kyra burhenne monteur mechatronica bij
|
|
- Philomena Bauwens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 over vrouwen & techniek kyra burhenne monteur mechatronica bij AAE, The Art of Mechatronics ik voelde dat het goed zat tussen mij en de techniek Carita la N iña deejay & producer Er is zoveel mogelijk met technologie Magneten voor vrouwelijk talent: opleidingsmogelijkheden en parttime werken Stacey Rookhuizen Bijdehandjes hebben de halve wereld
2 mooi staaltje techniek VOORWOORD V-motor Type verbrandingsmotor. Het getal achter de V geeft het aantal cilinders aan. Kleppen Zorgen voor de in- en uitlaat van het lucht/ brandstofmengsel. Ze worden aangedreven door een nokkenas. Amerikaanse muscle cars als Chevrolet, Buick en Cadillac hebben vaak een V8-motor. cilinder Door de verbranding van het lucht/brandstofmengsel wordt de zuiger in de cilinder met grote kracht naar beneden gedrukt, wat de krukas in beweging brengt. Hoe groter de cilinderinhoud, hoe groter het vermogen. boegie Ontsteekt het lucht/ brandstofmengsel door middel van een elektrische vonk. Floreren in de techniek Steeds meer vrouwen kiezen voor techniek, omdat zij zien hoe uitdagend en veelzijdig de technische sector is. Bovendien biedt die veel baankansen en ontwikkelingsmogelijkheden en beginnen technische bedrijven beter in te spelen op wat vrouwen belangrijk vinden. In deze derde editie van Femme Tech Magazine laten we zien dat het voor veel vrouwen en bedrijven al vanzelfsprekend is dat vrouwen in de techniek werken. Technische vakvrouwen zijn goed in wat ze doen, ze brengen welkome eigenschappen in, zoals vindingrijkheid en empathisch vermogen, ze zijn ambitieus en staan hun mannetje. Langzaam maar zeker gaan steeds meer vrouwen aan de slag in de techniek. En ook nog eens op de meest uiteenlopende en spannende plekken. Dat tonen de portretten in dit magazine wel aan. Ze lassen machineonderdelen, repareren landingsgestellen van F16 s, programmeren en bedienen lasrobots, runnen een vrouwvriendelijke garage, ontwikkelen online games of ontwerpen interactieve kleding. Met hun verhalen willen we andere vrouwen inspireren en technische bedrijven aansporen de deuren open te gooien voor vrouwelijk talent, zodat nog meer vrouwen kiezen voor de techniek én daarin vervolgens ook blijven werken. Flexibele werktijden, ontwikkelingsmogelijkheden en werksfeer zijn belangrijke overwegingen voor vrouwen bij het kiezen van een werkgever en even belangrijke redenen om die werkgever trouw te blijven. Als we vrouwen blijvend aan de technische sector willen binden, is het van groot belang om deze zaken goed te regelen. Dan kan vrouwelijk talent binnen de innovatieve technische sector echt tot zijn recht komen. Redactie Femme Tech Magazine facts V-vorm De twee rijen cilinders in de V-motor staan in een V tegenover elkaar opgesteld, waardoor deze motor minder ruimte inneemt dan een traditionele lijnmotor. krukas Zorgt voor de draaiende beweging die nodig is om de wielen aan te drijven. Hij draait met hoge snelheid rond: duizenden keren per minuut. 3
3 Femme Tech magazine INHOUD colofon Femme Tech Magazine is een jaarlijkse uitgave van TechniekTalent.nu. Een uniek samenwerkingsverband van acht technische bedrijfstakken met maar één doel: meer instroom en behoud van (jonge) mannen en vrouwen in de techniek. Redactie Akke Visser, Sirikit de Joode Met dank aan alle technische vakvrouwen en anderen die meewerkten en aan alle meelezers. 8 De minister Goed voorbeeld doet goed volgen. Werkgelegenheids magneten voor vrouwelijk talent Vrouwen binnenhalen en behouden? Wat maakt werkgevers aantrekkelijk voor vrouwen? Luchtgreep Drie jonge vrouwen in de techniek die zich niet zomaar van de sokken laten blazen. Ook niet door een gewaagde styling. Tegendraads succes Van platenbaas tot sieradenontwerpster. Multitalent Stacey Rookhuizen komt nooit energie te kort. Uitgever Hearst Magazines Netherlands BV Hoofdredactie Marlies Bonnike Eindredactie Jojo Oomes Vormgeving Frank van Munster, Erla van der Pauw, Daphne van Langen Voor nabestellingen of distributie kunt u een sturen naar info@techniektalent.nu TechniekTalent.nu Wipmolenlaan GJ Woerden 6 & 26 Nieuws Een pil die kanker ontdekt of een contactlens die de bloedsuikerspiegel meet: nanotechnologie maakt het mogelijk. minister Lodewijk Asscher over de combinatie werk-zorg. 17 Column Na de open dag van Philips in Drachten is ze het meer dan ooit: KIVI-directeur Micaela dos Ramos is bevlogen door techniek. 18 & 38 Shopping Armband en bodyguard tegelijk. Veilig de straat op met de Cuff om de pols. Verknocht Wat ze worden staat nog niet vast, dat het iets in de techniek is wel. Drie techniekstudentes met ambitie. 35 De brief Kies met je hart, maar vergeet je talenten niet. 36 Techniekcarrière Judith Schasfoort was als leerling-lasser het enige meisje tussen de jongens. Mrs. Blue Jeans Denim-ambassadrice Mariette Hoitink houdt van blauw. 42 Opmerkelijk Vier keer succesvol dankzij techniek en eigenzinnigheid. In mode, muziek, games en industrieel ontwerp. Geen reden om op te geven. Nu is ze metaaldocent. 4 5
4 nieuws Tekst en productie Tara Vierbergen Het Rietveld Schröderhuis foto Bram Saeys Coderen moet je leren Naakte waarheid Papieren elektronica De Ear Chair van ontwerpstudio Makkink & Bey Bruggenbouwer Make-up artist Google weet: de toekomst wordt meer en meer vormgegeven door computerwetenschappers. Dat deze wetenschappers overwegend man zijn, betreurt het internetbedrijf. Sterker nog: als vrouwen niet als de bliksem aan het coderen slaan, leven we straks in een mannenwereld, letterlijk. Vroeg geleerd, is oud gedaan, dacht Google en dus verzon het madewithcode.com, waarmee het bedrijf hoopt jonge meisjes aan het coderen te krijgen. Meer girl power op girlswhocode.com, girlsinc.org en code.org. Na een videopraatje van codeergrootheden Bill Gates (oprichter van Microsoft) en Mark Zuckerberg (oprichter van Facebook) kun je zelf binnen een uur de basis van het coderen leren. Het nieuwe Elke beetje vermeldenswaardige gebeurtenis wordt gedeeld op Facebook, Twitter, Instagram, Pinterest, via WhatsApp, YouTube, Vine, en zo meer. Dat is zoetjes aan een tweede natuur geworden. En niet per se een gunstige. Vanwaar al die deeldrang? Kunnen we nog zonder? Hoe bewust zijn wij ons er eigenlijk van, van alles wat we zomaar met de wijde wereld delen? Ontwerper Xuedi Chen dacht erover na en kwam met X.pose: een draagbare, door data gestuurde sculptuur die huid tevoorschijn laat komen telkens wanneer de drager data produceert. Hoe meer data je verstuurt, hoe bloter je wordt. Oftewel: in een mum van tijd sta je in je nakie als je niet oppast met die dataproductie. Chen wil met haar pak bewustwording creëren, want, vindt ze, in onze digitale wereld zijn wij naakt en kwetsbaar. Met eigen ogen zien? Kijk op xc-xd.com/x-pose. KnUffelen Een jas die zichzelf opblaast bij een like op Facebook en zo een fysieke knuffel nabootst: het draagbare social-mediavest Like-A-Hug doet het. Het maakt zo n like een stuk tastbaarder. melissakitchow.com/like-a-hug De Franse Coralie Gourguechon maakt met papier de knapste dingen. Een radio, bijvoorbeeld, maar ook: een geluidsinstallatie voor ipod dan wel iphone, en een wel heel slimme zelfbouwcamera, van karton. Volg haar op de voet coralie (Twitter) of coraliegourguechon.fr. Topmodel Niet zomaar een stel poppenhuizen en wat minimeubilair. Heuse Nederlandse supermodellen zijn het, op schaal, stuk voor stuk gemaakt met 3D-printers. Check dutchdesignsupermodels.com om te zien waar je deze grootse mini-expo kunt bezoeken. Het nieuwe tikken Een draagbaar toetsenbord, dat ontbrak nog. Het apparaat is nog in de maak, maar via airtype.io houdt team AirType je op de hoogte. Vanwege haar aandeel in de zorgvernieuwing is ingenieur Karianne Lindenhovius bekroond met de titel Ingenieur van het Jaar En terecht, want deze vrouw heeft een indrukwekkende staat van dienst. Enkele jaren geleden zette ze Pontes Medical op, een samenwerkingsverband tussen drie academische ziekenhuizen gericht op innovatie in de medische wereld. Klinkend resultaat: de longfunctiemeter Whistler, waarmee huis- en kinderartsen al bij baby s kunnen voorspellen hoeveel risico zij lopen op het krijgen van astma. Tot nu toe kon dit pas gemeten worden bij kinderen vanaf zes jaar. Ook een succes is de Vascu- Luminator, een infrarood apparaatje dat bloedvaten zichtbaar maakt en zo het bloedprikken vergemakkelijkt. Dankzij technologie kan de gezondheidszorg betaalbaar en toegankelijk blijven, vindt Lindenhovius. Maar dan moeten de juiste partijen elkaar wél weten te vinden. Krachten bundelen dus, en bruggen slaan. En dat is precies wat ze met Pontes Medical doet. Harvard-slimmerik Grace Choi heeft een hoogst interessante toekomstvisie, waarin jouw gezicht de hoofdrol speelt. Op TechCrunch s Disrupt conferentie in New York eerder dit jaar presenteerde ze haar Mink: een 3D-make-upprinter waarmee je binnenkort je favoriete mooimakers uitdraait. KLaar terwijl je wacht. Want, zegt Choi: The makeup industry makes a whole lot of money on a whole lot of bullshit. Het principe is simpel: je selecteert een kleur (van, laten we zeggen, een plaatje van je favoriete lippenstift), stuurt m naar Mink en die print jouw gekozen pigment vervolgens als make-up nou ja: de substantie ervan, het apparaat print geen hulzen. Wordt Mink een succes, dan zou de printer weleens slecht nieuws kunnen betekenen voor de beauty-industrie. 6 7
