonovum Beter Benutten Hergebruik van geo-info stimuleren in domeinen waar geo-info nog niet
DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING BIBLIOTHEEK ASSEN
DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING 19-4-2016 BIBLIOTHEEK ASSEN Over mezelf Zelfstandig onderzoeker en publicist. Sinds 1976 studeer ik op (kern)energie, radioactief afval, aardgas. Veel artikel
Risico's en veiligheid
Risico's en veiligheid Nationaal Symposium Schoon Fossiel voor Nederland Mart van Bracht, Directeur Kennis, TNO B&O Infrastructuur voor schoonfossiele energie Risicobeheersing Operationele fase Post-operationele
Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.B. Blokhuizen (GroenLinks) (d.d. 5 januari 2015) Nummer 2998
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.B. Blokhuizen (GroenLinks) (d.d. 5 januari 2015) Nummer 2998 Onderwerp Injectie afvalwater in Zuidhollandse bodem Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting
Schaliegas: onzekerheden in geologie, economie, milieu en klimaat. Ko van Huissteden Vrije Universiteit
Schaliegas: onzekerheden in geologie, economie, milieu en klimaat Ko van Huissteden Vrije Universiteit Inhoud Energie en economie Milieu en Klimaat Wetenschappelijke onzekerheden schaliegas/olie Ko van
Seismisch hazard van geïnduceerde aardbevingen Integratie van deelstudies
TNO-rapportnummer NITG 04-244-B ISBN 90-369-2263-1 Seismisch hazard van geïnduceerde aardbevingen Integratie van deelstudies Datum 20 december 2004 Auteurs Wassing, B.B.T., TNO-NITG Van Eck, T., KNMI Van
Effect van aardbevingen op leidingen de robuustheid van HDD. Paul Hölscher, Deltares i.s.m. Henk Kruse
Effect van aardbevingen op leidingen de robuustheid van HDD Paul Hölscher, Deltares i.s.m. Henk Kruse Onderwerpen 1. Verwachten we schade door geïnduceerde aardbevingen? 2. Wat speelt een rol? 3. Hoe berekenen
Gezien het advies van de commissie Ecologie en Handhaving d.d. 16 januari 2015
Ontwerpbesluit PS 67/14 B Voorgestelde behandeling PS-vergadering : 6 februari 2015 Onderwerp Zesde wijzigingsverordening Provinciale milieuverordening Noord-Brabant 2010 Provinciale Staten van Noord-Brabant,
14/04/2017. Aardbevingen: een basis 6e Creatieve Sessie Geokunststoffen toepassen bij aardbeving bestendig bouwen. Overzicht
Overzicht Aardbevingen: een basis 6e Creatieve Sessie Geokunststoffen toepassen bij aardbeving bestendig bouwen Siefko Slob De impact van aardbevingen Hoe ontstaan aardbevingen? Wat is een aardbeving?
Stagewerkplan 2017 Respectis
Stagewerkplan 2017 Respectis Respectis heeft in 2017 meerdere stageplekken in de aanbieding zowel voor HBO dan wel WO ICT studenten alsook voor MBO studenten. ------------------------- Voorstel 1 stageopdracht
PLANMER STRUCTUURVISIE SCHALIEGAS DEEL B
PLANMER STRUCTUURVISIE SCHALIEGAS DEEL B MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN 1 juni 2015 077996929:D - Definitief, vertrouwelijk B02047.000182.0100 077996929:D - Definitief, vertrouwelijk 1 Inhoud Deel B:
Ontwikkeling van het Waddengebied in tijd en ruimte
Inauguratiesymposium, 1-2 december 2008, Leeuwarden Ontwikkeling van het Waddengebied in tijd en ruimte Dr. Hessel Speelman Dr. Albert Oost Dr. Hanneke Verweij Dr. Zheng Bing Wang Thema s in tijd en ruimte
Technische haalbaarheid Geologische aspecten en risico s
Technische haalbaarheid Geologische aspecten en risico s Jan Tel 23 September 2013 Aardwarmte (Diepe Geothermie) Extractie van warmte / grondwater uit de diepe ondergrond Warmteproductie en/of electriciteitsproduktie
Informatiebladen olie- en gaswinning
Informatiebladen olie- en gaswinning Voorwoord, disclaimer 1. Beschrijving a. Ontstaansgeschiedenis b. Conventionele winning c. Niet-conventionele winning (schaliegas en steenkoolgas) 2. Potentieel in
Ultradiepe geothermie voor de industrie GEO XL. 12 september 2017 Egbert Klop
Ultradiepe geothermie voor de industrie GEO XL 12 september 2017 Egbert Klop Inhoud Het wat van ultradiepe geothermie Het waarom van ultradiepe geothermie voor de industrie Het hoe van het GEO XL-concept
