Overeenkomstenrecht Een notitie

Transcriptie

1 Overeenkomstenrecht Een notitie Mr. B.H.C. Compaan (LL.M) Hanzehogeschool Groningen Instituut voor Bedrijfskunde Afd. Vastgoed&Makelaardij

2 Inhoudsopgave; pagina Rechtshandeling 4 Onbenoemde-, benoemde- en gemengde Overeenkomsten 6 Nader onderscheid overeenkomsten 7 Grondbeginselen contractenrecht 9 Verklaring en vertrouwen 11 Ontvangsttheorie 13 Opgewekt vertrouwen bij derden 20 Voorwaardelijke verbintenis 23 Totstandkoming van overeenkomsten 26 Aanbod 26 Aanvaarding 31 Onderhandelingsfase 33 Handelingsbekwaamheid 39 Vertegenwoordiging 42 Curatele 43 Handelingsonbevoegdheid 44 Vormvoorschriften 45 Overeenkomsten i.s.m. wet, goede zeden, openbare orde 48 Dwaling en bedrog 57 Dwaling 57 Bedrog 69 Bedreiging, misbruik van Omstandigheden,actio Pauliana 72 Bedreiging 72 Misbruik van omstandigheden 73 Actio Pauliana 76 Nietigheid en Vernietigbaarheid 80 Nietigheid 80 Vernietigbaarheid 85 Algemene voorwaarden 94 Uitleg en aanvulling van overeenkomsten 112 Derogerende werking van redelijkheid en billijkheid 121 Ontbinding en non-conformiteit 134 Vereisten voor ontbinding 134 Conformiteitvereisten 140 Gevolgen overeenkomst voor derden 147 Vertegenwoordiging

3 Aantekeningen; 3

4 Overeenkomstenrecht Bron; Asser-serie, serie Tekst&Commentaar, recht&student Rechtsfeiten Menselijke handelingen Blote rechtsfeiten Rechtshandelingen Andere menselijke handelingen Meerzijdige rechtshandelingen Eenzijdige rechtshandelingen Overeenkomsten Andere meerzijdige rechtshandelingen Begrip rechtshandeling; Staat geen definitie van in de wet, omdat er geen eenstemmigheid over bestaat. Toch bevat de wet aanwijzingen over datgene dat de wetgever zich bij het verschijnsel rechtshandeling heeft voorgesteld. Art 3:33 BW geeft aan dat voor een rechtshandeling nodig is een op rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard. In de literatuur is definitie vaak: als een handeling die op rechtsgevolg is gericht of als een handeling waarmee rechtsgevolg wordt beoogd. Rechtsgevolg wil zeggen: het ontstaan, gewijzigd raken of tenietgaan van een bepaalde juridische relatie. Rechtshandelingen vs andere handelingen; Het gegeven dat zij op het intreden van rechtsgevolg moet zijn gericht onderscheidt de rechtshandeling van gewone handelingen bijv. lezen van een krant. Deze gewone handelingen zijn vooralsnog niet interessant voor het recht. Maar let op! Wanneer een persoon zodanig handelt dat hij aan een ander schade toebrengt, dan is het gewone feit wel van belang voor het recht. Het recht wenst dit gedrag niet en verbindt eraan een verbintenis tot vergoeding van de veroorzaakte schade. Een onrechtmatige daad, art 6: 162 BW is weliswaar een voor het recht relevante handeling en roept ook een rechtsgevolg in het leven (er ontstaat een verbintenis tot schadevergoeding), maar daarmee is zij nog geen rechtshandeling: het gedrag is op puur feitelijk gevolg gericht maar heeft schade tot gevolg en dientengevolge koppelt het recht er uit zichzelf een verbintenis aan. Rechtsfeit = een feit waaraan rechtsgevolg is verbonden. 4

5 Een feit wordt een rechtsfeit genoemd omdat en dus nadat is geconstateerd dat aan dat feit een of meer rechtsgevolgen verbonden zijn. Blote (rechts)feiten = niet-handelingen waaraan het recht rechtsgevolg verbindt en die daarmee de status van rechtsfeit hebben o.a. geboorte, overlijden. Eenzijdige- en meerzijdige rechtshandelingen; Bij een eenzijdige rechtshandeling treedt het rechtsgevolg in door de wilsverklaring van een persoon Voor de geldigheid van vele van deze eenzijdige rechtshandelingen is vereist dat de bewuste handeling tot een bepaalde andere persoon wordt gericht. Die andere persoon brengt de handeling niet zelf mede tot stand (zijn instemming is niet nodig), maar hij fungeert als ontvanger van de verklaring, als geadresseerde bijv. opzegging huurovereenkomst eenzijdige gerichte rechtshandelingen Eenzijdige niet-gerichte rechtshandelingen: voor de totstandkoming hiervan is noch de instemming van een andere persoon, noch de ontvangst door een bepaalde andere persoon noodzakelijk bijv. maken van een testament. Bij een meerzijdige rechtshandeling zijn daarvoor twee of meer personen nodig. Bijv. aangaan van een huwelijk. Het prototype is de overeenkomst die tot stand komt na aanbod en aanvaarding (art 6:217 BW). Er zijn ook meerzijdige rechtshandelingen die geen overeenkomsten zijn. Gesamtakte komen niet tot stand via het model van aanbod en aanvaarding, maar bestaan veeleer uiteen aantal parallel lopende wilsverklaringen. Bijv. wanneer een vereniging van aandeelhouders van een vennootschap een meerderheidsbesluit neemt. De wetgever is geneigd op het terrein van de ongeldigheid of nietigheid van een rechtshandeling de eenzijdige gerichte rechtshandelingen conform de meerzijdige te behandelen en alleen voor de eenzijdige niet-gerichte rechtshandelingen een aparte plaats in te ruimen. Echter op punten waarbij het partijschap cruciaal is doet het verschil van eenzijdig en meerzijdig zich onverkort gelden. Rechtshandelingen buiten het vermogenrecht; Het vermogensrecht is niet het enige terrein waarop rechtshandelingen worden verricht bijv. huwelijken worden gesloten, kinderen worden erkend, vennootschappen opgericht, bewijsovereenkomsten gesloten etc. daarom bestaat de schakelbepaling van art 3:59 BW de regels van de rechtshandelingentitel vinden buiten het vermogensrecht overeenkomstige toepassing (wettelijke analogie), voor zover de aard van de rechtshandeling of van de rechtsbetrekking zich daartegen niet verzet. De wetgever heeft m.n. gedacht aan toepassing binnen het personen- en familierecht. Men heeft erop gewezen dat de reikwijdte zelfs niet tot het privaatrecht is beperkt; onder omstandigheden zal een bepaling van titel 3.2 BW analoog kunnen worden toegepast op rechtshandelingen van publiekrechtelijke aard. 5