5 interview Tekst Martijn Goedegebuure Beeld Hollandse Hoogte Ik heb geen afspraken voor kwart voor tien s ochtends Goed nieuws: steeds meer meiden kiezen voor technische studies. Het slechte nieuws: velen van hen kiezen daarna een niet-technische baan, omdat zorg en werk in de techniek lastig te combineren zouden zijn. We legden het voor aan minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Lodewijk Asscher minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Moderne bedrijven houden er rekening mee dat mensen niet alleen werknemer zijn, maar ook mens Van de jongens in het mbo die een technische opleiding volgen, stroomt 75 procent door naar de technische sector. Van de meiden slechts 23 procent. Acht van de tien techniekmeiden gaan dus uiteindelijk niet de techniek in. De sector zelf geeft aan dat werken in de techniek lastig te combineren valt met parttime werk. Wat vindt u daarvan? Dat is geen goede zaak. De sector zou zich er niet bij neer moeten leggen dat de helft van al het talent in Nederland voor de techniek verloren gaat. Die moet inzien dat het soms best mogelijk is om parttime werk te organiseren. Dat geldt ook voor de combinatie werk en zorg ook voor mannen. De gesprekken die mensen thuis met elkaar voeren over de taakverdeling en de zorg voor de kinderen, moeten ook op het werk en aan de caotafel plaatsvinden. Leuk voor de werknemers. Maar wat heeft een bedrijf aan dat soort afspraken? Als de balans tussen thuis en werk goed is, zijn mensen gelukkiger, is er minder uitval en melden mensen zich minder vaak ziek. Dat is in ieders belang. Moderne bedrijven houden er rekening mee dat mensen niet alleen werknemer zijn, maar ook mens. Sommigen moeten zorgen voor zieke ouders, velen hebben kinderen die zorg en aandacht nodig hebben. Daarover moeten afspraken worden gemaakt. Je moet als mens namelijk je werk goed kunnen blijven doen het liefst tot op hoge leeftijd. Bedrijven worden ook aantrekkelijke werkgevers als ze dit soort afspraken willen maken met hun werknemers. U heeft zelf drie kinderen, eentje gaat nog naar de crèche. Uw vrouw heeft net als u een drukke baan. Hoe regelen jullie dat? Zoals zoveel mensen hebben wij daarover samen afspraken gemaakt. Het is voor mij en mijn vrouw beter als er niet alleen ruimte is voor mijn carrière, maar ook voor die van haar. We proberen het dus goed te verdelen, al is dat met mijn werk weleens lastig. Maar het lukt me vrijwel altijd om onze kinderen naar de crèche en naar school te brengen, omdat ik met de mensen op het ministerie de afspraak heb dat ik tot kwart voor tien mijn agenda vrijhoud. Ik word geen betere minister als ik 24 per dag werk, wel als ik mijn werk met bezieling doe. Dat lukt mij alleen als ik weet dat mijn vrouw en kinderen ook gelukkig zijn. 8 9
6 achtergrond Tekst Marion Rhoen Beeld Maurits Giesen Vrouwen moeten er gewoon voor gaan Je hoeft ze niet meer met een lampje te zoeken, maar vrouwen in de techniek zijn nog steeds dun gezaaid. Hoe vind je ze? En hoe houd je ze? Ontwikkelingsmogelijkheden en deeltijdwerken zijn belangrijk voor vrouwen. magneten voor vrouwelijk talent Steeds meer technische bedrijven grote én kleine zijn op zoek naar vrouwelijk personeel. Niet alleen omdat er veel technisch talent is onder vrouwen, maar ook omdat zij van grote waarde zijn op de werkvloer. Gemengde teams zijn bewezen creatiever en coöperatiever. Maar hoe haal je vrouwelijk technisch talent binnen en hoe zorg je ervoor dat dat talent ook blijft? Met goede arbeidsvoorwaarden. Bedrijven die flexibel of parttime werken bieden, zijn voor vrouwen extra aantrekkelijk. Ook ontwikkelingsmogelijkheden vergroten de kans dat een vrouw geïnteresseerd is én blijft in een baan dat kan net zo goed bij een grote als bij een kleine organisatie zijn. Twee bedrijven gingen bewust op zoek naar meer vrouwelijk potentieel: Fokker Landing Gear in Helmond en Apeldoorn Flexible Packaging (AFP). De Fokker-vestiging in kwestie maakt landingsgestellen voor helikopters en vliegtuigen (voor onder andere de Joint Strike Fighter), AFP maakt verpakkingen (voor onder meer kaas en vlees), stretchfolie en beschermende films (voor bijvoorbeeld koffers en auto's). Bij beide bedrijven werkten al wel vrouwen, maar vooral op ondersteunende afdelingen (onder andere HR, receptie, administratie). Op de vloer bij AFP werkte nog geen enkele vrouw. Fokker ging drie jaar geleden actief op zoek, AFP twee jaar geleden. Bij Fokker werken 23 van de 29 vrouwen in technische functies, er werken 299 mensen in totaal. Bij AFP werken zes van de 24 vrouwen in een technische functie, er werken 220 mensen in totaal. De technische afdelingen waren al jaren een mannenbolwerk, waarom ineens de zoektocht naar vrouwen? Bij Fokker kwam de vraag mede uit de productielijn. De mannen daar zeiden tegen HR-officer Judith Beurskens: Het zou mooi zijn als we ook eens judith Beurskens Fokker Landing Gear parttime techno Vrouwen en deeltijd, het is een bijna onlosmakelijke combinatie. Driekwart van de vrouwen in Nederland heeft een parttime baan, tegen negentien procent van de mannen. Gemiddeld werken vrouwen 26,4 uur per week. Wil de technische sector meer vrouwen trekken, dan is het bieden van deeltijdwerk dus een belangrijke voorwaarde. In de techniek is dat nog niet gebruikelijk. Vanwege gebrek aan deeltijdwerk gaan nu ook vrouwen die wél een technische opleiding hebben gedaan, vaak buiten de techniek werken. Bron: Emancipatiemonitor
7 achtergrond madeleine harmsen AFP Duurzaam inzetbaar Apeldoorn Flexible Packaging heeft een unieke regeling. Sinds 2012 krijgen alle medewerkers per jaar 1200 euro (bruto) die ze mogen besteden aan duurzame inzetbaarheid, zodat ze zo gezond en productief mogelijk kunnen blijven werken. Medewerkers kunnen een extra pensioenstorting doen of extra vrije dagen opnemen, maar ze kunnen ook een bedrijfskunde opleiding volgen of een medische behandeling ondergaan die niet door de verzekering wordt vergoed. Ze zijn helemaal vrij in hun keuze. Mensen werken hier vaak hun hele leven, zegt HR-manager Madeleine Harmsen. Over tien, twintig jaar zitten ze hier nog. Het is dus belangrijk dat ze fysiek en geestelijk inzetbaar blijven. een gemengd team functioneert beter vrouwen aannamen. Dat klonk haar als muziek in de oren; voor HRM en voor de directie van Fokker is diversiteit een speerpunt. Vrouwen kunnen iets toevoegen, zegt Madeleine Harmsen, HR-manager van AFP. Een team functioneert beter als er ook vrouwen in zitten; dat wordt creatiever in het bedenken van oplossingen. Zaken worden ook meer besproken. Daar schiet je als bedrijf zeker mee op. Je hoort het sneller als iets niet goed gaat, en dan kun je daar wat aan doen. En vrouwen brengen meer sfeer. WerVing Hoe vind je vrouwen voor technische vacatures? Dat is best een klus. 99 procent van de reacties op advertenties komt van een man, aldus Harmsen van AFP. Om dat te verbeteren bekeek ze met een tekstschrijver de personeelsadvertenties. Die suggereerde andere woordkeuzes. Het waren subtiele wijzigingen, maar wel dingen die vrouwen aanspreken. Bijvoorbeeld het benoemen van competenties die vrouwen van nature sneller bezitten: nauwkeurigheid, oog voor kwaliteit, initiatief, proactief. Het werkte. Een vrouwelijke operator werd aangenomen, later een vrouwelijke lead-operator. Ook is de eerste vrouw aangenomen voor een hogere functie. Een accountmanager, een vrouw die behoorlijk technisch is geëquipeerd, zegt Harmsen tevreden. Ook de teamleider compliance is een vrouw, en bij technical support zitten eveneens dames. Judith Beurskens van Fokker wierp zich op social media. Op LinkedIn linken met technische scholen en vakgroepen levert veel nieuwe contacten op. Daarin zoeken op de opleiding en functie die je nodig hebt, en je krijgt honderd profielen te zien. Die mensen nodigde ze uit voor haar eigen netwerk, en daarna kon ze met hen in gesprek gaan over de vacatures die ze had. Adverteren doet Fokker Landing Gear alleen op de eigen site en in het corporate netwerk. Via andere sites krijg je zoveel reacties van mensen die móeten solliciteren, maar niet met het profiel matchen. Wij zoeken echt heel gericht. De vloer op Dankzij de inspanningen van HR kwam vorig jaar bij AFP dus voor het eerst een vrouw in de productie. Het was heel spannend, zegt Harmsen. We hebben goed nagedacht over de ploeg en de leidinggevende bij wie we haar indeelden. Die laatste was voorstander. In andere bedrijven had hij gezien dat vrouwen een positief effect hadden op de sfeer. Met de ploeg had hij een goed gesprek vooraf. Daarin benoemde hij common sense -dingen over omgangsvormen, aldus Harmsen: geen vrouwonvriendelijke scheldwoorden gebruiken, of hardop het uiterlijk van weervrouwen bespreken. Toen ze eenmaal aan het werk was, waren de mannen uit de ploeg ongelooflijk galant, zegt Harmsen. Ze namen haar werk uit handen, zeiden tegen de leidinggevende, heel zorgzaam, dat dingen te zwaar voor haar waren. Zij wist daar niets van, het was ook niet waar. Algauw behandelden ze haar als gelijke. Leidinggevenden die eerder sceptisch waren, zagen dat het plaatsen van vrouwelijke werknemers goed uitpakte. Bij Fokker aarzelde een deel van de managers een paar jaar geleden nog over de komst van vrouwen. Ze vreesden dat vrouwen minder flexibel inzetbaar zouden zijn, omdat ze parttime zouden willen werken, zegt Judith Beurskens. Met een lachje: Die mannen waren nog van de oude stempel. Ze dachten ook: als vrouwen rondlopen in de productie, leidt dat mannen af. Dat bleek erg mee te vallen. De eerste vrouwen die op de vloer kwamen te werken, zaten nog niet met hun handen aan de machines. Ze hielden technische documentatie bij, en de uren van de productie. Daarna kwamen ook op de afdeling Operations meer vrouwen. Tot ieders tevredenheid. Parttime werken Dat bezwaar tegen parttime werken horen HR-afdelingen vaker. Maar in de praktijk nemen genoeg mannen bij Fokker LG en bij AFP ouderschapsverlof op. Bij die laatste namen zeven mannen zelfs gedurende vier, vijf jaar verlof op. Ouderschapsverlof mag een werkgever niet weigeren. Bij deze bedrijven was het eigenlijk een verkapte vorm van parttime werken. Nu we het ouderschapsverlof hebben beperkt tot een jaar, willen mannen ook officieel parttime werken, aldus Harmsen van AFP. AFP bekijkt nu per functie of parttime werken kan. In ploegendienst kan het lastiger zijn. Daar drie dagen werken, betekent dat je ook iemand moet vinden voor die twee overige dagen, zegt Harmsen. De werkroosters worden per jaar vastgesteld. Vrouwen met een gezin vinden dat vaak fijn, aldus Harmsen. Ze kunnen dan ver van tevoren zien wanneer ze dingen moeten regelen met hun partner
