Delegatierapport vrijwilligerswerk

Transcriptie

1 Delegatierapport 2012 vrijwilligerswerk

2 Voorwoord In het najaar van 2012, van 2 tot en met 9 november 2012, is een delegatie uit Tilburg naar de zusterstad Minamiashigara vertrokken om meer te weten te komen over vrijwilligerswerk. Eerder dat jaar was een delegatie uit de zusterstad in Tilburg over hetzelfde onderwerp. De 12 leden van de delegatie zijn bewust breed uitgenodigd. Er is gevraagd of er iemand van het nieuwe buurthuis In de Boomtak meekon, iemand van de Voedselbank en iemand van Ut Rooi Bietje. Organisaties die allemaal gedeeltelijk, of zelfs volledig, afhankelijk zijn van de inzet van vrijwilligers. Ook zijn vertegenwoordigers van Contour en van De Twern (toen nog niet gefuseerd) uitgenodigd. Van de gemeente Tilburg is uiteindelijk na lang overleg iemand meegegaan die de strategie rondom civil society moet doorontwikkelen. Ook van het bestuur van de vereniging Tilburg-Minamiashigara zijn enkele leden in de delegatie mee geweest, behalve de voorzitter en een bestuurslid-tolk, ook een inhoudsdeskundig bestuurslid en twee leden die ook een economische agenda ter plaatse konden verwezenlijken. Voorafgaand aan de definitieve keuze voor het onderwerp van de delegatie en voor de delegatieleden is veel overleg gevoerd met de Afdeling Sociaal van de gemeente Tilburg. Er is uiteindelijk gekozen voor de volgende centrale doelstelling van de delegatie. Centraal staat het gegeven dat de overheid, dus ook de gemeente Tilburg, zich van bepaalde beleidsterreinen meer wil terugtrekken en meer wil overlaten aan de civil society, c.q. vrijwilligers in buurt, wijk of hele stad, al dan niet in georganiseerd verband. De vragen die veel beleidsmakers en politici nu bezighouden zijn: hoe ver kan/moet de overheid terugtreden en wat voor ondersteuning moet/kan je de civil society bieden om de taken die er liggen naar behoren uit te kunnen voeren. Mogelijk dat een delegatie in Japan inspiratie kan opdoen voor het gezamenlijk vinden van eerste antwoorden op deze vragen. We zouden kunnen kijken wat er in Japan anders is, wat de verschillen zijn met Nederland en of de manier waarop het daar gaat iets is om als inspiratiebron voor Tilburg te dienen. Wat moeten burgers in Japan zelf doen, wat doet de overheid, wat zijn de ontwikkelingen daarin (meer zelf, of meer overheid) en op welke terreinen is er vooral een ontwikkeling te zien. In Nederland is dat vooral op het terrein van zorg en welzijn. Het ligt voor de hand om een delegatie te vormen waarin behalve mensen van de gemeente, de vrijwilligerscentrale Contour en de welzijnsinstelling de Twern ook mensen zitten die breed verankerd zijn in de zorg- en welzijnsector en in vrijwilligersorganisaties op die terreinen in Tilburg.

