K.J.O. Jansen Informatieplichten in het verbintenissenrecht. Waardenburg, 14 oktober 2016 (AvdR)

Transcriptie

1 Informatieplichten in het verbintenissenrecht Waardenburg, 14 oktober 2016 (AvdR) Opzet Aard en rechtskarakter (afdwingbaar?) Gelding (wanneer informeren?) Reikwijdte (mededelingsplicht vs. onderzoeksplicht) Grondslag (contractueel/buitencontractueel) Inhoud (naleving en bewijs) Sanctionering (aansprakelijkheid wegens informatieverzuim) Informatieplichten Informatieplichten in het verbintenissenrecht: ongeschreven plichten tot informatievergaring/-verstrekking Kenmerk (i): rechtersrecht (casuïstisch) Kenmerk (ii): Obliegenheiten (niet-afdwingbaar) Obliegenheiten: naleving niet op voorhand afdwingbaar schending wel achteraf te sanctioneren K.J.O. Jansen

2 Informatieplichten HR 24 februari 2012, NJ 2012/144 (Mooijman c.s./wlto): (3.7) De door het hof aanvaarde informatieplicht berust niet op art. 7:400 BW maar betreft een, uit de redelijkheid en billijkheid in verband met de aard van de onderhavige overeenkomst en de omstandigheden van het geval voortvloeiende, gehoudenheid van Mooijman c.s. (als opdrachtgevers) om Y. te informeren dat in hun geval, anders dan in de meerderheid van de gevallen, over de levering van melkquota omzetbelasting moest worden afgedragen. Model (checklist) Art. 6:228 lid 1 BW: Een overeenkomst die is tot stand gekomen onder invloed van dwaling en bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten, is vernietigbaar ( ): b. Indien de wederpartij in verband met hetgeen zij omtrent de dwaling wist of behoorde te weten, de dwalende had behoren in te lichten. Model (checklist) Twee vereisten: (i) bekendheid met informatie (ii) gerechtvaardigd vertrouwen op informatieverstrekking Drie gezichtspunten (ad ii): (a) aard van de rechtsverhouding (b) aard van de informatie (c) aard van de betrokken belangen K.J.O. Jansen

3 Voor aanvaarding van een plicht tot informatieverstrekking is vereist dat de verantwoordelijke partij wist of behoorde te weten van: (a) de mede te delen informatie (feitenkennis); (b) de relevantie daarvan (kenbaarheid causaal verband). Vgl. art. 6:228 lid 1 BW (dwaling): ( ) indien de wederpartij in verband met hetgeen zij omtrent de dwaling wist of behoorde te weten, de dwalende had behoren in te lichten. Obligation de s informer pour informer? Vgl. MvA II, PG Boek 6, p. 909: Mogelijk dat de wederpartij zelf met het oog op de belangen van de gegadigde een onderzoek had dienen in te stellen. Obligation de s informer pour informer? HR 18 april 1986, NJ 1986/747 (Ernst en Latten/Crombag-Sp.): (4.2) De stelling dat een ter zake kundig onroerend goedhandelaar zich met het oog op de belangen van de koper ervan op de hoogte behoort te stellen of het door hem te koop aangeboden onroerend goed in een bestemmingsplan ligt vindt in haar algemeenheid geen steun in het recht. HR 7 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ5665 (Nou Biourbanisme/X c.s.): 81 RO ( Het is de verkopers niet bekend dat de onroerende zaken in een ecologisch beschermd gebied zijn opgenomen. ) K.J.O. Jansen