8 achtergrond Bij Fokker kan parttime werken ook. Het moest er gewoon van komen, zegt Judith Beurskens. Het kan ook goed in combinatie met het nieuwe werken waar we ook voor openstaan. Inkopers gooien thuis de laptop open, pakken de telefoon. Dus zijn nu alle managers om en pro-parttime? Niet vanzelf. Een vacature voor een programmamanager zag men bij Fokker liever voltijds ingevuld. HR had een vrouwelijke kandidaat die vier dagen wilde komen. Op basis van haar cv werd ze toch uitgenodigd, en ook aangenomen. Voor vier dagen! aldus Beurskens. Een beetje durven moet je als HR af en toe wel. Eigen zakje met geld Opleidingsmogelijkheden zijn ook belangrijk voor vrouwen, weet Madeleine Harmsen van AFP. De dames die binnengekomen zijn, hebben daar zeker naar gekeken, vertelt ze. Onze vrouwelijke operator is zeer ambitieus. Ze wil carrière maken. Door haar niet-nederlandse achtergrond doet ze haar opleidingen met het woordenboek ernaast. De vrouwen bij AFP zijn net als hun mannelijke collega s ook enthousiast over de duurzame inzetbaarheid die het bedrijf voorstaat: het streven dat werknemers productief en gezond blijven werken. AFP ontwikkelde het persoonlijk inzetbaarheidsbudget. Iedereen krijgt 1200 euro bruto per jaar, te besteden aan zaken die de duurzame inzetbaarheid van een medewerker ondersteunen (zie kader). Wij zeggen tegen iedereen: zorg dat je altijd je arbeidswaarde behoudt. Dat vinden we heel belangrijk. Met dit budget kunnen onze medewerkers opleidingen doen, coaching betalen, maar ook een medische behandeling die de verzekering niet vergoedt. Je kunt ook vrije dagen kopen. Legio ontwikkelingsmogelijkheden dus. De vrouwen die bij Fokker binnenkomen, althans de hoger geschoolde meiden, bijvoorbeeld van de TU, kiezen volgens Beurskens mede voor het bedrijf vanwege het Fokker-brede Young Professionalprogramma. Het bevat onder meer presentatie- en communicatietechnieken, strategie, financieel management en begeleiding door een coach. Het programma stoomt je klaar voor een leidinggevende functie binnen het bedrijf. Fokker Landing Gear mag elk jaar drie mensen leveren, de afgelopen twee jaar was een van hen steeds een vrouw. Over zo n leiderschapsprogramma voor de teamleiders, vaak mbo ers, wordt nu nagedacht. Klein maar bekoorlijk In 2013 won het kleine productie- en assemblagebedrijf Argowil de Femme Tech Bedrijven Award. Argowil produceert vooral kabelbomen en elektrische bedradingen. Dat is verfijnd en precies werk. Het bedrijf heeft veel vrouwen in dienst: ongeveer tweederde van het personeelsbestand (45 medewerkers) is vrouw het branche gemiddelde is iets meer dan tien procent. De enige twee leidinggevende posities naast de directeur worden ingenomen door vrouwen. Parttime werken wordt bij Argowil gemakkelijk gemaakt door de indeling van de werkdag in blokken van twee uur. Zo kunnen werknemers hun eigen werktijden kiezen en werk en zorg goed combineren. Directeur Frank Arts, naar aanleiding van de Femme Tech Bedrijven Award 2013: We willen niet laten zien hoe vrouwvriendelijk we zijn. Veel technisch werk is gewoon prima geschikt voor vrouwen. Dat maakt die prijs in elk geval duidelijk. Opleidingsverzoeken worden bij Fokker vrijwel altijd goedgekeurd, van hoog tot laag in de organisatie. Dat kan ver gaan: Een medewerkster van de assemblage doet een fulltime hbo-opleiding. In de weekenden werkt ze nog bij ons. Zo hopen we dat we haar kunnen behouden. Verder blijft iedereen bij met vaktechnische trainingen over de nieuwste luchtvaarttechnologie, en met awareness-trainingen over onder meer veiligheid en het belang van het volgen van procedures. Hogerop Het komt voor, elders net zo goed als in de techniek: vrouwen die niet hoger komen, omdat ze vrouw zijn. Beurskens: Vrouwen moeten er gewoon voor gaan, ook voor hogere functies. Al vinden mannen het soms wat moeilijker om aangestuurd te worden door een vrouw, vrouwen moeten volhouden. Onze eerste vrouwelijke programmamanager doet het ontzettend goed. Ze had meteen veel draagvlak in het team, is geaccepteerd als leidinggevende en runt een programma met alleen maar mannen. Haar vakinhoudelijke en leidinggevende kwaliteiten geven de doorslag, niet het feit dat ze een vrouw is. Over een paar jaar gaat Fokker Landing Gear een klapper maken, verwacht Beurskens. Dan opent hier hopelijk een fabriek om een composietonderdeel van een landingsgestel te maken, en hebben we veel operators nodig. Dan moet je precies en secuur werken, en dat kunnen vrouwen goed. Ik verwacht ze dan ook aan te kunnen nemen. Om hoeveel vacatures het gaat, is nog onduidelijk. AFP op zijn beurt komt van ver, zegt Harmsen. In een jaar hebben we twee vrouwen gevonden voor de productie. Dat is een goede start. We verwachten meer vrouwen aan te kunnen trekken. Hoe meer vrouwen je binnenhaalt, hoe makkelijker het wordt. award winner hoe meer vrouwen je binnenhaalt, hoe makkelijker het wordt Meer informatie over werving en behoud van mensen in de techniek is te vinden op Als ze thuis vertelde over een stomme opmerking die ze die dag had moeten aanhoren, zei haar moeder: Het zal wel nooit overgaan. Er zijn altijd mannen die er niet tegen kunnen. Ze sprak uit ervaring. Voor ze kinderen kreeg, had de moeder van Lisa Butter gewerkt als elektromonteur. Dochter Lisa (21) deed de Tetrix-bedrijfsopleiding bankwerken-lassen en trok zich die opmerkingen wel aan. Het was niet leuk om te horen dat je kiest voor metaal omdat je vriendje dat ook doet. Maar opgeven, zoals een vriendin deed die voor manwijf werd uitgemaakt? Nee. Je moet gewoon je mannetje staan. Ik wilde laten zien dat ik het kon. Ik heb het ruimtelijk inzicht, de motoriek. Dus. Dus werd Lisa Butter lasser. Dat wilde ze altijd al. Haar vader is het ook. Het is lijmen, maar dan met vuur. Het kan nooit meer los. Dat vind ik leuk. Toen ze stage ging lopen, waren de opmerkingen weer anders. Een keer zei een man: Ik zou je wel in willen ruilen voor m n vrouw, je bent zo schattig. Die kant kan het dus ook op. Nu maakt ze bij Sollas in Wormer onderdelen voor verpakkingsmachines. Het is heel nauwkeurig werk. Het moet precies passen, anders gaan die machines aanlopen. Ik doe ook het voorbereidende werk, maak er gaatjes in, en ik frees het af. Op de zeventig medewerkers is ze de enige vrouw. Maakt haar niets uit. Of ze zichzelf stoer vindt? Nee. Ik kan beter met mannen omgaan. En die groene motor waar ze op rijdt, is die niet stoer dan? Lachend: Nou ja, een beetje misschien. Maar ik zit ook graag achter de naaimachine. In de toekomst wil Butter nog meer lasdiploma s halen, niveau 1 en 2 van tiglassen en niveau 2 van migmag, twee lastechnieken. En stagebegeleider zijn lijkt haar ook leuk, om de kennis van het vak over te dragen. Maar dan graag zonder het gedoe eromheen: al dat gebel en geregel met een school. Laat haar maar bezig zijn met de inhoud. Met de vlammen en het metaal. lisa butter Het is lijmen met vuur; dat vind ik leuk op de werkvloer Tekst Marion Rhoen Beeld Maurits Giesen 14 15
9 zelf ondernemen column Tekst Marion Rhoen Beeld Maurits Giesen De garagist kim van ommen anlief heeft m een auto van de zaak en die wordt tiptop Vrouwen onderhouden, zijn een maar de auto van de vrouw wordt vergeten nogal eens verwaarloosd. Terwijl daar markt juist het kostbaarste bezit van het gezin in gaat: de kinderen, de hond. Onbegrijpelijk, vindt garagehoudster Kim van Ommen (33). Vrouwen moeten óók veilig de weg op! Daar wil zij bij helpen. Met een vrouwvriendelijke benadering en haar Ladies Nights maakt ze haar garage toegankelijker. Niet alleen uit zendingsdrang, maar ook uit zakelijke overwegingen: Vrouwen zijn een vergeten markt. Die willen wij bedienen. Het lijkt te werken: iets meer dan de helft van de klanten van Einstein Techno Centre in Spijkenisse is vrouw. Haar aanpak is no-nonsense. De vijf monteurs maken bijvoorbeeld foto s tijdens de reparatie en bewaren kapotte onderdelen. Zo zien de klanten: ze doen geen extra reparaties waar ik niets van kan zeggen omdat ik niets van auto s weet. Voor de monteurs allemaal mannen was het wel wennen, het kost ook extra tijd. Maar ze doen het nu toch, ook bij haastklussen. Het idee voor Ladies Nights, en voor de vrouwvriendelijke garage, ontstond toen Van Ommen ruim een jaar geleden haar toekomstige garage inspecteerde. Er zat een soort leslokaal bij. Nu maken vrouwen voor wie een auto een angstwekkende zwarte doos is tijdens een cursus van twee avonden vieze handen. De tekens op je dashboard begrijpen, zelf een band verwisselen, olie verversen: het maakt je onafhankelijker, vindt Van Ommen. Je weet wanneer je nog even door kunt rijden en wanneer niet. Eerder was Van Ommen onderhouds monteur van Amerikaanse auto s en hoofd technische dienst van een bedrijf met een eigen wagenpark. Vorig jaar kwam de buitenkans: ze kon de garage goedkoop huren en enkele klanten meenemen. Leuk, die vrijheid, maar er komen ook veel nieuwe dingen op haar af, zoals personeelsbeleid. Het is het allemaal waard, zegt Van Ommen. Elke ochtend als ik aankom, denk ik: wauw, dit is van mij. Dit heb ik al bereikt. martine both De installateur Ik zag hoe hard mijn ouders werkten in hun eigen zaak. Dat nooit, dacht ik. Maar toen haar vader haar voorstelde samen een showroom te beginnen, zei Martine Both ja. Lachend: Ik ben er toch mee opgegroeid. Ze was toen twintig. Acht jaar later is Aquarius Sanitair een bloeiend bedrijf. Both begon op haar zestiende aan de BBL-opleiding installatietechniek (BBL: Beroeps Begeleidende Leerweg). Eén dag naar school, vier dagen werken. Eenvoudige klussen deed ze na vier jaar zelfstandig. Ontwerpen had ze nog nooit gedaan. Waarom dan zo n sprong in het diepe? Als een ander dan haar vader het had gevraagd, had ze het misschien niet gedaan, maar met zijn ervaring als steun durfde ze. Hij heeft ook een installatiebedrijf, maar had geen tijd voor een showroom. Met z'n tweeën kon het wel. Daar komt bij: badkamers ontwerpen leek haar leuk. Je kunt dan design en techniek combineren. Hoe blij ze ook was met de steun van haar vader, één ding stond vast: Aquarius Sanitair was háár bedrijf. Na twee jaar trok hij zich terug. Ik heb nu twee jongens en een jonge meid in dienst. Naar die laatste heeft ze Ik ben opgegroeid actief gezocht. Het met een evenwicht is belangrijk voor de sfeer. eigen zaak Klanten moeten soms even wennen aan een vrouwelijke installateur, maar Both blijft altijd kalm: Gewoon je werk doen, dat is het beste. Ook al heeft nog geen van haar medewerkers het aangekaart, parttime werken zal bij Aquarius Sanitair geen probleem zijn. Straks doen we het allemaal, mannen en vrouwen. Een stel dat kinderen krijgt, moet samen het leven daarop aanpassen. Anders ben je ouderwets bezig. Beeld Jordi Huisman De wereld is techniek O nlangs was ik bij de jaarlijkse open dag van Philips in Drachten. Er waren allerlei innovaties te zien. Soms op een grappige manier met een stofzuigercompetitie of een spelletje dat je langzamerhand zelf in elkaar zette. Het deed me beseffen: techniek heeft de wereld verbeterd, de kwaliteit van ons leven is er enorm door gestegen. Verplaats je eens in iemand uit 1800, nog maar tweehonderd jaar geleden. Auto s, treinen en zelfs fietsen bestonden nog niet. Je moest overal naartoe lopen en je wereld was niet groter dan enkele vierkante kilometers. Je woning moest je delen met veel gezinsleden, veel hygiëne of enige privacy zat er niet in. Je was vaak ziek. En de wereld was en bleef veelal oneerlijk: wie voor een dubbeltje werd geboren, zou nooit een kwartje worden. Dankzij de techniek is de wereld een stuk aangenamer geworden. Eerst langzaam maar zeker, tegenwoordig met een razende snelheid. Techniek is ook fascinerend. Steeds weer kan ik mij verwonderen over een technisch apparaat een auto of een computer of technische werken als een riolering. In Drachten zagen we metalen strips en plastic korrels in een kilometerslange productielijn veranderen in kant-en-klare scheerapparaten! Honderden machines zijn er nodig om zoiets schijnbaar eenvoudigs als een scheerapparaat te maken. Wat een kunst. Techniek is goed voor je. Wat me opviel in Drachten was de trots die de vrouwen er uitstraalden over hun werk. Elke dag opnieuw iets moois maken gaf ze zichtbaar veel voldoening. TECHniek heeft de wereld verbeterd, de kwaliteit van ons leven is er enorm door gestegen Techniek is uitdagend: het vakgebied bij uitstek waarin je geprikkeld wordt problemen op te lossen en samen te werken. En vaak zijn vrouwen beter dan mannen in staat om in een team tot creatieve oplossingen te komen. Techniek geeft girl power, én een grote kans op een baan en op een goed inkomen. Je kunt er overal mee aan de slag. Bedrijven zijn altijd op zoek naar goede technici, vrouwen in het bijzonder. Elk personeelsbestand zou de maatschappij moeten weerspiegelen, maar vooralsnog zijn technische vrouwen ondervertegenwoordigd. Een dagje Drachten leert: in de techniek ligt jouw toekomst. Micaela dos Ramos Directeur Koninklijk Instituut Van Ingenieurs KIVI NIRIA 16 17