6 De bevoegdheid van elk individu om de eigen rechtspositie te bepalen (autonomie- of zelfbeschikkingsprincipe) is het leidende beginsel van de contractsvrijheid. ONBENOEMDE, BENOEMDE EN GEMENGDE OVEREENKOMSTEN; Een onbenoemde overeenkomst is een overeenkomst die niet uitdrukkelijk in de wet is geregeld. Wordt alleen beheerst door de titel 2 boek 3 BW( titel 3.2 BW) en titel 5 boek 6 BW( titel 6.5 BW). Benoemde overeenkomsten; bepaalde overeenkomsten worden in de wet uitdrukkelijk geregeld wanneer zij zo vaak voorkomen dat een afzonderlijke regeling in de wet gewenst is, bijv. koop, of om de contractsvrijheid te beperken ter bescherming van een van beide partijen bijv. huurovereenkomst. Wordt beheerst door de titels 3.2 BW, titel 6.5 BW en de betreffende regels uit boek 7/ 7A BW. Gemengde overeenkomsten; vertonen de typische kenmerken van twee of meer benoemde overeenkomsten. Bijv. pensionovereenkomst, die zowel huur (woonruimte), koop (voedsel) als een overeenkomst van opdracht (interieurverzorging) kan omvatten. Welke regels gelden hiervoor? De wetgever heeft gekozen voor de cumulatieleer, art 6:215 BW. In beginsel moeten de regels van de benoemde contracten naast elkaar worden toegepast. Uitzonderingen: - voor zover de regels niet verenigbaar zijn of - de strekking van die bepalingen i.v.m. de aard van de overeenkomst zich tegen toepassing verzet. De keuze wordt dan aan de rechter gelaten. Begrip wederpartij; Alleen in de wettelijke afdeling over algemene voorwaarden (boek 6, titel 5.3) wordt met wederpartij consequent gedoeld op de ander dan degene die de algemene voorwaarden in de overeenkomst gebruikt. In alle andere gevallen bestaat geen relevant verschil: degene waar men het eerste de aandacht op vestigt is de partij, de ander dus de wederpartij. In de wet wordt degene tot wie een eenzijdige gerichte rechtshandeling is gericht en zelfs degene die bij een eenzijdige niet-gerichte rechtshandeling onmiddellijk belang heeft om redenen van wetgevingseconomie soms toch als (weder)partij aangeduid ondanks dat geen sprake is van een overeenkomst zoals bedoeld in titel 6.5 BW Verbintenisscheppende overeenkomst = obligatoire overeenkomst. Onder de beschrijving van art 6:213 lid 1 BW (obligatoire overeenkomst) valt ook een overeenkomst waarbij partijen reeds tussen hen bestaande verbintenissen wijzigen. Maar de liberatoire of bevrijdende overeenkomst, waarbij de contractanten tussen hen bestaande verbintenissen tenietdoen, is niet meer onder de begripomschrijving te brengen. 6

7 Ook als van het afgesprokene geen schriftelijk stuk is opgemaakt, wordt de obligatoire overeenkomst vaak contract genoemd. Zo word ook het overeenkomstenrecht vaak contractenrecht genoemd. De begrippen overeenkomst en contract worden niet alleen gebruikt om de verbintenisscheppende handeling zelf aan te geven, maar ook ter aanduiding van de door die handeling in het leven geroepen rechtsverhouding (samenstel van ingetreden rechtsgevolgen meestal rechten en plichten over en weer). Meerpartijenovereenkomst; Hiervan is sprake bij een overeenkomst tussen meer dan twee partijen Bijv. aanvaarde derdenbeding en driehoeksruil. Art 6:213 BW bepaalt dat titel 6.5 BW op de meerpartijenovereenkomst niet van toepassing zijn, voor zover de strekking van de betrokken bepalingen i.v.m. de aard van de overeenkomst zich hiertegen verzet ofwel de bepalingen van titel 5.6 BW gelden dus gewoon, tenzij uitgezonderd. Verdere onderscheidingen van overeenkomsten; Wederkerige overeenkomsten tegenover eenzijdige overeenkomsten; Een overeenkomst is wederkerig als elk van de beide partijen een verbintenis op zich neemt ter verkrijging van de prestatie waartoe de wederpartij zich daartegenover jegens haar verbindt (art 6:261 lid 1 BW) bijv. koop. Obligatoire overeenkomsten die niet aan deze omschrijving voldoen heten eenzijdig bijv. schenking. Let op! Het feit dat een schenking als overeenkomst eenzijdig is, neemt niet weg dat zij als rechtshandeling meerzijdig is; zij wordt immers niet alleen tot stand gebracht door de schenker alleen, maar er is ook een aanvaarding door de begiftigde noodzakelijk. Overeenkomst onder bezwarende titel tegenover overeenkomsten om niet; Een contractspartij gaat een overeenkomst aan onder bezwarende titel, als de door haar toegezegde prestatie in verband staat met een bepaalde prestatie van de wederpartij (Voor de verkrijging van de prestatie van de wederpartij moet men zich een opoffering getroosten) Bijv. koop. Niet onder deze beschrijving vallende overeenkomsten noemt men overeenkomsten om niet. Dit onderscheid valt grotendeels samen met dat tussen wederkerige en eenzijdige overeenkomsten, maar niet volledig. Bij een wederkerige overeenkomst moeten prestatie en tegenprestatie in dit contract tegenover elkaar zijn gesteld, hetgeen voor een overeenkomst onder bezwarende titel niet noodzakelijk is. De rubriek der overeenkomsten onder bezwarende titel is derhalve ruimer dan die der wederkerige overeenkomsten. Bijv. ik kan overeenkomen met mijn buurman dat als hij mijn heg snoeit, ik hem hiervoor 25 betaal. Hier is dus het heg snoeien niet expliciet als verplichting opgenomen dus niet vastgelegd het is vrijblijvend waar eventueel een prestatie tegenover staat. Let op woordje als 7

8 Onderscheid is van belang voor: - Derdenbescherming. Degene die anders dan om niet handelt, komt eerder voor bescherming in aanmerking dan de om niet handelende; deze heeft alleen een voordeeltje en waarvan het verhoudingsgewijs niet zo ernstig is hem dat te ontnemen. - Aanbod en aanvaarding. Omdat een overeenkomst om niet voor de begunstigde aantrekkelijk is, wordt sneller dan gewoonlijk aangenomen dat het aanbod tot een dergelijke overeenkomst door hem is aanvaard. Consensuele overeenkomsten tegenover formele en reële overeenkomsten; Voor de totstandkoming van een overeenkomst gelden in beginsel geen vormvereisten (art 3:37 lid 1 BW). Onder deze hoofdregel vallende overeenkomsten zijn consensueel. Soms geldt bij wijze van uitzondering toch een vormvereiste. Dit zijn formele overeenkomsten. Reële overeenkomsten kunnen pas ontstaan zodra de zaak waarop zij betrekking hebben door de ene partij aan de andere wordt overhandigd (komt nauwelijks nog voor) bijv. bruikleen(art 7A:1777 BW). Zijn dus niet vormvrij. Kortstondige overeenkomsten tegenover duurovereenkomsten; Div. overeenkomsten vestigen een kortstondige relatie bijv. koop na levering en betaling is hun contractuele verhouding in principe beëindigd. Andere overeenkomsten zijn er juist op gericht een rechtsverhouding te doen ontstaan die zich over een (on)bepaalde periode uitstrekt. Bijv. Huur en arbeidsovereenkomst. Bij een duurovereenkomst rijst de vraag hoe en wanneer zij kan worden beëindigd; anders dan bij de kortstondige overeenkomst kent de duurovereenkomst immers geen natuurlijk einde. Hoofdovereenkomsten tegenover hulpovereenkomsten; Een hoofdovereenkomst is een overeenkomst die zelfstandig een reden van bestaan heeft. De hulpovereenkomst is een overeenkomst die wordt aangegaan in afhankelijkheid van een buiten haar liggende rechtsverhouding. Het doel van deze overeenkomst kan zijn het voorbereiden, versterken, bevestigen, regelen of afwikkelen van een buiten haar liggende rechtsbetrekking. Voorovereenkomst; is een hulpovereenkomst waarin een partij zich verbindt (of beide partijen zich verbinden) tot het tot stand brengen van een andere overeenkomst in de toekomst en waarvan de inhoud althans in hoofdzaken voldoende bepaald of bepaalbaar is. Art 6:226 BW bepaalt dat de vorm die een hoofdovereenkomst heeft ook geldt voor de voorovereenkomst. Veel voorkomende vorm: overeenkomst van kredietverschaffing, waarbij de ene partij (bankier) zich jegens de andere (ondernemer) verbindt om in de toekomst, zodra de ondernemer daartoe zijn wil te kennen geeft, aan deze geld te zullen lenen. 8