4 Obligation de s informer pour informer? HR 27 november 2015, ECLI:NL:HR:2015:3424 (Inbev/Van der Valk): (4.2.2) Als uitgangspunt geldt dat voor de wederpartij van de dwalende bezwaarlijk een gehoudenheid tot het verschaffen van inlichtingen aangenomen kan worden met betrekking tot omstandigheden waarvan zij niet op de hoogte is. Zoals in Parl. Gesch. Boek 6, p. 909, is vermeld, mag een verplichting tot preventief inlichten niet te snel worden aangenomen, en zal van een behoren in te lichten in het algemeen slechts sprake zijn als de wederpartij van de dwalende zelf van de juiste stand van zaken op de hoogte was. Obligation de s informer pour informer? HR 27 november 2015, ECLI:NL:HR:2015:3424 (Inbev/Van der Valk): (4.2.3) In zijn algemeenheid mag een huurder van bedrijfsruimte niet ervan uitgaan dat met het oog op zijn belang door de professionele verhuurder bij de gemeente is nagegaan of eventuele verbouwingsplannen mogelijk problemen in verband met het bestemmingsplan opleveren (vgl. bij een koopovereenkomst HR 18 april 1986, ECLI:NL:HR:1986:AC9306, NJ 1986/747). Obligation de s informer pour informer? Indirect: deskundige contractant (geacht worden te weten) Vgl. HR 27 november 2015, ECLI:NL:HR:2015:3424 (Inbev/Van der Valk): (4.2.2) (...) Een dergelijke verplichting mag ook aangenomen worden indien die wederpartij, bijvoorbeeld vanwege haar deskundigheid ten aanzien van de omstandigheid waaromtrent gedwaald wordt, geacht moet worden van de juiste stand van zaken op de hoogte te zijn. K.J.O. Jansen

5 Obligation de s informer pour informer? Indirect: deskundige contractant (geacht worden te weten) twijfelende contractant (mededelingsplicht omtrent twijfel) Vgl. HR 11 juli 2008, NJ 2010/258 (Gomes/Rental): (3.7.3) Ook een professionele autoverkoper mag in beginsel, mits hij de bestaande twijfel omtrent de juistheid van de kilometerstand met voldoende duidelijkheid aan de koper mededeelt, met een dergelijke mededeling volstaan en aan de koper overlaten of deze daaromtrent nader onderzoek wenst te (laten) doen. Mededelingsplicht omtrent twijfel/risico's? Vgl. HR 29 mei 2015, NJ 2015/267 (B c.s./gerhardus c.s.): Mededelingsplicht advocaat m.b.t. onzekere risico's van selectieve betalingen in zicht van faillissement? (3.4.3) Wanneer een advocaat een cliënt adviseert in het kader van een door een cliënt te nemen beslissing over een bepaalde kwestie, brengt de hiervoor in genoemde zorgvuldigheidsplicht mee dat de advocaat de cliënt in staat stelt goed geïnformeerd te beslissen (...). Mededelingsplicht omtrent twijfel/risico's? Vgl. HR 29 mei 2015, NJ 2015/267 (B c.s./gerhardus c.s.): (3.4.3) (...) Het antwoord op de vraag of en in welke mate een advocaat de cliënt daarbij behoort te informeren over en te waarschuwen voor een bepaald risico, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. In dat kader kan onder meer betekenis toekomen aan de ernst en omvang van het desbetreffende risico, de mate van waarschijnlijkheid dat dit zich zal realiseren en de mate waarin de cliënt ervan heeft blijk gegeven zich reeds van dat risico bewust te zijn. K.J.O. Jansen