10 SHOPPING Coupe du Compress Tekst en productie Tara Vierbergen I <3 Mobicup Meer uit je saaie bekerhouder halen? Doe deze waterbestendige bluetooth luid spreker er eens in. Het apparaat heeft ook nog een ingebouwde microfoon zodat je gesprekken kunt opnemen, mocht dat nodig zijn. Die mag mee op reis (of op een geheime missie). 15, iluv.com. Q Wat zou James Bond zijn zonder de levens reddende technische snufjes van kwartiermeester Q? Wie wil die niet? Boodschappenlijstje voor de elektronica pionier die graag de Bond-blits maakt. Uit de koker van Luchtgreep Tekst Rosita Burger Beeld Maurits Giesen Styling Coupe du Compress Kledingruil Probleem: er hangt een boel kleding in je kast die je niet meer draagt, maar die je eigenlijk niet wilt weggooien. Oplossing: Swapp, een app die mensen met ditzelfde probleem bij elkaar brengt, zodat ze een ruilhandeltje op kunnen zetten. swapp.nl Apple Watch: eindelijk je telefoon en dus je hele hebben en houden om je pols. Apple Watch, verkrijgbaar in 2015, prijs nog niet bekend Uit de eigen werkplaats zo een heel andere werkplaats in. Drie jonge vrouwen die bewust kozen voor techniek, doen hun verhaal en lieten zich stylen door Coupe du Compress. Niet met krultang of föhn, maar met stevig gereedschap: een power compressor. Alarmband Voorkomen is beter dan genezen, weet ook Deepa Sood. Samen met haar man ontwikkelde ze Cuff, een sieraad en tevens bodyguard. Het geheim zit m in de CuffLinc. Dat is een verwijderbare afstandsbediening die, wanneer je in een linke situatie verkeert, met één druk op de knop vrienden en familie alarmeert. Protected and connected luidt niet voor niets het motto van Sood. Het instapmodel kost 50. Meer weten? Kijk op cuff.io. Sherlock Holmes spelen en telefoongesprekken opnemen was nog nooit zo makkelijk. Cellphone Recorder, 15, fancy.com Niet zo geschikt voor een geheim agent in het donker, deze opvallend feestelijke fietswielverlichting. MonkeyLectric, prijs op aanvraag, monkeylectric.nl 18 19
11 Coupe du Compress Ik keek veel omhoog. Naar de lucht, op zoek naar vliegtuigen Manuela Snijders (29) werkt als engineer bij luchtvaartbedrijf Fokker Landing Gear in Helmond. Hoe lang werk je bij Fokker? Ik werk hier sinds maart Wat doe je precies? Ik ben verantwoordelijk voor het onderhoud en de reparaties aan het landingsgestel van F16 s en Apache-helikopters. Ik maak het reparatieplan binnen de toleranties en limieten die door de fabrikant zijn gesteld. Dit is vast niet je eerste baan. Nee. Hiervoor heb ik acht jaar bij de Luchtmacht gewerkt als onderhoudsmonteur van F16 s bij een vliegend squadron. Daar heb ik veel ervaring opgedaan. Vind je het belangrijk dat er meer vrouwen gaan werken in de techniek? Vrouwen zijn belangrijk in de techniek. Mannen benaderen een probleem vaak zwart-wit, vrouwen denken meestal creatiever, out of the box, en komen zo uiteindelijk tot een oplossing. Hoe zou dat gestimuleerd kunnen worden? Het beeld van een technische vrouw is nog vaak een manwijf met een shagje in de mond en een biertje in de hand. Dat beeld moet veranderen. Bijvoorbeeld door op banenmarkten andere voorbeelden te laten zien en misschien door op scholen voorlichtingsavonden te laten geven door vrouwen uit de techniek. Manuela Snijders Opleiding Vliegtuigonderhoud en werktuigbouwkunde, ROC Midden Brabant, en technische bedrijfskunde, Fontys Hogeschool Eindhoven Wanneer wist je dat je de techniek in wilde? Ik wist altijd al dat ik een technisch beroep wilde. Dat kwam ook uit een test op de middelbare school. Wat voor kind was je? Ik keek veel omhoog. Naar de lucht, op zoek naar vliegtuigen. Vliegtuigen vond ik zo spannend. Ik was ook een knutselaar. Altijd met hout en metaal in de weer. Bij mijn opa in de schuur. Welke opleiding heb je gevolgd? Ik ben begonnen met Vliegtuigonderhoud en Werktuigbouwkunde aan het ROC Midden Brabant. Bij de Luchtmacht werd ik intern opgeleid voor de F16. Vorig jaar ben ik afgestudeerd als technisch bedrijfskundige aan de Fontys Hogeschool in Eindhoven. Wat is je droom? Technische bedrijfskunde is weer een stap die mijn droom dichterbij brengt. Uiteindelijk wil ik meedenken en ontwikkelen met de klant, om zo nog betere en veiligere producten te kunnen vervaardigen. Voor de vliegtuigindustrie? Ik wil graag in deze industrie blijven werken. Nederland loopt erin voorop. Het is een innovatieve branche die constant in beweging is. Misschien wordt er nu, na de ramp met de MH17 afgelopen zomer, ook op burgervliegtuigen raketafweer geinstalleerd. Ik wil bij al die ontwikkelingen betrokken blijven. Wil jij daar zelf een rol in spelen? We hebben hier een Girlsday gehad en het was leuk om jonge meisjes te laten zien dat je wel degelijk vrouw kunt blijven wanneer je werkt in de techniek. Wat zijn de voordelen? Dat je, eenmaal gerespecteerd, in een warm nest terechtkomt. Nadelen? Je moet je eerst wel meer bewijzen dan een man. Goed laten zien dat je je mannetje staat. Maar heb je het respect van je collega s eenmaal gewonnen, dan kun je niet meer stuk. Kun je parttime werken bij Fokker in je huidige functie? Zeker. Ik werk zelf 32 uur per week. En zolang ik die 32 uur maar maak, kan ik ze flexibel indelen. Dat betekent dat ik één keer per week mijn zoontje naar de opvang breng, dan dus iets later begin en ook iets later naar huis ga. Grappige man/vrouwervaring op het werk? Bij mijn vorige baan moest je je gereedschap merken. Ik maakte dat van mij roze. Geen mannelijke collega die het nog wilde aanraken
12 ik was echt een poppenmeisje met barbies. de techniek is pas later gekomen Coupe du Compress Kyra Burhenne (24) monteert fijnmechanisch machineonderdelen bij hightech machinefabrikant AAE, The Art of Mechatronics, in Helmond. Hoe lang werk je bij AAE? Begin augustus was dat precies een jaar. Had je hiervoor al ergens anders gewerkt? Dit is mijn eerste vaste baan. Ik heb een leerlingcontract. Eén dag studeren, vier dagen werken. Wat studeer je? Mechatronica aan het ROC Helmond, niveau 3 en 4. Dit is een versneld programma. Misschien ga ik daarna door met hbo. Wanneer wist je dat je de techniek in wilde? Pas sinds een jaar. Ik heb eerst havo gedaan. Ik vond techniek wel leuk, maar ik kende niemand in mijn omgeving die dat deed. Ik ben begonnen met de hbo-opleiding Interieur & Vormgeving, maar na het derde jaar ben ik gestopt. Technisch tekenen vond ik leuk, de andere vakken vond ik nogal zweverig. Vorig jaar heb ik de knoop doorgehakt. Ik ben naar bedrijven gegaan voor rondleidingen en heb geïnformeerd welke opleidingen ik kon doen. Ik voelde dat het goed zat tussen mij en de techniek. Ik kon bij AAE direct aan de slag. Wat voor kind was je? Ik was echt een poppenmeisje met barbies. De techniek is pas later gekomen. Vind je het belangrijk dat er meer vrouwen gaan werken in de techniek? Ik denk dat vrouwen nodig zijn in de techniek. Het werk dat ik doe met fijnmechanica vraagt om veel nauwkeurigheid. Vrouwen zijn vaak preciezer. AAE doet veel aan de promotie van vrouwen in de techniek. We nodigen scholen uit voor een dag van de techniek. Hoe kun je stimuleren dat er meer meisjes kiezen voor techniek? Door open dagen en door vrouwen die werken in de techniek in te zetten als contactpersoon voor middelbare scholen. Zo wordt er bij ons een film gemaakt met een vrouwelijke collega en die wordt verspreid binnen het onderwijs. Wil jij daar zelf een rol in spelen? Misschien wel. Ik vertel graag mijn verhaal. Ik had niemand in mijn omgeving die mij kon helpen bij deze keuze. Anders had ik misschien wel eerder voor techniek gekozen. Wat zijn de voordelen van mannelijke collega s? De sfeer is leuk. Mannen hebben andere humor, daar moet je wel tegen kunnen. Mijn collega s ontvingen mij goed. Ik wist niets, kon alles vragen en ze vonden me niet dom of minderwaardig. Nadelen? Geen. Kyra Burhenne Opleiding Mechatronica, ROC Helmond, niveau 3 en 4 Wat is je droombaan? Engineering; dan kan ik met de klant tot een ontwerp komen en dat achter de computer tekenen. Maar dat is nog een lange weg, daarom doe ik nu montage, om feeling te krijgen met de materialen. Hoeveel vrouwen werken er bij AAE? Negentien van de 190 medewerkers bij AAE zijn vrouwen. Drie van hen werken in de techniek. Als vrouw krijg je hier de mogelijkheid om je te ontwikkelen. Ze geven me vrij voor mijn opleiding en ik denk dat parttime werken zeker bespreekbaar is als ik met mijn opleiding klaar ben. Grappige man/vrouwervaring op het werk Toen ik nog maar net bij AAE werkte, trok een collega de gereedschapslade open. Hij moest een combinatietang hebben. Omdat ik toen nog van niks wist, keek ik hem een beetje vreemd aan en vroeg hem welke hij bedoelde. We hebben toen samen alle tangen doorgenomen. Daarna is me dat niet meer overkomen