9 Voortbouwende overeenkomst; is een hulpovereenkomst die afhankelijk is van een bestaande rechtsverhouding. Bijv. een bestaande geldvordering kan worden versterkt doordat de debiteur t.b.v. zijn crediteur een recht van hypotheek op een hem toebehorend goed vestigt. Art 6:229 BW bepaalt dat deze overeenkomst in principe vernietigbaar is indien de rechtsverhouding later blijkt te ontbreken. Grondbeginselen van contractenrecht: 1. contractsvrijheid 2. vormvrijheid (consensualiteit) 3. verbindende kracht van de overeenkomst (pacta sunt servanda). Dit samen leidt tot het uitgangspunt dat iedere overeenkomt, hoe ook gesloten, rechtens als verbindend zal worden aangemerkt. Contractsvrijheid. Het staat partijen vrij een overeenkomst te sluiten met wie zij wensen, met de inhoud welke zij wensen en op het moment dat zij wensen (niet expliciet in de wet vastgelegd). De contractsvrijheid vindt haar grens, waar de uitoefening ervan in een concrete situatie in conflict komt met een belang van hogere orde art 3:40 BW dat de overeenkomst nietig verklaart in geval van strijd met een dwingende wetsbepaling te weten de goede zeden of met de openbare orde. Wettelijke regels van het verbintenissen- en overeenkomstenrecht is over het algemeen van regelend recht. Dwingend recht komt alleen voor indien de wetgever aan een der partijen een bijzondere bescherming wil bieden bijv. in het arbeidsrecht de schriftelijkheid en de duur van de proeftijd of wanneer niet alleen de belangen van contractanten, maar ook die van derden in het geding zijn. Regels van het goederenrecht zijn daarentegen juist van nature dwingend: deze zien immers niet op tweerelaties, maar betreffen de verhouding tussen een persoon en een goed en zijn daardoor dus steeds ook voor derden van belang. Contractsvrijheid in enge zin heeft betrekking op de inhoud van de overeenkomst. Consensualisme en verbindende kracht. Overeenkomsten komen in beginsel niet formeel, maar door de wilsovereenstemming (consensus) van partijen tot stand. Consensualiteit heeft betrekking op het tot stand komen van de overeenkomst. De vormvrijheid is vastgelegd in art 3:37 BW: tenzij anders is bepaald kunnen verklaringen in iedere vorm geschieden, en kunnen zij in een of meer gedragingen besloten liggen. 9

10 De sanctie op het negeren van de vormvoorschriften is in beginsel nietigheid (art 3:39 BW). Pacta sunt servanda; art 6:248 lid 1 BW: een overeenkomst heeft de door partijen overeengekomen rechtsgevolgen (naast die welke, naar de aard van de overeenkomst, uit de wet, gewoonte of eisen van redelijkheid en billijkheid voortvloeien). Is de maatschappelijke regel belofte maakt schuld. Uitzonderingen hierop: - Een overeenkomst verbindt niet in zoverre zij nietig is of vernietigd wordt - Een contractuele regel is niet van toepassing voor zover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn. De verbindende kracht van de overeenkomst heeft betrekking op het gevolg van de overeenkomst. Partijen en hun hoedanigheid. Er geldt in principe één regeling voor iedereen; er wordt geen onderscheid gemaakt tussen bijv. leken en deskundigen (enkele uitzondering). Dit betekent echter niet dat de div. contractanten bij de toepassing van de wet ook steeds in alle opzichten gelijk zullen worden behandeld. De laatste decennia is er een tendens om naar hoedanigheid van partijen te differentiëren. Denk aan consumentenrecht, Arbeidsrecht, productaansprakelijkheid Uitleg van de overeenkomst. In diverse arresten heeft de HR uitgemaakt dat als een door een professionele contractant opgesteld beding onduidelijkheden bevat, het voor de hand ligt dit beding in het voordeel van diens (leek) wederpartij uit te leggen. Gewicht dat in het kader van een beroep op dwaling (art 6:228 BW) pleegt te worden toegekend aan de over en weer gebleken deskundigheid; Bijvoorbeeld; Koopt een leek iets bij een deskundige, dan heeft de verkoper een ruime spreekplicht en zal de koper op bijna alles wat de ander hem mededeelt mogen bouwen. Koopt omgekeerd een deskundige iets bij een leek, dan zal deze koper bij een beroep op dwaling niet zelden te horen krijgen dat hij beter had moeten weten en te weinig eigen onderzoek heeft verricht. Resultaten waartoe de toetsing aan redelijkheid en billijkheid aanleiding kan geven (art 6:248 lid 2 BW). De HR kent mede belang toe aan de onderlinge verhouding en de maatschappelijke positie van partijen. Ook hierbij geldt dat de (weinig ontwikkelde) particulier op meer clementie kan rekenen dan een professioneel opererende contractspartij. Wat voor professioneel handelenden en deskundigen geldt, zal veelal a fortiori gelden m.b.t. overheidslichamen. Deze zijn immers als professionele en welingelichte deelnemers aan het rechtsverkeer te beschouwen. 10