3 Met de delegatieleden is vooraf een avond belegd waarin informatie werd gegeven over Japan en de civil society in het algemeen en vrijwilligerswerk in het bijzonder. Een van de bestuursleden van de Vereniging Tilburg Minamiashigara heeft eerder over dit onderwerp wetenschappelijk gepubliceerd. Ook kon worden geput uit recente bronnen van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Hierin werd een expliciete vergelijking gemaakt tussen Japan en Nederland. Samengevat kan worden gesteld dat Japan van andere industrielanden verschilt om er veel meer heel kleine, lokale groepen vrijwilligers actief zijn en dat er veel minder grote, landelijk werkende, professioneel bestuurde organisaties zijn. Er zijn veel buurtschoonmaakteams om lid van te worden en maar weinig Natuurmonumenten of Zonnebloems. Er zijn veel actieve groepen net als in Nederland en toch zeggen Japanners (nu ook weer in de correspondentie tussen Tilburg en Minamiashigara bij de voorbereiding van de delegatie) vaak dat ze nog onvolwassen zijn, nog niet zo ontwikkeld als in het Westen. Vaak bedoelen ze dan dat ze geen organisaties hebben die onafhankelijk van overheidsbemoeienis zelfstandig aan hun agenda en lobbywerk toekomen. Vaak hebben ze dan Amerikaanse voorbeeldorganisaties op het oog. Uit beschouwend onderzoek blijkt dat het ineffectief is om in Japan langs lijnen van confrontatie werkende lobby-organisaties te hebben. In Japan krijgen die weinig voor elkaar. Denk aan Greenpeace en soortgelijke clubs. In Japan en menig Europees land is er een indrukwekkende geschiedenis van vele kleinschalige groepen die sterk op elkaar zijn aangewezen en nauw samenwerken met elkaar en met overheden om publieke taken gedaan te krijgen. Net als in Nederland zijn er vele gemengde organisaties waarbij burgers, overheid en bedrijfsleven in een zekere onderlinge afhankelijkheid samenwerken. Japan is net als Nederland een activistische staat die veel zelf initieert en veel de samenwerking opzoekt. Het is geen passieve staat die veel aan de markt overlaat. Net als in Nederland is er geen puur van de overheid onafhankelijke civil society. Anders dan in Nederland is het in Japan moeilijk om een zelfstandige rechtspersoon (een stichting of vereniging) op te richten, om hiervoor een legale status te verwerven, zelfs om er een telefoonaansluiting voor aan te vragen, een bankrekening te openen of ruimte te huren. Tot voor kort waren er ook weinig mogelijkheden om geld te doneren aan organisaties, laat staan de giften van de belastingen af te trekken. De wel gelegaliseerde organisaties hebben vaak weinig personeel, weinig budget en weinig zeggenschap. Daarnaast zijn ze vaak politiek gemarginaliseerd. Soms is dat ook een keuze, een keuze die ook in Nederland valt waar te nemen. Er zijn genoeg clubs die niets met politiek, overheid of breder publieke vraagstukken te maken willen hebben. Hier en ook in Japan wordt vice versa ook veel voor elkaar gekregen zonder inbreng van maatschappelijke organisaties. Het bewust wegblijven van een publieke agenda heeft deels een culturele achtergrond. Politiek en publieke besluitvorming is iets dat je aan experts overlaat. Er wordt veel energie besteed aan het negeren van onderwerpen waarvoor je veel moet praten en aan het doen van zaken die men vooral graag apolitiek noemt. De groepen die politieke agenda s hebben, zoals migrantenbelangenclubs, alternatieve media, nieuwe vakbonden, etc., zijn vaak klein, veel aangejaagd door buitenlanders en werken in eigen niches (overigens vaak naar grote tevredenheid). Tot zover de context. In Japan is veel activisme met vaak weinig formele invloed op de politieke of publieke agenda, maar dat is dus vaak ook gewenst. Er is een beweging gaande naar het meer ondersteunen en erkennen van vrijwilligersorganisaties. Zo is het nu makkelijker geworden om geld te doneren, iets dat als een grote overwinning en als een grote erkenning van de betekenis van non-gouvermentele organisaties (NGO s) wordt gezien. Tot slot, als we inzoomen op de vergelijking Nederland en Japan wat betreft buurtgroepen, dan zien we in Japan veel meer actieve groepen, met veel meer leden en met veel meer activiteiten het hele jaar door. Dat zijn niet alleen leuke, recreatieve activiteiten, zoals een buurtbarbecue. Ook zien we een grote onafhankelijkheid van overheidsgeld. Waar in Nederland het lijkt of het doorgang vinden van de buurtbarbecue afhangt van de gemeentelijke subsidie, is in Japan met weinig en vaak zelfs geen geld erg veel activisme te bespeuren. Een ander aandachtspunt is de mate waarin vrijwilligerswerk in Japan ook echt vrijwillig te noemen is. Veel schoonmaakactiviteiten, buurtwachten, ouderhulpgroepen, etc., zijn vaak binnen

4 buurten op straatniveau georganiseerd en uiteindelijk wordt wel van iedereen verwacht een steentje bij te dragen aan een of meerdere van deze groepen. Het vrijwilligerswerk is niet altijd vrijwillig, zeker niet vrijblijvend en soms zelfs verplicht. De delegatie vrijwilligerswerk zou zich ook de delegatie maatschappelijke inzet kunnen noemen, zodat ook de meer verplichte vormen van inzet binnen het vizier komen. De centrale vraag is dan wat Japanners doen voor de publieke zaak, dichtbij in eigen straat of verder weg bijvoorbeeld voor organisaties op het niveau van stad en/of land. Bezien vanuit het bestuur van de Vereniging Tilburg-Minamiashigara verliep de delegatie zeer voorspoedig en was het duidelijk merkbaar dat de delegatieleden zeer onder de indruk waren van het volle en gevarieerde programma, en zeker ook van de tomeloze gastvrijheid van de Japanse gastgezinnen en leden van vrijwilligersorganisaties in onze zusterstad. Een zeer geslaagde delegatie met leden die zeer goed met elkaar overweg konden en elkaar waarschijnlijk in de stad zullen blijven vinden. Verder in dit rapport volgen de impressies van de meeste delegatieleden. Namens het bestuur van de Vereniging Tilburg-Minamiashigara Peter van Mierlo, voorzitter