2. Lees nu de tekst met het stappenplan. Kom je nog moeilijke woorden tegen in de tekst? Gebruik dan de woordhulp.
Tekst lezen 1. Lees de tekst nog niet! Maak eerst deze vraag: Wat weet je van de aardbevingen in Groningen? Schrijf het op in de linkerkolom. Wat weet ik van de aardbevingen? Wat ben ik te weten gekomen?
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Aardgasproductie Langezwaag. Langezwaag 21 februari 2012
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Aardgasproductie Langezwaag Langezwaag 21 februari 2012 2 Inhoud presentatie Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Terugblik Resultaat proefboring Vervolg Activiteiten (Milieu-)aspecten
Ministerie van Economische Zaken
Staatstoezicht op de Mijnen Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus 24037 2490 AA Den Haag De Minister van Economische Zaken Ministerie van Economische Zaken Directie Energie en Omgeving
Milieutoets ten behoeve van de Structuurvisie ondergrond 2.0 provincie Drenthe
Milieutoets ten behoeve van de Structuurvisie ondergrond 2.0 provincie Drenthe Provincie Drenthe 18 december 2012 Definitief rapport 9X1641 Milieutoets structuurvisie ondergrond 2.0 - i - 9X1641/R00002/IHA/Gron
SteenkoolgaS uit de achterhoek een vergissing?
SteenkoolgaS uit de achterhoek een vergissing? hoezo SteenkoolgaS? eind 2009: Concessie voor exploratie verleend aan Australische maatschappij Queensland Gas Co. Queensland is eigendom van BG (British
Aardbevingen in Groningen
Ruimtelijke veiligheid en risicobeleid Jrg 6. Nr. 19 2015 Ι 11 Analyse / discussie Aardbevingen in Groningen Statistiek en Risicoanalyse J. (Jacques) Hagoort 1 Samenvatting Vanaf de eerste aardbeving in
Determineren van gesteente
Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten
Herafweging verwerking productiewater Schoonebeek
Herafweging verwerking productiewater Schoonebeek Bevindingen op hoofdlijnen Evert Holleman 29 juni 2016 Proces en inspraak Bewonersavond Twente Onderzoeksopzet Commissie voor de m.e.r. Deltares 1 - Huidige
SBR Trillingsrichtlijn Visiebijeenkomst Actualisatie
SBR Trillingsrichtlijn Visiebijeenkomst Actualisatie 20 november 2012 Introductie Ton Vrouwenvelder TNO Bouw 2 Kernvragen: Wanneer kan het kwaad voor de constructie? Wanneer is het hinder voor personen
Diepe geologie. Natuurontwikkelingsproject Nieuw Leven in de Lus van Linne. Invloed op drinkwater en tectonische activiteit in diepere grondlagen
Diepe geologie Natuurontwikkelingsproject Nieuw Leven in de Lus van Linne Invloed op drinkwater en tectonische activiteit in diepere grondlagen v.2 26 september 2011 rev.2 Diepe geologie Nieuw Leven in
Hierbij bieden wij u het rapport Recent developments on the Groningen field in 2015 aan (rapportnummer TNO-2015 R10755, dd. 28 mei 2015).
