Pedagogische tip: "Begeleiden van rollenspel"

Transcriptie

1 Pedagogische tip: "Begeleiden van rollenspel" Vanuit het perspectief van de begeleider heeft een rollenspel heeft drie hoofdfasen: introductie, spel en nabespreking. Introductie De meeste leerlingen, zelf al zijn het volwassenen of jongvolwassenen, voelen zich een beetje onzeker of misschien zelf heel onzeker over rollenspel. Ze zijn dan band dat ze iets fout doen, dat ze vreemd zullen overkomen of dat anderen hen zullen uitlachen. Op een dieper niveau zijn ze misschien bang dat ze in een rollenspel per ongeluk iets van hun echte emoties laten zien en dat die niet serieus genomen zullen worden. Om te zorgen dat iedere deelnemer aan het rollenspel (dus ook de toeschouwers) zich veilig voelt, is het essentieel dat je als begeleider het rollenspel goed en helder uitlegt. Ook is het belangrijk om de spelende deelnemers gerust te stellen en complimenten te geven, en om hen te beschermen tegen eventuele grappen en vervelende opmerkingen. Om dit te doen, moet je heel expliciet en helder zijn over de gedragsregels tijdens het spel en bij de nabespreking. Als je het spel introduceert, geef dan in ieder geval aandacht aan de volgende aspecten: Bemoedig de spelende deelnemers. Zeg bijvoorbeeld: Iedereen voelt zich een beetje onzeker om een rol te spelen, dat is gewoon. Wees niet bang, we weten dat je een rol speelt, en niet jezelf. (Opmerking: deze tip is niet van toepassing op rollenspel voor vaardigheidstraining of op simulatiespel, want dan speelt men wel zichzelf.) Zorg dat het publiek respect toont. Zeg bijvoorbeeld: Geacht publiek, beste kijkers, jullie gaan nu kijken naar een rollenspel door andere leerlingen. Geeft hen een applaus voor hun durf om aan het spel mee te doen! We zijn er blij dat zij dit voor ons willen doen, dus het zou niet leuk zijn als we gaan lachen of grappen gaan maken over hoe ze spelen. Natuurlijk mag je wel lachen als je iets grappig vindt, maar we gaan de spelers niet uitlachen. Leg het spel duidelijk en in detail uit. Vertel waar het spel speelt, waar het speelvlak begint en eindigt, welke figuren meedoen in het spel, hoe het spel zich gaat afspelen en hoeveel minuten het ongeveer gaat duren. Het helpt ook als je het speelvlak met de leerlingen voorbereidt door er stoelen of een tafel neer te zetten. Je kunt ook zeggen dat er een deur is (onzichtbaar, want je wilt de leerlingen niet de klas in en uit laten lopen) en met de leerlingen besluiten hoe je daardoor binnenkomt Contact: Peter Dankmeijer Pagina 1 van 5

2 bijvoorbeeld door in de lucht te kloppen of te bellen en de deur met een onzichtbare deurkruk te openen. Bereid de spelers voor. Het is erg behulpzaam als de spelers zich kunnen voorbereiden. Je kunt ze even apart nemen en de rollen met ze bespreken. Of je kunt hun rollen met de hele klas bepreken, waarna de spelers zich even terugtrekken om n te denken hoe ze het gaan doen. Het helpt ook als je korte rolomschrijvingen en instructies voor ze hebt op papier. Houdt de rolinstructies kort en feitelijk, zodat de spelers ze zelf kunnen invullen met hun eigen emoties, meningen en argumenten. Het heeft een aanvullende waarde als je het publiek een of twee opdrachten geeft, waarover ze achteraf moeten rapporteren. Daardoor letten ze vaak beter op en voelen ze zich medeverantwoordelijk voor het rollenspel. Vaak voorkomende opdrachten zijn om te observeren hoe de spelers verbaal en non-verbaal reageren, n/of om de argumenten of strategieën die gebruikt worden te onthouden.. Vraag nooit om oordelen over de kwaliteit van het acteren. Het spel Het spelen zelf is de leukste fase. Als dit werkt zoals een rollenspel hoort te werken, dan raken zowel de spelers als de kijkers ondergedompeld en emotioneel betrokken in het spel. Ook voor de begeleider is het verleidelijk om het spel te laten lopen zoals het gaat, vooral als het erg leuk is en de leerlingen er helemaal in zitten. Een begeleider mag daar best van genieten, maar moet oppassen zich niet te laten meesleuren in deze fantasiewereld. De leukigheid moet wel dienstbaar blijven aan het leereffect dat je met het rollenspel beoogt en dat moet je als begeleider bewaken en zo sturen. Hier een serie tips voor de begeleiding. Maak duidelijk wanneer het spel begint en eindigt. Dat kan je doen door een bel te luiden, me je handen te klappen of een ander duidelijk signaal te geven dat markeert wanneer we in de fantasie of uit de fantasie gaan. Als je dit niet doet, loop je het risico dat in de nabespreking fantasie en werkelijkheid met elkaar verwart worden; leerlingen kunnen bijvoorbeeld vanuit hun rol blijven reageren. Laat de beslissing over het einde van het spel nooit over aan de leerlingen, want dan kan het spel uit de hand gaan lopen. Stop elke storing door het publiek onmiddellijk. Als je storingen niet meteen kunt stoppen door een blijk, een handgebaar of een korte opmerking, stop dan het spel met je einde spel signaal en bespreek dat de spelers niet serieus kunnen spelen als de verstoorder(s) op deze manier doorgaan. Als de leerlingen akkoord en weer rustig zijn, start dan het spel weer met het begin spel signaal. Omgaan met lachen. Er zal tijdens het spel veel gelachten worden. Dat is prima en Contact: Peter Dankmeijer p.dankmeijer@edudivers.nl Pagina 2 van 5