11 Niet-obligatoire overeenkomsten. Er bestaan diverse andere overeenkomsttypen bijv. liberatoire(bevrijdende) overeenkomst en goederenrechtelijke overeenkomst (= zakelijke overeenkomst d.w.z. de rechtshandelingcomponent van het leveringsvereiste (art 3:84 lid 1 BW) onderdeel van levering, bestaande uit de verklaring van vervreemder en verkrijger dat zij op dat moment de zaak van de vervreemder op de verkrijger willen doen overgaan). Maar ook buiten het vermogensrecht bestaan overeenkomsten: huwelijk, bewijsovereenkomst, publiekrechtelijke overeenkomst. Voor deze overeenkomsten is er de schakelbepaling in art 6:216 BW, die aangeeft dat al hetgeen in de art 6: BW is bepaald, overeenkomstige toepassing vindt op andere meerzijdige vermogensrechtelijke rechtshandelingen dan obligatoire overeenkomsten (belangrijkste artikel wat hierdoor ook van toepassing wordt verklaard op andere meerzijdige vermogensrechtelijke rechtshandelingen is art 6:248 BW, de redelijkheid en billijkheid. Verklaring, vertrouwen; Totstandkoming van rechtshandelingen. Aanbod en aanvaarding zijn gerichte eenzijdige rechtshandelingen. De verklaring moet aan degene tot wie de verklaring is gericht, de wil van de declarant duidelijk maken. Art 3:33 jo 37 BW Uitgangspunt is dat verklaringen niet aan bepaalde vormen zijn gebonden (art 3:37 BW). Verklaringen kunnen mondeling en schriftelijk worden afgelegd, maar ook door tekens bijv. veiling. Verklaringen kunnen uitdrukkelijk en stilzwijgend worden afgelegd. Of uit een bepaalde gedraging bijv. betaling een stilzwijgende wilsverklaring van de handelende mag worden afgeleid, is een vraag van uitleg. Rechtshandeling als wilsverklaring. Het inzicht dat de rechtshandeling keuzevrijheid van het individu veronderstelt, heeft de rechtswetenschap geïnspireerd tot de theorie van de wilsverklaring, waarvan de essentie in art 3:33 BW staat: een rechtshandeling vereist een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard. Het begrip wilsverklaring gaat terug op Von Savigny ( ), tevens de uitvinder van het begrip rechtshandeling. Wat het contractenrecht betreft, ligt de essentie van de theorie van de wilsverklaring echter reeds opgesloten in het Romeinsrechtelijke begrip consensus. Bescherming van vertrouwen. De rechtshandeling is echter meer dan de uitoefening van een keuzevrijheid door een individueel rechtssubject alleen; de wilsverklaring richt zich tot anderen die bij het bepalen van hun positie op de inhoud ervan afgaan. Hiervoor gelden art. 3:35 jo 36 BW. 11

12 Vorm van de verklaring. Behalve de wet kan ook een voorafgaande rechtshandeling het in acht nemen van een bepaalde vorm voorschrijven: bijv. de algemene voorwaarden van een kabelexploitant bepalen dat opzegging alleen schriftelijk kan geschieden. Dergelijke bedingen in algemene voorwaarden worden in de verhouding tot consumenten echter vermoed onredelijk bezwarend te zijn. In geval van een geschil zal de gebruiker van de voorwaarden dus moeten aantonen dat hij een redelijk belang heeft bij de voorgeschreven vorm. Slaagt hij daarin niet, dan kan de consumentwederpartij het beding vernietigen (grijze lijst) art 6:237 BW of is het beding nietig (zwarte lijst) art 6:236 BW. Let op! Art 3:37 lid1 BW spreekt van verklaringen, met inbegrip van mededelingen en beperkt zich dus niet tot verklaringen die een rechtshandeling inhouden. Het toepassingsgebied van dit art. is dus groter dan op grond van de titel 3.2 logisch lijkt. Art 3:37 lid 2 BW stelt met een schriftelijke verklaring het deurwaardersexploot gelijk (traditioneel ziet men in een exploot een mondelinge mededeling van de deurwaarder waarvan hij slechts een afschrift achterlaat). Tegen deze gelijkstelling bestaat geen bezwaar omdat een exploot de betrokkenen eerder meer dan minder waarborgen biedt. Stilzwijgende wilsverklaringen. Ook zuivere passiviteit kan een verklaring inhouden. Dat men niets deed, kan afhankelijk van de context, de betekenis van een rechtshandeling hebben. Steeds hangt het ervan af wat de wederpartij (of geadresseerde) in de gegeven omstandigheden uit het gedrag redelijkerwijs mocht afleiden. Art 3: 35 jo 36 BW Soms bepaalt de wet wat onder een stilzwijgende wilsverklaring moet worden verstaan bijv. stilzwijgende aanvaarding van een erfenis. Bijv art 4:192 BW. In beginsel kunnen ook partijen, d.m.v. een voorafgaande overeenkomst, bepalen dat een zekere gedraging een verklaring met een bepaalde strekking (niet) inhoudt. Als onderdeel van algemene voorwaarden gelden dergelijke bedingen in verhouding tot consumenten echter steeds als onredelijk bezwarend worden geacht en nietig is (zwarte lijst). Toerekening van verklaringen. Art 3:37 lid 4 BW: wanneer een communicatiemiddel of bode een verklaring onjuist overbrengt, geldt de verminkte verklaring niettemin als een verklaring van de afzender. De gedachte is dat de afzender een ander wijze van overbrenging had kunnen kiezen,en dus ook een waarbij de kans op verminking minder groot zou zijn geweest, zodat het gerechtvaardigd is dat hij van de onjuiste overbrenging het risico draagt. Uitzondering: als de ontvanger de gevolgde wijze van overbrenging aan de afzender had voorgeschreven. 12

13 Let op! art 3:37 lid 4 BW heeft alleen betrekking op de vraag of de overgebrachte verklaring als een verklaring van de afzender geldt en doet er niet aan af dat de afzender de overgebrachte verklaring niet wilde in de zin van art 3:33 BW. Ontvangsttheorie met risicocorrectie. Art 3:37 lid 3 BW. Dit betekent dat de verklaring die de wederpartij niet (tijdig) bereikt, nimmer werking krijgt tenzij... Het moment van ontvangst is beslissend voor het tijdstip waarop de verklaring haar werking krijgt en waarop de rechtshandeling dus tot stand komt. Door de wetgever zijn verworpen: - De uitingstheorie waarbij het moment dat de afzender zijn verklaring opstelt beslissend is. - De verzendingstheorie waarbij het moment dat de verklaring wordt verzonden beslissend is. Beide weten geen raad met de mogelijkheid dat de afzender haar verklaring kan intrekken (zie hieronder). - De vernemingstheorie waarbij het moment waarop de verklaring tot de ontvanger doordringt beslissend is (de ontvanger kan de totstandkoming van een rechtshandeling verhinderen door het niet openen van een envelop) Het niet-bereiken van de verklaring komt voor rekening van de geadresseerde als dit het gevolg is van: - zijn eigen handeling - de handeling van personen voor wie hij aansprakelijk is - andere omstandigheden die zijn persoon betreffen en rechtvaardigen dat hij het nadeel draagt. Bijv. opgeven verkeerd adres. Geldt niet alleen voor partij zelf maar ook als zijn ondergeschikte of hulppersoon zich vergiste, of zijn echtgenoot/ geregistreerd partner (weliswaar is de partij niet aansprakelijk voor zijn echtgenoot/ geregistreerd partner, maar het is aannemelijk dat diens vergissing niettemin voor zijn rekening komt.) Wat dan wel het moment is waarop de rechtshandeling tot stand komt, zegt art 3:37 BW niet. Voor het geval van een niet (tijdig) ontvangen aanvaarding gaat art 6:224 BW uit van het tijdstip waarop de aanvaarding zonder de storende omstandigheid zou zijn ontvangen. Het ligt voor de hand dit ook aan te nemen voor andere rechtshandelingen. De ontvangsttheorie is uit de aard van de zaak voor de eenzijdige niet-gerichte rechtshandeling niet van belang. Voor deze rechtshandelingen zal het moment waarop de verklaring is opgesteld beslissend zijn (uitingstheorie). 13