13 Coupe du Compress Natasja van Raak (25) werkt bij pluimveeverwerker Marel Stork Poultry Processing in Dongen. Hoe ben je in de techniek terechtgekomen? Een vriendin vertelde over de opleiding Constructie bankwerker/lasser niveau 2. Daar ben ik gaan kijken en dat leek me wel iets voor mij. Wat doe je bij Marel Stork Poultry? Ik ben lasrobot operator en programmeur. Ik programmeer en bedien de lasrobot. Deze robot last onderdelen voor de pluimveeslachtlijnen en vleesverwerkingsmachines die wij maken. Tegelijkertijd volg ik de opleiding BBL-middenkader Engineering technicus niveau 4. Welke opleidingen kun je hierna volgen om verder te groeien in dit bedrijf? Als ik verder wil studeren, is dat op hbo-niveau. Dan zal mijn functie veranderen van uitvoering naar werkvoorbereiding en planning. Er zijn ook verschillende cursussen waarmee ik mijn kennis en kunde kan vergroten. Is dit je eerste baan? Na de havo wilde ik Officier Logistiek bij Defensie worden, maar helaas kwam ik niet door de keuring. Ik had geen idee welke kant ik op wilde. Ik ben toen bij een bakkerij gaan werken, maar dat was het ook niet. En toen vertelde die vriendin over die opleiding. Wat maakt het werken bij Marel bijzonder? De collega s maken het verschil. De sfeer is goed en er zit genoeg uitdaging in het werk om vooruit te blijven gaan. Zijn er bij Marel vrouwen in de techniek werkzaam? In Dongen, waar ik werk, heb ik op de vloer drie vrouwelijke collega s. In Boxmeer staat ook een aantal vrouwen op de vloer. Wat doet Marel om voor vrouwen een goede werkgever te zijn? Niks bijzonders. Marel Poultry behandelt mannen en vrouwen gelijk. Er is voor het bedrijf geen verschil. Ze verrichten ook geen extra inspanningen om vrouwen aan te trekken. Is parttime werken mogelijk? Ik werk op dit moment parttime, namelijk 36 uur. Ik ben één dag per week op de opleiding. Maar parttime werken wordt hier niet gestimuleerd. Heb je een functie op kantoor, dan is er wel meer mogelijk. Is er iets wat opviel toen je hier kwam werken? Er waren op de werkvloer alleen maar toiletten voor mannen. Dat is nu wel veranderd. Als ik verder wil studeren, is dat op hbo-niveau Natasja van Raak Opleiding middenkader Engineering technicus niveau 4, ROC in Tilburg Wat is je droombaan? Ik vind het leuk wat ik nu doe. Ik wil me wel graag verder ontwikkelen en daar komen dan weer nieuwe mogelijkheden uit voort
14 nano / nieuws Tekst en productie Tara Vierbergen Kleiner kleinst Materialen bewerken op zeer kleine schaal, dat is nanotechnologie. Noteer: een nanometer is een miljardste van een meter, en met die mini-omvang is nano titelhouder van allerkleinste manipuleerbare schaal. Wetenschappers zijn nu geoefend genoeg om op die schaal materialen te construeren en te manipuleren. Over vijf jaar loopt iedereen met oprolbare smartphones en tablets, voorspelt nano- Nano in de mode Slimme lens Conserveermiddel Exit dakpan Luchtje scheppen wetenschapper Dave Blank in een artikel in NewScientist. En kun je bij de HEMA nanotechnologie-onderbroeken kopen. Vergeet de Parijse modeweek: Cornell University maakt kleding die iphones oplaadt (op zonne- Mensen met diabetes weten: hopeloos onpraktisch en vervelend die voortdurende Zeg maar dag tegen die lekker belegde boterhammen die je elke morgen zo keurig in je broodtrommel Zonnepanelen op je dak zijn een slimme manier om de energierekening omlaag en de waarde van een huis Mondkapjes zijn geen zeldzaamheid in het Chinese straatbeeld. Ze doen dienst als smogbeschermers. In Beijing De mogelijkheden van nanotechnologie zijn zo goed als eindeloos, maar er is nog wel veel onderzoek nodig. In het NanoLab van MESA+, het Twentse instituut voor nanotechnologie, wordt dat soort onderzoek gedaan. Naar bijvoorbeeld de lab-on-chip: minieme laboratoria die in staat zijn zelfstandig medische tests uit te voeren en klein genoeg zijn om in een pil te worden verwerkt. Zo n nanopil mag petieterig zijn, zijn daden liegen er niet om. De pil herkent kankercellen nog voor er sprake is van een gezwel, bijvoorbeeld. Een kwestie van doorslikken, en de pil z n nanowerk laten doen. Onderzoek naar darmkanker wordt zo niet alleen eenvoudiger, het wordt ook pijnlozer en omdat een nanopilletje kanker in een vroeg stadium ontdekt, wordt de kans op overleven ook groter. Het is nog toekomstmuziek, maar lang zal deze wonderpil energie!), vlekken afstoot en allergieën de kop indrukt. Juan Hinestroza, professor en chemisch ingenieur aan de universiteit, bracht mode, textiel en nanotechnologie onder één laboratoriumdak. In zijn Textiles Nanotechnology Laboratory doen modeontwerpers en wetenschappers onderzoek naar nieuwe toepassingen van nanotechnologie voor de modeindustrie. Ze pluizen op nanoschaal textiel uit en fabriceren vervolgens nieuwe stoffen. Die worden ieder jaar getoond tijdens de Cornell Fashion Collective modeshow. Meer weten? Check cornellfashioncollective.com en nanotextiles.human.cornell.edu. Nog zo n initiatief dat technologie en mode samenbrengt: fashiontechforum.com. bloedsuikerspiegelcheck. Goed nieuws voor diabetici: speciale contactlenzen die van kleur veranderen wanneer de bloedsuikerspiegel stijgt of daalt. In de lenzen zijn nanodeeltjes verwerkt die reageren op de glucosemoleculen die in tranen zitten. Een chemische reactie zorgt ervoor dat de kleur van de lens verandert: voor de drager van zo n lens een teken om de bloedsuikerspiegel aan te passen. doet, maar die daar tijdens de lunch altijd even verlept weer uit komen. Nanowetenschappers hebben de oplossing gevonden. Nanozilver in de broodtrommel kan de bewaartijd van je boterhammen oprekken tot negen dagen, zo claimt het Koreaanse A-Do Global. Het bedrijf verwerkt nanozilver inderdaad: zilver met nanodeeltjes in gewoon plastic. De broodtrommels die het daarvan maakt, hebben een soort coating die je boterhammen langer vers houdt. Niet iedereen is even blij met deze ontwikkeling, want het is nog helemaal niet duidelijk of nanozilver op langere termijn schadelijk is voor het milieu. omhoog te halen. En je draagt bij aan een beter milieu. Alleen staat het niet altijd even fraai. Knappe koppen van het Solar Energy Application Centre (SEAC) en de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) hebben daar iets op bedacht. In het project SolarBEAT worden daken van de toekomst getest, waarbij zonnepanelen niet langer óp maar ín het dak worden geplaatst. Dakpannen maken plaats voor zonnecellen: donkere, glimmende panelen. Niets nieuws onder de zon, zou je denken, maar dit systeem gaat een stapje verder: er blijft geen dakpan over. De zonnepanelen zíjn het dak en dat oogt een stuk mooier. SolarBEAT verwacht dat geïntegreerde daken binnen twee jaar op de markt zijn. hebben ze geregeld te maken met een dikke smogdeken en die vorm van luchtvervuiling is een serieuze bedreiging voor de volksgezondheid. The Smog Free Project van Studio Roosegaarde moet ervoor zorgen dat er een onvervuild park in Beijing komt waar mensen hun mondkapje even af kunnen doen en gratis kunnen genieten van schone lucht. Hoe? Door s werelds grootste luchtzuiveringssysteem te bouwen dat, geholpen door energiebesparende ion-technologie, smog weet te vangen. Team Roosegaarde en de stad Beijing zijn nu druk met elkaar in gesprek om het eerste Smog Free Park te realiseren. studioroosegaarde.net niet op zich laten wachten, aldus de ontwikkelaars. Als een tastbaar souvenir ontwierp Roosegaarde Smog Ringen van samengeperste smogdeeltjes. Elke ring bevat de opbrengst van 1000 m 3 vervuilde lucht
15 interview Tekst Marlies Bonnike Tegendraads succes ik haal inspiratie uit alles wat ik zie, ook in de file en de supermarkt Als jurylid van muziekprijzen en talentenshows wil ze jong talent vooruit helpen. Dat begon al toen ze nog een tiener was. Maar zelf barst Stacey Rookhuizen ook van de talenten. Ze is technisch, creatief en ondernemend: de perfecte papieren om haar te vragen voor Femme Tech
16 interview Rookhuizen is bekend als jurylid van verschillende muziekprijzen en talentenjachten. Ze was deejay, gaf les op de Rock Academy, was projectmanager bij Muziek Centrum Nederland en presenteerde Project Catwalk. En dat zijn nog maar een paar van haar activiteiten. Op haar zestiende wilde Stacey Rookhuizen onbekend muzikaal talent de kans bieden een cd uit te brengen. Dus begon ze in 2002 haar eigen platenlabel Stacey Records. Daarnaast zette Rookhuizen een platform voor concerten en een radioprogramma op om datzelfde talent een podium te bieden. Onbedoeld werd het een springplank voor haar eigen carrière. Haar nieuwste onderneming naast de muziek is een eigen sieradenlijn: 3.14 Stacey's Silver. Stoere eigenzinnige ringen en andere sieraden voor vrouwen en mannen. Waar haal je de energie vandaan? Haha, dat is heel simpel. Zolang ik dingen doe die ik leuk vind, zal mijn energie nooit opraken. Sterker nog, dan geeft het werk me juist energie! Ik probeer het altijd spannend voor mezelf te houden. Blijven vernieuwen, soms een risico nemen en vooral regelmatig gek doen. Kortom, de lol erin inhouden! Wat dreef jou om op je zestiende al te gaan ondernemen? Toen ik een jaar of twaalf was, begon ik concerten te bezoeken. Ik stond vaak vooraan bij optredens van nationale en internationale bands op festivals als Lowlands en Rock Werchter. Vooral nieuwe, upcoming bandjes vond ik interessant. Ik wilde altijd als eerste op de hoogte zijn van de nieuwste muzikale sensaties. Toen de muziekindustrie rond 2002 volledig op z n gat kwam te liggen als gevolg van het vele illegale downloaden en kopiëren van muziekopnames, werd vooral nieuw talent de dupe. Dat kreeg nog minder kans in de platenindustrie. Ik was zestien en besloot hen te helpen. Stacey Records was geboren, het label dat zich als springplank zou inzetten voor nieuw, nog onbekend talent. Radiodeejay, presentatrice, jurylid: wat is jouw drive om al die dingen te doen? Juist omdat ik zoveel verschillende dingen doe, is alles telkens weer een nieuwe uitdaging. Als iemand tegen mij zegt dat iets onmogelijk is, zit ik al op het puntje van m n stoel en bedenk hoe het wél mogelijk is. Onmogelijk? Dan wordt het pas interessant! Overkomt het je of heb je een plan? Laatst hoorde ik iemand zeggen: Die Stacey, ja, die is voor het geluk geboren. Een vriend van me ging daartegenin: Ze is niet voor het geluk geboren, ze dwingt het af. Ik denk dat de waarheid ergens in het midden ligt. Zodra ik weet wat mijn nieuwe doel is, maak ik een concreet plan en kan ik goed focussen. Verder leef ik gewoon en zie ik wel wat er wel en niet op me afkomt. Is zo ook het idee voor een eigen sieradenlijn ontstaan? Toen ik met Stacey Records begon, kreeg ik van mijn moeder een ring met daarop het logo bevestigd: een silhouet van een jonge vrouw. De ring zelf is mijn moeders trouwring en er is ook een klein roze diamantje in verwerkt dat weer uit een oude ring van mijn oma komt. Zo zijn er drie generaties vrouwen in één ring verwerkt. Ik kreeg vaak vragen en complimenten over deze