JAARVERSLAG FREE CLINIC VZW

Transcriptie

1 Jaarverslag Free Clinic vzw JAARVERSLAG FREE CLINIC VZW ACTIVERINGSPROJECT - BUBBELS & BABBELS BURO AKTIEF - MSOC ANTWERPEN - PROJECT PLUG-INN - SPUITENPATROUILLE - SPUITENRUIL STRAATHOEKWERK 1

2 Jaarverslag 2013 is een uitgave van Free Clinic vzw Overname van gegevens is toegestaan mits bronvermelding. Free Clinic vzw Schijnpoortweg Antwerpen T E info@free-clinic.be Mei

3 INHOUD VOORWOORD 5 FREE CLINIC VZW 6 MEDISCH SOCIAAL OPVANG CENTRUM ANTWERPEN 10 PROJECT 17 SPUITENRUIL PROVINCIE ANTWERPEN 20 SPUITENRUIL IN VLAANDEREN 23 BUBBELS & BABBELS 26 PLUG-INN 29 EXTRAMURAAL WERK: DE NOMAAD IN WORDING 32 STRAATHOEKWERK FREE CLINIC 34 HET ACTIVERINGSPROJECT 37 BURO AKTIEF 40 SPUITENPATROUILLE 43 FREE CLINIC VZW 46 3

4 Free Clinic vzw Free Clinic vzw is een Antwerpse organisatie die zich richt op maatschappelijk kwetsbare groepen met een specifieke aandacht voor mensen met een problematiek van middelenafhankelijkheid. We ijveren voor een solidaire samenleving die ook aan mensen met een middelenprobleem de nodige kansen biedt. Free Clinic vzw werkt zonder onderscheid te maken tussen sociale of culturele achtergrond, nationaliteit of sociaal-administratief statuut van haar publiek. De activiteiten van de organisatie situeren zich in de doorsnede van gezondheidszorg en algemeen welzijnswerk. Al meer dan 35 jaar staat Free Clinic vzw garant voor vlot toegankelijke gezondheidszorg in de meest brede betekenis: welbevinden op lichamelijk, sociaal en psychisch vlak. Doorheen de tijd is de organisatie uitgegroeid tot een expertisecentrum op het terrein van middelenafhankelijkheid binnen en buiten de Antwerpse regio. Middelenafhankelijkheid bekijken we als een complexe chronische aandoening die een veelzijdig en genuanceerd antwoord vergt. Met een ruim scala aan voorzieningen bieden we een laagdrempelig, makkelijk toegankelijk aanbod voor een doelgroep die moeilijk aansluiting vindt bij andere dienstverlening. Opzet is om samen met onze cliënten hun leefsituatie te verbeteren en de kwaliteit van hun leven te verhogen. Werkingsprincipes Free Clinic vzw benadert middelengebruik steeds vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief. De organisatie staat voor een hulpverleningsaanpak die gericht is op individueel welzijn en emancipatie en tot doel heeft mensen en of groepen in staat te stellen om hun eigen situatie te verbeteren. Deze empowerende benadering heeft bewezen gunstige effecten op het maatschappelijk functioneren van de doelgroep. Om dit te realiseren putten we uit een breed palet van schadebeperkende strategieën en evidence-based hulpverleningsmodellen. Deze zijn allen gericht op het verminderen of beperken van de mogelijke schade als gevolg van middelengebruik, zowel voor het betrokken individu als voor zijn directe omgeving en de ruimere samenleving. Veeleer dan het middelengebruik te veroordelen, aanvaarden we dit als een gegeven en zoeken we samen met de cliënt naar pragmatische oplossingen voor de mogelijke schade die volgt uit het gebruik. Met een zeer laagdrempelig en gedifferentieerd aanbod trachten we aansluiting te zoeken en een vangnet te vormen voor gebruikers die elders binnen het hulpverleningslandschap moeilijk of niet (meer) terecht kunnen. Free Clinic vzw wil een passend antwoord te geven op elke hulpvraag, op elk niveau van motivatie en op elke mate van veranderingsbereidheid van de cliënt. Als zodanig beslaat onze zorg-op-maat-benadering het brede continuüm van middelenafhankelijkheid, van gebruik tot het beperken of beëindigen van het gebruik, laagdrempelige beschikbaarheid, gerichte therapeutische interventie, preventie van schade, sociale activering,. Free Clinic vzw heeft haar werking uitgebouwd rond 4 pijlers : hulpverlening en behandeling straathoekwerk geïndiceerde en selectieve preventie sociale activering. Dit vertaalde zich in 2013 in 9 deelwerkingen met eigen methodieken en een team van 56 medewerkers. 4

5 VOORWOORD Beste lezer, Bij het lezen van voorliggend jaarverslag zal u merken dat Free Clinic vzw weer een actief jaar achter de rug heeft. Zowel intra- als extramuraal zien we een grote gedrevenheid om met de meest kwetsbare mensen uit de doelgroep aan de slag te gaan. Of we ze nu gasten, cliënten of patiënten noemen, maakt niet uit. We willen goede zorg bieden aan een groep mensen die kampen met een ernstige verslaving of hun plaats in de samenleving moeilijk vinden. We zoeken naar sterktes van mensen om hun kwaliteit van leven te verhogen, ondanks de struikelblokken die ze tegen komen. De context waarin we werken is echter veranderd of zal nog veranderen in de nabije toekomst. Er worden andere beleidsaccenten gelegd of het perspectief van waaruit men kijkt wordt gewijzigd. Als organisatie zullen we hierin mee moeten evolueren en ons dienen aan te passen aan deze veranderde context. Toch zullen we een aantal waarden die we belangrijk vinden meer dan ooit blijven verdedigen Het drugfenomeen is voor ons in eerste instantie een gezondheidsprobleem en wordt dan ook best vanuit dit perspectief benaderd. Verder blijven we kiezen voor laagdrempelige zorg. Onze samenleving legt meer en meer eisen op en wie daar zelf niet in mee kan, wordt bij voorkeur in een traject gebracht. We zijn er van overtuigd dat naast alle mogelijke trajecten, aanklampend werken, voorwaardelijke werkvormen enz. er ook plaats moet zijn voor een onvoorwaardelijk aanbod dat zich maximaal afstemt op de vraag van de betrokkene. Er zijn steeds mensen die door de mazen van het opvangnet zwemmen en hun eigen koers varen. Wij stellen ons tot doel om voor hen toch nog een alternatief te bieden. In verschillende deelwerkingen zien we dit terug keren: het MSOC, Plug-INN, Buro Aktief, het Straathoekwerk Telkens richt het aanbod zicht tot mensen die elders moeilijk terecht kunnen of zijn afgehaakt. Telkens trachten we een alternatief te bieden en met mensen terug op weg te gaan. Belangrijke waarden hierbij zijn tempo van de persoon, respect, nabijheid. Daardoor ontstaat vertrouwen en kan er (terug) iets op gang gebracht worden. Nu ons onvoorwaardelijk aanbod succesvol blijkt te zijn komen er stilaan ook vragen om via dit aanbod tevens voorwaardelijk te werken. Hierop reageren we erg terughoudend. Door onvoorwaardelijkheid als leidend principe los te laten, dreigt de werkvorm als geheel in het gedrang te komen. De komende jaren willen we verder inzetten op verder versterken van onze sterke merken. Daarom dat we krachten willen bundelen en streven naar de uitwerking van een nieuw, gecombineerd aanbod, de Nomaad. Dat loopt niet van een leien dakje. Hoewel we al blij zouden zijn met een echt dak van lei was een vruchtbaar jaar. Begin 2014 kondigde zich moeilijker aan. We moesten 3 mensen in opzeg zetten. Ondanks de moeilijke boodschappen die we te verwerken krijgen, willen we met Free Clinic zeker niet bij de pakken blijven zitten en zoeken we naarstig verder naar mogelijkheden om onze doelstellingen te realiseren. Tino Ruyters, algemeen directeur 5

6 FREE CLINIC VZW IN 2013 Een jaar vol onzekerheden In de loop van 2012 maakte Free Clinic samen met ADIC, Dagcentrum De Sleutel en Vagga Verslavingszorg haar memorandum naar de nieuwe stedelijke beleidsploeg kenbaar via het Groenboek. Het was op dat moment nog koffiedik kijken welke nieuwe accenten er op vlak van drugbeleid gelegd zouden worden en welke impact deze zouden hebben op onze werking en cliënteel. Halfweg 2013 werd een grote besparingsronde afgekondigd binnen het Antwerpse sociale werkveld. Ondanks protesten dienden tal van organisaties in te leveren. Opvallend was echter dat de drughulpverlening min of meer gespaard bleef. Vagga en Adic dienden wel een kleine besparing te slikken maar Free Clinic bleef tijdens deze besparingsronde grotendeels buiten schot. Voor 2014 werden dezelfde middelen voorzien als het voorgaande jaar. Los van het feit dat deze middelen niet toereikend zijn voor de reële kosten, een problematiek die we binnen de werking al meerdere jaren kennen, was dit toch een onverwachte meevaller. Eind augustus ging in de stad dan de reeds lang aangekondigde strijd tegen drugs van start. Niettegenstaande vooraf gesteld werd dat dit een integrale aanpak zou omvatten, bleek bij aanvang het accent toch voornamelijk op het repressieve luik te liggen. Druggebruik op straat, dealen, zoekgedrag worden voortaan streng opgevolgd en beteugeld met een Onmiddellijke Minnelijke Schikking (OMS). Het luik rond hulpverlening is momenteel nog onvoldoende uitgewerkt. Gezien drugs en het drugbeleid een prioriteit vormen voor het nieuwe stadsbestuur hebben we van bij aanvang getracht om goede contacten te onderhouden met het nieuwe bestuur. Zo werd op regelmatige basis overleg gepleegd met de administratie en op 3 september bracht schepen Homans samen met enkele kabinetsmedewerkers een werkbezoek aan Free Clinic. 6

7 Maar eind 2013 kregen we dan alsnog slecht nieuws. De stedelijke convenant voor Straathoekwerk Free Clinic zal eind 2014 niet meer verleng worden. Het mag duidelijk zijn dat de deze beleidsbeslissing in eerste instantie voor de betrokken medewerkers, maar evenzeer voor de gasten waar ze jarenlang contact mee hadden, een zware dobber is. Ondanks bovenstaande ontwikkelingen en belangrijke visieverschillen rond de adequate aanpak van de drugproblematiek, willen we als organisatie blijven inzetten op een pragmatische benadering en op een goede samenwerking met de verschillende overheden. Hiertoe is Free Clinic ook een actieve deelnemer aan OASO (Overleg van Antwerpse Sociale Ondernemingen) dat op zijn beurt de basis vormt voor het Antwerps Platform van Sociale Middenveld-organisaties in Antwerpen. Dit Platform ijvert voor een structureel overleg met het Stadsbestuur en de stedelijke administratie rond het sociaal beleid in Antwerpen. Drughulpverlening verhuist naar het Vlaamse beleidsniveau Niet enkel op stedelijk niveau is er een nieuw beleid. De komende jaren zullen als gevolg van de 6 e staatshervorming een aantal belangrijk bevoegdheden en daarbij horende middelen overgeheveld worden van het federale naar de Vlaamse beleidsniveau. Bij deze bevoegdheden horen ook alle Riziv-conventies (dus ook MSOC Antwerpen). De verwachting is dat het nog wel een tijdje zal duren vooraleer dit zijn nieuwe vorm zal hebben maar de voorbereidingen zijn al volop bezig. Free Clinic is vertegenwoordigd in de Vlaamse Vereniging Behandelingscentra Verslavingszorg (VVBV) en de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD). Binnen deze fora ijveren we voor een apart decreet rond verslavingszorg in Vlaanderen, eerder dan op te gaan in de algemene Geestelijke Gezondheidszorg. Zeker voor de doelgroep waar Free Clinic zich op richt blijft een eigen structuur nodig om deze groep cliënten een specifiek aanbod te kunnen blijven doen. Het opgaan van de drughulpverlening binnen de grote GGZ-structuren heeft als potentieel risico dat de gespecialiseerde zorg verdwijnt. De zwakste (of de moeilijkste) druggebruikers dreigen dan uitgesloten te worden. In het Groenboek dat werd opgemaakt door Minister Vandeurzen is het voorstel om een apart decreet uit te schrijven, opgenomen. We ijveren voor een categoriale én geïntegreerde benadering en organisatievorm. 7