14 Intrekken van een verklaring. Een verklaring die nog niet is ontvangen, kan men intrekken door haar met een door een sneller communicatiemiddel overgebrachte verklaring in te halen; de verklaring houdende intrekking moet de wederpartij eerder dan of gelijktijdig met de ingetrokken verklaring bereiken (art 3:37 lid 5 BW). Wilsvertrouwensleer. BW gaat uit van de wilsvertrouwensleer: uit art 3:33 BW volgt dat het ontbreken van de wil in beginsel nietigheid van de rechtshandeling met zich meebrengt. De zekerheid in het rechtsverkeer vereist echter dat men in goed vertrouwen op elkaars verklaringen mag afgaan. De bescherming van de wederpartij is in art 3:35 BW aldus uitgewerkt dat er een rechtshandeling tot stand komt in de betekenis die de geadresseerde daaraan toekende en redelijkerwijze daaraan ook mocht toekennen. De bescherming van de geadresseerde leidt ertoe dat de handelende persoon(nolens) toch gebonden is aan de niet-gewilde verklaring Let op! De bescherming van art 3:35 BW heeft alleen betrekking op gerichte handelingen en werkt niet van rechtswege; de geadresseerde moet er een beroep op doen. Volgens art 3:35 BW gaat de uiterlijke schijn van de verklaring boven de interne wil van de handende persoon, voor zover de wederpartij/ geadresseerde er gerechtvaardigd op heeft vertrouwd dat de verklaring welgemeend was. Vertrouwde de wederpartij inderdaad gerechtvaardigd, dan komt de rechtshandeling tot stand, ondanks het ontbreken van een met de verklaring overeenstemmende wil. Volgens de wilstheorie is het de verklaarde wil die de rechtshandeling/ overeenkomst tot stand doet komen. Een strikte toepassing van deze theorie brengt mee dat een verklaring die niet overeenstemt met de wil van de handelende partij, geen rechthandeling doet ontstaan. Bezwaar: voor degene tot wie zo n verklaring is gericht, is veelal niet kenbaar dat er sprake is van een discrepantie tussen wil en verklaring en men op de verklaring afgaat. De verklaringstheorie gaat ervan uit dat een rechtshandeling tot stand komt door de overeenstemmende verklaringen van partijen. Bezwaar: er komt ook een overeenkomst tot stand wanneer de wederpartij weet dat de verklaring van de ander niet overeenstemt met de wil. De vertrouwenstheorie: niet elke verklaring bindt degene die haar aflegt, maar alleen die verklaring die een normaal mens onder de gegeven omstandigheden in goed vertrouwen mocht beschouwen als overeenstemmend met de wil van degene die haar aflegt. Uiteenlopen van wil en verklaring. Wat iemand verklaard zijn niet de woorden (opgevat naar het gewone taalgebruik), maar de betekenis die in de gegeven omstandigheden -en in verhouding tot de wederpartij- aan die woorden toekomt. Het antwoord op de vraag of wil en verklaring uiteenlopen is dus situationeel en relationeel bepaald. 14

15 Bijv. wanneer A en B afspreken dat B de eerste verdieping van A s huis zal huren, en in de gegeven omstandigheden begrijpen beide partijen eerste verdieping als de begane grond, dan komt een huurovereenkomst tot stand in de zin zoals beiden bedoelden (dus m.b.t. de begane grond), ook al zou men volgens de maatstaven van het gewone taalgebruik zeggen dat zij iets anders verklaarden dan zij wilden. Wanneer partijen elkaar hebben begrepen, geldt gewoon art 3:33 BW, hoe ongelukkig zij zich ook mogen hebben uitgedrukt. Oneigenlijke dwaling; D.w.z. partijen hadden een onjuiste voorstelling (dwaalden) omtrent de inhoud van de door hen uitgewisselde verklaringen. Bijv. wanneer beide partijen een verschillende betekenis toekennen aan het begrip eerste verdieping. Oneigenlijke dwaling is iets anders dan dwaling uit art 6:228 BW. In het geval van oneigenlijke dwaling heeft de verkeerde veronderstelling van de dwalende betrekking op de betekenis van de door hem afgelegde verklaring; in het geval van art 6:228 BW slechts op de eigenschappen van het object waarop de afgelegde verklaring betrekking heeft of van de persoon tot wie de afgelegde verklaring zich richt. In dit geval stemmen wil en verklaring dus overeen. 15

16 Een verklaring Men wilde de verklaring niet Bijv. geestelijke gestoordheid, verspreking of verschrijving, per telegram of bode verkeerd overgebrachte verklaring tekenen van een akte die niet overeenstemt met de bedoeling van Men wilde de verklaring, maar niet dat deze zou worden verstaan in de zin zoals de andere partij haar heeft opgevat. Bijv. misverstand (misverstand-arrest), afdwaling Men wilde de uiting en tevens dat zij zou worden verstaan in de zin zoals de andere partij haar heeft opgevat, maar niet de rechtsgevolgen van die uiting Bijv. innerlijk voorbehoud, niet-kenbare schets, schijnhandeling Afdwaling: de verklaring richt zich tot een niet-bedoeld persoon. Of er tussen beiden wel of niet een rechtshandeling tot stand komt hangt af of deze derde kon vermoeden dat de verklaring niet voor hem bestemd was. 16

17 Mocht A redelijkerwijs aannemen dat B met de voor misverstand vatbare bewoordingen hetzelfde bedoelde als hijzelf, dan komt de overeenkomst tot stand in de zin zoals hij haar opvatte. Vertrouwde B daarentegen juist gerechtvaardigd, dan komt de overeenkomst in tegengestelde zin tot stand. Kan A noch B zich op art 3:35 BW beroepen dan komt in het geheel geen overeenkomst tot stand (aanbod en aanvaarding stemmen niet overeen (art 6:217 BW). Geestelijke stoornis. In geval van een discrepantie tussen wil en verklaring van de declarant is de rechtshandeling in beginsel nietig. Uitzondering: art 3:34 BW indien de discrepantie tussen wil en verklaring is veroorzaakt door geestelijke stoornis van de handelende partij, dan komt er wel een geldige rechtshandeling tot stand, maar is de rechtshandeling vernietigbaar. Een eenzijdige niet-gerichte rechtshandeling is echter van rechtswege nietig. Onder geestelijke stoornis vallen niet alleen zij die geestesziek zijn, maar ook zij die handelen in een toestand van dronkenschap, narcose, hypnose, verstrooidheid en hevige opwinding. Verhouding tot curatele. Let op! Art 3:34 lid 1 BW betreft alleen verklaringen afkomstig van geestelijk gestoorde die (nog) handelingsbekwaam zijn. Wanneer de geestelijk gestoorde onder curatele staat behoeft, anders dan op grond van art 3:34 BW niet te worden onderzocht of de rechtshandeling onder invloed van die geestelijke stoornis is verricht. Handelingsonbekwaamheid is o.g.v. art 3:32 BW een zelfstandige grond van vernietigbaarheid of nietigheid in geval van eenzijdige niet-gerichte rechtshandelingen. De handelingsonbekwaamheid is echter niet zonder uitzonderingen bijv. art 1:381 lid 5 BW. Het grote verschil tussen de positie van de handelingsonbekwame van art 3:32 BW en de feitelijk onbekwame van art 3:34 BW betreft de toepasselijkheid van art 3:35 BW. Dit artikel biedt geen soelaas in gevallen van handelingsonbekwaamheid. Dit houdt verband met de omstandigheid dat handelingsonbekwaamheid een openbaar gegeven is: het wordt in twee dagbladen gepubliceerd en in een openbaar register aangetekend (artt 1:390 en 1:391 BW). Bewijsvoering in geval van geestelijke stoornis. De partij die zich beroept op het rechtsgevolg van een door haar gesteld feit, draagt van dat feit in beginsel de bewijslast (art 177 Rv). Bij een geestelijke stoornis moet aannemelijk worden gemaakt dat er ten tijde van het verrichten van de rechtshandeling inderdaad een geestelijke stoornis aanwezig was. (art 3:34 lid 1 aanhef BW). Gaat het om een blijvende stoornis dan zal het bewijs van de stoornis doorgaans tot stand komen dor de tussenkomst van een deskundige. In de gevallen van een tijdelijke stoornis zal het bewijs veelal op andere wijze moeten worden geleverd bijv. door getuigenverklaringen. Daarnaast moet er een verband zijn tussen stoornis en verklaring. Aannemelijk moet worden gemaakt dat de stoornis een redelijke waardering van de bij de handeling betrokken belangen 17

18 belette óf dat de verklaring onder invloed van de stoornis is gedaan (art 3:34 lid 1, eerste zin BW). Als de gestoorde echter aantoont dat de rechtshandeling voor hem nadelig was, wordt de verklaring vermoed onder invloed van de stoornis te zijn gedaan. Het vermoeden geldt echter niet indien het nadeel op het tijdstip van de rechtshandeling niet was te voorzien (dan zegt het nadeel niets over het verband tussen stoornis en verklaring). Wie kan zich beroepen op uiteenlopen van wil en verklaring? Bij een geestelijke stoornis is het antwoord ondubbelzinnig. Volgens art 3:34 lid 2 BW is alleen de eenzijdige ongerichte rechtshandeling nietig. In alle overige gevallen geldt de rechtshandeling als vernietigbaar. Dus bij de meerzijdige en de eenzijdig gerichte rechtshandeling geldt dat alleen de gestoorde zich kan beroepen op het uiteenlopen van wil en verklaring. Wel kan de wederpartij een redelijke termijn stellen waarbinnen vernietiging moet plaatsvinden art 3:55 lid 2 BW. E.e.a. geldt natuurlijk niet als de wederpartij een beroep kan doen op art 3:35 BW. In alle andere gevallen geldt de hoofdregel: in geval van een discrepantie tussen wil en verklaring van de handelende persoon is de rechtshandeling in beginsel nietig. Hiervoor geldt art 3:33 BW. Dus ook de wederpartij kan zich beroepen op het uiteenlopen van wil en verklaring. Dit geldt ook voor de wederpartij die gerechtvaardigd vertrouwde; zij kan een beroep doen op art 3:35 BW, maar dit hoeft niet. Als het tot een procedure komt, moet de rechter de nietigheid ambtshalve vaststellen. Bescherming van gerechtvaardigd vertrouwen. Bescherming o.g.v. art 3:35 BW vereist dat de geadresseerde te goeder trouw is. D.w.z. dat hij onder de gegeven omstandigheden de verklaring redelijkerwijze mocht opvatten als een tot hem gerichte verklaring van een bepaalde strekking. Hiervoor kan gelden: aard van de rechtshandeling, deskundigheid van partijen, de met de rechtshandeling verbonden voor- en nadelen voor de betrokken partijen. Art 3:35 BW is een uitwerking van art 3:11 BW. Goede trouw in de zin van art 3:11 BW heeft zowel een subjectief en als een objectief element. Goede trouw van een persoon vereist niet alleen dat die persoon het betreffende feit niet kende, maar ook dat hij het feit niet behoorde te kennen. Onder omstandigheden ligt er op de geadresseerde dan ook een onderzoeksplicht: hij moet onderzoeken of de verklaring overeenstemt met de werkelijke wil van de handelende persoon. Voldoet de geadresseerde hier niet aan, dan is hij niet te goeder trouw en kan hij dus de bescherming van art 3:35 niet inroepen. Voor een beroep op art 3:35 BW is vereist; 1. een verklaring/ gedraging van de persoon aan wie de wederpartij het vertrouwen tegenwerpt en 18

19 2. die door de wederpartij is opgevat als een tot haar gerichte verklaring van een bepaalde strekking en 3. die de wederpartij onder de gegeven omstandigheden redelijkerwijs zo mocht opvatten. 1. Vertrouwensbescherming is alleen dan op zijn plaats wanneer het vertrouwen op enigerlei wijze valt terug te voeren op het gedrag van degene aan wie het wordt tegengeworpen (toedoen) 2. Wanneer vaststaat dat de verklaring of gedraging door de wederpartij subjectief niet verkeerd is begrepen kan van toepassing van art 3:35 BW geen sprake zijn, hoe verwarrend de verklaring/ gedraging objectief ook was. Wie steeds de ware stand van zaken voor ogen heeft gehad, behoeft niet in bescherming te worden genomen tegen de schijn. 3. zie onderzoeksplicht De vraag of het vertrouwen gerechtvaardigd is, gaat niet geheel op in de vraag of bepaalde onderzoeksplichten zijn vervuld. Al is niet meer onderzoek mogelijk dan de wederpartij daadwerkelijk heeft verricht, dan nog is denkbaar dat zij in de gegeven omstandigheden niet te goeder trouw was, omdat goede reden tot twijfel bleef (art 3:11 tweede zin BW). Bescherming als bevoegdheid. Art 3:35 BW geeft de wederpartij slechts een bevoegdheid om degene om wiens verklaring/ gedraging het gaat, aan de gewekte schijn te houden. Wanneer de wederpartij van een beroep op de bepaling afziet, komt de rechtshandeling dus niet tot stand. Vertrouwensleer; Om zich op art 3:35 BW te kunnen beroepen, behoeft de wederpartij slechts aannemelijk te maken dat zij gerechtvaardigd vertrouwde. Meer is niet nodig. Nader nuancering; Er geldt dus dat voor alle rechtshandelingen het gerechtvaardigde vertrouwen van de wederpartij in beginsel volstaat: een ongunstiger positie hoeft niet te worden aangetoond. Volledige gelijke behandeling van alle soorten rechtshandelingen betekent dit echter niet. In de eerste plaats zal de wederpartij bij rechthandelingen om niet er veelal minder snel op mogen vertrouwen dat de verklaring welgemeend was dan bij overeenkomsten onder bezwarende titel. Voor rechtshandelingen om niet geldt immers dat zij voor degene die ze verricht doorgaans nadelig zijn Nadeel aan de zijde van de handelende persoon blijft dus op twee momenten een rol spelen: bij de beantwoording van de vraag of er sprake is van een gerechtvaardigd vertrouwen en, zo ja, bij 19