5 Japan en in het bijzonder Minamiashigara: een belevenis Vooraf: In het najaar stelde onze directeur mij de vraag of ik naar Japan wilde. Ik geloofde het niet.keek om me heen op zoek naar camera s, keek in zijn ogen en zag toen een serieuze blik. Het was echt waar. Ik werd in de gelegenheid gesteld om Contour te vertegenwoordigen in Japan. Ik voelde me ongelooflijk vereerd, blij en opgewonden. Dit kon niet waar zijn..naar Japan! Met de opdracht op zak om te kijken hoe jongeren daar ingezet worden in het vrijwilligerswerk of via vrijwilligerswerk in hun kracht gezet worden vertrok ik naar Japan. Mijn gastgezin: Via de mail had ik al contact gehad met mijn gastgezin. Voor mij een geruststellend gevoel dat ze Engels spraken en ook al eens in Nederland waren geweest. De mailwisseling verliep formeel en had daarom niet al te hoge verwachtingen van mijn gastgezin: de familie Obinata. In de eerste vijf minuten voelde ik al dat het fijn zou worden in mijn gastgezin: ze heetten me een warm welkom en waren ontzettend aardig en gastvrij. De hele week ben ik verwend: een heerlijk bad, gelukkig een heerlijk bed, heerlijk eten, leuke uitstapjes, maar ze hebben me vooral veel warmte gegeven. Ik heb de familie Obinata dan ook in mijn hart gesloten en mede door hen is mijn week in Japan een week geweest die ik nooit meer zal vergeten. De foto hier onder illustreert dat zij ook wel wat van Nederland wisten

6 De omgeving van Miaminashigara: Veel tijd om de omgeving van Minamiashigara te bekijken was er niet, maar heb toch wel een indruk kunnen krijgen van de indrukwekkende omgeving. Op een middag ben ik samen met mijn gastgezin er op uit getrokken. We hebben veel moois gezien: een thee-ceremonie, Odawara-castle, een kleine tempel (incl. de bijbehorende rituelen), Lake Ashi en natuurlijk het meest mooie uit de hele omgeving: Mount Fuji (imposant, wat een sneeuw, ontroerend mooi). In een snel Japans tempo werd ik langs al deze attracties geleid. De gedreven uitleg van Yokiko Obinata daarbij was bijna ontroerend. De hele week was Mount Fuji aanwezig. Waar we ook waren of waar we ook reden.bijna altijd hadden we zicht op die indrukwekkende berg. Opvallend naast het toeristische schoon vond ik de smalle straatjes in Minamiashigara, de vele winkels die 24 uur per dag open waren en op de meeste onverwachte plekken die automaten met daarin blikjes fris en warme blikjes koffie. Opvallend aan de Japanse cultuur is de aandacht voor eten. Dit lijkt heel belangrijk te zijn voor Japanners. Ik heb bijna elke dag drie keer een warme maaltijd gekregen en elke keer was het weer heerlijk. Soms zag mijn bord er uit als een schilderijtje. Een superervaring die ik niet had willen missen.