8 De ontwikkeling van Activerings- en Gezondheidscentrum De Nomaad In 2013 werd veel energie gestoken in de ontwikkeling van een nieuw concept rond sociale activering De Nomaad of een Activerings- en Gezondheidscentrum. Zie hiervoor verder in dit jaarverslag. Naast een theoretisch concept toonde deze ontwikkeling zich ook in een groeiende samenwerking tussen de teamleden van verschillende deelwerkingen: Activeringsteam, Buro Aktief, Spuitenpatrouille en Straathoekwerk. Ook de collega s van de Spuitenruil waren betrokken bij de opbouw van De Nomaad. Bijkomende Dagopvang tijdens de Winterwerking van de Stad Antwerpen In november-december 2013 werd het plan opgevat om een bijkomende dagopvang te organiseren tijdens de Winterwerking. In de voorbije jaren bleek de nood aan dagopvang in de namiddag. De collega s van Activering werkten een plan uit dat werd opgenomen door het stadsbestuur. Half december startte de bijkomende Dagopvang in de parochiezaal van de Sint Walburgiskerk. Deze realisatie kwam tot stand vanuit een positieve samenwerking tussen OCMW, de parochie van Sint Walburgis, Caritas en Free Clinic vzw. Ontwikkeling Strategisch Beleidsplan Doorheen het voorbije jaar werd een nieuw strategisch beleidsplan voor de vzw ontwikkeld. Een gemengde werkgroep slaagde er in om, na een aantal terugkoppelingen naar de medewerkersgroep en de algemene vergadering, een ambitieus maar ook realiseerbaar plan voor uit te werken. Doel is om de organisatie op verschillende terreinen verder uit te bouwen door bestaande processen te verbeteren of nieuwe sporen te trekken. De Gezondheidsdag Dit jaar was het De Coninckplein één van de pleinen waar de sportarena van Antwerpen Sportstad werd opgesteld. Dit leek ons een prima aanleiding voor het organiseren van een Gezondheidsdag voor onze doelgroep op 25 juni. Vanuit een samenwerking tussen de verschillende deelwerkingen van Free Clinic vzw en andere organisaties (o.a. t Vlot, Dokters van de Wereld, het zorgteam, t Vlot ) werden allerhande activiteiten en kleine workshops aangeboden. Dit alles met als doel onze gasten te sensibiliseren rond gezondheidsthema s en hen te tonen dat ze hun gezondheid zelf ten gunste kunnen beïnvloeden. De actieve betrokkenheid van gebruikers bij de praktische realisatie van het project was de ideale basis om tot effectieve gezondheidspromotie te komen. Kortom, een goede combinatie van diverse factoren, die resulteerden in een succesvolle en zinvolle activiteit die we voortaan jaarlijks zullen organiseren. In dit jaarverslag vindt u tal van foto s genomen op deze Gezondheidsdag. 8

9 Overlijdens Een erg opvallend gegeven in 2013 was het hoge aantal overlijdens. We betreurden niet minder dan 16 cliënten van het MSOC en vaak ook de andere deelwerkingen. Het ging daarbij in 9 gevallen om overdosis. Het blijft een belangrijk aandachtspunt in ons werk. Binnen Spuitenruil en op de gezondheidsdag besteden we dan ook veel aandacht aan sensibilisering voor de risico s van druggebruik. Het is te betreuren dat, vaak nog jonge mensen, op deze wijze overlijden. Financiële situatie Ondanks de pessimistische verwachtingen, kunnen we 2013 op financieel vlak gunstig afsluiten. Als gevolg van het optimaliseren van onze inkomsten en een zuinig beleid met beheersing van de personeels- en werkingskosten werd een positief resultaat gerealiseerd. Daardoor kan het overgedragen tekort van de voorbije jaren verminderd worden en kan er terug wat reserve opgebouwd worden. In 2013 werd het pand in de Van Schoonbekestraat verkocht. We hadden er geen bestemming voor in de eigen werkingen. Dirk Rombouts en Tino Ruyters 9

10 Het Medisch Sociaal OpvangCentrum (MSOC) Antwerpen is een gespecialiseerd ambulant centrum voor verslavingszorg met als kernopdracht het verbeteren van het fysieke, psychische en maatschappelijke welzijn van druggebruikers. Om deze kernopdracht te kunnen verwezenlijken biedt het MSOC een ruim aanbod aan medische, psychosociale en psychologische hulpverlening. Tevens tracht het MSOC eerder strategieën te ontwikkelen ter beperking van de schade door druggebruik dan wel het bestrijden van het gebruik zelf. We hanteren daarbij een schadebeperkende of Harm Reduction benadering. HET MSOC ANTWERPEN IN 2013 Populatie In 2013 registreerden we 751 mensen die een beroep deden op het MSOC en op het PROject. Nooit eerder zagen we zoveel cliënten op jaarbasis. We zagen in het MSOC wekelijks gemiddeld 271 verschillende cliënten. Gemiddeld 22 vrouwen per week vonden het afgelopen jaar de weg naar het PROject. Voor beide werkingen samen vertaalt zich dit in ongeveer 900 contacten per week. Bovenstaande cijfers tonen aan dat mensen met een ernstige verslavingsproblematiek de weg naar het aanbod van MSOC en PROject goed weten te vinden. Niettegenstaande het hoge aantal unieke cliënten zien we toch een daling van de activiteit in het MSOC. In het PROject zien we een verdere stijging, zowel van het aantal vrouwen als van de activiteit in de Zeilstraat. Het aantal prestaties in het MSOC in 2013 bedroeg , wat een daling is tegenover de vorige jaren. Ook het gemiddelde aantal contacten per week verminderde van 1000 naar 900. Een aantal factoren kunnen deze evolutie verklaren. Zo zien we dat het totaal aantal cliënten in behandeling niet daalt, maar wel de groep cliënten die naar het MSOC komen voor methadonverstrekking. We zien een verschuiving naar verstrekking bij de apotheek. Deze cliënten blijven wel in behandeling in het MSOC maar komen enkel naar hier voor de consultatie bij de arts en/of de begeleidingsgesprekken bij hulpverleners. Deze verschuiving naar verstrekking bij de apotheek en de nood aan meer consultatie bij de arts heeft tot gevolg dat er, wanneer dit therapeutisch mogelijk is, geopteerd wordt voor 1 0

11 een verschuiving van een wekelijkse naar een tweewekelijkse consultatie. Hierdoor daalt het aantal prestaties. Andere verklaringen voor de daling in activiteit (contacten, prestaties) is het hoge aantal overlijdens. In 2013 moesten we van 16 cliënten afscheid nemen. Het merendeel van hen deed zeer veel of zelfs continu beroep op het MSOC. Zoals reeds vermeld is het aantal unieke cliënten dat in 2013 beroep deed op het MSOC zeer hoog. We stellen vast dat de instroom van nieuwe cliënten terug gestegen is (120 in 2013, 99 in 2012). Dit is een opvallend gegeven zeker in vergelijking met sommige andere MSOC (zeker in het Franstalig landsgedeelte) waar het aantal unieke cliënten sterk daalt. In Antwerpen zien we, ondanks de algemeen dalende trend in België en het buitenland, op dit ogenblik geen daling van het aantal heroïnegebruikers in behandeling. Wel verwachten we dat er de volgende jaren een verschuiving zal plaatsvinden naar een behandelingsvraag voor andere middelen (cocaïne, GHB, speed, cannabis, alcohol ). Toenemende zorgnood bij een ouder wordende populatie Leeftijdsverdeling cliënten MSOC = > 50 j (n=130) 60-64j 55-59j j De gemiddelde leeftijd van het MSOCcliënteel is ook in 2013 opnieuw gestegen en bedraagt nu 41 jaar met een range van 22j tot 68j. Dat is op zich een logisch gegeven daar we ons richten op mensen met een ernstige en dus langdurige verslaving die lange tijd van ons aanbod gebruik blijven maken. In 2013 steeg het aantal cliënten van 50 jaar of ouder van 112 (2012) naar 130. Hierbinnen is de groep jaar het sterkst vertegenwoordigd (55), gevolgd door de jarigen (44) en de jarigen (25). 6 cliënten waren 65 jaar of ouder. In deze groep ouderen bevonden zich 2 ouderdomsdekens van 68 jaar waarvan 1 persoon in 2013 overleden is. We stellen een duidelijk verhoogde mortaliteit vast, de maximumleeftijd (68j) in de behandelgroep ligt gevoelig onder de levensverwachting bij geboorte van de algemene bevolking die momenteel voor mannen 77 jaar voor mannen en 82 jaar voor vrouwen bedraagt. Zoals ook de vorige jaren worden we binnen het MSOC geconfronteerd met het versneld verouderingsproces bij onze doelgroep met een toenemende zorgbehoefte. Er is veel vraag naar medische en verpleegkundige zorg. Een stijgend aantal cliënten krijgt het moeilijk met zelfstandig wonen en ook het aantal overlijdens neemt toe. Het opvolgen van de oudere populatie brengt bijkomend werk met zich mee. Dat laat zich zeker voelen in het mobiele werk waar cliënten beduidend meer begeleid moeten worden naar specialisten, ziekenhuizen. Ook neemt het aantal huisbezoeken gestaag toe. 1 1

12 Totaal MSOC PROject leeftijd man vrouw Belg % niet-belg % REGISTRATIEGEGEVENS VAN HET MSOC en PROject DEMOGRAFISCHE BESCHRIJVING DOOR DE JAREN HEEN aantal gem. aantal gender nieuwe nationaliteit cliënten <26j aanmeldingen Jaar N % % % N % , , , , ,8 66,7 33, , , , , ,3 66,6 33, , , , , ,8 61,6 38, ,4 60 9, , , , , , , ,2 35, , , , , ,6 41, ,5 66 9, , , ,6 60,2 39, ,6 54 7, , , ,2 40, ,5 58 7, , , ,2 41, ,4 55 7, , , , ,1 54 7, , , ,5 59,1 40, ,7 46 6, , , ,3 58,3 41, , , , ,0 55,5 45,5 800 Evolutie aantal unieke cliënten MSOC ( )

13 Hoog aantal mensen zonder ziekteverzekering Het blijft een bewuste keuze om de drempel naar behandeling zo laag mogelijk te houden. Concreet betekent dit dat we werken met ALLE mensen die nood hebben aan een behandeling voor hun drugproblematiek. En dus ook voor mensen zonder papieren of zonder wettig verblijfsstatuut. We zijn er van overtuigd dat mensen in zorg nemen en houden bijdraagt tot verbetering van hun persoonlijke situatie maar evengoed voordeel oplevert voor de ruimere samenleving. Zo komen mensen in zorg ondermeer minder in aanraking met justitie of vertonen ze minder overlastgedrag. In 2013 leverden we of 24% van alle prestaties (voor cliënten die niet in regel zijn met de mutualiteit. Daarmee zet de stijgende trend van de voorbije jaren zich niet verder. Het grootste deel van de NIR-cliënten ( niet in regel ) betreft Belgen die administratief niet orde zijn. Verder boden we behandeling aan 75 mensen zonder papieren, toch 10% van de totale behandelgroep. De financiële ondersteuning via de Dringende Medische Hulp (DMH) en de stedelijke middelen werkdrukverlichting zijn onontbeerlijk om de deur van het MSOC voor ieder open te houden. Voor 48 mensen zonder papieren kregen we tussenkomst via Dringende Medische Hulp (DMH), goed voor 1103 prestaties. Via de stedelijke middelen kregen we ondersteuning voor omgerekend 1560 prestaties. Bijna 600 prestaties leverden we zonder vergoeding. PRESTATIES VAN HET MSOC: VERGOED en NIET VERGOED gefactureerde prestaties Gerealiseerde maximaal MUT MUT DMH versterking geleverde 'vergoede' prestaties % team prestaties jaar Prestaties factureerbaar aan aan aan via via prestaties zonder sociaal akkoord 'Versterking reguliere +0,5vte* werking 100% 50% 100% MSOC'** totaal vergoeding , , , , , , , , ,79 * toevoeging aan het therapeutisch team van een 0,5vte psycholoog, in voege sinds ** toevoeging aan het team van 2 vte, in voege sinds