6 Bekendheid met informatie: (a) feitenkennis (b) kenbaarheid causaal verband HR 11 april 1986, NJ 1986/570 (Kelly/Rietvelt): (4.3) Hof heeft mogen oordelen dat het, gezien de aard van de voormelde eigenschappen, ( ) zonder nadere mededelingen niet voor de hand lag dat zij voor Kelly essentieel zouden zijn en dat Kelly, voordat hij de koopovereenkomst sloot, op generlei wijze aan Rietvelt van het tegendeel heeft doen blijken. Bekendheid met informatie: (a) feitenkennis (b) kenbaarheid causaal verband bewijslast? HR 10 juni 2016, ECLI:NL:HR:2016:1136, NJ 2016/299 (R. c.s./k.): (3.3.3) Bij wederzijdse dwaling is beroep op niet-kenbaarheid causaal verband een bevrijdend verweer: stelplicht en bewijslast op de wederpartij. A-G Wissink (3.15): bij schending mededelingsplicht is kenbaarheid een constitutief vereiste, te stellen en bewijzen door de dwalende. Voor aanvaarding van een plicht tot informatieverstrekking is vereist dat de onwetende partij onder de gegeven omstandigheden redelijkerwijs mocht verwachten te worden geïnformeerd (verkeersopvattingen), gelet op: (a) de aard van de betrokken rechtsverhouding; (b) de aard van de betrokken informatie; (c) de aard van de betrokken belangen. K.J.O. Jansen

7 Aard van de rechtsverhouding hoedanigheid/deskundigheid partijen? soort transactie? contractuele regeling? Zie bijvoorbeeld: HR 3 februari 2012, NJ 2012/95 (Rabobank Vaart en Vecht) HR 25 november 2005, NJ 2007/141 (Skeelerongeval) HR 9 december 1994, NJ 1996/403 (Zwiepende tak) Vergelijk ook: Hof Amsterdam 16 september 2014, ECLI:NL:GHAMS:2014:3881 (Aandelentransactie) Aard van de informatie complexiteit? traceerbaarheid? vertrouwelijkheid? Zie bijvoorbeeld: HR 7 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2287 (Woonboerderij) HR 20 maart 2009, RvdW 2009/448 (Rebel/Resim c.s.) HR 26 september 2003, NJ 2003/660 (Gekantelde vrachtwagen) HR 5 juni 2009, NJ 2012/182 (Dexia) Vergelijk ook: HR 21 februari 2014, NJ 2014/265 (Samenlevingsovk) Aard van de betrokken belangen bezwarendheid informatieverstrekking? bijzondere risico's? Zie bijvoorbeeld: HR 5 september 2003, NJ 2003/677 (Kalkman/Baarsma) HR 15 april 1994, NJ 1995/614 (Schirmeister/De Heus) HR 25 november 2005, NJ 2007/141 (Skeelerongeval) HR 20 maart 1992, NJ 1993/547 (Bussluis) Vergelijk ook: HR 5 november 1965, NJ 1966/136 (Kelderluik) K.J.O. Jansen

8 Mededelingsplicht vs. onderzoeksplicht Vgl. art. 6:228 lid 2 BW: Geen vernietiging indien de dwaling krachtens de in het verkeer geldende opvattingen of de omstandigheden van het geval voor rekening van de dwalende behoort te blijven. HR 20 november 1973, NJ 1974/97 (Van der Beek/Van Dartel): In geval van schending mededelingsplicht staan redelijkheid en billijkheid in de weg aan beroep op eigen onderzoeksplicht van de dwalende (mededelingsplicht prevaleert). Mededelingsplicht vs. onderzoeksplicht HR 10 april 1998, NJ 1998/666 (Offringa/Vinck & Van Rosberg) (3.5) dat het enkele feit dat een partij haar onderzoeksplicht naar bepaalde relevante gegevens verzaakt, niet uitsluit dat de andere partij terzake van diezelfde gegevens een mededelingsplicht heeft. Mededelingsplicht vs. onderzoeksplicht HR 19 januari 2007, NJ 2007/63 (Kranendonk en De Vries/A.): (3.5) De mededelingsplicht van art. 6:228 lid 1, onder b, BW strekt ter bescherming van een onvoorzichtige contractuele wederpartij tegen de nadelige gevolgen van dwaling. Dit brengt mee dat niet te spoedig voorrang aan de onderzoeks- /informatieplicht van die partij boven de mededelingsplicht van de andere partij dient te worden gegeven en dat bij een daartoe strekkend oordeel op alle bijzondere omstandigheden van het geval moet worden gelet en deze ook zo volledig en zo nauwkeurig mogelijk moeten worden vastgesteld. K.J.O. Jansen