7 Het vrijwilligerswerk in Minamiashigara: Op het gebied van vrijwilligerswerk hebben we een grote verscheidenheid aan maatschappelijke organisaties gesproken. Het voert te ver om deze allemaal separaat te bespreken. Ik beperk me tot het benoemen van aspecten die me opvielen. De gemeente lijkt weinig geld te stoppen in vrijwilligersinitiatieven. Ze vertelden over de mogelijkheid van het aanvragen van subsidie. Dit lijkt veel op hoe in Tilburg Verrijk je Wijk is geregeld. Men krijgt hier een kleine bijdrage voor een initiatief of evenement dat men organiseert om de wijk te versterken. Een organisatie zoals Contour kent men niet in Minamiashigara. Ondersteuning van maatschappelijke organisaties bij het inrichten van vrijwilligerswerk is onbekend. Ook de tak Informele Zorg zoals is ondergebracht bij Contour kent men daar niet. Opvallend was dat men het maar apart vond dat wij het faciliteren dat vrijwilligers vreemden in hun thuissituatie ondersteunen. Men kon niet begrijpen dat dit nodig is in Nederland. Het inzetten van jongeren als vrijwilliger is vrijwel onbekend in Minamiashigara. Opvallend is dat bij elke maatschappelijke organisatie waar wij mee in contact kwamen de gemiddelde leeftijd hoog was; in de meeste gevallen waren de vrijwilligers boven de 60 jaar. Een enkele keer zagen we wat jongere vrijwilligers. Met name in een huis voor geestelijk en lichamelijk gehandicapte mensen zagen we wat vrouwen van middelbare leeftijd die hier als vrijwilliger actief waren bij het rolstoeldansen. Het ondersteunen van jongeren die extra aandacht nodig hebben (opvoedingsondersteuning) zijn we niet tegen gekomen. De mensen aan wie ik het gevraagd heb gaven ook aan dat zij deze vorm van vrijwilligerswerk niet kennen. Daarnaast viel me op bij bv. de gymles voor ouderen dat de activiteit meer is dan alleen maar bewegen. Na de les wordt er een voorlichting gegeven die gericht is op gezond en goed bewegen. Iets dat wij in Nederland niet of nauwelijks kennen. Alle vrijwilligersinitiatieven die ik gezien heb lijken min of meer burginitiatieven. De vrijwilligersgroepen zijn vaak klein en gericht op een activiteit. Er zijn veel van dit soort kleine initiatieven, zoals de vrijwillige brandweer, helpen bij rolstoeldansen, de vader-koks, de clini-clowns, etc.

8 En nu weer terug in Nederland: Vaak denk ik nog terug aan mijn tijd in Japan. Het blijft maar terugkomen in mijn gedachten. Mijn gedachten gaan naar de contacten die ik daar heb gelegd. Ik heb er niets van gemerkt dat Japanners afstandelijk zijn.integendeel. Mijn gedachten gaan ook naar de gezonde levensstijl van de Japanners en vind dat ik daar nog wel wat van kan leren. Ik denk na mijn bezoek wat vaker na over mijn eigen levensstijl en heb in ieder geval voornemens om wat bewuster met mijn gezondheid om te gaan. Ook denk ik terug aan hoe het vrijwilligerswerk daar geregeld is. Ik heb er van geleerd dat we in het Tilburgse wel veel georganiseerd vrijwilligerswerk door professionals hebben. Er moet meer ruimte komen voor individuele burgerinitiatieven. Dit sluit aan bij de ontwikkeling om burgers in hun eigen kracht te zetten en eerst te kijken wat de burger en het netwerk er om heen zelf kan. Een Contour is in Minamiashigara niet nodig, omdat het netwerk de burger ondersteunt: ik droom ervan dat we dit in Tilburg ook voor elkaar krijgen. Tot slot: Ik wil de Vereniging Tilburg Minamiashigara bedanken voor de gelegenheid die ze mij hebben geboden om kennis te maken met de Japanse Cultuur en in het bijzonder het Japanse vrijwilligerswerk. Daarnaast wil ik alle medereizigers bedanken; ook zij hebben er voor gezorgd dat ik een onvergetelijke tijd heb doorgemaakt in Minamiashigara. Grootste dank spreek ik uit naar de familie Obinata. Zij hebben mij een week lang in alle warmte en gezelligheid onderdak geboden. Dank, dank, dank! Dit smaakt naar meer! Tanja Pieters Clustercoördinator Jongeren en Gezin Contour