ring. Zeker toen ik bij X Factor in de jury zat. Daardoor kwam ik op het idee om meer ringen te ontwerpen. Ik ben het ook begonnen uit liefde voor opvallende sieraden. Items die je niet zo een-twee-drie tegenkomt. Dat ze uiteindelijk zo goed zouden verkopen, had ik nooit verwacht. Zo zie je maar: als je iets doet wat je leuk vindt, ben je er meestal ook goed in! Je ontwerpt je sieraden zelf. Hoe doe je dat? Ik haal inspiratie uit alles wat ik zie. Ook als ik in de supermarkt of in de file sta, kijk ik om me heen. Verder houd ik van woordgrappen, zoals de zilveren COCK-RING die we verkopen. Deze ring is geïnspireerd op het zilverkleurige ringetje dat een haan cock in het Engels om z n pootje draagt. Hoe vaak maak je een nieuwe collectie? Het is niet zo dat 3.14 Stacey's Silver twee keer per jaar een geheel nieuwe collectie lanceert. Zodra ik een nieuwe ring heb, of een aantal, zet ik die online. Ik wil niet afhankelijk zijn van vastgestelde momenten, daar ben ik veel te ongeduldig voor. Wat is belangrijk bij het ontwerpen? Ik vind het belangrijk dat ik het zelf nooit eerder heb gezien. Ik kijk ook nooit in etalages van juweliers. Het komt natuurlijk ook voor dat ik een nieuwe ring heb ontworpen, maar dat die helemaal niet zo nieuw is als ik dacht. Dan bestaat het idee al al zal de ring nooit precies hetzelfde zijn. En is dat toch zo, dan zal hij de shop nooit halen. Lol, originaliteit, een beetje tegendraads en opvallend daar staat 3.14 Stacey's Silver voor. Is het handwerk? Alles is handwerk. Mijn edelsmid Richard werkt vanuit een schuur in zijn achtertuin. Dit houten minihuisje staat naast het konijnenhok en noemen we het 3.14 atelier. Pas wanneer jij als klant op Bestel! klikt, gaat hij aan de slag. Zo is elke ring uniek en met liefde gemaakt. Ik heb er bewust voor gekozen het zo klein en ambachtelijk te houden; dat heeft iets romantisch. Wat doe je om je merk te promoten? Het is voornamelijk mond-tot-mondreclame. Als ik bijvoorbeeld een ring aan iemand heb verkocht, komt er die week vaak nog een bestelling uit dezelfde omgeving. Blijkbaar laten klanten hun ringen aan vrienden en familie zien. Dat vind ik het leukste wat er is natuurlijk! Ook heb ik veel te danken aan free publicity. Ik sta immers geregeld in tijdschriften en dan zou het stom zijn de website niet te noemen. Wat is je droom met de sieraden? We zijn een paar maanden geleden wereldwijd gegaan met de webshop. Klinkt cool, maar dat is anno 2014 natuurlijk best eenvoudig: de website vertalen, extra betalingsmogelijkheden toevoegen en de manieren van wereldwijd verzenden onderzoeken, that s it! Het loopt misschien nog niet zo goed in Amerika als in Nederland, maar het feit dat mijn sieraden overal te koop zijn, maakt me al vrolijk. Wat kun je een startende ontwerper aanraden? Gewoon beginnen! Veel mensen hebben ideeën of plannen, maar hebben vervolgens niet de ballen om daadwerkelijk aan de gang te gaan. Zonde, want het is naar mijn idee eenvoudiger dan je denkt. Het belangrijkste is een eigen handtekening, denk ik. Weet: er zijn honderden ontwerpers. Wat maakt jouw collectie uniek? Wat is je verhaal? En onthoud: bijdehandjes hebben de halve wereld. Durf dus je mond open te trekken. Als je iets niet weet, vraag het iemand die het wél weet
17 ambitie Tekst Rosita Burger Merel Mattijsen I k zou graag in de ruimtevaart gaan werken, daar moeten alle instrumenten zo klein mogelijk zijn. Ik ben verliefd op het universum. Aan het woord is Merel Mattijsen (20), leerling aan het ROC Amsterdam, College Westpoort, waar ze de opleiding fijnmechanische techniek (niveau 4) volgt, die opleidt tot research instrumentenmaker. Hiervoor heeft ze de opleiding Art en Design geprobeerd, maar dat was niets voor haar. Als ze mij vragen maak een schilderij, dan komt er niks. Wel als ze zeggen: Maak een schilderij van een stoel. Uit testen bij het leercentrum kwam naar voren dat ze technisch inzicht heeft en analytisch is. Een leerplichtambtenaar regelde dat ze halverwege het jaar kon instappen bij de opleiding die ze nu doet. Voor altijd verknocht Ze zitten nog op school. Volgen een technische opleiding. En zijn daar heel gelukkig mee. Drie ambitieuze technici in de dop. Op het vmbo had ik al een technische richting willen kiezen, maar daar kon je alleen worden opgeleid voor loodgieter of kabellegger. De opleiding die ze nu volgt, voldoet helemaal aan haar wensen. Ik vind het echt geweldig, zegt ze. Ik heb zoveel geluk dat ik dit heb gevonden. Vader runt een audiotechnisch bedrijf, moeder komt uit een kunstzinnig nest, en ze zijn blij dat hun dochter deze keuze heeft gemaakt. Een slimme opleiding voor slimme mensen staat op de website van haar school. Merel moet er een beetje om lachen, maar ze onderschrijft het wel. Je moet wel slim zijn, ja, het is best moeilijk. Je moet ruimtelijk inzicht hebben, goed met je handen kunnen werken, creatief zijn want je eigen ideeën kunnen inbrengen en natuurlijk ook precies Ik heb zoveel geluk dat ik dit heb gevonden zijn. Allemaal kwaliteiten die Merel wel bezit, al vindt ze sommige onderdelen van de opleiding ook lastig, zoals constructieleer en wis- en natuurkunde. In haar klas van dertig leerlingen, zitten vier meisjes, haarzelf meegerekend. Ze vindt dat helemaal geen probleem. Voor de leraren en de jongens is het natuurlijk wel wennen dat er nu opeens meisjes rondlopen. Die reageren toch anders, hebben een andere sfeer om zich heen. Maar het is hier zeker niet vrouwonvriendelijk, je wordt als vrouw echt wel gerespecteerd. Ik vind het alleen maar heel erg goed dat er meer meisjes een technische opleiding gaan doen. En haar ouders, wat vinden die ervan? Ze zijn op de open dagen geweest, en ze zijn supertrots dat ik deze opleiding volg. Mijn opa en oma ook. Lisa Brandsteder je moet laten zien dat je een beetje lef hebt L isa (18) doet de opleiding middenkader functionaris infrastructuur aan het MBO College Noord in Amsterdam. Het is een opleiding die je kennis laat maken met alle aspecten van het vak civiele techniek. Ze doet de vierjarige opleiding versneld, in drie jaar. Ze zit nu in het laatste jaar. In elk van deze drie jaar heeft ze ook stage gelopen, eerder bij Royal Haskoning, het grootste ingenieursbureau van Nederland. Ze hield zich daar onder meer bezig met ontwerpen. Ik heb getekend voor de componistenbuurt in Naarden, die gerenoveerd moest worden, vooral de verharding en het riool. Nu loopt ze stage bij een weg- en grondwerkbedrijf. De liefde voor alles wat met techniek te maken heeft, zat er bij Lisa al vroeg in. Toen ik twaalf was, heb ik mijn vader geholpen die bezig was een verdieping op ons huis te zetten. Dat vond ik echt fantastisch. Ik wilde altijd al weten hoe dingen in elkaar zitten. Het was voor haar ouders dan ook geen verrassing dat ze voor een technische opleiding koos. Ik 32 33
18 ambitie brief aan een dochter Beeld Raza Agnes Vroegh Procesoperator bij beender verwerkingsbedrijf Sonac Vuren en lid ledenparlement FNV in Beweging, sector Industrie heb eerst overwogen de kant van de architectuur op te gaan, maar heb nu dus gekozen voor infra. In haar studierichting is ze het enige meisje. Er haken veel meisjes af, weet ze. Misschien komt dat omdat civiele techniek geassocieerd wordt met buiten werken. Daar hebben veel meiden niet zo n zin in. De toekomst ligt wat Lisa betreft nog helemaal open. Ik wil graag naar het hbo. In Arnhem heb je de Civilion Academy, die een hbo-opleiding civiele betonbouw heeft; dat lijkt me wal wat. Maar ik wil ook graag naar het buitenland. En dat zal haar wel lukken ook, gezien het gemak waarmee ze bijvoorbeeld haar stages voor elkaar kreeg. Je moet laten zien dat je een beetje lef hebt, zegt ze daar zelf over. Het heeft mij altijd enorm meegezeten, maar dat komt ook omdat ik bijvoorbeeld bewust vraag om eens een mannenklus te mogen doen. Zo heb ik met een stel mannen met behulp van katrollen een keer 15 ton opgetild. En ik heb ook in een hoogwerker gezeten. Dat doen niet zoveel meisjes, en dat vindt iedereen geweldig. Negatieve dingen omdat ze een meisje in een mannenwereld is, is ze eigenlijk nog niet tegengekomen. Wat ik wel merk is dat jongens je vaak te laag inschatten. Ze lopen met een technische vraag eerder op een man af dan op een vrouw. Maar ik trek me daar niks van aan. mijn familie dacht dat ik bouwvakker ging worden F Fatima (21) zit in het tweede jaar van de opleiding MBO Bouwkunde (niveau 4). Na afronding van haar vmbo-t-opleiding dacht ze aanvankelijk de economische richting te zullen kiezen. Haar broers hebben een eigen bedrijf waar haar vader ook werkt, dus wat lag meer voor de hand. Ik dacht: zorg is niks voor mij en techniek is voor jongens, zegt ze nu met een glimlach. Dus dan maar economie. Tot ze in het examenjaar van de mbo op vakantie naar Dubai ging en daar de prachtigste gebouwen zag. Je hebt daar het hoogste gebouw ter wereld, de Burj Khalifa, dat bijna een kilometer hoog is en je hebt nog zo n hoog gebouw waar een hotel met heel veel sterren in zit. Ik zag die fantastische gebouwen en zag dat mensen die gebouwen bewonderen en toen dacht ik: als je zoiets kunt neerzetten, moet dat een enorm gevoel van trots geven. Daar staat iets dat van jou is. Toen wist ik: dat wil ik gaan doen. Fatima Razzak Het was te laat om nog haar pakket te veranderen, dus dat werd een project voor de volgende opleiding. Ze lacht als ze vertelt dat de opleiding haar meer bracht dan ze verwacht had. Er komt veel meer bij kijken dan ik had verondersteld. Je denkt bijvoorbeeld: een raam in een gebouw zetten, dat is eenvoudig. Waar je niet bij stilstaat, is dat er berekeningen bij komen met betrekking tot de hoeveelheid licht die naar binnen moet vallen. Het is maar een klein voorbeeld, maar toch. Ze liep stage bij een architectenbureau en bij een groot aannemersbedrijf, en beide werkterreinen, hoe verschillend ook, bevielen haar goed. Ze heeft ook al een duidelijk beeld van wat ze na deze opleiding gaat doen: een volgende hbo opleiding. Met deze mbo kun je toch niet veel kanten op, dus ik wil zeker verder. Ze ziet wel een carrière in de architectuur voor zich, maar zou ook best een eigen aannemersbedrijf willen hebben. In mijn stagebedrijf maken ze niet vaak mee dat een meisje dit werk wil gaan doen, maar op school is het helemaal niet vreemd. Familie en vrienden vonden het aanvankelijk wel apart. Ze dachten dat ik bouwvakker ging worden, terwijl je in feite leidinggevende wordt. Nu ze dit weten, staan mijn ouders en mijn broers gelukkig pal achter me