3 onderdeel van het engagement van leerlingen. Het laat zien dat er aandacht is, betrokkenheid en ontspanning. Grijp dus niet in als er gelachen wordt, tenzij de luidruchtigheid zo hard wordt dat de spelers niet meer kunnen spelen of als het lachen denigrerend is. In die gevallen is het gelach een verstoring en handel je zoals zonet beschreven. Let zowel op de spelers als op het publiek. Als begeleider hou je zowel de spelers als de kijkers in de gaten. Geef de spelers alleen advies over wat te doen als ze uit het spel stappen en je vragen wat te doen. Markeer dit steeds met je stop signaal. Als leerlingen om advies vragen, geef dan altijd een open advies (laat ruimte voor de speler om de rol zelf in te vullen). Je kunt ook de kijkers vragen om de vraag te beantwoorden en eventuele (te) gesloten adviezen open herformuleren. Herstart het spel weer met het start signaal. Hou de tijd in de gaten. Goede rollenspellen hebben de neiging om (veel) langer te duren dat je plant. Je mag best een beetje uitlopen (hou daarmee rekening in je planning), maar je moet genoeg tijd overhouden voor de nabespreking. In sommige rollenspellen merk je na verloop van tijd dat bepaalde patronen of argumenten zich gaan herhalen. Soms gebeurt dat steeds meer over-the-top, waardoor jet wel leuk blijft om naar te kijken. Het is echter niet functioneel. Dus hoe leuk ook, als men in herhaling vervalt is het tijd om het spel te eindigen. Het spel afsluiten. Eindig het spel door het stop signaal te geven. Vraag het publiek om de spelers te bedanken met een applaus. Dit is een compliment voor de spelers en functioneert tegelijkertijd om iedereen uit de fantasie te trekken. Nabespreking Hoewel het spel zelf het leukste deel is, is de nabespreking het deel waarin de leerervaring expliciet wordt gemaakt. Als je de leerervaringen niet expliciet maakt, krijgen leerlingen het idee dat ze er iks van geleerd hebben. Daarom kan je de nabespreking nooit overslaan. Een goede nabespreking duurt minstens minuten, maar een half uur of langer is veel beter. De tips: Start de nabespreking met de spelers. De spelers zijn vaak het meest opgeladen en hebben behoefte hun ervaring onder woorden te brengen. Dit is vooral het geval bij geconfronteerden, spelers die moeilijk vragen, heftige reacties of negatief gedrag van andere spelers hebben gekregen. Geconfronteerden hebben een veel moeilijker taak dan spelers die alleen maar een lege rol spelen of een stereotype plat karakter. Vraag eerst naar gevoel. De eerste vraag die je de spelers stelt is hoe ze zich nu Contact: Peter Dankmeijer Pagina 3 van 5