9 Mededelingsplicht vs. onderzoeksplicht: mededelingsplicht prevaleert niet altijd! HR 14 november 2008, NJ 2008/588 (Van Dalfsen/Kampen): (3.4.2) Onder de gegeven omstandigheden mocht de gemeente, hoewel zij het sterkterapport had moeten overleggen, zich erop beroepen dat Van Dalfsen ook zelf enig verder onderzoek had behoren te doen. Jac. Hijma, WPNR 2016/7102, p : Onderzoeksplicht boven mededelingsplicht indien stuk achtergehouden terwijl pij toch al reden tot twijfel had. Intermezzo: toerekening van kennis Toerekening van externe kennis: terughoudendheid HR 11 november 2005, NJ 2007/231 (Ontvanger/Voorsluijs): (3.5) dat toerekening van kennis, wetenschap of (reden tot) twijfel die iemand ten aanzien van de behoorlijke afwikkeling van een transactie heeft aan een ander die deze kennis, wetenschap of (reden tot) twijfel zelf niet had, weliswaar niet onder alle omstandigheden is uitgesloten, maar dat daarbij wel terughoudendheid moet worden betracht. Intermezzo: toerekening van kennis Toerekening van interne kennis: verkeersopvattingen HR 7 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2285 (Resort of the World/Maple Leaf): (3.7.2) Voor het antwoord op de vraag onder welke omstandigheden een onrechtmatig handelen of nalaten van personen door wie de rechtspersoon aan het rechtsverkeer deelneemt, als eigen onrechtmatig handelen aan een rechtspersoon kan worden toegerekend, is beslissend of dat handelen of nalaten in het maatschappelijk verkeer heeft te gelden als handelen of nalaten van de rechtspersoon zelf (vgl. HR 6 april 1979, ECLI:NL:HR:1979:AH8595, NJ 1980/34 (Kleuterschool Babbel)). K.J.O. Jansen

10 Intermezzo: toerekening van kennis Toerekening van interne kennis: verkeersopvattingen HR 7 oktober 2016, ECLI:NL:HR:2016:2285 (Resort of the World/Maple Leaf): (3.7.2) (...) Dat geldt voor gedragingen van een bestuurder, maar de formele hoedanigheid van de handelende persoon is niet beslissend voor de toerekeningsvraag. Indien, zoals hier veronderstellenderwijs moet worden aangenomen, [X] de volledige zeggenschap over Maple Leaf had, ook in de periodes dat hij geen bestuurder was, en dat hij haar ultimate beneficiary is, is in beginsel aan de aan te leggen maatstaf voldaan. (...) Vuistregel: geen mededelings-/waarschuwingsplicht m.b.t. algemeen bekende risico s (common sense warnings) HR 8 februari 2008, NJ 2008/93 (Lagrauw/Van Schie): (3.4) Hof heeft mogen oordelen dat het risico van een dichtslaande laaddeur ook voor terzake niet gewaarschuwde mensen voldoende bekend is. HR 26 september 2003, NJ 2003/660 (Gekantelde vrachtwagen): (3.6) Geen waarschuwingsplicht indien gevaar ook voor onoplettende slachtoffers aanstonds duidelijk is. Contractenrecht vs. aansprakelijkheidsrecht Redelijkheid en billijkheid (mededelingsplicht) Maatschappelijke zorgvuldigheid (waarschuwingsplicht) Eindverslag I, PG Boek 6, p. 71: Qua rechtsgevolgen weinig verschil : concrete omstandigheden en betrokken rechtsverhouding beslissend. Anders HR 5 juni 2009, NJ 2012/182 (Dexia): Geen schending mededelingsplicht (art. 6:228-1b BW) Wel schending waarschuwingsplicht (art. 6:162 lid 2 BW) K.J.O. Jansen