19 Tekst Rosita Burger carrière Van leerling-lasser tot gevierd techniekdocent: niets is onmogelijk voor een meisje in de techniek. Judith Schasfoort is het levende bewijs. Gewoon bij De Jongens Gaan Zitten J udith Schasfoort (34) is fulltime docent metaalbewerking aan het SME- OT, een mbo-vakschool voor metaal, mechatronica en elektrotechniek in Hengelo. Ze leidt daar jongens en één enkel meisje op tot constructiebankwerker, lasser of plaatwerker. Dat doet ze sinds Ze heeft een lange maar bewuste route afgelegd om te komen waar ze nu is, ze is echt een docent uit de praktijk. Thuis hadden ze een tentenverhuurbedrijf, er werd dus veel gelast: de stalen frames moesten geregeld aangepast en gerepareerd worden. En daar stond Judith dan met haar neus bovenop. Het liefst had ze zelf het lasapparaat gehanteerd. In het derde jaar van het vmbo koos ze de richting metaal. Aanvankelijk met de bedoeling automonteur te worden, maar het werd constructie de tentpalen hadden hun werk gedaan op hetzelfde SMEOT als waar ze nu lesgeeft. Ze was er het enige meisje tussen de mannen. De stap is groot voor een vrouw, zegt ze. Je kunt geen mooie kleren aan, je werkt veel met je handen, daar moet je tegen kunnen. Zelf had ze daar in het begin moeite mee. O ja, ik vond het aanvankelijk vreselijk op school. Ik miste enorm de gezelligheid van de meiden. Was zelf eerst ook heel terughoudend. Maar toen ik die houding in het tweede jaar liet varen, ging alles meteen veel gemakkelijker. Met het SMEOT-diploma op zak ging ze als constructiebankwerker/lasser aan het werk bij Steggink Metaal in Oldenzaal. Ze bleef er twaalf jaar, waarvan vier jaar op kantoor als werkvoorbereider. Kantoorwerk beviel haar minder, ze miste de praktijk. Intussen bleef ze zichzelf ontwikkelen. Ze deed op haar oude school in de vrije uren de opleiding niveau 3 en 4 en werd vervolgens door diezelfde school benaderd of ze praktijkdocent wilde worden. blijf jezelf, weet dat je niet onderdoet voor jongens en isoleer je niet In 2010 werd de oud-leerlinge docent aan het SMEOT en begon ze zestig jongens en dat ene meisje de fijne kneepjes van het vak te leren. Om haar onderwijspapieren te halen schreef ze zich in voor een vierjarige lerarenopleiding in Zwolle en sinds een goed half jaar mag ze zich tweedegraads docent noemen. Maar daarmee is haar ontwikkeling wat haar betreft niet ten einde. Ik wil me verder ontwikkelen, zou graag lesgeven op de opleiding tot lasmeester. En ik zou me binnen het onderwijs ook bezig willen houden met het ontwikkelen van andere werkstukken, zodat de leerlingen bezig zijn iets nuttigs te maken. Aan de lesstof is ook nog veel te verbeteren. Judith wekt niet de indruk het moeilijk te hebben met de jongens in haar lessen. Als je maar duidelijk bent, dan is het niet ingewikkeld, zegt ze. Ze hoopt dat meer meisjes de stap naar een toekomst in de techniek zullen maken. Het is heel geschikt voor vrouwen, ze hebben een vastere hand. En er is veel werk. Zij weet van jongs af aan hoe je je als vrouw in deze wereld kunt handhaven en geeft het recept graag door: Blijf jezelf, weet dat je niet onderdoet voor jongens en isoleer je niet, gewoon bij de jongens gaan zitten. Zij vragen je niet, maar als je het doet, is er niets aan de hand. Judith is het levende bewijs dat het werkt. Terug in het vak Martha Lammers (44) geeft sinds 2,5 jaar les in metaal techniek aan de vmbo Schaersvoorde in Aalten. Toen ze als elfjarige op de lagere technische school (lts) kwam, was ze het enige meisje op vijfhonderd leerlingen. Na twee jaar bedrijfsschool en werken in de werkplaats van een ingenieursbureau en het motoronderhoud kreeg ze kinderen en stopte ze met werken. Via vrijwilligerswerk op de school van haar zonen kwam ze op de vmbo-school terecht waar ze nu werkzaam is. Nu doet ze een hbo-opleiding om haar lesbevoegdheid te halen. Lammers: Ik ben blij dat ik deze ontwikkeling heb doorgemaakt, ik vind het fijn om met de jeugd bezig te zijn en ik blijf in mijn vakgebied
20 shopping The spect acular now Nanokasje Als bouwsteen van zo n beetje elke substantie is nano opperbest vertegenwoordigd in deze wereld. Ook in de plantenbak. Dankzij nanotechnologie krijgt het gewas uit de Smart Herb Garden altijd de juiste hoeveelheid water toegediend, waardoor dat gewas groter en groener wordt dan z n nanotechniekloze familie. Vanaf 75, clickandgrow.com/smart-herb-garden. Op eigen houtje Wel de handige handen, maar niet genoeg poen voor een mooi of handig hebbeding? Maak het zelf! Check instructables.com voor leuke Do It Yourself-projecten. Dit is knutselen anno Een paar favorieten: Tekst en productie Tara Vierbergen Vrijwel niets is meer ondenkbaar, dankzij techniek. En steeds meer slimmigheden komen ook binnen handbereik. Femme Tech Magazine pikt de fraaiste krenten uit de pap. Kijkdoos Google heeft een nieuwe extensie : Google Cardboard, oftewel: een zelfmaakpakket om je telefoon om te Feestje? Wat Hoe Een lichtgevende discotafel. Download de handleiding via instructables.com/light-up-disco-table en off you go! Geen zin om eean tafel te bouwen? Je kunt ook een bestaande tafel gebruiken waarvan het tafelblad verwijderbaar is. Kosten Kleine investering noodzakelijk. tijd Ligt eraan. Hoe handig ben je? Graad Beslist een project voor gevorderden of voor iemand die van een uitdaging houdt. bouwen tot een virtual reality headset. Vouw het stuk karton in de vorm van een virtual Licht & geheugen reality-bril en steek daar je smartphone in. Als je daarop de Cardboard-app draait (alleen voor Android) en je kijkt door de lenzen, dan krijg je een soort virtual reality-ervaring. Via developers.google. com/cardboard download je je eigen bouwpakket. Kosten: nog geen 2. Tring ring Een deftige ring (lees: achttien karaats goud en een bulkje edelstenen) die correspondeert met je telefoon en die je alleen in de rede valt wanneer jij dat nodig vindt. Met andere woorden: leg die telefoon maar aan de kant, je ring zet het bij belangrijke Wat Een op zonne-energie aangedreven ledlampje met usb-stick aan een ketting. Hoe Bestel het Rocket Kit-pakket via etsy.com en surf daarna naar instructables.com/rocket-kit voor een uitgebreide uitleg. Kosten Voor 12 kun je aan de slag. tijd Zonder tegenslagen: half uurtje, maximaal. Graad Makkelijk. gevallen vanzelf op een trillen. Vanaf 110, ringly.com. Lichtvoetig Een vader, een dochter en een zwevende lamp. Zij, Angela Jansen (afgestudeerd aan de Design Academy Eindhoven), ontwierp. Hij, Ger Jansen (mechanisch en elektrisch ingenieur), hielp zijn dochter met adviezen. Ziedaar de Floating Lamp: een raadselachtige lichtbron. Vanaf 980, floating-lamps.com. Alle gekheid op een stokje Alles kan een ijsje zijn, aldus Eva Rennen en Leonie Smelt van waterijsjesbedrijf MELT. Dat produceert 3D-ijsjes in de bijzonderste vormen. Een supertraktatie! melticepops.nl Verklikkertje Wat Een wasknijper die dienst doet als inbraakdetector. Of beter: een wasknijper met ledverlichting die je vertelt of er iemand in je kamer is geweest. Simpelweg door aan te springen wanneer iemand voet op jouw grondgebied zet. Hoe Check instructables.com/led-clothes-peg-tamperingdetector voor alles wat je moet weten. Kosten Een wasknijper en een lampje. tijd Het is een priegelwerk, maar het moet binnen één à twee uur te doen zijn. Graad Ook makkelijk
IEZEN VOOR ECHNIEK. Techniek past beter bij jou dan je denkt. www.rocvantwente.nl/techniektalenten
WIJ IEZEN VOOR ECHNIEK Techniek past beter bij jou dan je denkt www.rocvantwente.nl/techniektalenten INLEIDING De technische branche Steeds meer meisjes kiezen voor techniek. Techniek is heel divers, je
Nadere informatieBij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.
Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral
Nadere informatieNaam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.
Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.
Nadere informatie18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid
18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je
Nadere informatieJan de Laat OVERSTAG
Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatiewww.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.
www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken
Nadere informatieZorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl
Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Hoe presenteer ik mijzelf? Wat wil ik? Zorg voor je carrière Door het dagelijkse contact met mijn coach
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieKIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING
CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieVoorwoord. Uitkomsten enquête 19-06-2011
Voorwoord In mijn scriptie De oorlog om ICT-talent heb ik onderzoek gedaan of Het Nieuwe Werken als (gedeeltelijke) oplossing kon dienen voor de aankomende vergrijzing. Hiervoor werd de volgende onderzoeksvraag
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieMijn manier Onze wereld uitgedaagd. Welke rol speelt de ondernemer? - Bilderbergconferentie 2016
Mijn manier Onze wereld uitgedaagd. Welke rol speelt de ondernemer? - Bilderbergconferentie 2016 Hasmik Matevosyan, mode-onderzoekster Mode-industrie zonder verspilling Hasmik Matevosyan (1987) studeerde
Nadere informatieAflevering 2: Solliciteren
Aflevering 2: Solliciteren Vragen vooraf: Heb je wel eens gesolliciteerd naar een baan? Hoe deed je dat? Heb je een curriculum vitae? Hoofditem Fragment 1 Korte inhoud: Milouska en Bayu kijken hoe je kunt
Nadere informatieGevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!
Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je
Nadere informatieU leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.
TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieEerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.
juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers
Nadere informatieWerken in een andere sector of branche: iets voor u?
Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of
Nadere informatieE-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!
Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde
Nadere informatieInterview Rob van Brakel
Interview Rob van Brakel Atributes Consequences Values Hallo Rob van Brakel, mag ik jou een aantal vragen mogen stellen? Prima. Hoe oud ben je? 21 jaar Wat is je woonsituatie op het moment? Op het moment
Nadere informatieLesbrief 14. Naar personeelszaken.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 14. Naar personeelszaken. Wat leert u in deze les? Wanneer u zeggen en wanneer jij zeggen. Je mening geven en naar een mening vragen. De voltooide tijd gebruiken.