9 Uitwisseling Minamiashigara-Tilburg Thema: Vrijwilligerswerk. Als eerste wil ik een compliment geven aan de tot in de puntjes geregelde reis door VTM. Niets maar dan ook niets is mis gelopen. Dat heeft zeker bijgedragen aan het wel slagen van deze Japandelegatie. Opvallende zaken rond vrijwilligerswerk in Japan: de rol van de overheid en regels en subsidie. De overheid wil heel graag invloed uitoefenen op wat er wordt geregeld rond vrijwilligerswerk. De gemeente aldaar kent een zeer streng selectiebeleid om in aanmerking te komen voor een officiële subsidie. Een aanvraag moet aan vele criteria voldoen. Dus veel afvallers, maar wel projecten die mijns inziens een grote kans van slagen hebben. Naast opleidingen verzorgt de gemeente dan ook de verzekering rond deze activiteiten. Helaas is de subsidie die wordt verstrekt per activiteit mijns inziens erg laag. Vrijwilligersactiviteiten stimuleren is vooral gericht op het reactiveren en activeren van de grote groep van 65-plussers (20-25% is boven de 65 jaar). Gezien de grootte en vitaliteit van deze groep is het van groot belang ze betrokken te houden bij de samenleving. Taken die deze groep verrichten zijn vooral gericht op veiligheid en zorg voor elkaar en de omgeving. Zeer belangrijk omdat steeds minder mensen voor een steeds groter wordende groep oudere mensen het geld moeten verdienen. Daarnaast zie je ook dat veel jongeren naar de grote steden vertrekken en dat de achtergebleven vergrijzende groep zichzelf moet redden. Deze groep houdt de bestaande omgeving in stand. In de hoop dat de kinderen terugkomen. Ik ben benieuwd hoe over jaar het platteland er uit zal zien in Japan. Vrijwilligerswerk is veel dwangmatiger dan in Nederland. Het groepsgevoel is vele malen sterker ontwikkeld dan in Nederland. Dat begint al op zeer jonge leeftijd. Resultaten hebben we met eigen ogen mogen aanschouwen in een theater in Minamiashigara. Kleine kinderen van 4 tot 8 jaar zetten een show neer van hoge kwaliteit. In Nederland met onze kijk op ontwikkeling van een kind zouden wij dit niet voor elkaar krijgen. Zoals een van de reisgenoten opmerkte wordt hier de mentaliteit van Japanners al gemaakt. Door het vertrek van steeds meer jongeren wordt vernieuwing op het platteland een steeds groter probleem. Ouderen hebben vaak niet meer het vermogen om te vernieuwen.

10 In gesprek met diverse mensen in Japan voltrekt een misschien wel groter deel van het vrijwilligerswerk buiten het zichtveld van de overheid. Zanggroepen, burenhulp, een deel van de hulp n.a.v. de tsunami in 2011, etc. wordt door de mensen zelf geregeld. Ik kreeg het idee dat er een behoorlijk aantal niet-geregistreerde vrijwilligersnetwerken zijn. In Japan besteden de mensen veel tijd aan alle soorten en maten van vrijwilligerswerk die te bedenken zijn. Ook in Nederland zal vrijwilligerswerk een steeds grotere rol gaan spelen zeker met de vergrijzende bevolking. Verder heeft deze reis opgeleverd dat onder elkaar een bijzondere band is ontstaan tussen de deelnemers onderling. Dit gaat zeker bijdragen aan een betere samenwerking tussen vrijwilligersorganisaties in Tilburg. Tot zover mijn korte verslag of The Trip to Japan. Vincent de Wolff Ut Rooie Bietje Tilburg Vincent de Wolff Projectleider Ut Rooie Bietje Koningshoeve AB Tilburg T M

11

12

13

14

15

16 Delegatieverslag Vrijwilligerswerk Allereerst wil ik de Tilburg Minimiashigara Association bedanken voor de uitnodiging mee te gaan naar Japan. Jullie als president en boardmembers wil ik persoonlijk dank zeggen voor de prettige en bijzondere dagen in jullie gezelschap. De Japan-reis was een happening van de eerste orde, mede door de inkijk en het verblijf bij de mensen zelf en de gemeente Minimiashigara. De vriendelijke en hartelijke bejegening door de Japanners heeft mij diep getroffen. Japan is een land met meerdere gezichten uit een rijk verleden en die in deze tijd onderhevig is aan grote veranderingen in cultuur en gezinsleven, zoals o.a. jongeren uithuis naar Tokyo en de vergrijzing. Het is een ervaring geweest die ik nu voor mezelf evalueer en daardoor genuanceerder kan benoemen wat ik heb ervaren. De eerste indruk en mijn verwachtingspatroon heb ik bijgesteld omdat na een week meerdere dingen in zijn verband gezien kunnen worden. Bijv. welvaart, middenstand, bouwstijlen en constructies, groep samen leven geënt om de werkgever, aardbeving dreiging. Jullie weten dit natuurlijk al gezien jullie belangstelling en eerder bezoek voor en aan Japan. Onze wens om een presentatie te houden is ingevuld en ik heb begrepen dat deze in het Japans vertaald wordt voor de ambtenaren en vrijwilligers betrokken bij de uitwisseling. Nogmaals hartelijk dank dat ik deze bijzondere ervaring met jullie kon delen en hoop jullie tijdens een reünie weer te zien. Groet Hans Geers. Stichting Tilburgse Voedselbank.