11 Naleving van informatieplichten Onderscheid: gelding van een informatieplicht (argumentatielast) schending van een informatieplicht (bewijslast) Vgl. HR 15 december 2006, NJ 2007/203 (NNEK/Mourik c.s.): (3.3) Bewijslast schending zorgplicht rust op benadeelde; beroep op nakoming zorgplicht is geen bevrijdend verweer Bewijs van informatieverstrekking? standaardprocedures schriftelijke ontvangstverklaring (art. 157 lid 2 Rv) Vgl. HR 21 september 2007, NJ 2009/50 (Ammerlaan/Enthoven) Naleving van informatieplichten Naleving contractuele mededelingsplicht: voldoende begrijpelijk duidelijkheidsvereiste voldoende opvallend Vgl. HR 11 juli 2008, NJ 2010/258 (Gomes/Rental): (3.7.3) Ook een professionele autoverkoper mag in beginsel, mits hij de bestaande twijfel omtrent de juistheid van de kilometerstand met voldoende duidelijkheid aan de koper mededeelt, met een dergelijke mededeling volstaan en aan de koper overlaten of deze daaromtrent nader onderzoek wenst te (laten) doen. Naleving van informatieplichten Naleving buitencontractuele waarschuwingsplicht: voldoende specifiek Geen garantie van effectiviteit! voldoende effectief HR 6 september 1996, NJ 1998/415 (Annema/Staat) (3.4.1) Onvoldoende gewaarschuwd voor het specifieke gevaar zoals zich dit heeft verwezenlijkt. HR 28 mei 2004, NJ 2005/105 m.nt. CJHB (Jetblast): (3.4.3) Beslissend is of te verwachten valt dat deze waarschuwing zal leiden tot een handelen of nalaten waardoor dit gevaar wordt vermeden. K.J.O. Jansen

12 Aansprakelijkheid wegens schending precontractuele informatieplicht Onderscheid: contractuele aansprakelijkheid (art. 6:74 / 7:17 BW) buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 6:162 BW) Art. 7:17 BW (conformiteit): gerechtvaardigde verwachtingen HR 14 november 2008, NJ 2008/588 (Van Dalfsen/Kampen): (3.4.2) Mededelingsplicht prevaleert in beginsel, maar onder de gegeven omstandigheden mocht de gemeente, hoewel zij het sterkterapport had moeten overleggen, zich erop beroepen dat Van Dalfsen ook zelf enig verder onderzoek had behoren te doen. Geen non-conformiteit. Aansprakelijkheid wegens schending precontractuele informatieplicht HR 11 oktober 2013, NJ 2013/492 (Vano/Foreburghstaete): (3.5.2) Het slagen van het beroep op dwaling betekent ( ) niet dat de wederpartij van de dwalende jegens haar schadeplichtig is. Daarvoor dient een specifieke rechtsgrond aanwezig te zijn, en het hof heeft het bestaan van een zodanige grond niet vastgesteld. Aansprakelijkheid wegens schending precontractuele informatieplicht Buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 6:162 BW) Onrechtmatigheid Bij schending mededelingsplicht ingebakken Toerekenbaarheid Schade en causaal verband Evt. omkeringsregel / proportioneel Relativiteit Negatief contractsbelang HR 25 januari 2002, NJ 2003/31 (Paalman/Lampenier): Onjuiste omzetprognose franchiseovereenkomst. Wel vernietiging wegens dwaling, maar geen vergoeding gederfde winst uit hoofde van wanprestatie. K.J.O. Jansen

13 Aansprakelijkheid wegens schending precontractuele informatieplicht Aansprakelijkheid ex art. 6:2 BW? HR 2 april 1993, NJ 1995/94 (Cattier/Waanders): (3.5.1) Niet-nakoming van een zodanige, op de eisen van redelijkheid en billijkheid (goede trouw) berustende mededelingsplicht kan ook een verplichting tot schadevergoeding in het leven roepen. Vragen? K.J.O. Jansen