Nadere informatieMedewerkerstevredenheidsonderzoek
Medewerkerstevredenheidsonderzoek Dit medewerkerstevredenheidsonderzoek bestaat uit een aantal standaard onderwerpen die vaak gebruikt worden in medewerkerstevredenheidsonderzoeken. Afhankelijk van de
Nadere informatiePOP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen
1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan
Nadere informatieApple Fanboy. Leerling: Jippe Joosten Opleiding: Game Development Klas: G&I1C. De intro. De opdracht. Proces
Apple Fanboy Leerling: Jippe Joosten Opleiding: Game Development Klas: G&I1C De intro Welkom in het verslag van de Apple fanboy, ik ben Jippe Joosten en ik ben enorm fan van Apple. Ik ben nu 21 jaar oud
Nadere informatieMINI-WHITEPAPER Personeel werven de mogelijkheden
MINI-WHITEPAPER Personeel werven de mogelijkheden Als uw bedrijf groeit of als één van uw werknemers het bedrijf verlaat, heeft u nieuw personeel nodig. U heeft echter zelf niet de tijd en/of de kennis
Nadere informatieScholieren enthousiast maken voor de techniek
Scholieren enthousiast maken voor de techniek Woorden van deze les de behoefte het imago de servicetechnicus de installatie uitdagend communiceren de installatietechniek carrière maken het project het
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieAbsurdisme met gevoel
oeuvreportfolio door Jasper de Weerd Absurdisme met gevoel Fotograaf heeft een indrukwekkende lijst klanten. Toch vindt hij ook nog tijd om te doen waar hij zelf zin heeft: het maken van absurde portretten
Nadere informatieTen slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!
inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt
Nadere informatieBorstkanker ''Angst voor het onbekende''
Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...
Nadere informatieKnabbel en Babbeltijd.
Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte
Nadere informatieOVER VITALITEIT; WAAROM PAMPEREN FIJN LIJKT MAAR MACHTELOOS MAAKT
E-blog OVER VITALITEIT; WAAROM PAMPEREN FIJN LIJKT MAAR MACHTELOOS MAAKT Reeks: bestuurders over vitaliteit Colofon: einde artikel Wilma de Jong, lid van de Raad van Bestuur van BrabantZorg, is een kordate
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieWat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.
Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen
Nadere informatieKarin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.
Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieDesign Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art
Design Document If This Then That HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Concept Iedereen ervaart wel eens stress of een drukke ruimte die ze even teveel wordt waar ze even weg van moeten gaan om tot
Nadere informatiemeest geweldige beslissing de basis van je hele business speels avontuur
Proficiat! Dit is de meest geweldige beslissing die je kon nemen om jouw business te doen uitgroeien van een zaadje (lees: passie) naar een tuin vol bloemen (lees : fulltime inkomen). Echt waar. Dit wordt
Nadere informatiePresentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A
Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieACTIVITEIT 1 : Verhaaltje «Joris en de Ikkietikkietijd»
INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieWat ik zoek. Wie ben ik. Wat ik vind. Facts
Ik lees heel veel stripverhalen, vooral de Donald Duck. Daar zitten heel veel uitvindingen in. Niet van die dingen die ontploffen, maar echt handige, nieuwe dingen. Ik zou wel uitvinder willen worden.
Nadere informatieOp zoek naar een leuke baan? WSD-Groep helpt je op weg!
Op zoek naar een leuke baan? WSD-Groep helpt je op weg! leuk en zinvol werk passend bij wat jij kunt gezelligheid met collega s je eigen salaris verdienen Jo Arts, assistent-kok: Van thuis zitten word
Nadere informatieSeptember de maand van weerbaarheid
September de maand van weerbaarheid Het thema van deze maand is weerbaarheid. Het komt steeds vaker voor in het nieuws, kinderen die gepest worden. Vaak sta je als ouder machteloos. Hieronder volgt een
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieIs jouw doel om ze te overtuigen ook in Nederland te komen wonen? Nee hoor; ik ga ze gewoon kennis laten maken; verder niets.
Een stedentrip is wat Giga (28) het liefste doet tijdens zijn vakanties: het lijstje van steden die hij dit jaar nog gaat bezoeken is enorm; Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Antwerpen, Brugge, Gent, Praag,
Nadere informatieStagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008
Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008 Plan: Bij het Christiaan Huygens College mogen 4-VWO leerlingen een aantal dagen meelopen bij een bedrijf
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatie3 Hartentips Waardevol en makkelijk toepasbaar voor meer
3 Hartentips Waardevol en makkelijk toepasbaar voor meer verbinding met je hart contact met jezelf zelfwaardering Hee! Wat goed dat je begonnen bent aan het lezen van mijn ebook. Dat betekent dat de wil
Nadere informatieWat was het afgelopen schooljaar het meest op jou van toepassing? Doe je deze zomer betaald vakantiewerk? Ik ging naar de middelbare school 53,9%
Wat was het afgelopen schooljaar het meest op jou van toepassing? Ik ging naar de middelbare school 53,9% Ik volgde een MBO-opleiding 9,1% Ik volgde een HBO-opleiding 20,2% Ik studeerde aan de universiteit
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieVoorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja
Voorwoord Verliefd zijn is super, maar ook doodeng. Want het kan je heel onzeker maken. En als het uiteindelijk uitgaat, voel je je intens verdrietig. In dit boek lees je over mijn liefdesleven, de mooie,
Nadere informatieGijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden
Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden
Nadere informatiemaandag 9.30-12.30 dinsdag 9.30-12.30, 11.00-14.00, 19.30-22.30 woensdag 19.30-22.30 donderdag 9.30-12.30
Workshops! Meer creativiteit in je werk Interactieve bijeenkomsten vormgeven Ideeën voor promotie van jouw onderneming Nieuwe producten voor jouw bedrijf Creatieve werkvormen (serie van 4 workshops) Wegens
Nadere informatiemooi Tijdloos Libelle Balance
18 Tijdloos mooi Rijke kleuren, natuurlijke materialen, bijzondere prints... Dat de stoffen van Paapje al sinds 1930 worden gemaakt, zie je er niet aan af. Zo n ontwerp koop je niet voor een seizoen. Een
Nadere informatieGrowth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014
Growth & Reflection Growth & Reflection Opleverdatum: 18 juni 2014 Multimediaal Reclamebureau 2013/2014 Inleiding Er zit alweer een half jaar bij MMR op en ik heb weer veel nieuwe dingen geleerd en nieuwe
Nadere informatieU leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.
UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieFacebook, Twitter en andere Sociale Media
Facebook, Twitter en andere Sociale Media Sociale Media zijn belangrijke promotiemiddelen geworden. Facebook, Twitter, Pinterest, Instagram, Hyves en LinkedIn zijn voorbeelden van Sociale Media op het
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieOnderhandelen met lef en liefde
Lodewijk van Ommeren, directeur van Bureau Zuidema, interviewt Judith Schoenmaeckers Onderhandelen met lef en liefde Dirty tricks? Judith Schoenmaeckers, commercieel directeur bij Randstad, heeft er niets
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, opening vmbo-schooljaar, Hogeland College, Uithuizen, 20 september 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, opening vmbo-schooljaar, Hogeland College, Uithuizen, 20 september 2012 Beste leerlingen, dames en heren, Er is een filmpje op YouTube dat begint
Nadere informatiePersonal branding op de arbeidsmarkt: vermarkt je carrière
Personal branding op de arbeidsmarkt: vermarkt je carrière TRAININGSPROGRAMMA VIER WORKSHOPS De wereld verandert snel en dat is van invloed op ieders plaats en functioneren op de arbeidsmarkt. We maken
Nadere informatieHans van Rooij VERSTAG
Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieInfo. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde
Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieDe Keukentafel Uitdaging
De Keukentafel Uitdaging MAG HET WAT RUSTIGER AAN DE KEUKENTAFEL Gemaakt in het kader van het Swing project Een cliëntproces; tools voor samenwerking Door Nic Drion Aan de keukentafel Aan de keukentafel
Nadere informatieStageverslag Michaël Deslypere
Stageverslag Michaël Deslypere MANPOWER Stagementor: Valerie Milissen Stagebegeleider: Pieterjan Bonne 2 Inhoudsopgave 1.Voorwoord... 3 2.Situering/voorstelling van de stageplaats... 4 3.Beschrijving van
Nadere informatieTineke Boudewijns VERSTAG
Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen
Nadere informatieA1) Kennismakingsgesprek over sociale media en internetgebruik
Mediawijsheid A1) Kennismakingsgesprek over sociale media en internetgebruik Ik heb samen met de kinderen een gesprek gevoerd over de sociale media en het internet gebruik. Ik heb voor mezelf thuis een
Nadere informatieTuinHulp.com, Nieuwe Webservice voor Hoveniersbedrijven 2014
Even voorstellen: Mijn naam is Marcel van Leeuwen, ben van oorsprong hovenier, en tuincentrum deskundige. Sinds eind jaren negentig ontwerp en publiceer ik ook websites. Nadat ik ben overgestapt naar Wordpress
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieOuders over kindcentra
Ouders over kindcentra Oberon, september 2015 Wat vinden ouders eigenlijk van kindcentra? Kennen zij de gedachte achter Kindcentra2020? We besloten om het maar eens aan ze te vragen. Onderzoeksbureau Oberon
Nadere informatieOnderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken
Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan
Nadere informatieSamenkind eindejaars nieuwsbericht!
Samenkind eindejaars nieuwsbericht! 2017 wat ben je weer voorbij gevlogen!! Intens genoten van en met mijn gezin. Mijn man en kinderen zorgen er echt iedere keer weer voor dat ik blijf genieten van de
Nadere informatieWERKBLADEN Seksuele intimidatie
WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker
Nadere informatieVoel je vrij en liefdevol 7 oefeningen
Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng
Nadere informatieU leert in deze les "om raad vragen". Als u niet weet wat u moet doen, kunt u iemand om raad vragen. U vraagt of iemand u kan helpen met advies.
OM RAAD VRAGEN les 3 spreken inleiding en doel U leert in deze les "om raad vragen". Als u niet weet wat u moet doen, kunt u iemand om raad vragen. U vraagt of iemand u kan helpen met advies. Het is belangrijk
Nadere informatieWater Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.
Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 14. Opdrachten
Thema Op het werk. Lesbrief 14. Opdrachten Kofi is op het werk. De chef geeft opdrachten: zij zegt wat Kofi moet doen. De eerste opdracht is de rommel opruimen. Kofi moet de vloer vegen. Het is weer netjes
Nadere informatieUser Centered Design. Personas ontwikkelen
User Centered Design Personas ontwikkelen Persona: Wat is een persona? Een model gebaseerd op realistisch gedrag, motivatie, houding, vaardigheden en behoeften Gefilterd uit het observeren van echte mensen.
Nadere informatieAllemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman
Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige
Nadere informatieChoiCe, CreATe TALeNT
voor wie is Herken jij het verhaal van Mischa, Dzenan of Laura in jezelf? Ben jij tussen de 14-23 jaar en wil je ontdekken of jij de juiste keuze hebt gemaakt voor jouw toekomst? Dan is RAW TALENT FACTORY
Nadere informatieWat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?
Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid
Nadere informatieHele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig
De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 4)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatieAan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt
Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief
Nadere informatieALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst
Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden
Nadere informatieVerhaal van verandering
Isabella Lenarduzzi Belgische Ashoka Fellow Ashoka: Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Isabella: Ik ben geboren in Brussel. Mijn vader kwam als twaalfjarige vanuit het
Nadere informatieVerantwoordelijkheid ontwikkelen. Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress
Verantwoordelijkheid ontwikkelen Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress 1 Inhoud Inleiding 3 A Verantwoordelijkheid nemen voor jezelf 4 - Goede afspraken maken - Stel
Nadere informatieEEN LEVEN LANG LEREN
EEN LEVEN LANG LEREN Martin van der Dong, 48 allround operator mengvoeder Agrifirm, Meppel Waarom ben je een EVC-traject gaan volgen? Wat was je motivatie? Mijn werkgever Agrifirm besloot om voor alle
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatie