INZETTEN VAN ERVARINGSDESKUNDIGHEID Pleidooi voor meer ervaringsdeskundigen op topfuncties

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "INZETTEN VAN ERVARINGSDESKUNDIGHEID Pleidooi voor meer ervaringsdeskundigen op topfuncties"

Transcriptie

1 INZETTEN VAN ERVARINGSDESKUNDIGHEID Pleidooi voor meer ervaringsdeskundigen op topfuncties Frits Bovenberg, Greet Wilrycx, Michiel Bähler & Gijs Francken Cliënten dragen als ervaringsdeskundigen positief bij aan de zorg. Maar hoe breed en waar in Nederland worden ervaringsdeskundigen goed ingezet en ondersteund? De geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg staan voor een grote uitdaging. De komende jaren moeten instellingen kwalitatief goede zorg blijven leveren met minder middelen in een krimpende arbeidsmarkt. Met name de krappe arbeidsmarkt voor professionals in de zorg wordt een grote uitdaging. Een mogelijke oplossing is een grotere en bredere inzet van ervaringsdeskundigen. Ervaringsdeskundigheid vindt in toenemende mate erkenning binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Dit wordt langzaam vertaald in betaalde banen. In het visiedocument voor de langdurige zorg pleit brancheorganisatie GGZ Nederland voor een grotere inzet van ervaringsdeskundigen. Voormalige cliënten dragen als ervaringsdeskundigen positief bij aan de ontwikkeling van de GGZ. Cliënten voelen zich over het algemeen beter begrepen door ex-cliënten. Ervaringsdeskundigen staan dicht bij cliënten en brengen in hun team een andere kijk mee. De ervaringsdeskundige heeft zijn intrede in de GGz plus minus vijftien jaar geleden gedaan. De opmars is versneld door de opkomst van (functie) assertive community treatment teams. Binnen de (f)act teams wordt ernaar gestreefd de ervaringsdeskundige een prominente plaats te laten innemen. Op meerdere plaatsen in Nederland gebeurt dit al. Veel weerstanden moeten vaak worden overwonnen(wilrycx, 2007) maar daar waar eenmaal de weerstand is doorgewerkt nemen zij een volwaardige positie in binnen het team en is hun inbreng onmisbaar. Vooral wanneer het gaat over initieel contact met nieuwe cliënten en het onderhouden van begeleidingscontacten zijn zij onontbeerlijk. In dit artikel wordt ingegaan op de volgende vragen. Hoe en waar binnen deze organisaties worden ervaringsdeskundigen werkelijk goed ingezet? Worden ervaringsdeskundigen echt gezien als collega's? Wat is het belang van de inzet van ervaringsdeskundigheid? Wat zijn de ervaringen van werken met ervaringsdeskundigen tot nu toe? Hoe kunnen ervaringsdeskundigen nog beter 'gecoacht' worden, zodat vroegtijdige uitval kan worden voorkomen? Op deze vragen geven wij antwoord in dit artikel. De context: herstelondersteunende zorg Binnen de langdurende zorg van de GGz en verslavingszorg is herstelondersteunende zorg een begrip geworden. Herstelondersteunende zorg blijkt effectief op meerdere fronten. (Boevink, e.a.,2002; Deegan, 1993; Onken, e.a.,2002; van Gestel, 2010). Het verhoogt het mentaal welbevinden van mensen met een psychische stoornis, verhoogt de kwaliteit van leven, leidt tot vermindering van hun zorgconsumptie en verbetert hun maatschappelijke zelfstandigheid. Ter aanvulling op de bestaande zorg investeren steeds meer instellingen in herstelondersteuning aan mensen met ernstige psychiatrische problematiek (Anthony, 1993; Boevink, e.a.,2009). Er worden verschillende cursussen gegeven waaronder de cursus 'herstellen doe je zelf' waarin cliënten met behulp van getrainde ervaringsdeskundigen (Boevink, e.a. 2009; Karbouniaris & Brettschneider, 2008) met elkaar op zoek gaan naar bronnen van kracht, hoop en inspiratie om zo een nieuw beeld van zichzelf en hun eigen mogelijkheden te ontwikkelen. De universiteit van Tilburg, afdeling Tranzo heeft rond het thema herstelondersteunende zorg (HOZ) recent wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd. SP Augustus

2 Daarbij werden de ervaringen van 165 deelnemers aan herstelondersteuning vergeleken met die van een controlegroep. Uit deze studie blijkt dat de experimentele groep cliënten steevast hoger scoort wat betreft empowerment, hoop, kwaliteit van leven, zelfvertrouwen en gezondheid(van Gestel e.a., 2009). Daarnaast zijn er sterke vermoedens dat bij mensen die gaan werken als ervaringsdeskundige hun individuele zorgconsumptie drastisch af neemt. Meer onderzoek moet hier echter nog duidelijkheid in verschaffen. Als dit aangetoond kan worden kan dit leiden tot enorme besparingen op zorgkosten. Wat is een ervaringsdeskundige? Om duidelijk te maken wat een ervaringsdeskundige is, is het van belang eerst stil te staan bij het begrip ervaringskennis (Timmer & Plooy, 2009). Ervaringskennis wordt gedefinieerd als 'het hebben van kennis en inzichten die ontwikkeld zijn op basis van reflectie op en analyse van geëxpliciteerde, concrete eigen ervaren beperkingen, opgedaan door de persoon zelf en door anderen'( van Haaster & van Wijnen, 2005; Timmer & Plooy, 2009). Van ervaringsdeskundigheid is sprake wanneer iemand in staat is om ervaringskennis aan derden over te dragen (Boevink, Plooy & van Rooijen, 2006). Daarbij is de persoon in staat de eigen ervaring te overstijgen, de situatie los te laten en de leermomenten daaruit benutten voor het algemene doel, namelijk: anderen ermee helpen (Wilrycx, 2007). De ervaringsdeskundige ontleent zijn kennis aan zijn ervaring met psychisch lijden; het herstel en zijn (oude) cliëntenrol. Cliënten dienen op hun eigen proces te kunnen reflecteren. En dat is iets waartoe niet iedereen in staat is (Boevink, 2006; Boevink, e.a., 2006; Boevink e.a. 2008; Solomon & Draine, 2001). In de Verenigde Staten, Australië, Nieuw Zeeland en het Verenigd Koninkrijk is het begrip al langer bekend. In de eerste publicaties van Mead en zijn collega's (2001) wordt gesproken over Peer support. Definitie: Ervaringsdeskundigheid / peer support Men spreekt van ervaringsdeskundigheid wanneer mensen emotionele, sociale of praktische hulp bieden en hun eigen kennis en ervaringen inzetten om personen met vergelijkbare kenmerken/ervaringen te helpen. Het begrip wordt vaak gebruikt daar waar getrainde ervaringswerkers worden ingezet in de zorg. Ervaringsdeskundigen worden regelmatig ingezet als mentor, counselor en als begeleider. Het begrip ervaringsdeskundigheid wordt gebruikt en aan gerefereerd bij initiatieven waar collega's of leden van zelfhulporganisaties en anderen elkaar ontmoeten als gelijkwaardige om elkaar te steunen op wederkerige basis. De relatie kenmerkt zich door gelijkwaardigheid doordat beide personen, zowel cliënt als begeleider, over dezelfde expertise beschikken. Een ervaringsdeskundige herkent zaken bij de persoon die hij/zij begeleidt, want hij/ zij 'was daar ook' en deed dezelfde dingen, zij hebben dezelfde ervaringen. Daarom kan een ervaringsdeskundige zich goed verhouden tot personen in een vergelijkbare situatie. Vaak is het zo dat van deze professionals scholing wordt verwacht en dat zij zich regelmatig bijscholen net als andere niet ervaringsdeskundige begeleiders binnen de zorg. Waarom werken met ervaringsdeskundigen? Onderzoek naar de effectiviteit van ervaringsdeskundige ondersteuning is nog beperkt in omvang en wetenschappelijke "hardheid" (Solomon & Draine, 2001, Solomon, 2004). De door Mead c.s. en Solomon geïdentificeerde kenmerken van peer support worden erdoor noch bewezen, noch ontkracht (Plooy, 2007). 22 SP Augustus 2011