20 de vraag of de derogerende werking van redelijkheid en billijkheid (art 6:248 lid 2 BW) zich verzet tegen een beroep op bescherming ingevolge art 3:35 BW. Opgewekt vertrouwen bij derden; Art 3:36 BW. Dit art. beschermt diegene die als derde o.g.v. een verklaring/ gedraging, overeenkomstig de zin die hij daaraan onder de gegeven omstandigheden redelijkerwijze mocht toekennen, het ontstaan, bestaan of tenietgaan van een bepaalde rechtsbetrekking heeft aangenomen en in redelijk vertrouwen op de juistheid van die veronderstelling heeft gehandeld. Bij dit artikel gaat het niet om de discrepantie tussen wil en verklaring van een contractsluitende partij, maar om de discrepantie tussen een in werkelijkheid bestaande rechtsverhouding en de perceptie van deze rechtsverhouding door een derde dus geen partij bij de rechtsverhouding. Beschermd wordt de derde die a. gerechtvaardigd vertrouwde op b. een door een ander gewekte schijn dat c. een bepaalde rechtsbetrekking was ontstaan, bestond of was tenietgegaan, mits hij d. voortbouwend op zijn vertrouwen heeft gehandeld Bescherming vindt in deze vorm plaats, dat e. degene die de schijn in het leven heeft geroepen, in zijn verhouding tot de derde die zich op art 3:36 BW beroept, m.b.t. de door de derde verrichte handeling, de schijn voor de werkelijkheid moet laten gelden. Toelichting: a. Ook bij dit art. geldt dat de derde alleen bescherming geniet wanneer hij én aanleiding (objectief) had voor zijn vertrouwen én daadwerkelijk (subjectief) vertrouwde. Derde moet te goeder trouw zijn geweest in de zin van art 3:11 BW. Ook hij heeft dus een onderzoeksplicht. b. Ook hier geldt dat de schijn waartegen in bescherming wordt genomen, moet kunnen worden herleid tot een verklaring/ gedraging (toedoen) van degene ten koste van wie de bescherming gaat. Je kunt dus alleen diegene aanspreken die iets gedaan/ verklaard heeft (en niet iemand die iets verklaard heeft over een ander). c. Art 3:36 BW heeft niet alleen betrekking op het ontstaan (zoals art 3:35 BW), maar ook op het bestaan of tenietgaan van een overeenkomst. Het ontstaan van de veronderstelde rechtsbetrekking hoeft zelfs helemaal niet op een rechtshandeling te berusten, maar kan bijv. ook op art 6:162 BW rusten. d. Meestal is sprake van een rechtshandeling, maar het toepassingsgebied moet iets ruimer worden opgevat. Bijv. iemand die een duurovereenkomst niet beëindigd, wat hij wel zou hebben gedaan als hij van de ware stand van zaken op de hoogte was geweest. Hij heeft nu juist geen rechtshandeling verricht; niettemin kan de derde op grond van zijn vertrouwen gehandeld hebben de zin van art 3:36 BW. 20

21 e. De bescherming die art 3:36 BW biedt beperkt zich tot de onderlinge verhouding van partijen en heeft ook slechts betrekking op de handeling(en) die het slachtoffer in redelijk vertrouwen op de door de dader gewekte schijn heeft verricht. Een succesvol beroep op art 3:36 BW brengt mee dat t.o.v. de derde tussen partijen een rechtsverhouding bestaat zoals deze door de derde is opgevat. M.a.w. ten opzichte van de derde geldt voor partijen de schijn als werkelijkheid. Verschillen tussen art 3:35 en 3:36 BW; Art 3:36 BW stelt strengere eisen aan de goede trouw dan art 3:35 BW. Een derde zal zich steeds bewust moeten zijn dat hij de situatie niet even volledig kan kennen als de handelenden of degene tot wie de handeling zich richtte. Art 3:36 BW vereist ook dat de derde in redelijk vertrouwen op de juistheid van die veronderstelling heeft gehandeld. Voor de toepassing van art 3:35 BW is gerechtvaardigd vertrouwen voldoende; of de wederpartij/ geadresseerde voortbouwend op het vertrouwen heeft gehandeld is in beginsel van geen belang. Voor art 3:36 BW is dit juist wel van belang. Men zou kunnen aanvoeren dat wat betreft meerzijdige rechtshandelingen dat de wederpartij, in het geval van art 3:35 BW, in zoverre op haar vertrouwen voortbouwt, dat zij van haar zijde medewerking verleent aan de totstandkoming van de rechtshandeling; m.b.t. de geadresseerde in het geval een eenzijdige (gerichte) rechtshandeling kan men van een (impliciet) vereiste van voortbouwend handelen echter beslist niet spreken. Toepassingen art 3:36 BW; Art 3:36 BW is de meest algemene derdenbeschermingsbepaling van het BW. Er is geen sprake van een beperking tot bepaalde situaties. Daar staat echter tegenover dat de vereisten die dit artikel stelt bepaald streng zijn te noemen. In de praktijk functioneert zij daarom als restbepaling: wie een beroep op een bijzondere derdenbeschermingsbepaling, bijv. art 3:86 jo 88 BW kan doen, zou het zichzelf immers onnodig moeilijk maken, wanneer hij zich in de plaats daarvan op art 3:36 BW beriep. Wanneer gebruik je dit artikel; - Wanneer in geen specifieke derdenbeschermingsartikel bestaat. - In situaties waarin een derde niet voldoet aan alle in een specifiek derdenbeschermingsartikel gestelde eisen, maar wel aan de eisen van art 3:36 BW. Schijnhandelingen/simulatie; Hiermee wordt een handeling bedoeld waarbij twee of meer personen opzettelijk naar buiten de schijn wekken dat zij een bepaalde overeenkomst hebben gesloten, terwijl zij in werkelijkheid afspreken dat deze overeenkomst tussen hen niet zal gelden. Absolute simulatie: partijen wekken de schijn een bepaalde overeenkomst te hebben gesloten terwijl tussen partijen in werkelijkheid geen overeenkomst is gesloten. 21

22 Bij relatieve simulatie; bestaan twee overeenkomsten. Enerzijds de gesimuleerde, de schijnovereenkomst en anderzijds een overeenkomst die achter de gesimuleerde overeenkomst verborgen ligt. De schijnovereenkomst dient ertoe de werkelijke overeenkomst, geheim te houden. De gesimuleerde rechtshandeling heeft tussen hen die er partij bij zijn, geen enkel gevolg: van een op rechtsgevolg gerichte wil in de zin van art 3:33 BW is geen sprake, terwijl geen van de partijen zich op art 3:35 BW zal kunnen beroepen. Derden die door de uiterlijke schijn op het verkeerde been worden gezet, kunnen zich echter op art 3:36 BW beroepen (mits aan de voorwaarden voldaan). Voorwaarde en tijdsbepaling; De obligatoire overeenkomst is de belangrijkste categorie van rechtshandelingen die aan een voorwaarde of tijdsbepaling kunnen worden onderworpen. Andere voorbeelden zijn: overdracht onder eigendomsvoorbehoud en testamentaire makingen. Een voorwaarde is een onzekere en toekomstige gebeurtenis waarvan hetzij het ontstaan, hetzij het tenietgaan van een verbintenis afhangt. Voorwaardelijke verbintenis (art 6:21 BW) is de juridische constructie waarbij het intreden van een aan een rechtshandeling verbonden rechtsgevolg afhankelijk is gesteld van een toekomstige en onzekere gebeurtenis met als gevolg dat er sprake kan zijn van; Opschortende en ontbindende voorwaarde/tijdsbepaling(art 6:22 BW) is de juridische constructie waarbij het rechtsgevolg van de rechtshandeling afhankelijk wordt gesteld van een zekere toekomstige en onzekere gebeurtenis dan wel van een bepaald tijdstip. De wet of de aard van een rechtshandeling kan met zich brengen dat er geen voorwaarde aan kan worden verbonden (art 3:38 BW). Bijv. opzegging onder voorwaarde is in beginsel onmogelijk, maar er zijn uitzonderingen op mogelijk: bijv. een opzegging onder de opschortende voorwaarde dat de opzegtermijn pas gaat lopen vanaf de vervulling van de voorwaarde en niet reeds vanaf het tijdstip van de opzegging. Het aangaan van een huwelijk onder een voorwaarde is in strijd met de aard van het huwelijk. Laat je niet misleiden door de term huwelijkse voorwaarden ; deze betreffen slechts vermogensrechtelijke rechtsbetrekkingen en dienen te worden gezien als een aparte overeenkomst naast de familierechtelijke overeenkomst. Het is niet van belang of partijen in het contract de term voorwaarde of tijdsbepaling hanteren; de inhoud van de overeenkomst is bepalend voor de juridische kwalificatie. 22

