Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci. DIPLOMOVÁ PRÁCE Masterscriptie

Transcriptie

1 Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci Katedra nederlandistiky Školní rok: 2012/2013 DIPLOMOVÁ PRÁCE Masterscriptie Empirisch onderzoek naar de ervaring van Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië Vedoucí práce/scriptiebegeleiders: Prof. doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt. Štěpánka Kotrlá, MA Student: Dominika Rašková Gent / Olomouc 2012

2 2 1 INLEIDING MOTIVATIE HYPOTHESE METHODOLOGIE Enquête Inhoudelijke samenstelling van de enquête Structuur van de hoofdstukken HISTORISCH OVERZICHT VAN HET ONTSTAAN, INHOUD EN ONTWIKKELING VAN HET ERASMUSUITWISSELINGSPROGRAMMA HET BOLOGNAPROCES HET ERASMUSUITWISSELINGSPOGRAMMA De verdeling van de verantwoordelijkheden onder de instellingen Erasmus University Charter Het Europees systeem voor het verzamelen en overdragen van studiepunten 18 3 CULTUUR CULTUURSCHOK CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE MACHTSAFSTAND COLLECTIVISME TEGENOVER INDIVIDUALISME MASCULINITEIT TEGENOVER FEMININITEIT ONZEKERHEIDSVERMIJDING LANGETERMIJNGERICHTHEID TEGENOVER KORTETERMIJNGERICHTHEID VERGELIJKING VAN DE TSJECHISCHE SAMENLEVING MET DE VLAAMSE SAMENLEVING AAN DE HAND VAN DE CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE TSJECHIË VLAANDEREN TYPERING VAN TSJECHIË VOLGENS HOFSTEDE TYPERING VAN VLAANDEREN VOLGENS HOFSTEDE TSJECHISCHE VERSUS VLAAMSE CULTUUR ONDERZOEK: ERVARING VAN VLAAMSE STUDENTEN HOGER ONDERWIJS VAN HUN ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË RESPONDENTEN Doelgroep Ervaring uit voorafgaande buitenlandse verblijven... 37

3 Kennis van het Tsjechisch Plaats, gastinstelling en studierichting SITUATIE VOOR HET VERTREK Motivatie Informatiebronnen die voor het vertrek geraadpleegd werden Reactie van de omgeving Besluit DE ERVARING VAN DE UNIVERSITAIRE OMGEVING EN STUDENTENLEVEN IN TSJECHIË Contacten met Tsjechen Ervaring in de lessen Ervaring met de samenwerking met de Tsjechische studenten De ervaring met de Tsjechische lesgever Problemen met de verschillende manier van lesgeven Tsjechische coördinator Huisvesting Buddy Besluit PARTICULARITEITEN VAN DE CULTUURSCHOK VAN DE VLAAMSE STUDENTEN TIJDENS HUN ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË De grootste cultuurverschillen Eetcultuur Minder voorkomende aanpassingsproblemen Tsjechische mentaliteit gezien door de Vlaamse Erasmus studenten Geslotenheid Opmerkelijk generatieverschil Besluit DE INVLOED VAN HET ERASMUSVERBLIJF OP HET BEELD VAN TSJECHIË BIJ DE VLAAMSE ERASMUSSTUDENTEN VERRIJKING VAN DE STUDIES VAN DE STUDENTEN DANKZIJ DE ERASMUSUITWISSELING IN TSJECHIË DE PERSOONLIJKE IMPACT VEN HET ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË OP DE VLAAMSE ERASMUSSTUDENTEN Waarneming van zichzelf Verworven persoonlijke vaardigheden... 60

4 Eenzaamheid Positie van de Vlaamse Erasmusstudenten als Vlamingen in Tsjechië EVALUATIE VAN DE KEUZE OM MET ERASMUS NAAR TSJECHIË TE GAAN BESLUIT BESLUIT Résumé EMPIRICAL RESEARCH INTO THE EXPERIENCE OF FLEMISH UNIVERSITY AND COLLEAGE STUDENTS WITH THEIR ERASMUS STAY IN THE CZECH REPUBLIC EMPIRICKÝ VÝZKUM ZKUŠENOSTÍ VlÁMSKÝCH UNIVERZITNÍCH A VYSOKOŠKOLSKÝCH STUDENTŮ S POBYTEM ERAZMUS V ČECHÁCH Bibliografie Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage

5 5 Prohlašuji, že jsem diplomovou práci vypracoval samostatně pod vedením Prof. doc. Dr. Wilkena Engelbrechta, cand. litt. a paní magistry Štěpánky Kotrlé, MA z Hogeschool Gent. Veškerou literaturu, kterou jsem k práci použila, jsem uvedla v seznamu. Ik verklaar dat ik de thesisscriptie zelfstandig heb geschreven onder begeleiding van Prof. doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt. en Štěpánka Kotrlá, MA van Hogeschool Gent. Alle gebruikte literatuurbronnen heb ik in de literatuurlijst aangevoerd. V Antwerpách dne: 22. listopadu 2012 Dominika Rašková

6 6 1 INLEIDING 1.1 MOTIVATIE In het verenigde Europa van de 21 e eeuw streeft men naar een grotere mobiliteit van studenten en een hoger niveau van internationalisering in het onderwijs. Dit beleid wordt in de praktijk vertolkt met concrete projecten van de Europese Unie zoals het Erasmusuitwisselingsprogramma. De jonge mensen hebben een kans om voor een of twee semesters te gaan studeren aan een andere universiteit of hogeschool binnen de Europese Unie of in een andere staat die aan het programma Erasmus deelneemt. De generatie jonge Europeanen die aan een universiteit of hogeschool studeren, genieten academische mobiliteit in een mate die Europa vroeger niet heeft gekend. Deze generatie mensen wordt door het Erasmus Student Network organisatie zelf beschreven als Without roots, without barriers, without prejudices. Mobile, Multilingual, Open and Dynamic (Generation Mobility, Results of ESN Survey 07: 3) Het is op zich een heel scherpe uitspraak die precies weerspiegelt wat men vandaag in Europa probeert te doen, een jonge generatie mensen met ervaring te creëren die zonder angst voor het vreemde over de grenzen van hun land kunnen kijken en zo grotere mobiliteit op allerlei gebieden te bevorderen. Maar hoe is het werkelijk in de realiteit? Ook jongeren van deze mobiele generatie zijn geboren en getogen in verschillende culturele contexten die geografisch gezien redelijk dichtbij zijn, maar toch cultureel verschillend. Dit maakt deze studie-uitwisseling uitdagend, niet alleen op het academische vlak, maar vooral ook op het vlak van cross culturele ervaring. Ongeacht de relatief kleine fysieke afstanden in de vergelijking met de mondiale schaal is de Europese Unie qua cultuur een heel verscheiden gemeenschap. Dat zorgt voor verrassingen of culture schokken tijdens de Europese mobiliteit in het algemeen, ook bij de studentenuitwisseling. In mijn thesis worden Vlaamse studenten hoger onderwijs onderzocht die Tsjechië voor hun Erasmusuitwisseling gekozen hebben. Wat deze doelgroep interessant maakt is het feit dat het een ongewone combinatie is. Enerzijds wordt Tsjechië onder de Vlaamse uitwisselingsstudenten niet vaak gekozen voor Erasmusuitwisseling, anderzijds zijn Vlaamse studenten zelf ook weer een relatief kleinere groep onder de

7 7 Erasmusstudenten in Tsjechië. Tsjechië is als een van de nieuwe landen van de Europese Unie nog steeds vrij onbekend onder de jonge generatie Europeanen en dat geldt ook voor de Vlaamse studenten. Deze factoren doen in Europese context een aantal academische vragen oprijzen op het gebied van cross culturele ervaringen tussen deze twee kleinere nationale groepen. Deze ervaringen wil ik aan de hand van een enquête onderzoeken. We hebben hier immers te maken met de vertegenwoordigers van een cultuur die een mix van Romaanse en Germaanse elementen is en vertegenwoordigers van een West-Slavische cultuur met licht Germaanse invloed. In mijn onderzoek ga ik me eerst richten op de motivatie van de Vlaamse studenten voor hun keuze, hun voorkennis van het land, zijn taal en cultuur, verder op hun ervaringen van het verblijf zelf in termen van interactie met de Tsjechische studenten en de Tsjechische omgeving. In de uitkomst van dit onderzoek zullen we zien of er verschillen zijn tussen de verwachtingen die de Vlaamse studenten hadden vóór hun Erasmusverblijf en hun ervaringen nà hun terugkeer, en verder hoe deze verwachtingen hun ervaring met de werkelijkheid ter plaatse hebben beïnvloed. Aan de hand van de culture learning approach (Furnham, Bochner, 1986) wordt hier geëvalueerd of de Vlaamse Erasmus-studenten tijdens hun Erasmusverblijf cultuurspecifieke vaardigheden ontwikkeld hebben en de aspecten van culture learning approach voor uitwisselingsstudenten worden vergeleken met hun werkelijke ervaring. Vlaamse studenten die van plan zijn om op Erasmus naar Tsjechië te gaan, kunnen de resultaten gebruiken als een heel toegankelijke informatiebron vóór hun vertrek daarheen. 1.2 HYPOTHESE Ervaringen van studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf komen vaak voor als onderzoekonderwerp zowel bij verschillende overheidsinstanties die verantwoordelijk zijn voor het uitvoeren van Erasmusverblijf als bij studenten die het als onderwerp voor hun thesis kiezen. ESN International voert op jaarlijkse basis onderzoeken uit 1. Deze onderzoeken zijn meestal gericht op de kwaliteit van de studentenuitwisseling en de besteding van verstrekte financiële middelen. Het is globaal gericht op studenten uit alle 1 Research Publications. Geraadpleegd op 6 april 2012 via