3 Een belangrijke bijdrage van een ervaringsdeskundige is de voorbeeldfunctie of het rolmodel (Solomon, 2004) voor cliënten. De ervaren cliënt of ex-cliënt is een bron van hoop. Hij of zij draagt bij aan de vermindering van het stigma en zorgt ervoor dat de focus gericht blijft op herstel en empowerment (Plooy, 2007; Plooy, en 2). Uit onderzoek van Van Erp e.a. (2008) kwam naar voren dat cliënten een meerwaarde van het inzetten van ervaringsdeskundigen zien. Zij vinden dat een ervaringsdeskundige over meer inlevingsvermogen beschikt dan andere hulpverleners en voelen zich beter begrepen. Tevens hebben zij aangegeven dat zij het contact met een ervaringsdeskundige op gelijkwaardiger niveau vinden; dat een ervaringsdeskundige handvatten geeft om naar situaties te kijken en leert om met deze situaties om te gaan. Een andere belangrijke functie is het contact leggen en behouden met nieuwe deelnemers aan zorgprogramma's, aangeduid als brugfunctie. (Koppenaal e.a. 2009; Plooy, 2007). De ervaringsdeskundigen vertegenwoordigen het cliëntenperspectief en herkennen over het algemeen sneller de onvervulde behoeften. Ook voor het aanleren van effectieve copingstrategieën kan de ervaringswerker ingezet worden (Mowbray e.a.,1997). Opleidingen Een steeds groter aantal ervaringsdeskundigen heeft een zorggerelateerde opleiding gevolgd. Een van de meest bekende zorggerelateerde opleidingen is de opleiding begeleider geestelijke gezondheidszorg met ervaringsdeskundigheid (BGE). (Ex-)psychiatrische cliënten worden opgeleid tot begeleider met ervaringsdeskundigheid op SPW 4 niveau, als professionele begeleider binnen de GGz. Gedurende de driejarige opleiding lopen de studenten drie dagen per week stage. Een dag per week worden ze gecoacht en volgen ze de opleiding. Ze leren tijdens de opleiding hun cliëntervaring om te zetten naar de deskundigheid die vereist is om huidige cliënten te ondersteunen. Daarbij mag hun verleden geen al te groot stempel op hun werkzaamheden drukken. De studenten hebben enige vooropleiding nodig, krijgen een uitgebreide intake en worden streng geselecteerd. Regionale opleidingscentra (ROC's) in o.a. Utrecht, Eindhoven, Rotterdam, Zwolle en Apeldoorn leiden op tot BGE. De beroepsopleiding leidt op tot begeleiders in de sociale psychiatrie, maar zij kunnen ook aan de slag in andere functies binnen de zorg, bijvoorbeeld als woon- of activiteitenbegeleider. Omdat het om een deeltijdopleiding gaat, hebben de studenten geen recht op studiefinanciering. Dit is een obstakel. Opleidingen voor ervaringsdeskundigen en leer- en werkplekken in de GGz moeten beter op elkaar worden afgestemd. Dat is de conclusie uit onderzoek van het Trimbos-instituut naar de inzet van ervaringsdeskundigen in de GGz (Van Erp e.a.,2008). Dit onderzoek bestond uit een literatuurstudie en een twintigtal interviews met ervaringsdeskundigen, ervaringsdeskundigen in opleiding en GGz-teams. De helft van de ondervraagde ervaringsdeskundigen vindt dat de opleiding BGE goed aansluit op hun huidige werksituatie als professioneel begeleider binnen de GGz. Breed inzetbaar GGZ Nederland hield in 2009, samen met de Vakvereniging voor Ervaringswerkers (VvE) in en rondom de GGz, een enquête onder alle aangesloten instellingen naar de inzet van ervaringsdeskundigen. (Karbouniaris & Brettschneider, 2008). Van de 44 instellingen die aan het onderzoek meededen, waren bij het merendeel - 28 instellingen - een of meer ervaringsdeskundigen werkzaam. Bij de een ging het om één cliënt, maar er zijn ook instellingen waar meer dan vijftig ervaringsdeskundigen aan het werk zijn. Meestal als voorlichter, cursusleider of trainer en als ervaringswerker in wijkteams (ACT of fact). Instellingen die geen gebruik maken van ervaringsdeskundigen, noemen als belangrijkste reden dat er onvoldoende geschikte functies beschikbaar zijn. SP Augustus

4 Het werk van een ervaringsdeskundige omvat een steeds breder en omvangrijker takenpakket. Ervaringsdeskundigen voeren o.a. herstelgesprekken met cliënten, helpen hen met het uitschrijven van herstelverhalen, coachen andere ervaringsdeskundigen, ontwikkelen en geven voorlichting aan cliënten en medewerkers, zowel in- als extern. (Solomon & Draine, 2002; Boevink e.a. 2006). Ook voeren zij in samenwerking met andere professionals crisisinterventies uit (Van Slooten e.a., 2005). Ervaringsdeskundigen kunnen ook worden ingezet op andere niveaus.(lyons e.a.,1996; Dixon e.a.,1997). In Engeland, de Verenigde Staten, Nieuw Zeeland en Australië is een nieuwe trend gesignaleerd. In de Angelsaksische landen worden ervaringsdeskundigen ook op strategisch belangrijke posities ingezet. Denk bijvoorbeeld aan een positie als ondersteuner van het management of de raad van bestuur, of de raad van toezicht. Wij denken dat ervaringsdeskundigheid bij het nadenken over belangrijke beleidsbeslissingen en bij het formuleren van beleid voor de toekomst heel goed van pas komt. Het is een goede ontwikkeling dat de ervaringsdeskundige op steeds meer en verschillende niveaus kan worden ingezet: als medewerker van een wijkteam, als beleidsadviseur, ontwikkelaar en coördinator van projecten en/of voorlichter (Paulson e.a., 1999; Plooy, 2007). Op dit moment worden in Nederland slechts enkele ervaringsdeskundigen als adviseur voor management- of bestuur ingezet. Hier valt nog veel winst te behalen. Inmiddels breidt de functie van de ervaringsdeskundige op de werkvloer zich langzaam uit en is niet meer weg te denken in de langdurende zorg. Onlangs liet een bestuurder van GGZE in Eindhoven zich ontvallen, dat wat hem betreft twintig procent van het personeel uit ervaringsdeskundigen zou mogen bestaan. Zover is het nog niet. De ervaringsdeskundige heeft momenteel in veel organisaties nog een kwetsbare en geïsoleerde en daardoor eenzame functie. Soms de enige in een team en soms ook nog de enige binnen een instelling. Een team van Arkin in Amsterdam Zuid-Oost en een opnamekliniek binnen de divisie langdurende zorg in Heiloo hebben er voor gekozen om twee ervaringswerkers in het team op te nemen. Dit wordt in beide teams zeer positief ontvangen. In dit innovatieve concept kunnen beide ervaringsdeskundigen elkaar steunen en vervangen bij een terugval. Het is de moeite waard om te onderzoeken of deze oplossing minder uitval teweegbrengt. Minder middelen, meer banen Op het terrein van werkgelegenheid, arbeidsproductiviteit en sociale uitkeringen hebben interessante veranderingen plaatsgevonden. Cliënten laten zich meer opleiden tot ervaringsdeskundige en kunnen hierdoor voor een deel hun eigen inkomsten genereren door aan de slag te gaan bij een instelling. Ex-clienten komen hierdoor - nog te langzaam- op de loonlijst bij de GGz. Eerder werd hen voornamelijk 'vrijwilligerswerk' toegeschoven. De meest essentiële ontwikkeling op dit vlak is het nu snel doorbrekende besef dat ervaringsdeskundigheid een onmisbare bijdrage kan leveren aan het verbeteren van de zorg. Dit plaatst cliënten of ex-cliënten, als ervaringsdeskundigen, voor het eerst in een positie waarin vooroordelen en stigmatisering worden vervangen door echte waardering en een goed salaris (Dröes, 2008). Ervaringswerkers in (f)act-teams worden meestal voor hun werk betaald, al worden ze betrekkelijk laag ingeschaald. Er is sinds enkele jaren een splitsing tussen junior (FWG 35/40) en senior (FWG 45) ervaringsdeskundig begeleider. Voor beide functies zijn op instellingsniveau aparte functieomschrijvingen gemaakt. Enkele instellingen lieten weten dat de ervaringsdeskundigen niet bij hen in dienst zijn, maar dat ze op detacheringbasis vanuit een cliëntgerunde organisatie ingezet worden. Ze krijgen dan wel betaald. Bij veel instellingen zijn de ervaringsdeskundigen maar een beperkt aantal uren werkzaam, zelden fulltime. De precieze en totale omvang van hun werkzaamheden is onbekend. 24 SP Augustus 2011