Retouradres: Postbus 80015, 3508 TA Utrecht Ministerie van Economische Zaken Directie Energiemarkt T.a.v. de heer P. Jongerius Postbus 20401 2500 EC DEN HAAG 2500EC Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus
96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN
96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN Grondboor en Hamer, jrg. 43, no. 5/6, p. 225-227, 3 fig., november 1989 AFZETTINGEN VAN RIJN EN MAAS IN LIMBURG W.M. Felder* In de loop van het Mioceen, 10 tot 7 miljoenn
TILTSENSOREN EARLY WARNING SYSTEM: VOOR VERZAKKINGEN EN BODEMBEWEGINGEN BIJ BOUWACTIVITEITEN
TILTSENSOREN EARLY WARNING SYSTEM: VOOR VERZAKKINGEN EN BODEMBEWEGINGEN BIJ BOUWACTIVITEITEN Amsterdam Presentatie 26 November 2008 Binnenlands nieuws als voorbeeld Verzakking panden langs Noord-Zuidlijn
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Uitbreiding productie Langezwaag. De Knipe 27 januari 2015
Vermilion Oil & Gas Netherlands BV Uitbreiding productie Langezwaag De Knipe 27 januari 2015 Inhoud Introductie: wie zijn we en wat doen we Markt: aardgas in Nederland Locatie Langezwaag Ligging Productie
een kilootje meer aandacht voor de veiligheid van de Groningers
Voormalig Inspecteur-generaal Jan de Jong: opmerkingen bij besluit Gaswinning Groningen van 18 december 2015 een kilootje meer aandacht voor de veiligheid van de Groningers Allereerst wat opmerkingen over
Staatstoezicht op de Mijnen. Veilige. gaswinning. in Groningen. Staatstoezicht op de Mijnen. Avondseminar KIVI Delft 3 maart 2014
Staatstoezicht op de Mijnen Veilige gaswinning in Groningen Staatstoezicht op de Mijnen Avondseminar KIVI Delft 3 maart 2014 1 Staatstoezicht op de Mijnen Waar gaat het over? 1.Intro Staatstoezicht op
Gebouwschade Loppersum
Gebouwschade Loppersum Drs. G. de Lange ir. N.G.C. van Oostrom Drs. S. Dortland Ir. H. Borsje (TNO) Ir. S.A.J. de Richemont (TNO) 1202097-000 Deltares, 2011 Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 Achtergrond en doelstelling
Minder gaswinning, versterkingspakket voor Groningen
Ministerie van Economische Zaken Minder gaswinning, versterkingspakket voor Groningen Uitleg over het besluit gaswinning Groningen Geachte bewoner, Vrijdag 17 en zaterdag 18 januari 2014 heb ik in Groningen
AARDBEVINGEN IN GRONINGEN. Verleden en Toekomst
KORTE SAMENVATTING Tot 215 zijn er boven het Groningen gasveld bijna 6 aardbevingen geregistreerd met een sterkte van 1 of meer. En tot het gas op is komen er nog ruim 11 bij. Terwijl het veld al voor
2014 GreenPort NHN, All rights reserved. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede
. 2014 GreenPort NHN, All rights reserved GEOTHERMAL OUTLOOK 2015-2017 Ronald den Boogert AGENDA Waarom nu geothermie? Stand van zaken geothermie in Nederland in 2015 2020 Voorbeelden toekomstige innovaties
Herafweging verwerking productiewater Schoonebeek
Herafweging verwerking productiewater Schoonebeek Bevindingen op hoofdlijnen Evert Holleman 4 juli 2016 Zorgen uit de regio Overzicht zorgen op basis van de brief aan Kamp en inventarisatie aanvullende
Geschiedenis van de aarde
Geschiedenis van de aarde Vragen bij de oefen- en zelftoetsmodule behorende bij hoofdstuk 25 van 'Biology', Campbell, 8e druk en de colleges 'Dynamische aarde'. november 2009 Inleiding Je moet weten: hoe
15/03/2016. Fysisch milieu. Cursus natuurgids. Inhoud. 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems 2 1 Tektoniek: de aardkorst beweegt platen bewegen uit elkaar Alfred
D r Thomas Chaize Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n
Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n 3-15 31.10.2004 Dr Thomas Chaize Site : Email & Mailing gratis : http:///mailing%20list/mailinglistfr.htm
INDONESIË. Natuurlijke en landschappelijke kenmerken
INDONESIË Natuurlijke en landschappelijke kenmerken Structuur [1/2] De kandidaat kan gebiedskenmerken van een ontwikkelingsland beschrijven en analyseren. Het betreft: a. sociaal-geografische en fysisch-geografische
Daarbij stierven 200 duizend mensen.
Filmpje op www.youtube.com/watch?v=vua_y9c4zu4&feature=related Google trefwoorden: filmpje, plaattektoniek, teleac, youtube Aardbevingen Beweging in de aarde In 2004 was de tsunami in Azië na aardbeving
MER Aardgas + De Wijk. Deelrapport 3: Beschrijving ondergrondse aspecten
Deelrapport 3: Beschrijving ondergrondse aspecten Meer aardgas Initiatiefnemer Nederlandse Aardolie Maatschappij BV www.nam.nl/aardgasplus Correspondentieadres Nederlandse Aardolie Maatschappij BV t.a.v.