4 voelen. Het nu is buiten het spel, dus het gaat over hun echte gevoel en niet het gevoel van hun karakter. Als je het wel over het gevoel van het karakter wilt hebben, maar dan duidelijk dat je de speler vraagt om terug te kijken en te bedenken hoe iemand zoals in die rol zich zou voelen. Bewaak dat de rol en de persoonlijke gevoelens niet door elkaar gaan lopen. Dit maakt het veiliger en makkelijker om te reflecteren op wat er is gebeurt. Zeg bijvoorbeeld: Ik weet dat je net een rol speelde, maar heb je door het spelen iets geleerd over hoe zo n persoon zich in die situatie zou hebben gevoeld (zouden hebben gedacht, zou hebben gedaan)? En hoe kijk JIJ, als jezelf, nu naar deze situatie, nu je deze rol hebt gespeeld? Het is ook nodig om te beginnen met de emoties om de spelers (en daarna de kijkers) stoom af te laten blazen. Als de emoties zijn geuit, zijn de leerlingen beter in staat om op de ervaringen te reflecteren en hun emoties te combineren met een meer cognitief perspectief. Als je dit niet doet, zullen de emoties vermengd worden met de meer cognitieve analyse van het spel en zal de reflectie daardoor verward worden. Hou het kort. Bewaak dat de spelers kort antwoord geven op de vraag en niet gaan uitweiden over andere zaken. Als ze bijvoorbeeld gaan praten over welke opmerkingen zijn gemaakt, welke strategieën de speler zelf of anderen speelden, stop dat dan beleefd en zeg dat je daarop later wilt terugkomen, maar dat je nu eerst het belangrijk is eers te bespreken hoe iedereen zich nu voelt. De kracht van het rollenspel is dat het een brede reeks van ervaringen omvat, van emoties, via houding en gedachten naar allerlei acties. In een goede nabespreking behandel je lk van deze aspecten apart, anders raakt de rijkdom van het spel in de nabespreking verloren. Volgorde van aanspreken. Begin de nabespreking van emoties met de speler die het meest geconfronteerd is. Ga dan door met de speler(s) die minder zware rollen hadden, en vraag de kijkers het laatst om hun gevoel. Observatie van verbaal en non-verbaal gedrag. Als je kijkers hebt gevraagd om verbaal en non-verbaal gedrag te observeren, vraag dan eerst naar wat men zag van het non-verbale gedrag. Zo nodig kan je uitleggen dat non-verbaal gedrag vaak meer subtiel is, maar 70% van alle communicatie uitmaakt, dus dat het belangrijk is daarmee te beginnen. Verdere volgorde van bespreking. Na de bespreking van het gevoel ga je achtereenvolgens door met de bespreking van de acties, de gedachten achter de acties en de woorden die zijn gebruikt. Op deze manier werk je van het diepere emotionele gevoel naar gedrag en houding en van daaruit naar de meer oppervlakkige niveaus van woorden, etiketten en benoemingen. Wees je ervan bewust dat leerlingen niet gewend zijn om in deze volgorde te werken. In hun Contact: Peter Dankmeijer p.dankmeijer@edudivers.nl Pagina 4 van 5

5 normale leven lopen al deze niveaus door elkaar, en hechten ze veel waarde aan specifieke woorden en labels, die geladen zijn met emoties en waarden. Als je op dat niveau de discussie zou beginnen ( waarom zei die en die, dat en dat? ), dan zal het veel moeilijker worden om tot een kwalitatief goede discussie te komen. Leerlingen zullen de neiging hebben om op het niveau van woorden en impliciete interpretaties daarvan te blijven hangen. Benoemen van leerervaringen. Geef de leerlingen de gelegenheid om te analyseren wat ze hebben ervaren en deze ervaringen in een context te plaatsen. Gebruik hun ervaringen, reflecties en woorden om hen zelf de situatie te helpen analyseren en hun analyse te verbinden aan (hun begripsniveau) van de norm van heteroseksualiteit. Pas daarbij op dat je niet in deze fase je rol verschuift naar frontaal lesgeven over de norm van heteroseksualiteit. Help de leerlingen om zelf een context en zingeving te geven aan hun ervaringen. Dat kan je doen door ze verhelderende vragen te stellen, en door als hun woordenschat tekort schiet - suggesties te doen voor woorden die ze zouden kunnen gebruiken voor bepaalde gevoelens, verhoudingen of contexten. Opschrijven. Schrijf sleutelwoorden, concepten en conclusies in telegramstijl op het bord. Het is belangrijk daarbij zoveel mogelijk het taalgebruik te blijven volgen en de feitelijke woorden van leerlingen te gebruiken. Zo worden het hun leerervaringen, niet die van de docent. Afsluiten. Sluit de nabespreking af met een korte samenvatting van de ontdekkingen (leerervaringen) en conclusies. Vraag de leerlingen of je hun leerervaringen op die manier goed hebt weergegeven. Contact: Peter Dankmeijer p.dankmeijer@edudivers.nl Pagina 5 van 5