5 Coaching Regelmatig lijken ervaringsdeskundigen uit te vallen. Exacte cijfers hierover worden in Nederland niet bijgehouden. Een belangrijke vraag is: wat veroorzaakt de uitval? Tijdelijke uitval is vaak gerelateerd aan de ziekte. Een terugval ligt altijd op de loer en kan versneld worden door onduidelijkheid ten aanzien van de functie en de vaak geïsoleerde positie. Uitval voor langere periode wordt mogelijk veroorzaakt door matige 'coaching' vanuit de instelling. Het is van belang dat deze 'relatief nieuwe' professional goed ondersteund wordt. GGZ Noord Holland Noord heeft hier inmiddels goede ervaring mee opgedaan. Ondersteuning kan op verschillende manieren plaatsvinden. Allereerst wordt bij de start met de ervaringswerker en het team onder leiding van ervaren ervaringsdeskundigen uitleg gegeven over de functie. De bekende valkuilen worden besproken. Er wordt uitgebreid ingegaan op de wensen, behoeften, (on)mogelijkheden, verwachtingen en doelen van de ervaringswerker. Na een maand of 4-5 wordt deze eerste fase met het team geëvalueerd en worden nieuwe doelen geformuleerd. Daarnaast wordt in deze eerste fase de ervaringsdeskundige inhoudelijk gecoacht door bij voorkeur een ervaren collega ervaringsdeskundige. Tevens is er binnen GGz NHN een interne scholing op herstel gestart en vindt er intervisie plaats met collega ervaringsdeskundigen. Aangezien de meeste ervaringswerkers een uitkering hebben (WAO, WIA of WAJONG) en langere tijd niet gewerkt hebben, kan er bij het UWV een aanvraag gedaan worden op jobcoaching. Binnen GGz NHN wordt deze jobcoaching geleverd door trajectbegeleiders, die geschoold zijn in Individual Placement & Support (IPS). Deze jobcoaches zijn verbonden aan de eigen instelling. De coaching is vooral gericht op de rol van werknemer en alle praktische bezwaren of problemen die er kunnen zijn bij het starten van een nieuwe baan. Ook een landelijk platform draagt bij aan minder uitval en een verhoogde productiviteit en kwaliteit van de ervaringsdeskundigen. Op dit moment zijn er vergevorderde plannen om ervaringsdeskundigen vanuit het hele land te ondersteunen met behulp van e-learning. Spreiding en borging Het is belangrijk dat deze pioniers in de GGZ vaker ingezet worden, ook op strategische posities, en hun domein bewaken. In 2005 is het landelijk Platform ervaringswerkers in ACT- en fact-teams opgericht. Doel van het platform is het uitwisselen van ervaringen en het bespreken van de diverse rollen. Denk hierbij aan de rol als personeelslid, de rol als teamlid, de rol als hulpverlener en/of ervaringswerker. Het is van belang om de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden helder te krijgen en vast te leggen. Ook het vergroten van kennis, het op peil houden van de ervaring en deskundigheid zijn speerpunten van het Platform. In de praktijk signaleren wij een trend. De trend heeft te maken met 'de maximale houdbaarheidsdatum' van de recente ervaring. De ervaring dateert na enige jaren. De ervaringsdeskundige wordt steeds meer ingebed binnen de professionele organisatie. De reële kans bestaat dat de ervaringsdeskundige de cultuur, gebruiken en het jargon van het hulpverleningsteam overneemt. De frisse en onbevangen kijk verdwijnt naar de achtergrond en de ervaringsdeskundige ontwikkelt zich tot hulpverlener. Het specifieke karakter van de functie verandert. Een mogelijke oplossing om dit probleem tegen te gaan zou het frequenter wisselen van werkplek zijn wat centraal gecoördineerd kan worden vanuit regionale service centra. Het uitwisselen van het personeel over organisaties heen op verschillende werkplekken borgt mogelijk de uniciteit van de ervaringsdeskundige. Een deel van de Nederlandse ervaringsdeskundigen is doorgegroeid naar de traditionele beroepen in de zorg. Mede omdat deze functies beter betaald worden. Zoals al eerder geconstateerd zijn er nog weinig groeikansen in de lijn- en staffuncties binnen een organisatie. In de Angelsaksische landen worden steeds vaker zogenaamde Peer Support Servicecentra opgericht. SP Augustus

6 Een PSSC bewaakt de belangen van de doelgroep en draagt bij aan de professionalisering van de ervaringsdeskundigen. Het is zelfs mogelijk om ervaringdeskundigen vanuit een PSSC te detacheren naar GGZ-instellingen. Op die manier kan verdeeldheid en ongelijkheid voorkomen worden en kunnen kennis en krachten beter gebundeld worden. Slot De kracht van de inzet van ervaringsdeskundigheid wordt meer en meer onderkend. Er zijn verschillende initiatieven om ervaringsdeskundigheid beter op de kaart te zetten, o.a. vanuit GGZ Nederland n.a.v. het visiedocument Herstel en Burgerschap (GGZ Nederland, 2009) en het recent gestarte LIVE project (Landelijk steunpunt Inzet Van Ervaringsdeskundigheid in de GGZ, bij Kenniscentrum Phrenos en het Trimbos-instituut). Ervaringsdeskundigen werken momenteel vooral in zorggerelateerde functies op mbo- niveau. Dit heeft te maken met het geringe opleidingsaanbod. Wij zijn van mening dat, wanneer het opleidingsaanbod verbreed wordt, ook het perspectief en de salarissen passend kunnen worden in verhouding tot die van professionals. Tevens is het mogelijk, wanneer er meer opleidingsmogelijkheden zijn op verschillende niveaus, dat ervaringsdeskundigen ingezet kunnen worden in verschillende functies. Implementatie, spreiding en professionalisering van de ervaringsdeskundigen in Nederland is aan een opmars bezig. De laatste vijf jaar is er een opmerkelijke groei zichtbaar in vergelijking met de jaren ervoor. Er is echter nog sprake van weinig uniformiteit en veel willekeur in de dagelijkse praktijk. Ervaringsdeskundigen worden met name ingezet op laagbetaalde zorggerelateerde posities. In het management en de bestuurslagen komen zij in Nederland nauwelijks voor. Het is zaak om de positie van de ervaringsdeskundige in Nederland eenduidig te faciliteren en te borgen door de oprichting van een 'Peer support servicecentrum'. Het LIVE-project zou hier een goede aanzet toe kunnen geven. Het is nodig dat er duidelijke, uniforme functieomschrijvingen komen die bij alle instellingen gelden. Ook moet het werk dat ervaringsdeskundigen verzetten naar waarde betaald worden. Verder is er nog meer onderzoek nodig naar de inzet van ervaringsdeskundigen in de rehabilitatie en dient de GGz, volgens Van Weeghel (2010), een proeftuin te zijn voor arbeidsintegratie. 'Het gaat immers niet vanzelf dat de ervaringsdeskundigen succesvol en tevreden aan het werk kunnen blijven'. Over de auteurs Frits Bovenberg is sociaal psychiatrisch verpleegkundige, werkzaam als zelfstandig organisatieadviseur en voorzitter van Stichting GGZ+. Voor contact: Greet Wilrycx is klinisch psycholoog, psychotherapeut en momenteel werkzaam bij de GGZ Breburg Groep en verbonden als science practitioner aan Tranzo, Universiteit van Tilburg, daarnaast heeft zij een psychotherapiepraktijk aan huis. Michiel Bähler is beleidsadviseur zorgontwikkeling, werkzaam bij GGZ Noord Holland Noord, en voorzitter van het Landelijk platform ervaringwerkers in ACT & fact-teams. Gijs Francken is bouwkundige en ervaringsdeskundige, oprichter van Anoiksis, en momenteel werkzaam in de functie van maatschappelijk werker bij het ACT-team van Rivierduinen in Leiden, daarnaast is hij projectcoördinator bij Stichting GGZ+. 26 SP Augustus 2011

7 Literatuur Anthony, W.A. (1993). Recovery from mental illness: the guiding vision of the mental health system in the 1990s. Psychosocial Rehabilitation Journal, 16, 4, p Boevink W., J. van Beuzekom, E. Gaal, A. Jadby, F. Jong, M. Klein Bramel, M. Kole, N. te Loo, S. Scholtus en C. van der Wal. Samen werken aan herstel. Van ervaringen delen naar kennis overdragen. 2002, Utrecht, Trimbos-instituut. Boevink W., From being a disorder to dealing with life. An experiential exploration. Schizophrenia Bulletin, Turkish Excerpted Edition , Volume 1, Issue 2. Boevink W., A. Plooy en S. van Rooijen, red. (2006). Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid van mensen met psychische aandoeningen. Amsterdam, SWP. Boevink,W.A., A. Plooy, F.B.M. Giesen en H. Kroon (2008). Lijfsbehoud, levenskunst, verbondenheid en goede hulp. In: Annette Plooy, Sonja van Rooijen en Jaap van Weeghel (red.) Psychiatrische rehabilitatie. Jaarboek , Amsterdam: SWP. Boevink, W. (2008). Lijfsbehoud, levenskunst en lessen om (van) te leren. In Lies Korevaar en Jos Dröes (red.), Handboek Rehabilitatie voor zorg en welzijn, p Bussum: Coutinho. Boevink W., Madeleine Prinsen, Lenneke Elfers, Jos Dröes, Mitchell Tiber en Greet Wilrycx (2009). Herstelondersteunende zorg; een concept in ontwikkeling. In Tijdschrift voor Rehabilitatie, april Deegan, P. (1993) Recovering our sense of value after being labeled mentally ill. Journal of Psychosocial Nursing, 31, 4, Dixon L, A. Hackman & A. Lehman, " Consumers as Staff in Assertive Community Treatment Programs ", Administration and Policy in Mental Health, Vol. 25, Dröes, J. (2008). Werk voor ervaringsdeskundigen. Voordracht bij de aftrap van het Transitie experiment GGzE Erp van N., Hendriksen-Favier A., Hoeve M., Boer M., (2008). Werken met Begeleiders in de ggz met ervaringsdeskundigheid. Een onderzoek naar voordelen, valkuilen en belangrijke condities voor de inzet en scholing van BGE-ers. Utrecht: Trimbos-instituut. Gestel van, J.A.W.M., Brouwers, E.P.M. & Nieuwenhuizen van, Ch. (2010). Recovery is up to you, a peer run course. Psychiatric Services. In Press. Haaster, H. van, Jacobs, H., Knooren, J., Poppel, W. van & Wesenbeek, C. (1999). Ontwikkeling van ervaringsdeskundigheid. Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 54, Haaster,H. van, Wijnen, A. van, (2005). Ervaringskennis werkt! De inzet van ervaringskennis van mensen met een functiebeperking of chronische aandoening bij de ontwikkeling van instrumenten voor arbeidsparticipatie. Uitg. Versiegroep in opdracht van CWP. Amsterdam/Harmelen. Henkens, H. (2009) Geld is wat je betaalt, waarde is wat je krijgt. Lezing congres Herstelondersteunende zorg, de nieuwe uitdaging. 8 december 2009 te Utrecht. Isarin, J. (2005) Ervaringsdeskundigheid? In: Haaster, H. van en Y. Koster-Dreese (red.) Ervaren en Weten. p Utrecht: Jan van Arkel? Karbouniaris S., E. Brettschneider (2008). Inzet en waarde van ervaringsdeskundigheid in de GGz. Utrecht: Kenniscentrum Innovatie - Hogeschool Utrecht. Knooren J., H. van Haaster (2008). Onderwijsprogramma's voor ervaringsdeskundigen. Maandblad Geestelijke volksgezondheid 6, 63, Koppenaal, S., Ploeg, T. & Holwey, A.. (2009). Samen ervaringsdeskundig. Christelijke Hogeschool Windesheim, School of social worh (SPH). Lyons J., J. Cook, A. Ruth, M. Karver & H. Slagg, 'Service delivery using consumer staff in a mobile crisis assessment program', Community Mental Health Journal, Vol. 32, Mead S., D. Hilton & L. Curtis, 'Peer Support: a Theoretical Perspective', Psychiatric Rehabilitation Journal, Vol. 25, Mowbray C.T., D.P. Mosley, C. Jasper & L Howell (eds.), 'Consumers as providers in psychiatric rehabilitation', Columbia Mowbray, C.T., D. Mosley & M.E. Collins, 'Consumers as Mental Health Providers: First Person Accounts of Benefits and Limitations', The Journal of Behavioral Health Services & Research, Vol. 25, Onken S., J. Dumont, P. Ridgway, D. Dorman & R. Ralph (2002). Mental Health Recovery: what helps and what hinders? NTAC/NASMPHD. Onken, S.J., Craig, C.M., Ridgway, P., Ralph, R. & Cook, J.A. (2007) An Analysis of the Definitions and Elements of Recovery: A Review of the Literature. Psychiatric Rehabilitation Journal, 31(1), Paulson, R., Herinckx, H., Demmler, J., Clarke, G., Cutler D. & Birecree, E. (1999). Comparing practive patterns of consumer and non-consumer mental health providers. Community Mental Health Journal, 35, 3, SP Augustus

8 Plooy, A. (2007). Ervaringsdeskundigen in de hulpverlening. Bruggenbouwers of bondgenoten? Tijdschrift voor Rehabilitatie 2007(2). Plooy, A. (2009, 1) Ervaringsdeskundige is in de eerste plaats bondgenoot. Psy, 5, Plooy, A. (2009, 2) Ervaringsdeskundigen in de GGZ. Deviant, 16, 62, Sell, D., Davidson, L., Jewell, C., Falzer, P. & Rowe, M. (2006). The treatment relationship in peer-based and regular case management for clients with severe mental illness. Psychiatric Services, 57, 6, Solomon Ph. & J. Draine, 'The efficacy of a consumer case management team: 2-year outcomes of a randomized trial', The Journal of Mental Health Administration, Vol 22, Solomon, Ph. & J. Draine, 'The State of Knowledge of the Effectiveness of Consumer Provided Services', Psychiatric Rehabilitation Journal, Vol. 25, Solomon, Ph., 'Peer Support/Peer Provided Services, Underlying Processes, Benefits, and Critical Ingredients', Psychiatric Rehabilitation Journal, Vol. 27, Slooten, J.D.F. van, C.A.J. van Bekkum (2005). Ervaringsdeskundigheid in ACT: de winst en de weerstand. In C.L. Mulder en H. Kroon (red.). Assertive Community Treatment, Nijmegen: Cure and Care Publishers. Timmer, H. en A. Plooy (2009). Weten over Leven. Ervaringskennis van mensen met langdurende psychische aandoeningen. Uitgeverij SWP, Amsterdam White, H., C. Whelan, J. Derrick Barnes & B. Baskerville, 'Survey of Consumer and Non-Consumer Mental Health Service Providers on Assertive Community Treatment Teams in Ontario', Community Mental Health Journal, Vol 39, nr 3, pg Wilrycx, G. (2007) Cliëntparticipatie en ervaringsdeskundigheid in de geestelijke gezondheidszorg, Tilburg:Tranzo: Wetenschappelijk Centrum voor Zorg en Welzijn. 28 SP Augustus 2011

Ervaring is de beste leermeester

Ervaring is de beste leermeester Jeroen Ruis 1 Ervaring is de beste leermeester De meerwaarde en positie van ervaringsdeskundigen Opinie Begin eens te kijken wat iemand wél kan. Anouk, een vrouw van begin 40, zit tegenover ons en praat

Nadere informatie

Daan Schinning Dorothé van Slooten

Daan Schinning Dorothé van Slooten Ervaringswerkers: ervaringsdeskundigen als zorgverleners Daan Schinning Dorothé van Slooten Daan Schinning Ervaringswerker ACT Team Vroege Psychose Eindhoven Dorothé van Slooten Beleidsmedewerker Psycope

Nadere informatie

Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema

Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen. Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Kennissynthese arbeid en psychische aandoeningen Dr. F.G.Schaafsma Dr. H. Michon Prof. dr. J.R. Anema Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA) Definitie consensus groep EPA¹ - Sprake van psychische stoornis

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigheid in de GGZ

Ervaringsdeskundigheid in de GGZ VORMING netwerkcoördinatoren art 107 Door UilenSpiegel vzw 2 juli 2012 Ervaringsdeskundigheid in de GGZ In Nederland bestaat noch een begrippenkader noch een opleiding voor ED waarover landelijke consensus

Nadere informatie

Herstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap. Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN

Herstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap. Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN Herstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN Geen belangen Disclosure Persbericht 15 oktober 2014 Veranderend zorglandschap vraagt om vernieuwde

Nadere informatie

Arbeidsrehabilitatie en herstel

Arbeidsrehabilitatie en herstel Arbeidsrehabilitatie en herstel Ontwikkelingen in kennis H. Michon, symposium GGNET Alternatief; werken aan perspectief 11 oktober 2011 Inhoud Arbeidsparticipatie Arbeidsrehabilitatie Herstel Gezamenlijk

Nadere informatie

Publicaties vanaf 1992, Dr J. Dröes, op datum van verschijnen

Publicaties vanaf 1992, Dr J. Dröes, op datum van verschijnen Publicaties vanaf 1992, Dr J. Dröes, op datum van verschijnen Dröes, J.T.P.M. (1992) Het proceskarakter van deïnstitutionalisering. In: H. Beijers, H. Henkens, K.Klein Ikkink (Red.) Psychiatrie als sociale

Nadere informatie

DE KRACHT VAN SAMENWERKEN

DE KRACHT VAN SAMENWERKEN SUCCESVOL OP HET GEBIED VAN ERVARINGS: DAT DOEN WIJ ALS ZES ORGANISATIES IN DE REGIO TILBURG/BREDA. Succesvol samenwerken op het gebied van Recovery van ervaringsdeskundigheid: College dat doen wij als

Nadere informatie

Belangrijke woorden Herstel Centraal

Belangrijke woorden Herstel Centraal Belangrijke woorden Herstel Centraal Herstel Gezondheid Hoop Spreken we dezelfde taal? Talenten Dromen Zingeving Empowerment Herstelondersteuning Samen keuzes maken Eigen regie Ontwikkeling Netwerk Vrije

Nadere informatie

HEE in de praktijk. Improving Mental Health by Sharing Knowledge

HEE in de praktijk. Improving Mental Health by Sharing Knowledge HEE in de praktijk Improving Mental Health by Sharing Knowledge inhoud Wat is HEE Wat doet HEE Wie is HEE Waar is HEE Herstel Empowerment Wat is HEE Ervaringsdeskundigheid HEE geeft invulling aan deze

Nadere informatie

Individuele Plaatsing en Steun (IPS)

Individuele Plaatsing en Steun (IPS) Individuele Plaatsing en Steun (IPS) Groeicijfers in Nederland Jaap van Weeghel, Den Haag, 7 februari 2019 Kennis delen over herstel, behandeling en participatie bij ernstige psychische aandoeningen 22-2-2019