14 Evolutie aantal geleverde prestaties MSOC ( ) Man/vrouw-verhouding Het aandeel vrouwen in het cliënteel daalt een half procent ten opzichte van vorig jaar en komt nu uit op 23.8%. Zoals de vorige jaren zien we ook duidelijk meer mannen dan vrouwen onder de nieuwe instromers. Het PROject is een stevige antenne van het MSOC geworden waar de genderspecifieke noden goed tot hun recht komen (zie verder). Daardoor blijft het aandeel vrouwen ongeveer constant. Met een aandeel van bijna 24% zijn vrouwen in het MSOC beduidend beter vertegenwoordigd dan in andere Vlaamse behandelingscentra voor verslavingszorg. Het aandeel vrouwen in alle VVBV-centra bedraagt 17 à 18%. We zijn tevreden dat we erin slagen om deze groep vrouwen met een verslavingsproblematiek te blijven aantrekken. Jongeren Binnen de totale cliëntengroep bevinden zich 33 aanmeldingen van cliënten jonger dan 26 jaar. Dit is een daling met ongeveer 25% tegenover 2012 en tevens het laagste cijfer ooit. Van deze groep hebben 19 cliënten of 57% effectief een behandeling opgestart. De populatie van het MSOC blijft dus verouderen en we zien weinig jonge instromers. Met de opstart van Plug- INN enkele jaren terug, hebben we getracht deze evolutie te keren. Binnen deze antennewerking die zich specifiek richt naar jongeren zien we wel een groeiend aantal aanmeldingen en behandelingen. Nationaliteit Het MSOC is nog steeds een smeltkroes van nationaliteiten. In 2013 zagen maar liefst 57 verschillende nationaliteiten. Belgen blijven de grootste groep (55,5%) maar hun aandeel is in 2013 toch merkelijk gedaald na enkele jaren te hebben geschommeld rond 58 à 59%. Marokko, Portugal en Iran vervolledigen opnieuw de top vier. Al jaren stellen we vast dat het aandeel vrouwen in behandeling bij de niet-belgen gevoelig lager ligt (13,2% tov gemiddeld 23.2%). Met 16 vrouwen van 11 verschillende nationaliteiten wist het PROject ook duidelijk de niet-belgische vrouw te bekoren. 1 4

15 Overlijdens In 2013 overleden 16 mensen die gekend waren binnen de organisatie. Dat is een bijzonder hoog aantal in vergelijking met voorgaande jaren waar we gemiddeld 8 overlijdens telden ( ). In 2013 wordt spijtig genoeg het hoogste cijfer ooit behaald. Opvallend nog is dat er 9 gevallen van overdosis zijn opgetekend. Voorheen zagen we eerder een dalende trend op vlak van overdosissen. Noodloket Het noodloket blijft een klein onderdeel van het MSOC waar mensen terecht kunnen die tijdelijk gesanctioneerd zijn in het MSOC. De samenwerking met Inloopcentrum De Vaart bestaat sinds 2008 en blijft een waardevolle aanvulling op de algemene werking van het MSOC. De verminderde activiteit in het MSOC heeft als gunstig neveneffect dat er meer rust is in de werking. Dat leidt er dan weer toe dat we met minder incidenten te maken hebben en dus minder cliënten een sanctie oplopen. Daarnaast is ook het sanctiebeleid in evolutie. Binnen het MSOC-team is er een duidelijke tendens om minder sancties uit te spreken en meer bemiddelend te handelen bij gedragsproblemen. Voor een situatie tot een effectieve tijdelijke uitsluiting leidt, wordt meer en meer geprobeerd via bemiddeling en gedragsbijsturing anders om te gaan met incidenten. Mobiel werk Mobiele werk is een meerwaarde voor het opvolgen van cliënten binnen MSOC Antwerpen. Het kan ingezet worden als verlengstuk van de individuele begeleiding en biedt de mogelijkheid om cliënten bij te staan in het zetten van stappen, buiten onze eigen voorziening. Het verlaagt drempels en zorgt ervoor dat bepaalde stappen vlotter te zetten zijn, zowel voor cliënt als individueel begeleider. In 2013 lagen de cijfers voor mobiel werk beduidend hoger dan de voorbije jaren, zowel voor het aantal geregistreerde uren (869 uren), het aantal geregistreerde contacten (596) en het aantal verschillende mensen (145). Deze werkvorm is belangrijk in het totaalaanbod van het MSOC. De voornaamste acties zijn huisbezoek, ziekenhuisbezoek, consultaties en regelzaken. Het MSOC zet al vele jaren in op mobiel werk. Hiermee dragen we bij tot de vermaatschappelijking van zorg. 1 5

16 Alcoholblik Het project Alcoholblik is een samenwerkingsverband tussen Stad Antwerpen, CGG Vagga en Free Clinic vzw. Het aandeel van Free Clinic liep tot Bij Vagga eindigt het project op Alcoholblik biedt adviesgesprekken aan voor mensen die door de dienst Sociale Interventie van de Stad Antwerpen worden doorgestuurd omwille van het alcoholverbod. Een deel van de mensen die via Alcoholblik adviesgesprekken kregen, zijn ook cliënt in het MSOC. Dit zijn de recidiverende polygebruikers (alcohol en drugs). Zij hebben vaak hun heroïnegebruik onder controle en zijn vrij stabiel met de hulp van substitutiemedicatie (methadon). We zien echter dat hun drang naar middelen en roes verschuift en dat ze meer en meer alcohol gaan drinken. Niet zelden hebben deze mensen het idee dat ze clean zijn. Dan bedoelen ze dat ze geen drugs meer gebruiken maar ze onderkennen daarbij moeilijk de verschuiving naar problematisch alcoholgebruik. Door de GAS-boetes kwamen een aantal van deze mensen bij Alcoholblik. Met de eerste adviesgesprekken als start konden zij gedurende langere tijd op een aanklampende wijze gevolgd worden door de bijkomende middelen van het project. Deze doelgroep kreeg binnen dit project meer aandacht waardoor sommigen een geïndividualiseerd traject op maat konden afleggen. Het gaat om 36 cases. Deze mensen doorliepen adviesgesprekken bij Alcoholblik en worden verder opgevolgd binnen het MSOC. Fundamentele verandering teweeg brengen bij deze polygebruikers, vergt veel tijd (maanden, jaren) en volgehouden contact. Er dient bij deze groep ook op maat gewerkt te worden. Het project wordt dus niet verdergezet in 2014 omdat de doorstroming via de bemiddeling van de Stad eerder beperkt bleef. Een uitgebreide beschrijving van het aanbod van Alcoholblik vind je hier: Pascale Bierna, Kristof Bryssinck, Annick Broeckaert, Lieve Brosens, Brünnhilde Dewaele, Lieve De Weerdt, Marjan Dockx, Elisabeth Dries, Robin Floro Fernandez, Erik Helderweert, Marc Heymans, Martine Keyen, Natalya Klebleeva, Ellie Kuipers, Daniëlla Mariën, Cathy Matheï, Frieda Matthys, Hilde Moens, Marie Rombouts, Paul Schobre, Marlies Torfs, Joris Van Acker, Maaike Vanden Bergh, Claire Vanmal, Jessica Van Steenwinkel,Mieke Verbruggen, Saskia Verheyen, Martine Verschueren,Greet Versmissen, Jo Wittoek 1 6

17 PROject is een ambulant en genderresponsief zorgprogramma binnen de drughulpverlening. Doel is om de gezondheid en het welzijn van vrouwen (en hun kinderen) die beschadigd zijn door of via middelengebruik ten goede te veranderen. Samen met hen werken we aan her-integratie en re-socialisatie. We bieden deze vrouwen met een verslavingsprobleem dat min of meer onder controle/gestabiliseerd is, een persoons- en veranderingsgerichte zorg aan in een kleinschalige en kindvriendelijke omgeving. PROJECT IN 2013 Algemeen Eind 2012 constateerden we binnen PROject dat we telkens opnieuw de hekken dienden recht te zetten. Belangrijk was opnieuw woorden te vinden voor wat we nu doen: van crisis dus, naar opportuniteit en dit door middel van visie en profilering. We vertrokken hierbij van: wat wij doen is zinvol! om vervolgens over wat precies is zinvol? te komen tot hoe kunnen we groeien door dit werk te doen? Dit proces resulteerde in 2013 in een geüpdatete visietekst waarvan we hieronder de belangrijkste elementen kort belichten. De volledige tekst kan u raadplegen op Een vernieuwde visie De kijk van PROject op middelengebruik & hulpverlening Om goede zorg aan drugsverslaafde vrouwen te verlenen, is een genderspecifiek hulpverleningsaanbod noodzakelijk. De geest en filosofie van Harm Reduction (HR) zijn in overeenstemming met vrouwvriendelijke principes. PROject hanteert een integrale kijk, waarbij de focus ligt op het realiseren van een UPTURN. We trachten via een proactief beleid een groeiproces tot stand te laten komen op grond van de kracht en overtuiging (=zelfbeschikking) van de vrouw. Doelpubliek Vrouwen met actueel gecontroleerd druggebruik en/of een verleden van problematisch gebruik van (il)legale middelen met een impact op 1 of meerdere van de 4 levensdimensies (fysiek, sociaal, persoonlijk, spiritueel). 1 7

18 Kernopdracht De kernopdracht van PROject is het ondersteunen van de groei van de vrouw, in relatie tot haar systeem en op de 4 levensdomeinen. Kernactiviteiten 1. De fysieke dimensie De gespecialiseerde medische consultatie is een belangrijke ingangspoort. PROject biedt eerstelijnsgeneeskunde met speciale aandacht voor de behandeling van afhankelijkheid en de directe gevolgen van de (verslavings)problematiek gaande van substitutie tot hervalpreventie. Vanuit deze ontwikkeling stimulerende benadering plaatsen we afhankelijkheid binnen een existentieel kader. 2. De sociale dimensie In de sociale dimensie ligt de klemtoon op een authentieke, accepterende, empathische, ondersteunende én explorerende relatie als belangrijkste (genderspecifieke) instrument voor verandering met bijzondere aandacht voor het moederschap. 3. De psychische dimensie Het doel van elke counseling binnen de psychische dimensie is dat cliënten in de plaats van slachtoffer opnieuw deelnemer van hun leven worden en dat ze terug het gevoel krijgen dat ze hun problemen kunnen aanpakken (en hun eigen verantwoordelijkheid nemen) of ermee leren leven. 4. De spirituele dimensie Aan het feit dat vrouwen zich opnieuw engageren in authentieke contacten met andere mensen en activiteiten in de eigen omgeving zoeken, ontlenen ze vaak zingeving en waarden die hun eigenbelang overstijgen. Methodieken 1. Counseling Door middel van individuele en gespecialiseerde counseling op de verschillende levensdomeinen bieden we de cliënt (outreachend) hulp en begeleiding bij het (zoveel als mogelijk) zelf oplossen van haar problemen. 2. Groepsgericht werken Tijdens het wachten op de doktersconsultatie ontwikkelt zich een groepsproces, waar de vrouwen en hun kinderen lotgenoten ontmoeten. Binnen deze dynamische interactie geven we prikkelende aandacht en modeleren we het sociale functioneren, waarbij de ervaring(skennis) van de vrouwen ten behoeve van elkaars ontwikkelingsproces centraal staat. 1 8

19 Basiswaarden PROject wil professionele en integrale verslavingszorg aanbieden. Veiligheid, respect, openheid, deskundigheid en continuïteit zijn hierbij belangrijke basiswaarden. De vrouw wordt als expert actief in haar groeiproces betrokken, waarbij de eigen ervaringskennis als opportuniteit wordt aangewend. De regie van de cliënt over haar eigen leven is hierbij een centrale waarde. Registratiecijfers Voor het zesde jaar op rij stellen we vast dat het aantal cliëntcontacten blijft stijgen: Aantal jaarlijkse contacten (conform de RIZIV conventie) sinds opstart 1 Periode Aantal contacten met cliënten Sept. - dec Aantal contacten met verwanten PROject verleende in 2013 intensieve en proactieve hulp aan 55 verschillende vrouwen (20-60 jaar), en de hun omringende familie/sociale- en hulpverleningsnetwerken. Er meldden zich 12 nieuwe cliëntsystemen aan, 13 cliënten stroomden uit. Waar in 2012 naar het jaareinde tot tweemaal toe het maandmaximum van 100 cliëntcontacten werd overschreden, zagen we dit in 2013 zesmaal gebeuren. Het aantal contacten met verwanten steeg evenredig. Gezien er voor de legitieme vraag naar personeelsuitbreiding - omwille van de toenemende cliëntdruk en stijgende zorg nood - geen middelen voorhanden waren; zochten en vonden we ondersteuning door het casueel inzetten van een collega van het MSOC Antwerpen tijdens de doktersconsultaties. Toekomst In 2013 werd de eerste fase van onze tweeledige toekomstdroom uit 2012 verwezenlijkt: dit jaar hebben we intern vooral gewerkt aan duidelijkheid omtrent het aanbod, de grenzen en de verantwoordelijkheden. Een volgende logische stap in 2014 is deze (her)nieuw(de) visie en duidelijk profiel uit te dragen. Natalie Claeys, Claire Vanmal, Marlies Torfs en Cathy Matheï 1 Naast de reële contacten met vrouwen en hun omgeving zijn er ook veelvuldige telefonische en sporadisch contacten/consultaties en hulpverleningsgesprekken. 1 9

20 SPUITENRUIL ANTWERPEN biedt aan injecterende gebruikers informatie en materiaal met als doel schadelijke gevolgen van gebruik te beperken. Via het recupereren van gebruikt materiaal wordt er ook preventief gewerkt t.a.v. de algemene bevolking en de doelgroep. Spuitenruil is een belangrijk contactpunt voor actieve gebruikers. SPUITENRUIL PROVINCIE ANTWERPEN IN 2013 Algemeen In 2013 zagen we in de provincie Antwerpen een daling van verdeelde spuiten! Er werden spuiten verdeeld en gerecupereerd, een recuperatiepercentage van 110%. We noteerden contacten. Het succes van de buitencontainers resulteerde dit jaar in een recuperatie van spuiten. Onze jaarlijkse bevraging (n=115) leert dat de gemiddelde leeftijd van onze klanten 36 jaar bedraagt. 7% van de gebruikers van spuitenruil is jonger dan 25 jaar. Daartegenover staat dat meer dan 81% van de bevraagden begon te injecteren voor de leeftijd van 25 jaar! Verder bleek dat maar liefst 40% aangeeft dakloos te zijn, een verdubbeling in 1 jaar tijd. Slechts 5% blijkt gebruik te maken van de nachtopvang. Polydruggebruik blijft de absolute norm. De deelnemers aan onze bevragen gebruiken gemiddeld 5 verschillende producten en injecteren er 3. Heroïne en cocaïne blijven de meest geïnjecteerde producten, al dan niet in combinatie (cocktail). Methadon en buprenorfine worden opmerkelijk meer geïnjecteerd. 24% van de respondenten geeft aan nooit in behandeling te zijn geweest en 35% is niet in behandeling op het moment van de bevraging. Het blijft een verdienste van het project spuitenruil en de kracht van harm reduction om deze groep te bereiken. 50% van de bezoekers komt al meer dan 3 jaar naar spuitenruil en 24% werd het afgelopen jaar klant. Gepeild naar hun tevredenheid over Spuitenruil blijft dat anonimiteit, info en advies sterk gewaardeerd worden. De openingsuren en bereikbaarheid van de spuitenruil scoren iets minder. In 2013 namen bijna personen deel aan een door Spuitenruil gegeven vorming waarbij de inhoud gefocust was op prikongevallen, spuitenruil en harm reduction gerelateerde thema s. 2 0

21 Mogelijke oorzaken daling Zoals eerder beschreven valt de verhuis van Free Clinic naar de stadsrand samen met de start van de neerwaartse trend van een dalende verdeling en recuperatie van spuiten. De verhuis lijkt een belangrijke factor in dit gegeven al blijft het vooralsnog een veronderstelling. Maar mogelijks wint ook het roken van drugs aan populariteit en is er sprake van een dalend injecterend druggebruik in de regio. Willen we hier echter een meer duidelijk antwoord op krijgen, dan dient Spuitenruil extra in te zetten op veldwerk outreachend werken - en onderzoek. Verruiming en differentiatie van het aanbod We blijven actief streven naar een verruiming en differentiatie van het aanbod van spuitenruil in de provincie Antwerpen. Spuitenruil hoort dicht bij de injecterende gebruikers aanwezig te zijn om tegemoet te komen aan hun acute noden. Ook in 2013 werd gezocht naar een nieuwe spuitenruillocatie in het centrum van Antwerpen in samenwerking met Activering (Free Clinic vzw, vooralsnog zonder gunstig resultaat. Daarnaast pleiten we ook voor een regionale verruiming van het aanbod in de provincie Antwerpen om meer gebruikers te kunnen bedienen. Spuitenruil heeft eveneens nood aan differentiatie van het aanbod om de doelgroep te verbreden met jonge gebruikers, nieuwe gebruikers,... Hierbij denken we aan een neutraal/onafhankelijk spuitenruilpunt waar gebruikers meer anoniem terecht kunnen waardoor meer intraveneuze druggebruikers de weg vinden. Het plaatsen van dag en nacht beschikbare spuitenruilautomaten is een andere aantrekkelijke piste bij het differentiëren van het aanbod naar jongere/nieuwe injecteerders. Sinds 2013 participeert één Antwerpse apotheker in het Spuitenruil Project. Via de verdeling van de one hit kits hopen we in de toekomst meer apothekers te betrekken in het project. Apothekers blijven een zeer belangrijke partner. Verder blijven we vanuit een gezondheidsperspectief de noodzaak voor het installeren van een gebruiksruimte herhalen. Uit de bevraging 2013 blijkt dat de nood aan een gebruiksruimte leeft bij de injecterende gebruikers van de stad Antwerpen. 86% wil gebruik maken van een gebruiksruimte en 54% van hen wil dagelijks gebruik maken van een gebruiksruimte. 2 1

22 Overdosispreventie Uit de resultaten van de bevraging blijkt verder dat 17% van de deelnemers het afgelopen jaar één tot meerdere overdosissen overleefden. Jammer genoeg verliezen jaarlijks gebruikers het leven door overdosis. Ook dit jaar was dit spijtig genoeg niet anders. Spuitenruil blijft sterk inzetten op overdosispreventie. In 2013 organiseerden we daartoe onder andere een ODpreventiedag en een gezondheidsdag. Aangezien het injecteren van heroïne (gebruik van opiaten) een hoog risico op overdosis met zich meebrengt wil spuitenruil de verdeling van Naloxon bespreekbaar maken en promoten. Toekomst Daar de resultaten van de recuperatie van injectiemateriaal via gepantserde naaldcontainers in de publieke ruimte erg succesvol blijkt te zijn, is het territoriaal uitbreiden van dit aanbod in de stad Antwerpen en de rest van de provincie aangewezen. Verder stelt Spuitenruil zich tot doel om verder in dialoog te gaan, over spuitenruil en harm reduction, met organisaties die werken met risicojongeren en/of kwetsbare jongeren om samen een strategie uit te bouwen naar deze doelgroep. Binnen Spuitenruil streven we naar een zo groot mogelijke participatie van injecterende druggebruikers bij spuitenruil. IDG s zijn informeel actief als spuitenruiler en preventiewerker Het formaliseren en inschakelen van gebruikers in spuitenruil is zinvol. Sinds augustus 2013 is Tonny van Montfoort vanuit de stad Antwerpen gedetacheerd naar Free Clinic vzw en wordt hij hier inhoudelijk ondersteund door het project Spuitenruil. Tonny werkt vanuit spuitenruil met een specifieke opdracht. Als ervaringsdeskundige focust hij op het opzetten van peer support activiteiten om aan gezondheidspromotie te doen. Daarnaast organiseert hij het Gebruikers Overleg Antwerpen. Alvast een belangrijke meerwaarde voor de Antwerpse druggebruikers en spuitenruil. Werner Bosschaerts, Zou Khaldi, Tonny van Montfoort en Tessa Windelinckx 2 2

23 Het PROJECT SPUITENRUIL is door de Vlaamse Overheid erkend sinds Het project wil besmettelijke aandoeningen (HIV/AIDS, Hepatitis B en C) en andere gezondheidsrisico s voorkomen bij injecterende druggebruikers door de beschikbaarheid van injectiemateriaal te verhogen, geeft gerichte preventieboodschappen en wil besmettingsgevaar bij de algemene bevolking voorkomen door recuperatie van gebruikt materiaal. Spuitenruil is een belangrijk kanaal om in contact te komen met de doelgroep en hen toe te leiden naar de hulpverlening. SPUITENRUIL IN VLAANDEREN IN 2013 Algemeen De registratiegegevens inzake het aantal verdeelde en gerecupereerde spuiten in Vlaanderen in 2013 bevestigen de neerwaartse trend die al enkele jaren eerder was ingezet. Sinds de opstart van Spuitenruil zagen we tot 2008 een constante stijging. Nadien volgde een tijdelijke daling in de verstrekking en de contacten. In 2010 was er dan terug een stijging waar te nemen Given Return

24 Bovenstaande registratiegegevens zouden ons zeer voorzichtig kunnen doen concluderen dat er sprake is van een stabilisatie binnen het project spuitenruil. Internationaal wordt er een daling van het injectie-fenomeen opgemerkt. De vraag blijft of er ook in Vlaanderen sprake is van minder injectiegedrag, dan wel of andere elementen deze daling kunnen verklaren. Alleszins is het belangrijk om dit fenomeen verder te monitoren en te onderzoeken. Verder valt nog op dat de daling het meest uitgesproken is in de provincies Oost Vlaanderen en Antwerpen. Het zwaartepunt van spuitenruil Vlaanderen blijft nog steeds in de provincie Antwerpen liggen, hoewel we zien dat dit toch meer in evenwicht begint te komen. De returnrate ligt bijna in elke provincie boven de 90% wat een zeer positief signaal is. De meeste steriele injectiematerialen worden globaal via de MSOC-werkingen verdeeld, gevolgd door de aparte ruilpunten. Ook apothekers blijven in een aantal provincies een belangrijk verdeelpunt binnen spuitenruil. De verdeling van spuiten via het straathoekwerk beperkt zich tot een zeer klein percentage. Signalen en aanbevelingen vanuit de partnerorganisatie spuitenruil Spuitenruil is niet overal beschikbaar, mensen die injecteren hebben niet altijd toegang tot steriel injectiemateriaal, er is een slechte geografische spreiding. Er is een onvoldoende gedifferentieerd aanbod van spuitenruil. Vanuit de partnerorganisatie willen we aanbevelen dat er regelmatig sensibiliseringsacties /studiedagen worden aangeboden aan hulpverleningsorganisaties en aan mensen die drugs gebruiken rond het thema hepatitis C. We zien een hoge dak-en thuisloosheid onder de gebruikers van spuitenruil. Bijgevolg kunnen we stellen dat er meer dan waarschijnlijk op onhygiënische wijze gebruikt wordt. Er zou moeten bekeken worden of er alternatieve manieren van wonen mogelijk zijn. De startleeftijd van de eerste injectie blijft verontrustend laag. 42% van de respondenten was minderjarig bij hun eerste injectie. Signalen rond jonge risicogebruikers dienen opgevolgd te worden en 2 4

25 waar nodig dient een harm reduction aanbod specifiek naar jonge risicogebruikers uitgebouwd kan worden. Naast de jonge injecteerders blijven we met spuitenruil een grote groep van ouder wordende gebruikers bereiken. We zijn vragende partij voor aangepast zorgaanbod voor deze ouder wordende populatie. We merken dat er vaker methadon geïnjecteerd wordt. Daarnaast merken we dat het injecteren van NPS (new psychoactive substances, designer drugs) aanwezig is. Hulpverlening zou meer aandacht moeten besteden aan de opkomst van ketamine en GHB en daarnaast de nieuwere drugs (NPS). Tevens moet er aandacht komen voor brede gezondheidsrisico s en gezondheidsschade bij gebruikers los van het injecteren. Naast het werken met peers in een injectiegebruikersscene willen we signaleren dat peer-initiatieven in het uitgangsmilieu een zeer belangrijke taak opnemen in het werken met risico-gebruikers. Gezien het succes van de recuperatie van spuiten via buitencontainers In Antwerpen, lijkt het ons zinvol om te onderzoeken of dit systeem van dropboxen verder kan uitgebreid worden. Omdat we nog steeds geconfronteerd worden met fatale overdosissen, vraagt Spuitenruil aan het forum verslavingsgeneeskunde om de discussie rond Naloxone te openen. Vanuit spuitenruil pleiten we voor een gestructureerd project van drugtesting vanuit drughulpverlening zodat we gebruikers kunnen waarschuwen over eventueel zeer schadelijke en riskante producten die op de markt zijn. Internationaal zijn er heel wat onderzoeken die evidentie aantonen, rond de werking en de effecten van gebruiksruimtes. Vandaar onze vraag om gebruiksruimtes als een volwaardig extra aanbod te bekijken naast de bestaande hulpverlening. In ieder geval zou de dialoog rond het opstarten van deze zinvolle uitbreiding van het bestaande aanbod opgestart moeten worden. Waar wenselijk en mogelijk kunnen één of meerdere pilootprojecten geleidelijk opgestart en geëvalueerd worden (belangrijk hierbij is een degelijke registratie en monitoring). Dit aanbod mag niet ten koste gaan van bestaande initiatieven en de basisvoorzieningen moeten degelijk uitgebouwd worden. Alle aanbevelingen en signalen worden ondersteund door de vijf Vlaamse MSOC directies en door de inhoudelijke stuurgroep. Tessa Windelinckx 2 5

26 Bubbels & Babbels biedt een intensieve vorm van zorgcoördinatie of casemanagement aan gezinnen met jonge kinderen waarbinnen sprake is van een drugproblematiek bij één of beide ouders. Daarnaast werkt Bubbels & Babbels rond deskundigheidsbevordering van intermediairen en studenten rond de problematiek van druggebruik en ouderschap. BUBBELS & BABBELS IN 2013 Algemeen Na meer dan 10 jaar praktijk zijn er we er binnen Bubbels & Babbels meer dan ooit van overtuigd dat gezinnen onder invloed nood hebben aan een aanklampende en tegelijk ondersteunende aanpak die de veiligheid en het welzijn van álle gezinsleden voor ogen heeft. De afgelopen jaren signaleerden we de toename van intrafamiliaal geweld binnen onze begeleidingen en dit jaar hebben we ons hier dan ook verder in verdiept. Dit proces bood ons meer inzicht in de achterliggende mechanismen van IFG en gaf ons tevens handvatten om binnen het project op een adequatere manier hier mee om te gaan. De afgelopen jaren hebben ook huisbezoeken binnen B&B een meer voorname plaats gekregen. Ze helpen om een adequaat beeld te vormen van de opvoedingssituatie en van ouderkindinteracties. Hierbij dienen we er echter voortdurend over te waken dat ze niet als controle en bevoogding ervaren worden, maar als erkenning en ondersteuning. Er werd in 2013 bewust gekozen om de personeelsinzet van het project nog meer te focussen op begeleidingswerk. De opstart van 15 nieuwe begeleidingen in 2013 was echter behoorlijk tijdsintensief. Vooral de eerste maanden na de aanmelding dient er veel werk gestoken te worden in het doen aanhaken van de cliënt, het in kaart brengen van de noden het reeds bestaande ondersteuningsnetwerk. Daarnaast worden er samen met de cliënt doelen op korte en lange termijn opgemaakt. 2 6

27 Opdeling binnen het begeleidingswerk Vanaf dit jaar hebben we er ook voor gekozen om het begeleidingswerk op te splitsen in enerzijds intensief casemanagement (IC) en anderzijds contactherstel (CH). Beide begeleidingen zijn vaak tijdsintensief en vragen veel en regelmatige contacten met andere diensten. Toch verschilt de aanpak inhoudelijk behoorlijk. Bij de IC-begeleidingen verblijven één of meerdere kinderen meestal thuis. De leeftijd van de kinderen is meestal nog vrij jong (0-3jaar). Voor deze groep cliënten is het van belang dat we het cliëntsysteem van dichtbij en intensief monitoren, dat we voortdurend, samen met de ouder(s) en de andere betrokkenen, aftoetsen of de geboden ondersteuning afdoende is om de veiligheid en ontplooiingskansen van de kinderen te waarborgen. De CH-begeleidingen verschillen in die zin dat de kinderen meestal reeds gedurende langere tijd uit huis geplaatst zijn. Ze verblijven dan ofwel bij familie, in een pleeggezin of een voorziening. De (middelen)problematiek van de ouders is vaak ook ernstiger en chronischer dan bij de IC-begeleidingen. Bij de begeleiding die we deze ouders aanbieden is er beduidend minder tijdsdruk. Vaak gaat het om vragen om de verstoorde relatie met een consulent of voorziening uit te klaren, om de kinderen vaker thuis te hebben, om de bezoeken anders te organiseren Een belangrijke rol van die de betrokken B&B-medewerker in deze begeleiding is deze van vertaler. Omdat deze werkvorm een aantal vaardigheden van de casemanager veronderstelt die nauw verwant zijn met vaardigheden waarover een professioneel bemiddelaar moet beschikken, werd besloten om één van onze medewerkers een middellange opleiding tot bemiddelaar te laten volgen. Bedoeling is om op basis van de hier verworven inzichten m.b.t. bemiddeling onze methodiek inzake CH-begeleidingen nog beter uit te werken. Bekeken over alle begeleidingen van 2013 (28) was de verhouding ongeveer 2/3 de IC-begeleidingen en 1/3 de CH-begeleidingen. Het merendeel van de CH-begeleidingen zijn cliënten die worden aangemeld via zeer laagdrempelige initiatieven zoals het MSOC Antwerpen (Free Clinic) of de nacht- en dagopvangcentra.de cliënten die we opvolgen via intensief casemanagement worden dan weer veeleer aangemeld via de residentiële drughulpverlening of via een consulent van het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg (CBJ) of de sociale dienst van de Jeugdrechtbank. We vinden het belangrijk om voor elke ouder die kampt met een middelenprobleem een passende begeleiding op te zetten die rekening houdt met de mogelijkheden en beperkingen van de ouders én met de noden van de kinderen. Met deze opdeling te maken zetten we een eerste stap in een betere afstemming van onze methodiek op het specifieke profiel ons cliënteel. Mogelijks zullen we deze opdeling nog verder differentiëren de komende jaren. 2 7

28 Deskundigheidsbevordering Omdat de expertise rond het thema ouderschap en middelengebruik de laatste jaren ook in andere regio s gestaag groeide, werd het afgelopen jaar beslist om de nieuwsbrief van Bubbels & Babbels te verbreden naar een nieuwsbrief waarin tal van andere initiatieven hun inbreng hadden. Vanuit Bubbels & Babbels blijven we wel de redactieraad voorzitten en bewaken we ook de kwaliteit van de inhoud. Tevens zorgen we voor een eigen inhoudelijk inbreng en verzorgen we de eindredactie, opmaak, druk en verspreiding. De eerste editie van Exponent rolde in juni van de pers gedrukte exemplaren werden verspreid en een 3000-tal abonnees kregen deze uitgave in hun mailbox. Opzet is om jaarlijks minstens 1 publicatie uit te brengen. Tegelijkertijd willen we met deze uitgave ook meer wegen op het beleid door specifieke knelpunten in ons werk te belichten. Alle reeds verschenen nieuwsbrieven zijn terug te vinden op onze website: De afgelopen jaren werd het team van Bubbels & Babbels meermaals gevraagd om ondersteuning te bieden aan startende projecten over gans het Vlaamse landsgedeelte. Vaak betreft het (tijdelijke) projecten die of naar vorm dan wel naar doelgroep sterke gelijkenissen vertonen met Bubbels & Babbels. Steeds hebben we getracht om in de mate van het mogelijke in te gaan op deze ondersteunings- en/of coachingsvragen. De projecten in Gent en Oostende worden gesubsidieerd door het Federale Fonds Verslaving en lopen eind 2014 af. Vanuit Bubbels & Babbels hebben we ons geëngageerd om voor beide projecten nog zolang deze inhoudelijke ondersteuning te blijven bieden. Daarnaast hebben we 2013 onze focus op vlak van deskundigheidsbevordering ook bewust terug verlegd naar de Antwerpse regio. Vormingsvragen van diensten buiten Antwerpse regio worden zoveel mogelijk afgehouden. Dit is ook mogelijk daar de afgelopen in de meeste stedelijke regio s van Vlaanderen gelijkaardige initiatieven zijn ontstaan die deze rol op zich kunnen nemen. In 2014 zullen we in alle CKG s (Centra Kinderzorg en Gezinsondersteuning) een vorming geven omtrent ouderschap en middelengebruik. Daarnaast zullen we ook een module aanbieden binnen het vormingsaanbod van de Thomas Moore-Hogeschool en blijven we ook in 2014 ons aanbod doen naar andere relevante opleidingen binnen de andere Antwerpse hogescholen. Ginette Jansegers, Han Mariën, Dirk Rombouts, Diane Slootmans 2 8

29 Plug-Inn is een laagdrempelige onthaalwerking voor jonge risicogebruikers (16-25 jaar). De onthaalwerking staat garant voor een kleinschalig, onvoorwaardelijk, anoniem informatie- en hulpverleningsaanbod met gratis doktersconsulatie. Plug-INN in 2013 Plug-INN heeft in 2013 hard gewerkt aan het verwerven van naambekendheid en het verkrijgen van een mandaat binnen de Antwerpse hulpverlening. Het laagdrempelig karakter van het PI-aanbod en de schadebeperkende invalshoek liggen niet overal even makkelijk. Plug-INN wil echter niet hetzelfde bieden als de bestaande voorzieningen en dient zich aldus duidelijker te profileren (schade-beperking). Het project beoogt juist die jongeren te bereiken die elders niet aangehaakt raken of afhaken. De cijfers van 2013 tonen dat deze inspanningen hun vruchten beginnen afwerpen. De instroom van jongeren is duidelijk gegroeid. Ook de toename van het aantal verwijzers wijst erop dat Plug-INN stilaan een plaats verworven heeft binnen het Antwerpse hulpverleningsaanbod. Plug-INN beoogt niet concurrentieel te zijn met het reeds bestaande hulpverleningsaanbod. Het wil daarentegen een alternatief vormen van waaruit jongeren een specifiek aanbod krijgen of toegeleid worden naar de bestaande voorzieningen. Het aantal succesvolle verwijzingen zowel ambulant als residentieel nam het afgelopen jaar substantieel toe. Anderzijds zien we ook terugverwijzingen na het afronden van trajecten elders. Ook werden we gevraagd om hetzij tijdelijk, hetzij deels, een stuk van de begeleiding op- of over te nemen. Dit zien wij als een bevestiging van ons mandaat. Plug-INN is een project gebaseerd op samenwerking tussen verschillende voorzieningen, zowel binnen de drughulpverlening als daarbuiten. We kozen vanaf het begin om onze stuurgroep samen te stellen uit een verscheidenheid van voorzieningen. De stuurgroep kwam het afgelopen jaar driemaal bijeen en vormt een belangrijk overlegorgaan voor inhoudelijke afstemming en tussentijdse evaluatie. De drie pijlers van de werking blijven behouden, met name permanentie, BMI extern en Meet & Greet. 2 9

30 Permanentie Het streefcijfer van 8 jongeren per week werd vanaf de tweede jaarhelft van 2013 gehaald. Zowel jongeren als verwijzers blijken vanaf dan de weg naar Plug-IN gevonden te hebben. Van de 60 nieuw bereikte jongeren in 2013 komen er 52 via 27 verschillende verwijzers en 8 via vrienden. De top 3 van de doorverwijzers zijn MSOC Antwerpen (11), Het Alternatief (5) en Jac+ (5). 3 jongeren werden doorverwezen door hun huisarts. Eind 2013 zagen wekelijks 12 à 14 jongeren. 7 van de 17 jongeren die aangemeld waren in 2012 bleven we ook in 2013 op Plug-INN zien. In 2013 werden we helaas ook geconfronteerd met een middelengerelateerde overlijden van een 22-jarige cliënt. In 2013 volgden 21 jongeren een substitutiebehandeling voor opiaten. In 2013 zagen we 14 injecterende gebruikers onder ons cliënteel. BMI 2 goes to hospital Na alarmerende berichtgeving over jonge coma-drinkers en GHB-OD ers die in het weekend onze ziekenhuizen overspoelden, werkten we samen met een aantal partners het BMI@ZNAconcept uit op de spoedafdeling van het Antwerpse ZNA-Stuivenbergziekenhuis. Enige tijd nadat een jongere hier was binnengebracht tengevolge van middelengebruik nodigden we de jongere uit voor een gesprek over zijn middelengebruik. Gezien de geringe fysieke opkomst van de doelgroep werd dit aanbod eind 2013 herleid naar een telefonische permanentie. Door de vrijgekomen uren kunnen we nu wel onze actieradius verruimen om zo de hele binnenstad te bestrijken. In het voorjaar van 2014 starten de gesprekken met andere ziekenhuizen Meet & Greet Om het Plug-INN-aanbod nog beter kenbaar te maken, werkten we in 2013 de Meet & Greet-sessies voor scholen uit. Via workshops trachten we een open dialoog te krijgen met jongeren over drugs en druggebruik. Dit gebeurt indicatief in groepen waar reeds (risicovol) druggebruik aanwezig is en nooit als preventieactiviteit. De insteek is harm reduction (geïndiceerde preventie). In 2013 vonden er één try-out en drie sessies in twee scholen plaats. Een jongere die instroomt na een Meet&Greet-sessie beschouwen we als een positief resultaat. We verwachten dat de verdere uitbouw en verspreiding van sessies een goed kanaal vormt om gebruikende jongeren vroegtijdig naar de hulpverlening te oriënteren of op zijn minst aan het denken te zetten over hun gebruik. 2 Brief Motivational Intervention 3 0

31 Plug-INN komt naar je toe! Door de afbouw van het straathoekwerk in Antwerpen zien we ons genoodzaakt om zelf meer actief op zoek te gaan naar jongeren. We doen dit o.a. door presentie in andere jeugdwerkingen waar risicojongeren reeds bereikt worden. Vindplaatsen van onze risicojongeren zijn sterk geïndividualiseerd en zeer veranderlijk. Er is weinig sprake van trekpleisterspots. In de toekomst willen we hier graag meer zicht op krijgen. Meet&Greet is een weloverwogen outreachende groepsgerichte werkvorm weliswaar beperkt tot de schoolse context maar uitbreidbaar naar andere groepen. Plug-INN en sociale media Binnen het oorspronkelijke Plug-INN-concept nam ook het actief gebruik van de nieuwe sociale media een belangrijke plaats in. Uiteindelijk hebben we er echter voor gekozen om zelf geen eigen website of chatkanaal te beheren. Dit omwille van de beperkte middelen en de andere accenten die gelegd werden. Wel onderhouden we een Facebookpagina waarop we regelmatig harm reductionboodschappen, belangrijke links en relevante berichtgeving in de pers posten. Binnen Plug-INN neemt sms/gsm wel een steeds belangrijke plaats in als manier om met de jongeren in contact te blijven. Jongeren worden zo gecontacteerd en opgevolgd en zouden ons via deze weg ook op de hoogte van hun evolutie. Uitdagingen voor Gezien de huidige projectsubsidies voor Plug-INN via het Federaal Verslavingsfonds eind 2014 stopgezet worden, zullen we in 2014 de nodige tijd moeten uittrekken voor het bestendigen van het project. Daarnaast willen we vanuit Plug-INN ook inzetten op de gameproblematiek bij jongeren. Opzet is om de stedelijke overheid te motiveren tot het ontwikkelen van een adequaat hulpverleningsaanbod inzake deze problematiek. Verder zien op Plug-INN bijna uitsluitend NEET s (Not in Eductation, Employment or Training). We zullen bekijken in hoeverre we rond deze NEETproblematiek structurele samenwerkingverbanden kunnen aangaan. Eenmaal de toekomst van Plug-INN is veiliggesteld, willen we een draaiboek uitschrijven over het opzetten en runnen van harm reduction georiënteerde ambulante drughulpverlening voor jongeren. Als reguliere werking is het mogelijk en zinvol om structurele samenwerkingverbanden aan te gaan en te consolideren om o.a. de NEET-problematiek aan te pakken. Om ons outreachend vermogen te vergroten en om zicht te krijgen op de Antwerpse jongerendrugscène willen we een peer driven sampling onderzoek voeren. Plug-INN is ideaal geplaatst om dit te doen en heeft het vertrouwen van de nu bereikte jongeren. Kristof Bryssinck, Vincent Franck, Mieke Verbruggen, Joris Van Acker 3 1

32 Extra-muraal werk De Nomaad in wording Het extramuraal werk van Free Clinic vzw omvat het Straathoekwerk, het Activeringsproject, Buro Aktief en de Spuitenpatrouille. Deze deelwerkingen bewijzen al verscheidene jaren dat ze degelijk werk leveren en onze doelgroep via andere methodieken dan directe hulverlening goed bereiken. Dat was ook zo in Het voorbije jaar werd echter grondig nagedacht over een nieuw integraal concept voor deze werkingen. Verschillende elementen lagen daarvoor aan de basis. - We willen versnippering tegengaan en verschillende onderdelen samenvoegen tot een groter geheel. Dit is tevens een bekommernis van het stadsbestuur waar gevraagd wordt om te komen tot een rationalisering van middelen. - We willen onze sterke merken accentueren. Met name Buro Aktief en de Spuitenpatrouille zijn succesvolle werkingen. Via vrijwilligerswerk kunnen mensen uit onze doelgroep actief bezig zijn en proeven van werk. Ook de andere vormen van sociale activering (regelmatige activiteiten, lange termijn projecten, voetbal ) die worden aangeboden via het Activeringsproject bieden een goed alternatief voor rondhanggedrag en verveling. - Onze organisatie wil blijven inzetten op de meest laagdrempelige vorm van zorg, zo dicht mogelijk bij de doelgroep. Het Straathoekwerk bereikt mensen die nog niet bereikt werden of die afhaakten bij hulpverlening. We ervaren echter al een hele tijd dat de werkvorm Straathoekwerk op verschillende beleidsniveaus sterk onder druk staat. Daarom willen we proactief een andere bestemming geven aan de middelen straathoekwerk. - Om de doelgroep beter te kunnen bereiken heeft Spuitenruil nood aan een bijkomende locatie in het centrum van de Stad. Bovenstaande overwegingen hebben ertoe geleid dat we een conceptnota uitschreven voor een Activerings- en GezondheidsCentrum (AGC) dat we bedachten met met een mooiere naam, de Nomaad. In de Nomaad worden de krachten gebundeld en brengen we de verschillende deelwerkingen samen onder 1 dak. Dat bedoelen we letterlijk en figuurlijk. We zochten vervolgens een pand dat als uitvalsbasis kan dienen voor het activeringswerk. Het Activeringsproject heeft jarenlang haar uitvalsbasis gehad op het De Coninckplein en had daar als het ware zijn leefruimte en verzamelplaats. Sinds enkele jaren heeft de stedelijke aanpak er toe geleid 3 2

33 dat de doelgroep zich niet meer op het plein bevindt maar verspreid is over de stad. Daarom is er nood aan een eigen plek waar mensen ontvangen kunnen worden en waar de verschillende vormen van activiteiten aangeboden kunnen worden. De Nomaad moet een plaats worden waar de doelgroep naartoe kan komen en daar een palet aan mogelijkheden krijgt aangeboden. Op die plaats kunnen ze dan ook terecht voor gezondheidsinformatie en spuitenruil. Het samenbundelen van de verschillende methodieken zorgt voor een belangrijke meerwaarde. Naast de verschillende activiteiten op zich, biedt De Nomaad ook een ankerplaats waar mensen kunnen aanhaken en in contact gebracht worden met allerhande voorzieningen, binnen de eigen werking en ook daar buiten. De Nomaad wil een ANKERPLAATS zijn waar de doelgroep ondersteuning krijgt bij het uitbouwen van een dagstructuur, het vinden van een zinvolle dagbesteding en het leggen van sociale contacten. De Nomaad moet de uitvalsbasis worden van waaruit de doelgroep succeservaringen kan opdoen. Tegelijkertijd dient het bijdrage te leveren aan het verbeteren van de levenskwaliteit van de gebruiker. De Nomaad omvat: - Een centrale ruimte met open deur en ontmoeting - Een regelmatig activiteitenaanbod, zowel afzonderlijke activiteiten als lange termijn projecten - Buro Aktief: experimenteerruimte rond werk en werkattitude - Een gezondheidsaanbod: spuitenruil, vormings- en groepswerk - Vrouwensalon: een veilige plek voor kwetsbare vrouwen - Uitvalsbasis voor veldwerk: kenbaar maken van en toeleiding naar het aanbod - Uitvalsbasis voor de straathoekwerkster voor straatprostituees. In het najaar van 2013 kreeg De Nomaad zowel inhoudelijk als op vlak van praktische organisatie hoe langer hoe meer vaste vorm. Niet onbelangrijk daarbij is dat het project ook ondersteuning wist te verwerven via private sponsoring. Er werd een pand aangekocht en vanuit 2 fondsen voorziet men er geldelijke steun. Ook vanuit de Provincie krijgt het Vrouwensalon financiële ondersteuning via het Impulsfonds. Eind 2013 werd het uitgewerkte projectvoorstel van De Nomaad eveneens kenbaar gemaakt aan de stedelijke diensten en het stadsbestuur. In 2013 werkten de deelwerkingen nog verder zoals voorheen. In wat volgt vindt u hiervan de verslaggeving. 3 3

34 Het straathoekwerk is een laagdrempelige professionele werkvorm van aanwezig zijn, gericht op de realisatie van een kwaliteitsvol bestaan van sociaal uitgesloten mensen. Dit trachten we te realiseren door emancipatorisch en dus structureel te werken. Het straathoekwerk is laagdrempelig omdat het vertrekt vanuit drie basisbenaderingen: actieve, positieve en integrale benadering en dit op tempo van de doelgroep. STRAATHOEKWERK FREE CLINIC VZW IN 2013 Standplaats Borgerhout Intra-muros In Borgerhout en omgeving heeft de straathoekwerker in totaal 181 gasten bereikt. Er werd contact gelegd met 52 nieuwe gasten, voornamelijk mensen zonder papieren en Spaanse nieuwkomers van Marokkaanse afkomst. In het totaal werden er 3503 contacten geregistreerd met 181 gasten, hetgeen een gemiddeld van 19 contacten per gast maakt. Uit de cijfers blijkt ook dat er niet meer in gelijke mate in de cafés is gewerkt als vorig jaar. Toen stelden we dat veel tijd opgeslorpt werd door het papierwerk van mensen zonder papieren in de cafés. Dit jaar is ervoor gekozen om terug meer de openbare plaatsen en pleinen op te gaan zoeken. Verder valt op dat het aantal vrouwelijke contacten het afgelopen jaar drastisch verminderd is. Het belangrijkste deel van acties bestaat uit luisteren, de basis van het straathoekwerk. Toeleiding en samenwerking met andere diensten scoren dit jaar eveneens hoog. Dit wijst op meer hulpverlenende activiteiten van de straathoekwerker, zeker als je ziet dat het aandeel acties in functie van praktische dienstverlening bijna niet vermindert. De rol van straathoekwerker als vertrouwensfiguur is vooral terug te vinden in het hoge aantal advies- en informatievragen. Straathoekwerk wordt ook heel vaak als hulpverlening op straat bekeken, terwijl het meer kan vergeleken worden met een thermometerfunctie of, beter nog, een warmteregelaar in een buurt. Door interventies en acties, maar ook door aanwezigheid en de signaalfunctie, bijdragen tot een draagbaar buurtklimaat. In totaal zijn er 55 consults waar de straathoekwerker aan deelnam of gevraagd werd om zijn hulp of mening te horen. Daarnaast organiseerde hij 43 activiteiten met 654 gasten. 3 4