23 Het opnemen van een voorwaarde of een tijdsbepaling in een overeenkomst leidt ertoe dat de verbintenissen die uit de overeenkomst voortvloeien onder dezelfde voorwaarde of tijdbepaling vallen. Voorwaardelijke verbintenis; Deze gebeurtenis kan twee verschillende gevolgen met zich mee brengen. De werking van een verbintenis kan aanvangen: er is dan sprake van een opschortende voorwaarde. vervallen: er is dan sprake van een ontbindende voorwaarde. Opschortende voorwaarde; Deze doet de werking van een verbintenis met het plaatsvinden van de gebeurtenis aanvangen (art 6:22 BW). Rechtsgevolg van deze voorwaarde is dat de verbintenis geen werking heeft zolang de voorwaarde niet is vervuld. Voor de vervulling valt dus ook geen nakoming te vorderen en dat een betaling gedaan voor de vervulling onverschuldigd is en dus teruggevorderd kan worden o.g.v. art 6:203 BW. Bijv. verkoop door A van zijn huidige auto aan B, voor het geval dat A een nieuwe auto koopt. Een ander voorbeeld is koop op proef. Dit is een overeenkomst die geacht wordt te zijn gesloten onder de opschortende voorwaarde dat de koper de zaak binnen een bepaalde termijn betaalt. Indien niet (tijdig) wordt betaald, komt de koop niet tot stand. Ontbindende voorwaarde; Deze doet de verbintenis met het plaatsvinden van de gebeurtenis vervallen (art 6:22 BW). De verbintenis werkt direct, doch na vervulling van de voorwaarde vervalt de verbintenis. Gevolg is dat het ontvangene moet worden teruggeven, tenzij uit de inhoud of strekking van de rechtshandeling anders voortvloeit (art 6:24 lid 1 BW). Bij. A verkoopt zijn huis aan B onder de ontbindende voorwaarde dat B binnen een half jaar een baan in Brussel krijgt. A moet leveren en B moet betalen. Als B inderdaad binnen een half jaar een baan in Brussel krijgt, dan wordt de koop ontbonden en moet A de koopsom terugstorten en B moet het huis terug leveren. De partij die de prestatie onder ontbindende voorwaarde heeft verricht heeft na vervulling van de voorwaarde, en dat geldt ook voor het geval van art 6:23 lid 1 BW, een persoonlijk vorderingsrecht tot ongedaanmaking,art 6:271 BW, van de prestatie. Dit recht kan echter uitgesloten zijn o.g.v. de inhoud of strekking van de overeenkomst. Als een verbintenis tot ongedaanmaking niet kan worden nagekomen kan van de schuldeiser schadevergoeding worden gevorderd o.g.v. art 6:74 BW. Art 6:23 BW geeft een regeling ingeval een patij de vervulling van een voorwaarde belet (lid 1) of juist teweegbrengt (lid 2). De vervulling van een voorwaarde heeft o.g.v. art 3:38 lid 2 BW geen terugwerkende kracht ( de gevolgen van terugwerkende kracht zijn moeilijk te overzien en kunnen onwenselijk consequenties voor derden met zich meebrengen). Verbintenis onder tijdsbepaling; Art 6:38 BW bepaalt dat, indien geen tijd voor nakoming is bepaald, de verbintenis terstond kan worden nagekomen en nakoming terstond kan worden gevorderd. Er is sprake van een verbintenis met tijdsbepaling, wanneer de uitvoering c.q. het 23

24 einde van de verbintenis afhankelijk wordt gesteld van een bepaald tijdstip. Er zijn twee soorten tijdsbepalingen nl. de opschortende en de ontbindende tijdsbepaling. Opschortende tijdsbepaling; De uitvoering van de verbintenis is opgeschort tot het bepaalde tijdstip is aangebroken. Let op!!; De verbintenis zelf is niet opgeschort. Bijv. koop van een auto waarbij betaling en levering conform afspraak na drie maanden zal plaatsvinden. Art 6:39 BW geeft het weerlegbare vermoeden dat een tijdsbepaling uitsluitend in het belang van de debiteur (=schuldenaar) is opgenomen. Hij mag eerder nakomen en de schuldeiser mag dit niet weigeren, zonder o.g.v. art 6:58 BW (schuldeiserverzuim) in verzuim te komen. Art 6:39 lid 2 BW bepaalt dat een betaling voor de vervaldag niet als onverschuldigd betaald kan worden teruggevorderd. Ontbindende tijdsbepaling. De werking van de verbintenis eindigt bij het aanbreken van het aangegeven tijdstip. Bijv. huren van een vakantiehuisje. Er is geen sprake van het ongedaanmaken van de verrichte prestaties, zoals bij de ontbindende voorwaarde. Wel moet de schuldenaar wat hij voor het einde van de termijn had behoren te presteren, nog voldoen. Conclusie: in het geval van een rechtshandeling onder een opschortende tijdsbepaling of voorwaarde treden de rechtsgevolgen van de rechtshandeling nog niet in, maar doen zij dat met het plaatsvinden van het voorval alsnog; in het geval van een ontbindende tijdsbepaling of voorwaarde treden de rechtsgevolgen onmiddellijk in, maar eindigen zij zodra het voorval plaatsvindt. Potestatieve voorwaarde; Een verbintenis onder potestatieve voorwaarde komt tot stand onder een voorwaarde waarvan de vervulling louter afhangt van de wil van één van de partijen. - de potestatieve voorwaarde afhankelijk van de wil van de schuldeiser (vb. een aankoopoptie verbindt de verkoper, maar koper beslist zelf of hij de optie licht), is perfect geldig. - de potestatieve voorwaarde afhankelijk van de wil van de schuldenaar is eveneens geldig mits de voorwaarde ontbindend is (vb. bedenkingtermijn bij verkoop op afstand) - een potestatieve voorwaarde afhankelijk van de wil van de schuldenaar met een schorsend karakter (ik zal een huis kopen als ik zal trouwen) is ongeldig en schept geen overeenkomst. In feite is er geen wilsovereenstemming. 24