Nadere informatie

Werken met Begeleiders in de GGz met Ervaringsdeskundigheid (BGE)

Werken met Begeleiders in de GGz met Ervaringsdeskundigheid (BGE) Werken met Begeleiders in de GGz met Ervaringsdeskundigheid (BGE) Nicole van Erp (Ti) Annemieke Hendriksen-Favier (Ti) Marco Hoeve (Ti) Marjo Boer (ROC Zadkine) 18 december 2008 Congres Sociale relaties

Nadere informatie

Bestemming: werk. Supported employment en herstel. H. Michon, symposium Goed gestemd aan het werk AMC, 20 maart 2013

Bestemming: werk. Supported employment en herstel. H. Michon, symposium Goed gestemd aan het werk AMC, 20 maart 2013 Bestemming: werk Supported employment en herstel H. Michon, symposium Goed gestemd aan het werk AMC, 20 maart 2013 Inhoud Mensen met ernstige psychische aandoeningen Arbeidsparticipatie Arbeidsre-integratie

Nadere informatie

Ervaringsdeskun. Expertise (ex-)cliënten ggz steeds vaker ingezet in instellingen

Ervaringsdeskun. Expertise (ex-)cliënten ggz steeds vaker ingezet in instellingen Expertise (ex-)cliënten ggz steeds vaker ingezet in instellingen Ervaringsdeskun De inzet van ervaringsdeskundigen in de ggz komt steeds vaker voor. Dat is een goede ontwikkeling maar nog niet iedere cliënt

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigen in de hulpverlening bruggenbouwers

Ervaringsdeskundigen in de hulpverlening bruggenbouwers Ervaringsdeskundigen in de hulpverlening bruggenbouwers of bondgenoten? Annette Plooy Volgens het uit de Verenigde Staten afkomstige model van Assertive Community Treatment behoort elk ACT-team een ervaringsdeskundige

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Petri Embregts

Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Petri Embregts Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Petri Embregts Inhoud Waarom een kans in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking? Inzetbaarheid en effectiviteit

Nadere informatie

Maatschappelijke steunsystemen: van probleem naar perspectief

Maatschappelijke steunsystemen: van probleem naar perspectief Maatschappelijke steunsystemen: van probleem naar perspectief Voordracht Geestdrift Symposium 17 september 2010 door Jos Dröes Stichting Rehabilitatie 92 Definitie Maatschappelijk Steunsysteem Een maatschappelijk

Nadere informatie

Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus

Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus Dr. Hanneke van Gestel-Timmermans Dr. Evelien Brouwers Dr. Marcel van Assen Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen Herstellen doe je zelf Ontwikkeld

Nadere informatie

Drie soorten kennis. Inleiding. De rol van de ervaringsdeskundige. Overzicht. Wetenschappelijke kennis. Professionele kennis.

Drie soorten kennis. Inleiding. De rol van de ervaringsdeskundige. Overzicht. Wetenschappelijke kennis. Professionele kennis. De rol van de ervaringsdeskundige Overzicht Inleiding ervaringsdeskundigheid Relatie met herstel EDNAH ErvaringsDeskundigheid Niet-Aangeboren Hersenletsel Groningen 2 februari 2017 Scholing Implementatie

Nadere informatie

Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen

Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen KCVG onderzoekers: M. Vukadin, F.G. Schaafsma, J.R. Anema Trimbos Instituut: H. Michon GGZ In geest - Actenz:

Nadere informatie

Voorwoord I Begripsomschrijving - Situering van de ervaringsdeskundigheid in de herstelvisie - Wat is ervaringsdeskundigheid?

Voorwoord I Begripsomschrijving - Situering van de ervaringsdeskundigheid in de herstelvisie - Wat is ervaringsdeskundigheid? December 2012 Voorwoord I Begripsomschrijving - Situering van de ervaringsdeskundigheid in de herstelvisie - Wat is ervaringsdeskundigheid? - Wie is ervaringsdeskundige? - Verschillende rollen en functies

Nadere informatie

Lezing cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid

Lezing cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid Lezing cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid Wanneer we praten over cliëntenparticipatie is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen enerzijds de individuele en de collectieve cliëntenparticipatie.

Nadere informatie

Randomised Controlled Trial. IPS and WRAP. Improving Mental Health by Sharing Knowledge

Randomised Controlled Trial. IPS and WRAP. Improving Mental Health by Sharing Knowledge Improving Mental Health by Sharing Knowledge Randomised Controlled Trial O IPS and WRAP Harry Michon, Marianne van Bakel, Dienke Boertien, Nicole van Erp, Harry Michon, Manja van Wezep, & Hans Kroon Advice

Nadere informatie

Panelgesprek, met sleutelfiguren uit de cliëntenbeweging in Brabant o.l.v. Mariet Paes, directeur PRVMZ

Panelgesprek, met sleutelfiguren uit de cliëntenbeweging in Brabant o.l.v. Mariet Paes, directeur PRVMZ Conferentie over Hoop en Herstel in Brabant: Op weg naar herstellen met een psychiatrische ziekte Datum: vrijdagmiddag 3 juli 2009 Locatie: Fontys Hogeschool te Tilburg Mollergebouw Professor Goossenslaan

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigheid, herstel en herstel ondersteuning staan op de agenda s van veel ggz-instellingen Wij willen graag onze ervaringen rond de

Ervaringsdeskundigheid, herstel en herstel ondersteuning staan op de agenda s van veel ggz-instellingen Wij willen graag onze ervaringen rond de Ervaringsdeskundigheid, herstel en herstel ondersteuning staan op de agenda s van veel ggz-instellingen Wij willen graag onze ervaringen rond de uitbouw van ervaringswerk met jullie delen Wie zijn wij?

Nadere informatie

Resource Group Project

Resource Group Project Resource Group Project F-ACT Congres Amsterdam 17 september 2015 Wat is een resource group? Een resouce group is een groep mensen die nauw betrokken zijn bij de informele zorg Cliënten krijgen meer regie

Nadere informatie

COMPETENTIES &MEERWAARDE VAN DE ERVARINGSWERKER

COMPETENTIES &MEERWAARDE VAN DE ERVARINGSWERKER COMPETENTIES &MEERWAARDE VAN DE ERVARINGSWERKER ANOIKSIS David Hidajattoellah Mette Lansen GGZ Ervarings werker ERVARINGSDESKUNDIGE JORIS KELDERMAN TANJA ROOSMA 1 OVERZICHT o TRAINING ERVARINGSWERKER o

Nadere informatie

Inleiding Definitie Doel 1. Wat is ervaringsdeskundigheid?

Inleiding Definitie Doel 1. Wat is ervaringsdeskundigheid? Ervaringsdeskundigheid is de vaardigheid om kennis en ervaring over de eigen beperking of aandoening zodanig te kunnen inzetten dat dit ondersteunend is voor anderen met een soortgelijke beperking. Inleiding

Nadere informatie

Zakboek FACT. Flexible Assertive Community Treatment. Remmers van Veldhuizen. Zorg in de wijk voor mensen met ernstige psychiatrische problemen

Zakboek FACT. Flexible Assertive Community Treatment. Remmers van Veldhuizen. Zorg in de wijk voor mensen met ernstige psychiatrische problemen Zakboek FACT Flexible Assertive Community Treatment Zorg in de wijk voor mensen met ernstige psychiatrische problemen Remmers van Veldhuizen De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2016. De auteursrechten

Nadere informatie

Ga je mee verdwalen? Weet jij de weg?

Ga je mee verdwalen? Weet jij de weg? 13-11- 12 Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie Ga je mee verdwalen? Weet jij de weg? Herstelverlenen Drs. I. Schaap Lectoraat herstelondersteunende zorg en cliëntempowerment Saxion Kom verder.

Nadere informatie

Inzet van ervaringskennis van studenten

Inzet van ervaringskennis van studenten Inzet van ervaringskennis van studenten Simona Karbouniaris, docent-onderzoeker, Kenniscentrum Sociale Innovatie, Hogeschool Utrecht. Het Kenniscentrum Sociale Innovatie is een samenwerkingsverband van

Nadere informatie

IRB in de Sociale Verslavingszorg. Eerste ervaringen. Cees Witsenburg

IRB in de Sociale Verslavingszorg. Eerste ervaringen. Cees Witsenburg IRB in de Sociale Verslavingszorg. Eerste ervaringen. Cees Witsenburg 1 Uit de missie van Brijder: De wensen en mogelijkheden van onze patiënten, hun omgeving en onze expertise vormen de bouwstenen van

Nadere informatie

Platform Mantelzorg Amsterdam

Platform Mantelzorg Amsterdam Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op het conceptrapport Naar een continuüm van respijtzorg in 2015 RIGO Research en Advies 8 maart 2013 Reactie van het Platform Mantelzorg Amsterdam op de concept

Nadere informatie

Geen (potentiële) belangenverstrengeling

Geen (potentiële) belangenverstrengeling DISCLOSURE BELANGEN SPREKER Geen (potentiële) belangenverstrengeling Kennis en participatiefestival 24-5-2018 Bevorderen van IPS implementatie door financiering en samenwerking tussen GGZ en UWV mentation

Nadere informatie

IK BEN NIET MIJN STOORNIS, IK KIES

IK BEN NIET MIJN STOORNIS, IK KIES IK BEN NIET MIJN STOORNIS, IK KIES ERVOOR TE WERKEN AAN MIJN HERSTEL Een advies over het ruimte maken voor herstel, empowerment en ervaringsdeskundigheid van mensen met psychische kwetsbaarheden door hulpverleners

Nadere informatie

Studiedagen en trainingen IRB

Studiedagen en trainingen IRB Studiedagen en trainingen IRB Informatie over studiedagen en trainingen in 2013 De studiedagen en trainingen IRB De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) is ontwikkeld ten behoeve van mensen met ernstige,

Nadere informatie

Assertive community Treatment (ACT) en Rehabilitatie

Assertive community Treatment (ACT) en Rehabilitatie Assertive community Treatment (ACT) en Rehabilitatie Twaalf pogingen om een belofte in te lossen Jaap van Weeghel Amsterdam, 10 december 2004 1 Inhoud presentatie 1. Het rehabilitatie-tekort van ACT 2.