35 Standplaats Zuid / Brederodestraat De straathoekwerker met standplaats Zuid had in 2013 contact met 220 verschillende gasten. Hierbij zijn 20 nieuwe gasten. In 2013 is er contact geweest met 4 vrouwen, die allen al gekend waren. De belangrijkste contactpunten zijn het café en openbare plaatsen, waarbij met name de Brederodestraat zorgt voor bijna 70% van de contacten. Daarnaast worden er ook veel eerste contacten gelegd bij het zaalvoetbal. In 2013 zijn er in totaal 2658 contacten geweest. Dit is een gemiddelde van ongeveer 12 contacten per gast. De leeftijd van de bereikte gasten op het Zuid werkt varieert tussen de 12 en 60 jaar, maar piekt bij de groep mensen van jaar. De nieuwe gasten in 2013 zijn vooral op straat in de Brederodestraat bereikt. Zij variëren in leeftijd tussen 18 en 60 jaar. Het aantal gasten dat gelijk aan of onder de armoedegrens valt is in 2013 gestegen naar 80%. Uit de registratiecijfers blijkt dat de straathoekwerker hier vooral veel luistert naar zijn gasten en informeert/adviseert. De levensdomeinen die het meest aan bod komen zijn vrije tijd, relaties en emotionele gebeurtenissen. Tewerkstelling, fysieke gezondheid en middelengebruik komen ook veelvuldig aan bod. In 2013 is gewerkt met 99 gasten waarvan geweten is dat ze een of meerdere middelen gebruiken. Als we kijken naar het hoofdmiddel, blijken er vooral veel cannabisgebruikers te zijn. XTC, heroïne en cocaïne komen ongeveer evenveel voor. Standplaats Dam-Schijnpoort Er is in 2013 contact geweest met 268 verschillende gasten. In totaal waren er 1208 contacten: dat geeft een gemiddelde van 4,5 contacten per gast. In werkelijkheid is er een zeer grote spreiding, variërend tussen 1 en 101 contacten per gast. Met 26 gasten is er meer dan 10 x contact geweest: 170 werden vaker dan 2x gezien. Er zijn in nieuwe gasten geregistreerd. Het vindplaatsgericht werken levert bijna 80% van de nieuwe contacten op. Het percentage mannen tegenover vrouwen blijft bij de nieuwe contacten 70-30: bij het totaal aantal contacten worden er wat meer mannen gezien. In 2013 blijft de evolutie van de voorgaande jaren blijft zich voortzetten: gasten vragen om te luisteren, om tijd voor hen vrij te maken. Uit de gesprekken blijkt dat gasten niet meer weten tot wie ze zich nog kunnen wenden. Vroegere vertrouwenspersonen zijn weggevallen, huwelijken op de klippen gelopen, kinderen uit het beeld verdwenen. Contacten die ze in de laatste jaren hebben gemaakt zijn niet stevig genoeg en doen er eigenlijk niet zo toe. Zeker bij mensen die in een gebruikersmilieu rondhangen of hebben rondgehangen is er een groot wantrouwen naar de mensen in dat milieu, én is er de schrik om te hervallen of in zwaarder gebruik terecht te komen. Daar komt nog bij dat er in de professionele sector steeds minder mensen zijn die tijd kunnen of willen maken voor een babbel. En de stap zetten naar therapeutische hulpverlening is voor veel gasten ofwel een te hoge drempel, ofwel eenvoudigweg te duur. 3 5

36 Voor de overige acties zijn informeren/adviseren en ondersteunen het belangrijkste. Er zijn in consulten geregistreerd. Voor bijna de helft betrof dit een deelname aan vergadering of stuurgroep. Daarnaast telden we in geregistreerde activiteiten, waarbij het straathoekwerk 22x medeorganisator was, 3x organisator en 8x deelnemer. De straathoekwerkster op Dam- Schijnpoort heeft tevens belangrijke ambassadeursrol voor het MSOC op de Schijnpoortweg. Outreach en basiszorg voor straatprostituees Het project Outreach & basiszorg voor straatprostituees is in 2008 is opgericht met als doel het bereiken van straatprostituees, het bieden van basisgezondheidszorg en het bevorderen van maatschappelijk herstel. Aan de hand van de methodiek van het straathoekwerk en harm reduction kunnen hiertoe verschillende aanpakken gehanteerd worden: Peer support, groepsgericht werken, Waar nodig verwijst de straathoekwerkster door naar de meest geschikte (hulpverlenings)instanties. De vindplaatsgerichtheid speelt zich hoofdzakelijk af in de Atheneumbuurt. In 2013 heeft de straathoekwerkster 24 nieuwe contacten gelegd. 18 vrouwen en 6 mannen. Sinds de aanvang van het project in 2008, kunnen we voorzichtig vaststellen dat alle straatprostituees in de Atheneumbuurt (20 à 25) bereikt zijn. De aanhoudende politiecontroles in de Atheneumbuurt hebben er tot op heden voor gezorgd dat deze groep niet groter wordt. Voor de straathoekwerkster wordt het steeds moeilijker om contact te leggen/onderhouden met deze vrouwen tijdens hun tippelactiviteiten. Het opgejaagde gevoel en hun alertheid t.o.v. de politie maakt dat ze zich concentreren op potentiële klanten en dus weinig tijd hebben om een babbel te doen. De straathoekwerkster spreekt af met hen of zoekt hen op, op andere gekende plaatsen waar ze geregeld vertoeven. Alle nieuwe contacten gebeurden vindplaatsgericht of via lotgenoten. In totaal heeft de straathoekwerkster dit jaar gewerkt met 78 verschillende gasten en met een totaal van 2810 contacten De thema s prostitutie, fysieke gezondheid en middelen scoren het hoogst. Alles wat met hun werk als prostituee te maken heeft, blijft een belangrijke topic in de gesprekken met de straathoekwerkster. Hun druggebruik en hun onregelmatig bioritme zorgt ervoor dat hun fysieke gezondheid het zwaar te verduren heeft. Veel vrouwen zijn vaak gekend bij vele instanties binnen de hulpverlening. Sulliman Ackajjoua, Luc Martens, Sandra Meese, Dolores Serrano, Sadettin Tezerdi 3 6

37 Het Activeringsproject heeft als streefdoel de doelgroep te activeren om positieve en zichtbare acties te verrichten die de buurt rechtstreeks ten goede komen. Daarnaast wordt een aanbod aan tijdbestedingmogelijkheden op poten gezet, dat een alternatief vormt voor (storend) rondhanggedrag. Tegelijkertijd moet het project communicatie opzetten naar buurt, doelgroep en professionele partners.. ACTIVERINGSPROJECT HARDE KERN DRUGGEBRUIKERS IN 2013 Algemeen Via wekelijkse activiteiten trachten we zo ruim mogelijk verschillende levensdomeinen bespreekbaar te maken. Door hierover met de deelnemers in dialoog te gaan willen we ondermeer inzicht geven in het belang van zelfzorg en de aandacht voor anderen. Iedereen is welkom en kan mee op activiteit. Alle onderwerpen, inclusief druggebruik, worden op deze manier bespreekbaar gemaakt. De wijziging in de aanpak van de drugproblematiek op Antwerpen Noord noopte ons tot het herinvullen van ons activiteitenaanbod op vrijdag. De vrijdagactiviteiten en het kunstenproject die oorspronkelijk tot eind maart in de dagopvang van de Antifa-Brick zouden plaatsvinden, werden vroegtijdig verplaatst. Er werd gekozen om tijdelijk terug activiteiten te starten vanuit het De Coninckplein en/of Het Vlot. Vanaf eind juli verhuisden we de vrijdagactiviteiten naar Nachtopvangcentrum De Biekorf om daar vanuit ontmoeting naar activering toe te kunnen werken. De vrijdagactiviteiten Elke vrijdag organiseren we een activiteit voor de doelgroep. Alles wat de doelgroep aanbrengt en wat haalbaar is om te organiseren kan hieronder vallen zoals bijvoorbeeld poolen, museum bezoek, badmintonnen, koken, Elke activiteit is gratis en iedereen is welkom. Op voorhand inschrijven hoeft niet. Totaal aantal deelnemers 2013: 534 Aantal georganiseerde activiteiten: geslaagde activiteiten volgens het projectdoel De tendens van de voorgaande jaren zette zich ook dit jaar voort. Het De Coninckplein wordt niet meer als ontmoetingsplek gebruikt en werd eveneens niet vervangen door een andere locatie. Daarop inspelend werd eerst in de Antifa-Brick (met matig succes) en later in de Biekorf op vrijdagnamiddag een ontmoetingsplek gecreëerd. 3 7

38 Vertrekkend vanuit onthaal/instuif werd toegewerkt naar activering en ingespeeld op het ad hoc engagement van gasten om deel te nemen aan activiteiten. Tijdens verschillende activiteiten was er sprake van een grote openheid om het over uiteenlopende thema s te hebben. Gasten vonden zowel bij elkaar als bij de activeerders een luisterend oor en een aandachtige gesprekspartner. De vrouwenclub De vrouwenclub werd opgericht om beter in te spelen op een aanwezige behoefte tot aparte ontmoetingsmogelijkheden, expliciet geformuleerd door druggebruiksters. Via het thema verzorging (haar kleuren en knippen, nagels verzorgen en lakken, gezichtsverzorging ) wordt er ruimte gecreëerd voor open gesprek. In 2013 vonden er 24 vrouwenactiviteiten plaats. In totaal waren er 156 contactmomenten met vrouwen en 11 kinderen aanwezig. We merken in het voorbije jaar dat de nadruk voor velen niet meer ligt op het verzorgende aspect maar veeleer op het tot rust komen, tijd voor zichzelf nemen, stoom aflaten en een babbeltje komen doen. Dat ze zich kunnen laten verzorgen door ons is en blijft een zeer gewaardeerde extra. Voetbal Het voetbalproject is in opzet een samenwerking tussen verschillende organisaties in het Antwerpse. Zowel het inloopcentrum De Vaart, Straathoekwerk Metropool, Activering en Straathoekwerk Free Clinic als Buurtsport engageren zich voor dit project. Het project verwierf vorig jaar reeds een stevigere basis voor de financiële en logistieke kant van de zaak. De aanwerving door Buurtsport van een halftijdse kracht voor het voetbalproject gaf een enorme boost. Tevens is de inbedding in buurtsport een voordeel qua sportinfrastructuur, deelname aan sportmanifestaties, vrijwilligersengagementen, enz.. Het ontbreken van degelijke sanitaire infrastructuur blijft echter een tekort. Het Activeringsteam blijft actief op het niveau van stuurgroep, trainingen en begeleiding van en naar activiteiten. Kunst Het kunstproject ging gedurende 3 wintermaanden door op maandag namiddag. Dit jaar werd er na bevraging van gasten gekozen voor losse workshops rond verschillende kunstdisciplines. Voor deze workshops werd beroep gedaan op de expertise van geïnteresseerde kunstenaars al dan niet uit de buurt Verschillende enthousiaste kunstenaars namen een aantal workshops voor zich. Voornamelijk beeldhouwen, potten draaien en portrettekenen/schilderen kwam aan bod. 3 8

39 ICT-project ism studenten Het afgelopen jaar werd tevens in samenwerking met laatstejaarsstudenten orthopedagogie van de Artesis-Plantijn-hogeschool een ICT-project uitgewerkt. De studenten ontworpen een aantal brochures waarmee gasten individueel aan de slag konden gaan rond een aantal onderwerpen. De eerste drie workshops werden door hen begeleid, daarna namen wij de workshops over. De gasten waren zeer tevreden over het aanbod en de brochures. Via een bevraging na de workshops werden de brochures nog een beetje bijgeschaafd door de studenten. Coördinatie dagopvang winter Eind 2013 coördineerde het activeringsteam de winterdagopvang in de parochiezaal van de Walburgiskerk. We kregen hiervoor extra personeelsondersteuning vanuit het OCMW. Tijdens deze winterdagopvang konden gasten binnenlopen, genieten van een warme onthaalruimte waar ze iets konden drinken en al dan niet deelnemen aan het activiteitenaanbod. Steeds was er ook een aanbod van creamateriaal en gezelschapsspelen. Daarnaast werden er wekelijks activiteiten aangeboden. In 2013 zagen we dagelijks tussen de 30 en de 40 gasten op de inloop. Hieronder mensen die dakloos zijn of kiezen om op straat te slapen, personen die een preciair verblijfsstatuut hebben, gasten met een verslavingsproblematiek, mensen die wel een verblijfplaats hebben maar geen echte thuissituatie,. Buurtgerichte initiatieven Jaarlijks ondersteunen we de organisatie van een aantal buurtinitiatieven die doorgaan op het De Coninckplein, dit met de bedoeling de prioritaire doelgroep te laten deelnemen aan deze activiteiten en zo op een positieve manier te integreren in de buurt. Het afgelopen jaar werd er deelgenomen aan drie evenementen: Het winterfeest, de Lentepoets en Muziek in de wijk. Deprived Neighbourhood Approach (DNA) DNA is een project dat het eigenaarschap in bepaalde buurten in deze vier Europese steden wil versterken. Het project richt zich op drie thema s: buurtveiligheid, openbaar domein, gezondheid en welzijn. In Antwerpen werd gekozen voor de buurt rond het De Coninckplein. Binnen het DNA project werd er gewerkt aan het opzetten van een buurthuis en een buurttuin. Als activeringsproject namen we deel aan de buurtvergaderingen en werden er ondersteunende gesprekken gevoerd met de vrijwilligers die dit initiatief trekken. Pia Claessens, Luc Martens, Marein Wellens 3 9

40 Buro Aktief heeft tot doel uitvallers en/of afhakers bij reguliere arbeidszorgprojecten, met als prioritaire doelgroep (ex)druggebruikers en daklozen uit de omgeving van het de Coninckplein, een alternatief aan te bieden. Dit aanbod kadert binnen de sociale activering/maatschappelijk herstel en niet binnen tewerkstelling. De onvoorwaardelijkheid die het activeringsproject waarborgt, wordt ook hier nagestreefd. De eigen verantwoordelijkheid van gasten wordt daarbij nooit overgenomen. Er wordt zo drempelverlagend mogelijk gewerkt.. Buro Aktief in 2013 Algemeen Buro Aktief focust op sociale activering en is daarbij een aanvulling en/of eventueel een voortraject op bestaande initiatieven die op de diverse levensdomeinen (woonst, dagbesteding, sociale admini-stratie, relaties, tewerkstelling ) van de gasten plaats vinden. Vrijwilligheid, onvoorwaardelijkheid en zelfverantwoordelijkheid, staan centraal, naast het belang van het tempo van de gast. Gasten komen uit eigen beweging naar de activiteiten van Buro Aktief. Omwille van die vrijwilligheid, nemen zij zelf het proces in handen en leggen ze zich vaak zelf een aantal doelen op die ze trachten waar te maken. De onvoorwaardelijkheid die het project nastreeft, kan niet louter als onvoorwaardelijk gedefinieerd worden. Een aantal voorwaarden zijn noodzakelijk voor deelname aan het project: ondertekening van vrijwilligerscontract toestemming van de uitkerende instantie in staat zijn om te werken, aanspreekbaar zijn respect voor zichzelf, de ander, het materiaal en de omgeving niet aangesloten zijn bij sociale tewerkstellingstrajecten (vb. via artikel 60) Gasten nemen opdrachten met een grote mate van zorg en toewijding op. Gasten die groeien, tijdens en/of na deelname aan Buro Aktief en aangeven dat ze meer willen dan wat ons aanbod biedt, worden ondersteund om eventueel binnen arbeidszorg hun proces voort te zetten. Deze overstap naar sociale tewerkstelling blijkt in praktijk toch nog drempels te omvatten die vaak alsnog te hoog gegrepen blijken, vandaar dat Buro Aktief ook een eindstation kan en mag zijn voor gasten. 4 0

41 Momenteel hebben 97 gasten een contract, waarvan er 60 in 2013 effectief opdrachten uitvoerden. 46 daarvan deden dat op regelmatige basis, 14 personen kwamen zo nu-en-dan werken. Aantal jaar bij Buro Aktief 5 4 < 3 jaar < 2jaar < 1 jaar sinds 2003 Het aandeel vrouwelijke vrijwilligers bedraagt ongeveer een kwart. De laatste maanden nam dit aandeel echter geleidelijk toe tot ongeveer eenderde. Het aanbod van de vrouwenclub van het Activeringsproject, de mond-tot-mondreclame en de contacten op straat spelen hierbij een belangrijke rol. Van de 60 gasten die dit jaar één of meerdere opdrachten uitvoerden, is meer dan de helft al langer dan een jaar aan het project verbonden. Een vijftal gasten werken reeds van in het begin mee en zijn daar ook zeer trots op. Opvallend is dat wanneer gasten zich engageren, de werkethiek waarmee zij aan de slag gaan zeer groot is. Er heerst een grote bereidheid om te werken. Uit ervaring leren we dat het door de vrijwilligers enorm gewaardeerd wordt dat begeleiding ook effectief samen met de gasten meewerkt. Tijdens het uitvoeren van de opdracht wordt er vaak gesproken over wat de vrijwilliger bezig houdt. Het samen werken biedt een soort van informeel kanaal om verschillende zaken bespreekbaar te maken. Wanneer we naar de leeftijdscategorieën van onze gasten kijken, zien we over de hele lijn een toename ten opzichte van vorig jaar. De grootste groep is nog steeds tussen 30 en 50 jaar oud. In de leeftijdscategorie jaar zien we dat een aantal vrijwilligers een alternatief gevonden hebben voor Buro Aktief bijvoorbeeld via andere activeringstrajecten. Bij een aantal van hen merken we dat echt werk nog steeds de grote droom blijft en zij trachten deze waar te maken. Anderen hebben omwille van problemen op diverse levensdomeinen (gebruik, familie, dakloosheid, schorsing inkomen, justitie ) al-dan-niet tijdelijk het vrijwilligerswerk naar de achtergrond geschoven. Van de 97 gasten, met een contract, heeft 74% een vervangingsinkomen. Dit is een stijging ten opzichte van vorig jaar. Dit heeft onder andere te maken met de grotere naamsbekendheid van ons project bij hulpverlening, waardoor zij hun cliënten sneller informeren over Buro Aktief. 26% van onze gasten dient zonder vervangingsinkomen te overleven. Vaak is het de vrijwilligersvergoeding van BA het enige inkomen dat zij kennen Projecten en opdrachten Wekelijks worden er aan de vrijwilligers maximum 2 opdrachten aangeboden. Gemiddeld werden er in het jaar 2013 een 9-tal opdrachten per week aangeboden, waaruit gasten kunnen kiezen. Vaste waarden hierbij zijn: het poetsen van de kerk, het maken van de soep voor t Vlot, het onderhouden van de sportvelden van buurtsport, het onderhouden van de tuin van FC en de 4 1

42 groenperken in de Korte Scholierstraat, het opbouwen en afbreken van pleinfeesten, de poets van de nachtopvang tijdens de winterwerking, schoonmaak sociaal filmhuis Klappei enz. Veel opdrachten die we ook in 2012 uitvoerden, zijn een vaste waarde geworden in ons aanbod. De grootste afvaller is de samenwerking met de zeemansclub. Ook dit jaar hebben we getracht om ons opdrachtaanbod verder te diversifiëren. Met Natuurpunt hebben we samen gewerkt om uitheemse gewassen te verwijden uit een natuurgebied in Zandvliet. en hebben we ook gehooid in het park Oude Landen te Ekeren, Met Buurtregie Ekeren- Rozemaai en groendienst van de Stad Antwerpen ruimden we het pomphuis op dat zich in domein Muysbroek bevindt. Bij nachtopvang De Biekorf snoeiden we struiken kliefden we boomstammen. En voor vzw De Link verzorde BA de catering tijdens de proclamatie van de afgestudeerden van de opleiding ervaringsdeskundige in de armoede.tenslotte hebben we ook voor een acute crisissituatie de verhuis ondersteund met Buro Aktief en hebben we in samenwerking met t Hart voor iedereen ook de opbouw en afbraak van een daklozenvoetbaltoernooi gefaciliteerd. Uitdagingen Het ontbreken van een vast afspreekpunt is momenteel een hindernis binnen de werking. We merken dat we de meest vluchtige gasten op deze manier zeer moeilijk bereiken en/of betrokken houden. Verder blijven volgende uitdagingen onze aandacht vragen: Blijven investeren in het toeleiden en bereiken van de meest kwetsbare doelgroep. De toelatingsvoorwaarden zo basaal (doelgroepspecifiek en toelating uitbetalende instantie) als mogelijk houden. De vrijwilligers onvoorwaardelijk aandacht blijven aanbieden, ondanks het toenemende aantal gasten. Een zo gevarieerd mogelijk aanbod aan opdrachten plannen. Nieuwe samenwerkingsverbanden zoeken die nieuwe inspirerende opdrachtinhoud meebrengen. het bieden van duidelijkheid en structuur, met aandacht voor de zwaksten. Het helpen doorbreken van vooroordelen door interactie met de buurt te stimuleren. Het verder ontwikkelen en uitvoeren van Buro Aktief samen met gasten op zoek gaan naar de mogelijkheid om extra personeelsuren in te zetten. Een vaste plaats binnen het activeringsbeleid creëren. Buro Aktief continueren en hiervoor vaste subsidiëring bekomen Ijveren voor een maatschappelijk draagvlak voor deze methodiek en het concept verspreiden. Pia Claessens, David Huijgens, Luc Martens en Fred Van Damme 4 2

43 De Spuitenpatrouille wil (ex-)druggebruikers en actieve buurtbewoners inschakelen als vrijwilliger voor het opruimen van zwerfspuiten. Onder het motto 1 zwerfspuit is er 1 teveel wordt getracht een bepaalde buurt, of een park of een bepaalde locatie spuitenarm te maken. Een ploeg vrijwilligers gaat naar een bepaalde plaats en ruimt zo veel mogelijk zwerfspuiten op. SPAT: de Spuitenpatrouille in 2013 SPAT gaat wekelijks 2x op patrouille met een aantal vrijwilligers die voornamelijk in de buurt van Antwerpen Noord zwerfspuiten opruimen. Deze patrouille bestaat uit vrijwilligers, zowel doelgroepleden als buurtbewoners. Daarnaast zijn er een aantal VAP-medewerkers, die elk verantwoordelijk zijn voor een eigen buurt die zij spuitenarm trachten te houden. Methodiek en situering spuitenpatrouille Iedere vrijwilliger volgt eerst een vorming rond veiligheid en prikongevallen zodat iedereen weet hoe zo veilig mogelijk te werken tijdens de patrouilles. Daarnaast krijgen vrijwilligers, die nog geen antistoffen hebben, een hepatitis A en B vaccinatie. De vrijwilligers zijn ingeschreven in het systeem van Buro Aktief en krijgen per patrouille een kostenvergoeding van 8. In eerste instantie werden de plekken op Antwerpen Noord aangedaan door de patrouilles, later werden er ook opdrachten zoals o.a. het spuitenarm maken van appartementen, bepaalde NMBS terreinen, speelpleintjes, enz. op vraag opgenomen door het SPAT. Ondertussen wordt er ingegaan op meldingen over heel Antwerpen verspreid. Sinds drie jaar wordt er gewerkt met Vaste AanspreekPunten of kortweg Vappers. Deze groep bestaat uit 4 vrijwilligers, die reeds langer meedraaien met de patrouille en die bewezen hebben zelfstandig te kunnen functioneren als vertegenwoordigers van de spuitenpatrouille. Zij krijgen een territorium toegewezen, waarvoor zij zelfstandig kunnen zorgen dat het spuitenvrij (of tenminste - arm) blijft. Tevens kunnen zij te allen tijde opgeroepen worden, indien er meldingen zijn van zwerfspuiten in hun buurt. 4 3

44 Stand van zaken SPAT 2013 Momenteel kan de patrouille rekenen op een 4 tot 9-tal vrijwilligers die regelmatig meelopen, wat een stijging betekent ten opzichte van vorig jaar. 10 vrijwilligers namen deel aan de vorming, waarvan 5 gasten ook effectief startten in het patrouille systeem. Deze opstartvormingen kennen een vast stramien, ze kennen een evolutie en worden inhoudelijk naar volgend jaar toe verder op punt gesteld. Sinds juli 2013 worden er op donderdag dubbele patrouilles gelopen in samenwerking met spuitenruil. De groep vrijwilligers op donderdag wordt dan in 2 gesplitst zodat er op meerdere plekken spuiten geruimd kunnen worden. Ondanks het feit dat de actieve vrijwilligersploeg in aantal gestegen is, blijkt de vaste ploeg van vorig jaar voor een groot deel te zijn weggevallen. (Eén spatter werd opgenomen, een andere zit een gevangenisstraf uit en 2 anderen zijn het land uitgezet). Hoewel er dus sprake is van een vernieuwing binnen de patrouille kan er toch ook nog gesproken worden van een getrouw team dat op zeer regelmatige basis aanwezig is. Tijdens de maand december werd er gestart met een proefproject. Een klein groepje van 3 spatters, bestaande uit niet-gebruikers, lopen tijdens het patrouillemoment apart een tour. Dit zodat erop meerdere plaatsen geruimd kan worden op het zelfde moment. Wat de vindplaatsen betreft worden er minder zwerfspuiten op de openbare weg gevonden, wel komen er meer signalen vanuit ondergrondse parkings, openbare toiletten (die wekelijks door de vapper gecontroleerd worden), parken en speeltuinen. Hotspots lijken te verschuiven en vaak ook te verplaatsen naar de buitenranden van de stad. We krijgen voornamelijk signalen vanuit linkeroever, Deurne, Borgerhout en Berchem. Deze signalen worden meestal, al dan niet samen met een vapper, door de spatmedewerker gecontroleerd, waarna spuiten geruimd worden. In Park Spoor Noord worden er minder spuiten gevonden, hoewel de skate bowl nog steeds een hotspot genoemd kan worden. Afhankelijk van het weer worden er ook terug meer spuiten gevonden in de premetrostations. Doorheen het jaar leek dit af te nemen maar naarmate het kouder wordt zien we terug een stijging van gevonden zwerfspuiten. 4 4