8 8 deelnemende landen. Hier kunnen we de bevindingen vergelijken betreffend de algemene tevredenheid van Erasmusuitwisselingsstudenten met die van Vlaamse Erasmusuitwisselingsstudenten. De National Agency EPOS Vlaanderen publiceerde in het jaar 2009 een rapport Analyse van de verslagen van de Vlaamse Erasmusstudenten Deze analyse biedt een inzicht in de evolutie van de uitgaande Vlaamse studenten op aspecten zoals motivatie, keuze van gastland en gastinstelling, verder wordt hier voornamelijk de kwaliteit van de uitwisseling besproken. Daarmee wordt bedoeld: de tevredenheid met het verloop van het verblijf, niveau van administratieve en financiële problemen, taalbarrière etc. Er wordt geconstateerd dat de motivatie per bestemming verschilt, hoewel de verkenning van een andere culturele omgeving het meest voorkomende is. Studenten die naar Tsjechië zijn gegaan, hebben deze motivering het meest voor oog gehad (EPOS, 2009: 16). Andere analyses gaan uit van de verdeling per vakgebied en het is helaas niet mogelijk om daaruit te concluderen welke studenten naar Tsjechië zijn gegaan. Het werk European Identity and Erasmus mobility. Insights from Romanian Students Experiences van doctoranda Georgiana Udrea (2011) aan de National School of Political Studies and Public Administration, Boekarest, Roemenië onderzoekt in hoeverre de Erasmusuitwisseling invloed heeft op het activeren van de Europese identiteit van Roemeense uitwisselingstudenten. Een van de aspecten van haar onderzoek is het feit dat Roemenië één van de nieuwe lidstaten van de EU is, wat overeenkomt met de situatie van Tsjechië, maar verder is het onderzoek gericht op een verschillend aspect van de Erasmusuitwisseling en een andere doelgroep. Door mijn onderzoek wil ik een duidelijker beeld krijgen over de motivatie van de Vlaamse studenten hoger onderwijs om naar Tsjechië te gaan met de Erasmusuitwisseling. Ik verwacht dat de onbekendheid van het land een grote rol speelt. Verder tracht ik hier de reactie van de omgeving op de beslissing en de bron van de kennis over Tsjechië voor het vertrek te achterhalen. Een deel van mijn onderzoek is gericht op de ervaring met het onderwijssysteem. Het cultuurverschil in het onderwijssysteem, in de relatie student - leraar wordt

9 9 geëvalueerd door de machtsafstand dimensie van Geert Hofstede 2, welke het best het mogelijke verschil in aanpak van lesgeven weerspiegelt. Het volgende punt is de relatie tussen Vlaamse Erasmusstudenten en de Tsjechische studenten. De vraag is of attributen als onbekendheid van Tsjechië invloed hebben op grotere inspanning van de Vlaamse studenten om contact te leggen met Tsjechen of dat de wederzijdse taalbarrière een grote hindernis vormt. Een van mijn hypotheses is dat ook jonge generatie Tsjechen het nog altijd moeilijk vinden om in het Engels te communiceren. Een van de bekendste problemen van Erasmusstudenten is weinig contact met de lokale studenten (eigen ervaring van de auteur). Meestal ondernemen Erasmusstudenten activiteiten samen met andere Erasmusstudenten. Daarvoor dient ook de lokale afdeling van ESN (Erasmus Student Network) 3. Hier is mijn hypothese dat de Vlaamse studenten toch meer proberen in contact te komen met de Tsjechische studenten gezien de ongewone landencombinatie. Een van de diensten van ESN is het verstrekken van hulp aan buitenlandse Erasmusstudenten door middel van een buddy. De buddy is een lokale student die toegewezen wordt aan een Erasmusstudent en hij of zij helpt hem of haar om allerlei problemen op te lossen, vanaf ophalen van een treinstation tot het regelen van papierwerk. Mijn doel is hier om erachter te komen hoe een buddy helpt in het geval van een Vlaamse Erasmusstudent om contacten te leggen met andere Tsjechen. Huisvesting van de Erasmusstudenten is ook een van de cruciale punten in het vergemakkelijken van het opleggen van de sociale contacten. Hier wordt verwacht dat de Vlaamse studenten worden gehuisvest samen met andere Erasmusstudenten. Er wordt gezegd dat Tsjechië in Vlaanderen een onbekend land is (ervaring van de auteur zelf). Deze hypothese wordt hier getoetst aan de Vlaamse Erasmusstudenten en hoe ze het ervoeren. Ten laatste wordt hier de invloed van de Erasmusuitwisseling in Tsjechië op de Vlaamse studenten geëvalueerd en wat de specifieke elementen daarvan zijn. Deze worden dan verklaard op basis van de dimensies van Hofstede (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011) en de culture learning theory van Furnham en Bochner (Furnham, Bochner, 1986), (Ward, Furnham, Bochner, 2001). 2 De Machtsafstand dimensie van Hofstede (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011) beschrijft hoe diverse maatschappijen omgaan met de machtsverdeling en daaruit voortvloeiende hiërarchie die een vorm aan wederzijdse relaties geeft. 3 What is ESN? Geraadpleegd op 12 juli 2012 via

10 METHODOLOGIE Bij het empirische onderzoek wordt nagegaan of de gestelde hypotheses met de werkelijkheid kloppen (Baarda, de Goede, 1995: 17). Het empirische onderzoek naar de ervaring van de Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië is een kwalitatief onderzoek, omdat de onderzochte probleemstellingen beschreven en geïnterpreteerd worden (Baarda, de Goede, Teunissen, 1997: 15). Daarvoor wordt ook gebruik gemaakt van reductie om de verschijnselen in cijfers te kunnen omzetten (Baarda, de Goede, Teunissen, 1997: 16). Dit faciliteert het maken van de analyse op basis van frequentie d.w.z. bij hoeveel respondenten een bevinding voorkomt. De ervaring van de Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië is een complex geheel. Om hem zo goed mogelijk te analyseren, komen hier alle facetten van het Erasmusverblijf aan bod. Ten eerste is het de ervaring aan de universiteit en alle relevante aspecten in verband met cultuurverschillen tussen Tsjechië en Vlaanderen zoals de relatie met de Tsjechische les gever, Tsjechische medestudenten en universiteit coördinator. Verder gaat het om de huisvestiging, het opleggen van de contacten met andere Tsjechen en de belangrijkheid van de rol van een buddy. Ten laatste komt aan bod de cultuurschok van de studenten in Tsjechië en hun ervaring ermee. Het uitgangspunt voor dit onderzoek zijn de cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië, daaruit vloeiende cultuurschok en hun impact op het Erasmusverblijf Enquête Om de hier gestelde hypotheses te kunnen toetsen, werd er voor een enquête gekozen omdat het helaas onmogelijk was om de doelgroep persoonlijk te benaderen om mondelinge interviews op te nemen. Daarom de meest uitvoerbare manier van informatie verzamelen was een schriftelijk interview enquête (Baarda, de Goede, 1995: 26). De enquête is formeel uit twee delen samengesteld. Het eerste deel bestaat uit gesloten vragen en het tweede deel uit open vragen. Bij de gesloten vragen waren vier geprecodeerde antwoorden en het vijfde was een open veld om eigen mening te geven als de beschikbare antwoordmogelijkheden niet het standpunt van de

11 11 respondent weergaven en om de beïnvloeding van de onderzoeker te voorkomen. De gesloten vragen worden gebruikt bij een onderwerp waarvan men al wat kennis heeft (Baarda, de Goede, 1995: 153). De gesloten vragen behandelen aspecten van het Erasmusverblijf, die de auteur zelf meegemaakt heeft. De open vragen behandelen aspecten specifiek voor het Erasmusverblijf van de Vlaamse studenten in Tsjechië, een onderwerp dat nog nooit onderzocht werd. Het voordeel van de gesloten vragen ligt in het eenvoudig antwoorden en verwerken van de antwoorden (Baarda, de Goede, 1995: 155). Het nadeel daarvan is het beperkte antwoordkader en lagere informatiewaarde. De open vragen zijn explorerend en brengen een grootte informatiewaarde. Het nadeel van open vragen is de lange verwerkingstijd en de aanwezigheid van de mogelijkheid om sterk door toevallige gebeurtenissen bepaald te zijn. Om de hier beschreven voordelen en nadelen in evenwicht te brengen, werd er gekozen voor zowel gesloten als open vragen. Gezien de grootte van de doelgroep werden voor het analyseren van de gesloten vragen percentages gebruikt. De analyse van de open vragen is ingewikkelder en wordt gedaan aan de hand van innerlijke samenhangen en interpretatie van de antwoorden. Wanneer het mogelijk was, werd het resultaat in percentage berekend. De enquête werd opgemaakt en online gezet op de webpagina Om zo veel mogelijk Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië te kunnen bereiken werd er het eerst via contact opgenomen met de Nationale Agentschap EPOS Vlaanderen. Hierbij werd de vraag gesteld of het mogelijk was om de enquête via hun netwerk te verspreiden on der de gewenste doelgroep. Helaas was het antwoord negatief (zie verkeer in de bijlage). Daarvoor moesten de bevoegde coördinatoren van de universiteiten en hogescholen rechtstreeks gecontacteerd worden. Vervolgens werden contacten aangehaald met alle diensten internationalisering of afdelingen die bevoegd zijn voor het uitvoeren van de Erasmus-programma van alle Vlaamse universiteiten en hogescholen (zie verkeer in de bijlage). Alleen de Hogere Zeevaartschool Antwerpen werd uitgesloten in de selectie aangezien Tsjechië geen zee heeft wat een partnerschap met een Tsjechische universiteit of hogeschool onmogelijk maakt.

12 12 Er werden in totaal naar 30 Erasmus-coördinatoren en diensten internationalisering van Vlaamse universiteiten en hogescholen s verstuurd. Als ander communicatiekanaal dienden de lokale afdelingen van ESN (Erasmus Student Network) in Tsjechië. Ten derde werden ook sociale media gebruikt zoals Facebook en Couchsurfing Inhoudelijke samenstelling van de enquête De enquête is samengesteld uit drie gedeelten om de verschillende aspecten van de Erasmusuitwisseling overzichtelijk te kunnen onderzoeken. In het eerste gedeelte werden vragen gesteld over de periode voor het vertrek en daarmee verbonden facetten (motivatie, informatie bronnen over Tsjechië, reactie van de omgeving). Het tweede gedeelte van de enquête behandelt de cross-culturele ervaring van het Tsjechische studentenleven. Deze houdt namelijk de contacten en samenwerking in met Tsjechische studenten, relatie met Tsjechische lesgevers, evaluatie van de kwaliteit van gevolgde lessen, relatie met de Tsjechische universitaire coördinator voor Erasmus studenten. Ten laatste de vorm van huisvestiging en de efficiëntie van hulp van ESN in vorm van de een lokale student (buddy). Het derde gedeelte gaat over het vormen van sociale contacten met Tsjechen, particulariteiten van de cultuurschok in Tsjechië en de aanpassingen daaraan gebonden. Verder wordt hier getoetst de hypothese over de kleine bekendheid van Tsjechië onder de Vlaamse studenten en of het Erasmusverblijf enkel invloed daarop heeft gehad. In het laatste vierde gedeelte komt de reflectie aan bod van de studenten zelf over hun Erasmus-uitwisseling in Tsjechië Structuur van de hoofdstukken Het tweede hoofdstuk behandelt de geschiedenis en het huidige kader van de Erasmusuitwisseling. Hiermee wordt een uitleg gegeven over de achtergrond van deze unieke studie uitwisseling en over de complexiteit van dit programma. In het derde hoofdstuk wordt het begrip cultuur uitgelegd en ook de manier waarop hij in deze masterproef gebruikt wordt.

13 13 Het vierde hoofdstuk behandelt over de cultuurschok. Hier wordt een overzicht gegeven hoe verschillende wetenschappers de cultuurschok zien. Verder wordt in dit hoofdstuk een hypothese gesteld hoe zou de cultuurschok zich manifesteren bij de Vlaamse Erasmusstudenten. Het volgende vijfde hoofdstuk brengt een beschrijving van de cultuurdimensies van Hofstede. De theorie over het bestaan van deze cultuurdimensies vormt de theoretische basis voor het vergelijken van de Tsjechische en Vlaamse maatschappij. Deze vergelijking komt aan bod in het zesde hoofdstuk. Hier wordt ook de hypothese gesteld over de mogelijke cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië gebaseerd op de cultuurdimensies van Hofstede. In het zevende hoofdstuk komt de analyse van de enquête het onderzoek zelf aan bod. Dit hoofdstuk brengt stap voor stap een nauwkeurig inzicht in alle facetten van de cross-culturele ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië en daarmee verbonden cultuurschok. In het eerste subgedeelte van dit hoofdstuk wordt een aperçu over de 25 respondenten, Vlaamse studenten hoger onderwijs die met Erasmusuitwisseling naar Tsjechië zijn gegaan, gegeven. Het onderzoek brengt inzicht in de specifieke situatie van de Vlaamse studenten die met Erasmus naar Tsjechië zijn gegaan zoals motivatie en de reactie van de omgeving over hun beslissing. Verder gaat het onderzoek in op de cross-culturele ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten aan de universiteit. Hier wordt geanalyseerd welke cultuurverschillen hebben de respondenten meegemaakt en hoe is het verbonden met de cultuurdimensies van Hofstede. Verder komen aan bod volgende aspecten van het Erasmusverblijf aan bod om geanalyseerd te worden in de licht van de cultuurverschillen zoals de vorm van huisvestiging en de rol van de buddy. In het vierde sub gedeelte van het zevende hoofdstuk wordt verder toegespitst op de aspecten van de cross-culturele ervaring in Tsjechië buiten het universiteitsleven. Het onderzoek richt zich hier op de particulariteiten van de cultuurschok die de onderzochte groep respondenten in Tsjechië meegemaakt heeft. Ten slotte wordt hier de invloed onderzocht van de cross-culturele ervaring van het Erasmusverblijf op de persoonlijke groei van de respondenten en de invloed van twee aspecten van de cultuurschok (eenzaamheid en vertegenwoordiging van het eigen land) op de ervaring van Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië.

14 14

15 15 2 HISTORISCH OVERZICHT VAN HET ONTSTAAN, INHOUD EN ONTWIKKELING VAN HET ERASMUSUITWISSELINGSPROGRAMMA Hier wordt een historisch overzicht gegeven van het ontstaan, inhoud en ontwikkeling van het Erasmusuitwisselingsprogramma om het kader en belang van deze vorm van studie uitwisseling te kunnen begrijpen waardoor studenten hoger onderwijs van de Europese Unie en andere Europese samenwerkende landen de mogelijkheid krijgen om aan een andere universiteit of hogeschool te studeren. Het gaat om een heel complex systeem van politieke samenwerking die invloed heeft op het hoogste Europese niveau. 2.1 HET BOLOGNAPROCES Het Bolognaproces is een initiatief van de Europese Unie dat in gang werd gezet door de Verklaring van Bologna in Deze verklaring werd oorspronkelijk ondertekend door 30 landen. Tegenwoordig zijn er 47 landen die deel nemen aan het Bolognaproces. De Verklaring van Bologna heeft het verwezenlijken van het idee Europa van de kennis op het oog. Dit begrip staat voor de veranderende werkelijkheid van het groeiende Europa en zijn behoefte aan grotere kennis onder de Europese burgers. Het gaat om het bewustzijn van de gezamenlijke culturele waarden en van het behoren tot een gemeenschappelijke sociale en culturele ruimte en ook om het delen van de wetenschappelijke kennis. En wat anders bevordert de kennis dan het onderwijs? Al met de Verklaring van Sorbonne van 1998 werd het kernidee geformuleerd: om de mobiliteit en het inzetbaarheid van de mensen op de Europese arbeidsmarkt te bevorderen is het noodzakelijk om één Europese ruimte voor hoger onderwijs te creëren. Met de Verklaring van Bologna werden concrete stappen vastgelegd om deze Europese ruimte voor hoger onderwijs waar te maken. Het doel is om een stelsel van 4 The Bologna Declaration of 19 June Geraadpleegd op 2 mei 2012 via N1.pdf

16 16 gemakkelijk herkenbare en vergelijkbare academische graden in te voeren, de mobiliteit onder studenten, docenten en wetenschappelijke onderzoekers te bevorderen, onderwijs van hoge kwaliteit te waarborgen en het hoger onderwijs een Europese dimensie te geven. 5 Om dit doel te bereiken, werden er in het Besluit nr. 1720/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 november 2006 tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren zes belangrijke punten voorgesteld en in acht genomen 6 : een stelsel van gemakkelijk herkenbare en vergelijkbare academische graden; drie fasen studiestructuur: een eerste fase van een minimaal drie jaar durende Bachelor, een tweede Masterfase en als laatste een Doctoraatsfase; het systeem van overdraagbare studiepunten European Credit Transfer System (ECTS) dat wordt gebruikt in het kader van Erasmusuitwisselingen; het vrije verkeer van studenten, docenten en wetenschappelijke onderzoekers; samenwerking tussen de onderwijsinstellingen om de kwaliteit van het onderwijs te bevorderen; implementatie van een Europese dimensie in het hoger onderwijs. In de loop van jaren werden er nog meerdere communiqués georganiseerd die de evaluatie van de ontwikkeling van de Europese ruimte voor hoger onderwijs en de groei van het concurrentievermogen van de Europese universiteiten op het oog hebben. Aan de hand van deze evaluaties werden verdere praktische stappen aan de deelnemende landen voorgelegd. De Europese Commissie bekleedt in het Bolognaproces een leidinggevende rol en de lidstaten van de Europese Unie moeten het aangenomen beleid invoeren. De lidstaten 5 Het Bolognaproces: totstandbrenging van een Europese ruimte voor hoger onderwijs. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via 6 Besluit nr. 1720/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 november 2006 tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via

17 17 hebben echter hun vrijheid en ook verantwoordelijkheid met betrekking tot de feitelijke inhoud van studieprogramma s en de hervorming van hun eigen onderwijsstelsel. 2.2 HET ERASMUSUITWISSELINGSPOGRAMMA Het Erasmusuitwisselingsprogramma is een van de meest succesvolle programma s van de EU op het gebied van de mobiliteit in het onderwijs. Het is onder de EU burgers ook een van de meest bekende programma s. Het programma draagt de naam van een van de grootste Europese denkers, Desiderius Erasmus. De officiële redenering waarom deze theoloog en humanist als het patroon van Europese studentenuitwisseling werd gekozen, is heel prozaïsch. Desiderius Erasmus is bekend als een grote tegenstander van het dogmatisme. Dankzij zijn ervaring van werken en verblijven in verschillende landen van Europa groeide hij uit tot een groot denker. Het Erasmusuitwisselingsprogramma streeft ernaar om dit doel te bereiken, nl. om aan jonge studenten deze internationale ervaring mogelijk te maken om als mensen verder te groeien. In het Engels staat het acroniem ERASMUS ook voor EuRopean community Action Scheme for the Mobility of University Students 7. Vóór het ontstaan van dit studentenuitwisselingsprogramma bestonden er wel losse activiteiten van de Europese Commissie omtrent studentenuitwisselingen. Gebaseerd op de ervaring van deze pioniersuitwisselingen en na de moeilijke procedure voor het maken van de Europese wetgeving, werd het Erasmusuitwisselingsprogramma gelanceerd in het academiejaar 1987/88. Het idee achter dit programma hangt nauw samen met het Bolognaproces en is in feite de inspiratiebron ervan. Het gaat om het aanmoedigen van de samenwerking onder de Europese universiteiten en hogescholen om de kwaliteit en concurrentievermogen van het hoger onderwijs te bereiken en creëren van de Europese ruimte voor hoger onderwijs. 7 History of the ERASMUS Programme. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via

18 18 Op dit moment zijn er 33 landen die aan het Erasmusprogramma meedoen. Naast alle lidstaten van de EU ook Noorwegen, IJsland, Liechtenstein, Zwitserland, Kroatië en Turkije 8. De uitwisselingsstudenten kunnen vanaf een semester tot een heel academiejaar aan een andere deelnemende universiteit of hogeschool hun studies voortzetten De verdeling van de verantwoordelijkheden onder de instellingen De Europese Commissie draagt de verantwoordelijkheid voor de realisatie van het Erasmus programma. Het Directoraat-Generaal Onderwijs en Cultuur coördineert de verscheidene bepaalde activiteiten 9. Op het nationale niveau zijn er nationale agentschappen 10. In België zijn er drie, want elke gemeenschap heeft haar eigen agentschap. Deze behandelen de individuele mobiliteit. De netwerking, multilaterale projecten en de prijs van het Erasmus University Charter worden geregeld door het Uitvoerend Agentschap Onderwijs, Audiovisuele Media en Cultuur Erasmus University Charter Om de kwaliteit van het Erasmusprogramma te waarborgen werd het Erasmus University Charter opgezet. Hierin werden de basisprincipes en minimumvereisten vastgelegd waaraan de universiteiten en hogescholen die aan het Erasmusprogramma wensen deel te nemen, moeten voldoen Het Europees systeem voor het verzamelen en overdragen van studiepunten Dit systeem is het essentiële gereedschap om de mobiliteit van de studenten te faciliteren. Zijn voornaamste doel is om het hoger onderwijs in Europa meer transparant te maken. Dankzij het systeem van het verzamelen en overdragen van 8 ERASMUS for students get a new perspective on Europe. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via 9 Geraadpleegd op 2 mei 2012 via 10 Lifelong Learning Programme - National Agencies. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via 11 EU-agentschappen. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via

19 19 studiepunten kunnen studenten de studiepunten die ze aan de gastuniversiteit of - hogeschool hebben verworven, overdragen naar hun thuis universiteit of hogeschool 12. Een instelling van het hoger onderwijs die dit systeem wil invoeren moet ook een aantal aansluitende maatregelen introduceren: publiceren van de cursussenlijst online samen met een gedetailleerde inhoud van de studieprogramma s en andere essentiële inlichtingen voor de inkomende uitwisselingsstudenten. De uitwisselingsstudenten dienen vóór de overdracht van de studiepunten de volgende documenten te overhandigen: learning agreement en transcript of records. Dit systeem wordt ook in het kader van het Bolognaproces gebruikt. 12 Het Bolognaproces: totstandbrenging van een Europese ruimte voor hoger onderwijs. Geraadpleegd op 3 mei 2012 via

20 20 3 CULTUUR Het begrip cultuur staat in dit onderzoek centraal. Hier worden een aantal benaderingen tot dit begrip weergeven die in het domein van interculturele communicatie het meest bekend zijn. Elke auteur benadert dit verschijnsel op zijn eigen manier, maar in essentie staan ze niet zo ver van elkaar. Met cultuur worden in de antropologie alle patronen van denken, voelen en handelen aangeduid. (Hofstede, 2002: 15). Een individu leert een zekere manier van denken, voelen en handelen het best in de vroege kindertijd. Dat gebeurt door middel van sociale interactie d.w.z. door middel van interactie met zijn omgeving. Eerst in het gezin en later op straat, op school etc. De Nederlandse sociale psycholoog Geert Hofstede vergelijkt het proces van aanleren van bepaalde patronen van denken, voelen en handelen met het programmeren van computers. Hij noemt dit proces de mentale software (Hofstede, 2002: 15). Deze mentale programmering is een collectief verschijnsel. Het onderscheidt één groep of categorie mensen van de andere. Het begrip groep gebruikt Hofstede in de betekenis van een aantal mensen die contact met elkaar hebben (Hofstede, 2002: 319). Een categorie staat voor mensen die, zonder noodzakelijk contact met elkaar te hebben, iets met elkaar gemeen hebben (Hofstede, 2002: 319). Cultuur bepaalt tot op zekere hoogte het handelen van een mens. Dit handelen is geworteld in normen en waarden, die binnen een cultuur gehandhaafd worden en tot uiting komen in bepaalde praktijken. Voor een buitenstaander is de betekenis daarvan echter onzichtbaar. De professor David Pinto definieert cultuur aan de hand van drie aspecten (Pinto,1994: 15). Het eerste aspect is dat cultuur aangeleerd en niet aangeboren is. Door het tweede aspect wordt uitgedrukt zijn stelling dat cultuur van generatie op generatie doorgegeven wordt. En ten derde maakt hij een onderscheid tussen de twee benaderingen tot cultuur. Cultuur staat aan de ene kant voor de uitdrukking van de menselijke geest in waarneembare uitingen zoals kunst, gebouwen, levenswijze van een samenleving. Maar cultuur staat ook voor niet-materiële verworvenheden d.w.z. voor de normen en waarden die een samenleving hanteert en welke het fundament vormen van de gehanteerde gedragingen en van de betekenis die daaraan