Nadere informatie

Waarom de inzet van ervaringsdeskundigen bijdraagt aan herstel en participatie van kwetsbare burgers

Waarom de inzet van ervaringsdeskundigen bijdraagt aan herstel en participatie van kwetsbare burgers Waarom de inzet van ervaringsdeskundigen bijdraagt aan herstel en participatie van kwetsbare burgers Wie/wat is de ervaringsdeskundige in het wijkgericht werken? Waarin onderscheidt zij zich? Wat is haar

Nadere informatie

Individuele Plaatsing en Steun

Individuele Plaatsing en Steun Individuele Plaatsing en Steun Cris Bergmans (cbergmans@kcphrenos.nl) Stafmedewerker IPS kenniscentrum Phrenos IPS trajectbegeleider etips.nl Presentatie Werkatelier Utrecht Belang betaald werk voor mensen

Nadere informatie

Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en de Kempen. Promenzo werkt

Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en de Kempen. Promenzo werkt Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en de Kempen Promenzo werkt Promenzo begeleidt en ondersteunt mensen met ernstige psychiatrische of psychische problemen bij het zoeken naar, vinden en behouden van

Nadere informatie

Werk voor Ervaringsdeskundigen.

Werk voor Ervaringsdeskundigen. Werk voor ervaringsdeskundigen samenvatting van de maatschappelijke Business Case door H. Henkens, J.W. Eggink (maart 2010) In 2008 is het Transitie-experiment werk voor ervaringsdeskundigen gestart als

Nadere informatie

Illness Management & Recovery Ervaringen met de modelgetrouwe implementatie van IMR

Illness Management & Recovery Ervaringen met de modelgetrouwe implementatie van IMR Illness Management & Recovery Ervaringen met de modelgetrouwe implementatie van IMR GGZ Groep Europoort Trimbos-instituut instituut 9 september 2005 Bronnen Evidence-based practice implementation resource

Nadere informatie

herstelgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat

herstelgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat hgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht benaderen visie op de cliënt inleiding1.5 1 > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht

Nadere informatie

Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus

Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus Herstellen doe je zelf; Evaluatie van een cliëntgestuurde cursus Aanleiding onderzoek Meer kennis over cliëntgestuurde interventies nodig; belangrijk voor ontwikkelingen GGz Interventies door cliënten:

Nadere informatie

ecember 2016 Welkom Werkgroep Begeleidingsarrangementen Over de totstandkoming van het arrangement

ecember 2016 Welkom Werkgroep Begeleidingsarrangementen Over de totstandkoming van het arrangement ecember 2016 Welkom Werkgroep Begeleidingsarrangementen Over de totstandkoming van het arrangement 1 Wie zijn wij en wat gaan wij vertellen? Begeleiden (visie en werkwijze, ook in vergelijking met behandelen)

Nadere informatie

Begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams

Begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams 2009 7 8 MGv 64 638-651 nicole van erp, annemieke hendriksen & marjo boer Begeleiders met ervaringsdeskundigheid in ggz-teams Sinds 2004 biedt het roc Zadkine in Rotterdam een tweejarige spw4- opleiding

Nadere informatie

Actieve Patiëntenparticipatie. Jan Delvaux Gent

Actieve Patiëntenparticipatie. Jan Delvaux Gent Actieve Patiëntenparticipatie Jan Delvaux Gent Participatie start vanuit een stevige basis Poco Loco WED OXOt UilenSpiegel Art. 107 PsyGent Wisselwerkingen Aanloophuis Poco Loco Voor mensen met een psychosociale

Nadere informatie

Functieprofiel Peer Support Werker A

Functieprofiel Peer Support Werker A Functieprofiel Peer Support Werker A Functienaam : Peer Support Werker A Inschaling : FWG-40 Status : Vastgesteld februari 2017 Doelstelling van de functie Het maken van verbinding met cliënten en diens

Nadere informatie

IMPLEMENTATIE VAN HERSTELONDERSTEUNENDE ZORG IN DE GGZ

IMPLEMENTATIE VAN HERSTELONDERSTEUNENDE ZORG IN DE GGZ IMPLEMENTATIE VAN HERSTELONDERSTEUNENDE ZORG IN DE GGZ door Mary O Hagan Jaarbeurs te Utrecht, 25 mei 2010 Implementatie van herstelondersteunende zorg in de GGZ Tegen de achtergrond van de sterk toenemende

Nadere informatie

Peter van der Ende. Senior-onderzoeker Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen.

Peter van der Ende. Senior-onderzoeker Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen. Peter van der Ende Senior-onderzoeker Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen p.c.van.der.ende@pl.hanze.nl Website: www.ouderschap-psychiatrie.nl Strategieën voor ouderschap voor mensen met een

Nadere informatie

Centrum Chronisch Ziek en Werk.

Centrum Chronisch Ziek en Werk. Centrum Chronisch Ziek en Werk. Het kenniscentrum werd in 2012 opgericht door, voor en met mensen die zelf een chronische aandoening hebben en specialist zijn op het thema mens en arbeid. Uniek! Twee oprichters,

Nadere informatie

Dr. G.K.M.L. Wilrycx Promotor: Prof. dr. Ch. van Nieuwenhuizen Copromotoren: Dr. A.H.S. van den Broek Dr. M.A. Croon

Dr. G.K.M.L. Wilrycx Promotor: Prof. dr. Ch. van Nieuwenhuizen Copromotoren: Dr. A.H.S. van den Broek Dr. M.A. Croon Dr. G.K.M.L. Wilrycx Promotor: Prof. dr. Ch. van Nieuwenhuizen Copromotoren: Dr. A.H.S. van den Broek Dr. M.A. Croon Je takken worden weggerukt, Hard en meedogenloos, Even lijkt het leven niet meer te

Nadere informatie

Position paper Integratie Ervaringskennis binnen het HBO

Position paper Integratie Ervaringskennis binnen het HBO Position paper Integratie Ervaringskennis binnen het HBO Hogeschool Overleg Ervaringskennis en Ervaringsdeskundigheid (HOED) A. Weerman (Hogeschool Windesheim) C. van Slagmaat (Hogeschool Utrecht) J.A.

Nadere informatie

Rehabilitatie & herstel in de langdurende zorg

Rehabilitatie & herstel in de langdurende zorg Rehabilitatie & herstel in de langdurende zorg Charlotte de Heer, Hanzehogeschool Loes Winkel, GGZ Friesland Innovatiewerkplaats Maatschappelijke participatie van mensen met een psychische beperking Inhoud

Nadere informatie

PE,PEPP en Samen Werken

PE,PEPP en Samen Werken PE,PEPP en Samen Werken Permanente Educatie Platform voor Pedagogische Professionals Begeleiding, Ondersteuning, Tijd en Moeite 15-10-2015 Alex Cornellissen Kleine Ikke lid AGOOP 1 Permanente Educatie

Nadere informatie

Participatie en ervaringsdeskundigheid: hand in hand. Nathalie Albert Ervaringsdeskundige Alexianen Zorggroep Tienen DENK Leuven & UilenSpiegel vzw

Participatie en ervaringsdeskundigheid: hand in hand. Nathalie Albert Ervaringsdeskundige Alexianen Zorggroep Tienen DENK Leuven & UilenSpiegel vzw Participatie en ervaringsdeskundigheid: hand in hand Nathalie Albert Ervaringsdeskundige Alexianen Zorggroep Tienen DENK Leuven & UilenSpiegel vzw Ik ben Nathalie Ik ben Mama Ik ben Oma Ik ben ervaringsdeskundige

Nadere informatie

Implementatie van IPS in Nederland: is het uitvoerbaar?

Implementatie van IPS in Nederland: is het uitvoerbaar? Implementatie van IPS in Nederland: is het uitvoerbaar? Resultaten van een implementatieonderzoek N. van Erp, F. Giesen, L. van Leeuwen, J. van Weeghel Trimbos-instituut 2006 1 Inhoud presentatie Wat houdt

Nadere informatie

Multidisciplinaire richtlijn Werk en Ernstige Psychische Aandoeningen Kick off MMMensen met mogelijkheden 10 oktober 2013

Multidisciplinaire richtlijn Werk en Ernstige Psychische Aandoeningen Kick off MMMensen met mogelijkheden 10 oktober 2013 Multidisciplinaire richtlijn Werk en Ernstige Psychische Aandoeningen Kick off MMMensen met mogelijkheden 10 oktober 2013 Ellen Otto & Daniëlle van Duin Kenniscentrum Phrenos Ontwikkeling Richtlijn Achtergrond

Nadere informatie

Opnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan, maarwelgraageerstevenoverleggen. Alerechtenvandeartikelenliggenbij destichtingcognitieenpsychose.

Opnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan, maarwelgraageerstevenoverleggen. Alerechtenvandeartikelenliggenbij destichtingcognitieenpsychose. Ukunternatuurlijkuitciteren,graagzelfs,maardanwel metbronvermelding.u magditartikelookruimhartig verspreidenmitshetnietvoorcommerciëledoeleindenis. Indiegevalen pasnaonzeschriftelijketoestemming. Opnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan,

Nadere informatie

Samen werken aan een beter leven: Herstel vanaf dag één

Samen werken aan een beter leven: Herstel vanaf dag één Samen werken aan een beter leven: Herstel vanaf dag één 30% meer herstel is alleen te bereiken door samen te werken met patiënten, naasten en externe collega s! Eén groep, diverse mogelijkheden Waarom

Nadere informatie

10 jaar Lectoraat Rehabilitatie

10 jaar Lectoraat Rehabilitatie 10 jaar Lectoraat Rehabilitatie Overzicht Goede Tijden, Slechte Tijden Onderweg naar Morgen Goede Tijden Lectoraat Rehabilitatie, Hanzehogeschool Groningen Willem Marrie Jannie Ben Caroline Peter Hanny

Nadere informatie

IPS en Begeleid Leren

IPS en Begeleid Leren IPS en Begeleid Leren Symposium IPS Arbeidsreïntegratie met de beste papieren? Amersfoort, 30 maart 2006 Lies Korevaar Programma Workshop Welkom Doelstelling workshop Inleiding Doelgroep Begeleid Leren-programma

Nadere informatie

DRAAIBOEK GESPREKSDRIEHOEK

DRAAIBOEK GESPREKSDRIEHOEK DRAAIBOEK GESPREKSDRIEHOEK Cliënt Familie/naasten Hulpverlener Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 De Gespreksdriehoek... 2 2.1 Opstelling... 2 2.2 Participatie= krachtgericht concept... 2 2.3 In welke situatie

Nadere informatie

'Hoe geven wij herstelondersteuning vorm in onze organisaties en wat zijn daarbij de noodzakelijke voorwaarden?'

'Hoe geven wij herstelondersteuning vorm in onze organisaties en wat zijn daarbij de noodzakelijke voorwaarden?' Position Paper Werkplaats Herstelondersteuning Dienke Boertien, Marianne van Bakel, Martijn Kole maart 2012 I Inleiding Herstel is binnen de GGz een vernieuwend concept dat heeft geleid tot een steeds

Nadere informatie

HOE INTEGREER JE ERVARINGSDESKUNDIG HEID IN EEN ROL ALS PROFESSIONELE HULPVERLENER? Hoe kan ervarings kennis beter benut worden in zorg en onderwijs?

HOE INTEGREER JE ERVARINGSDESKUNDIG HEID IN EEN ROL ALS PROFESSIONELE HULPVERLENER? Hoe kan ervarings kennis beter benut worden in zorg en onderwijs? HOE INTEGREER JE ERVARINGSDESKUNDIG HEID IN EEN ROL ALS PROFESSIONELE HULPVERLENER? Hoe kan ervarings kennis beter benut worden in zorg en onderwijs? DRIE KENNISBRONNEN VAN BELANG IN DE VERSLAVINGSZORG

Nadere informatie

Functioneringsgerichte Herstelondersteuning

Functioneringsgerichte Herstelondersteuning Functioneringsgerichte Herstelondersteuning bij stagnatie of terugval bij het eigen herstel Paul Andreoli & Benno Wiegers Phrenos Rehabilitatiecongres 21 mei 2015 Wat kan een functioneringsgerichte kijkwijze

Nadere informatie

Drie soorten kennis. Aanleiding. Overzicht. Welkom. Aanleiding IWP ED Wat is ervaringsdeskundigheid? Opzet IWP Organisatie Q & A

Drie soorten kennis. Aanleiding. Overzicht. Welkom. Aanleiding IWP ED Wat is ervaringsdeskundigheid? Opzet IWP Organisatie Q & A IWP Ervaringsdeskundigheid Noord-Nederland Groningen, 31 mei 2018 Welkom Overzicht Aanleiding IWP ED Wat is ervaringsdeskundigheid? Opzet IWP Organisatie Q & A Lies Korevaar, Jolanda Kroes, Lenny Kruit

Nadere informatie

Factsheet Herstel en Verslaving Een uitgave van Verslavingskunde Nederland

Factsheet Herstel en Verslaving Een uitgave van Verslavingskunde Nederland Factsheet Herstel en Verslaving Een uitgave van Verslavingskunde Nederland inleiding Verslaving is vaak een langdurig en complex probleem, dat meestal gepaard gaat met problemen op andere levensgebieden,

Nadere informatie

Rehabilitatie & Herstel

Rehabilitatie & Herstel Symposium Rehabilitatie & Herstel Welkom Groningen 27 juni 2011 Betoging in Den Haag tegen de bezuinigingen in de GGz Teken de petitie!! http://www.ggznederland.nl/actueel/nieuwslijsten/petitie.html Lectoraat

Nadere informatie

De rol van ervaringsdeskundigen in cliëntondersteuning

De rol van ervaringsdeskundigen in cliëntondersteuning Kennisdossier: De rol van ervaringsdeskundigen in cliëntondersteuning Deel 2 - Praktijkvoorbeelden en literatuur 1 Inhoudsopgave Uit de praktijk... 3 Interessante publicaties op een rij... 4 Online meer

Nadere informatie

GGzE centrum psychotische stoornissen. Algemene informatie >>

GGzE centrum psychotische stoornissen. Algemene informatie >> GGzE centrum psychotische stoornissen GGzE centrum psychotische stoornissen Algemene informatie >> We zijn er zowel voor mensen met een eerste psychose als voor mensen met langer durende psychotische klachten.

Nadere informatie

Notitie. GGZ Rivierduinen. GGZ Rivierduinen Samen kiezen voor kwaliteit Zorgvisie 2015

Notitie. GGZ Rivierduinen. GGZ Rivierduinen Samen kiezen voor kwaliteit Zorgvisie 2015 Notitie GGZ Rivierduinen GGZ Rivierduinen Zorgvisie 2015 Blad 1 Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Missie... 2 3. Visie... 2 3.1. Herstel als leidend principe... 2 3.2. Passende Zorg... 3 3.3 Hoge professionele

Nadere informatie

Studiedagen en trainingen IRB. Informatie over studiedagen en trainingen in 2013

Studiedagen en trainingen IRB. Informatie over studiedagen en trainingen in 2013 Studiedagen en trainingen IRB Informatie over studiedagen en trainingen in 2013 De studiedagen en trainingen IRB Overzicht studiedagen en trainingen IRB in 2013 De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB)

Nadere informatie

Herstelondersteunend omgaan met mensen met psychische aandoeningen

Herstelondersteunend omgaan met mensen met psychische aandoeningen Herstelondersteunend omgaan met mensen met psychische aandoeningen Jos Dröes Marianne Klein Bramel Nadelen van het gebruik van ziektediagnoses: * Normaal conflict-, of copinggedrag, en normale reacties

Nadere informatie

Supported Employment modelgetrouwheid in Vlaamse arbeidsrehabilitatieprogramma s Knaeps J. & Van Audenhove Ch. GGZ-congres, 2012 Overzicht Inleiding Onderzoek Onderzoeksvragen Methode Analyse Resultaten

Nadere informatie

3/12/2014 DE THERAPEUTISCHE RELATIE UITGANGSPUNTEN IN 2005 EN VANDAAG. Fundamentele component van kwaliteitsvolle therapie en zorg

3/12/2014 DE THERAPEUTISCHE RELATIE UITGANGSPUNTEN IN 2005 EN VANDAAG. Fundamentele component van kwaliteitsvolle therapie en zorg 1 DE THERAPEUTISCHE RELATIE Procesbevorderend Herstelgericht Zingevend Walter Krikilion Studiedag Geel 04/12/14 DE THERAPEUTISCHE RELATIE UITGANGSPUNTEN IN 2005 EN VANDAAG Fundamentele component van kwaliteitsvolle

Nadere informatie

ONTDEK DE KRACHT VAN IN JE WERK. Oriëntatiecursus Hulpverlener met ervaring

ONTDEK DE KRACHT VAN IN JE WERK. Oriëntatiecursus Hulpverlener met ervaring ONTDEK DE KRACHT VAN JE EIGEN KWETSBAARHEID IN JE WERK Oriëntatiecursus Hulpverlener met ervaring Heb jij als hulpverlener zelf ervaring met het doormaken van herstelprocessen? Wil je onderzoeken of je

Nadere informatie

POLPAROL HOE ONT-MOETEN KAN BIJDRAGEN TOT HERSTEL

POLPAROL HOE ONT-MOETEN KAN BIJDRAGEN TOT HERSTEL POLPAROL HOE ONT-MOETEN KAN BIJDRAGEN TOT HERSTEL VZW De Hulster Leuven UZ Leuven campus Sint- Jozef Kortenberg 1 Inleiding Ontstaan Polparol Succesfactoren Polparol Polparol en herstel Rol van hulpverlener

Nadere informatie

Wegwijzer Stigmabestrijding in de ggz. Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden

Wegwijzer Stigmabestrijding in de ggz. Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden Wegwijzer Stigmabestrijding in de ggz Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden Colofon Opdrachtgevers Stuurgroep Toolkit Antistigma-interventies: Kenniscentrum Phrenos, Stichting

Nadere informatie

Stichting. Beleidsvoornemens 2014-2016

Stichting. Beleidsvoornemens 2014-2016 Stichting Beleidsvoornemens 2014-2016 Stichting Door & Voor Beleidsvoornemens 2014-2016 De ontwikkelingen 3 Voor de komende jaren staan enkele thema s centraal: meegaan in ontwikkeling van de Geestelijke

Nadere informatie

Leren van en met elkaar

Leren van en met elkaar Leren van en met elkaar Leer- en Innovatie- Netwerk (LIN) Een Leer- en InnovatieNetwerk (LIN) is een intensieve samenwerking tussen een zorginstelling en het onderwijs. Studenten, verpleegkundigen en verzorgenden

Nadere informatie

Workshop herstel- en kracht- gericht werken

Workshop herstel- en kracht- gericht werken Workshop herstel- en kracht- gericht werken Studiedag beschermd wonen, 15 april 2014 Ursula Drexhage coördinator herstel (RIWIS), gemeenteraadslid berkelland, ervaringsdeskundige Diana Koolman, cliënt

Nadere informatie

Herstel gericht werken Een gezamenlijk item bij de SGGZ (Dimence) en BGGZ (Mindfit)

Herstel gericht werken Een gezamenlijk item bij de SGGZ (Dimence) en BGGZ (Mindfit) Herstel gericht werken Een gezamenlijk item bij de SGGZ (Dimence) en BGGZ (Mindfit) Yvonne van den Broek & Anne Varenbrink 2 Wat is herstel Herstel is het unieke, persoonlijke proces waarin iemand met

Nadere informatie

(ernstige) psychische aandoeningen

(ernstige) psychische aandoeningen Titel Herstelondersteuning Titel van van deze deze presentatie bij presentatie (ernstige) psychische aandoeningen Subtitel van de presentatie Subtitel van de presentatie Symposium GGZ / JGZ Papendal Nicole

Nadere informatie

INDIVIDUELE PLAATSING EN STEUN

INDIVIDUELE PLAATSING EN STEUN INDIVIDUELE PLAATSING EN STEUN Ellen Otto IPS projectcoördinator Kenniscentrum Phrenos docent IPS leergang Phrenos Arbeidsrehabilitatie Traditionele aanpak: langdurige, stapsgewijze voorbereiding (SV)

Nadere informatie

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein. Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact

Nadere informatie

Praktijktheoretisch kader Reguliere hulpverlening Inzet van ervaringsdeskundigheid

Praktijktheoretisch kader Reguliere hulpverlening Inzet van ervaringsdeskundigheid Praktijktheoretisch kader Cliënten komen gedurende hun zorgproces met diverse professionals in aanraking, elk met specifieke expertise, een eigen visie en persoonlijke werkwijze. Om een duidelijk beeld

Nadere informatie

Handleiding voor docenten en opleiders bij de film Verslaafd in het Hoofd

Handleiding voor docenten en opleiders bij de film Verslaafd in het Hoofd Handleiding voor docenten en opleiders bij de film Verslaafd in het Hoofd Door Alie Weerman In de film komen vier mensen aan het woord die hersteld zijn van hun verslaving. Vanwege de variatie aan achtergrond,

Nadere informatie

NAH & Ervaringsdeskundigheid. Aftrap Hersenletselcentra 27 juni 2014

NAH & Ervaringsdeskundigheid. Aftrap Hersenletselcentra 27 juni 2014 NAH & Ervaringsdeskundigheid Aftrap Hersenletselcentra 27 juni 2014 Korte introductie Drs. J. (Jeroen) Kwak Manager zorgconsumenten Zorgbelang Brabant (o.a. NAH-Cafés en hersenletselnetwerken) Manager

Nadere informatie

Rehabilitatie: ondersteuning van maatschappelijk herstel. Jos Dröes Stichting Rehabilitatie 92 Utrecht

Rehabilitatie: ondersteuning van maatschappelijk herstel. Jos Dröes Stichting Rehabilitatie 92 Utrecht Rehabilitatie: ondersteuning van maatschappelijk herstel Jos Dröes Stichting Rehabilitatie 92 Utrecht Aspecten van herstel Elk aspect kan objectief en subjectief worden bezien Persoonlijk herstel Klinisch

Nadere informatie

Steun in netwerkverband Onderzoek naar steun aan studenten die deelnemen aan het Begeleid Leren-programma in Rotterdam.

Steun in netwerkverband Onderzoek naar steun aan studenten die deelnemen aan het Begeleid Leren-programma in Rotterdam. Steun in netwerkverband Onderzoek naar steun aan studenten die deelnemen aan het Begeleid Leren-programma in Rotterdam. Henny Oosterbaan & Lies Korevaar Hulp en steun spelen naast vaardigheden een belangrijke

Nadere informatie

FACT-teams. Intensieve wijkgerichte behandeling en begeleiding. Informatie voor cliënten, verwijzers en betrokkenen

FACT-teams. Intensieve wijkgerichte behandeling en begeleiding. Informatie voor cliënten, verwijzers en betrokkenen FACT-teams Intensieve wijkgerichte behandeling en begeleiding Informatie voor cliënten, verwijzers en betrokkenen FACT-teams bieden behandeling en ondersteuning aan mensen met psychiatrische problemen

Nadere informatie

Programma. 1. Historie. Noord Holland Noord. 2. Zorg voor EPA. Kenmerk (toen) 1. Historie. Ambulantiseren

Programma. 1. Historie. Noord Holland Noord. 2. Zorg voor EPA. Kenmerk (toen) 1. Historie. Ambulantiseren Programma Ambulantiseren in de Nederlandse GGZ Met een blik op Europa Diana Polhuis, Verpleegkundig specialist ggz Hoofdopleider GGZ VS 1. Historie 2. Zorg voor mensen met een Ernstig Psychiatrische Aandoening

Nadere informatie

VAN ZORG NAAR PREVENTIE

VAN ZORG NAAR PREVENTIE VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg

Nadere informatie

Samenvatting rapportage. Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid. Contractcatering

Samenvatting rapportage. Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid. Contractcatering Samenvatting rapportage Baan je toekomst: werken aan duurzame inzetbaarheid Contractcatering In samenwerking met: Rijnland Advies 1 Inleiding Even terugkijken.. De komende jaren verandert de arbeidsmarkt

Nadere informatie

De kortste lijn naar herstel

De kortste lijn naar herstel De kortste lijn naar herstel met ggz 1 met Met 450 mensen werken we hard aan de ggz van Noord- en Midden-Limburg. Waarom doen we dat? elkaar 2 4 5 Onze missie Met ggz biedt de kortste lijn naar herstel

Nadere informatie

Project I GGz-jongeren aan het werk

Project I GGz-jongeren aan het werk Project I GGz-jongeren aan het werk Met het project GGz-jongeren aan het werk willen het Landelijk Platform GGz en het Fonds Psychische Gezondheid (PG) de persoonlijke ervaringen van de jongeren uit goedlopende

Nadere informatie

Kracht en steun voor ouders met (ernstige) psychische aandoeningen

Kracht en steun voor ouders met (ernstige) psychische aandoeningen Kracht en steun voor ouders met (ernstige) psychische aandoeningen Peter van der Ende Senior-onderzoeker Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen p.c.van.der.ende@pl.hanze.nl Website: www.ouderschap-psychiatrie.nl

Nadere informatie

Inzetten van ervaring

Inzetten van ervaring Inzetten van ervaring 26 februari 2016 Bart Debyser Marijke Deman Bart Robbrecht Annelies Verkest 1 Perso presentatie Overzicht 1. Wat is ervaringsdeskundigheid? 2. Ons verhaal 3. Ervaringswerkers en inzetbaarheid

Nadere informatie