About me. Inhoud. Inspanningstesten

Transcriptie

1 About me Inspanningstesten...nuttig voor de dagelijkse praktijk? Marjolein Stegeman Fysiotherapeut sportfysiotherapiepraktijk FysioGym Twente Master inspanningsfysiologie & bewegingswetenschappen specialisatie klinische inspanningsfysiologie Selectie looptrainster AC TION 1 2 FysioGym Twente Sportfysiotherapie + sportrevalidatie Sports Lab FysioGym VO2max. testen voor inspanningscapaciteit, sprongtest + overige sporttesten Kennispraktijk FysioGym ontwikkeling & onderzoek Beweegprogramma's Inhoud Supercompensatie Herstel of adaptatie Adaptatiemodel Viru Zin en onzin van testen Preventie overtraining Inspanningstesten theoretisch Testen praktisch 3 4

2 Supercompensatie model Over welk systeem hebben we het? Cardiaal, pulmonaal, perifeer; spieren: vascularisatie / mitochondriën/neuromusculair Herstel of adaptatie van systemen Uitwendige belasting 'herstel' = eigenlijk herstel van homeostase 'adaptatie' = verstoring van de homeostase met structurele aanpassing van het systeem Soms is het herstel belangrijk (wedstrijdseizoen), maar gaan de maatregelen ten koste van adaptatie 7 8

3 Maatregelen herstel / adaptatie voorbeeld: IJsbad na een belasting ('after cooling') NSAID's 'Uitlopen' 9 Effectief trainen 12

4 Effectief trainen Effectief trainen Effectief trainen = gedoseerd en doelgericht verstoren van de homeostase Bij patiënten wordt vaak onderbelast getraind, uit angst (?) om voor overbelasting geen verstoring homeostase = geen trainingseffect Bij (top)sporters is het lastig de dosering te bepalen, uit angst om niet het maximale uit de fysieke mogelijkheden te halen inspanning rust, herstel adaptatie, overtraining Inspanningstesten Inspanningstesten Laboratoriumtesten o.a. VO2max, ergospirometrie, Wingate 2. Veldtesten o.a. Åstrand, Coopertest, 6 min. wandeltest, shuttle run en shuttlewalktest 16

5 Nut van inspanningstesten 1. Inspanningscapaciteit patiënt/sporter VO2max., anaërobe drempel (omslagpunt), Hfmax., Ventilatie, ademfrequentie, ECG, SaO2 1a. diagnostisch middel laboratoriumtesten 1b. evaluatie middel functioneren veldtesten + lab 2. Preventie 'zwakke schakel' laboratorium/veldtest 17 Onzin van inspanningstesten Meten = wat weten? Interpretatie Testen onder dezelfde omstandigheden, beïnvloedbaar door vele factoren (zowel mentaal als fysiek) Wetenschap vertalen naar praktijk (en trainingsschema) Testen in de praktijk 19 20

6 Testen in de dagelijkse praktijk Aanbevelingen voor testen in uw praktijk: Patiënten diagnostiek doorverwijzen naar gespecialiseerde instanties voor inspanningscapaciteit (lab)test Max. inspanningstest op ergometer om maximaal zuurstofopnamevermogen (VO2max.) te meten Incl. Spirometrie (longfunctie, inhoud, FEV1, etc), ECG, bloeddruk Testen in de dagelijkse praktijk Aanbevelingen voor valide + relatief betrouwbare testen in uw praktijk: Patiënten (evaluatief) 6'wandeltest (r= 0,8) met gestandaardiseerde aanmoedigingen en meten van HF & Borg score alternatief: interval shuttle walk test (max.) (Veel gebruikte) Åstrand submax. fietstest is niet valide en van weinig klinische waarde Aanbevolen frequentie; elke 4 8 weken Testen in de dagelijkse praktijk (2) Sporters evaluatief Sportspecifieke systemen Welk systeem is sportspecifiek en welke test hoort daarbij? Welk systeem is sportspecifiek en welke test hoort daarbij? Interval ShuttleRun test incl. herstelpols voor teamsporters (r <0,86) Sprinttest (10 40 m.) Evt. Coopertest (12 min) bij duursporters VO2max test (incl. inspanningsecg) voor duursporters, risicogroep sporters en topsporters op specifieke ergometer Interactie van verschillende energiesystemen Anaeroob Alactisch (ATP en CP in (spier)cel) Lactisch (anaërobe glycolyse) Aeroob (glucose, vetzuren en lactaat) I.c.m. POMS,en herstelpols (min. 40 s/min) 23 24

7 Grafiek energiesystemen Klik om overzicht toe te voegen Energiesystemen en hun brandstoffen Anaëroob Anaëroob 5000m. loper Aëroob Alactisch lactisch Intensite it % VO2max explosief hoog laag % 60-95% tot 60% Duur tot 10 sec tot 30sec aan 90% tot de branstoftank leeg is tot 30 min aan 60% Brandst of creatinefosfa at spierglycogeen bloedglucose koolhydraten, vetten eiwitten 25 Afvalstof geen melkzuur CO2 en water Hersteltij 30 sec tot 2 20 min tot 2 uur tijd om de energietank bij te vullen Marjolein d Stegeman min Interval shuttle run Uitvoering testen Afstand: 20 m. Snelheid: progressief Vanaf 10 km/u 1,0 km/u per 90 sec. verhogen Vanaf 13 km/u 0,5 km/u per 90 sec. verhogen Arbeid:rust verhouding 2:1 90 sec.: 2x 45 Pauze 15 wandelen De testprotocollen en uitvoering van de besproken testen zijn later via internet te downloaden vanaf 6 mei 27 28

8 Casus uit de kliniek 29 Praktijkvoorbeelden Vrouw, 14 jaar HAVO, volleybal en dansen Enkeltrauma + OK 2008 Complicatie: longpathologie mei 2009 icm (chronische) vermoeidheidsklachten Hulpvraag nov.2009: conditioneel belastbaar maken met als doelen: school en sport weer hervatten Plan: nulmeting (VO2max.test) trainingsschema 2e meting + evaluatie bijstellen schema 30 Uitkomsten Casus uit de sport Inspanningsprotocol: max. test 20 W/min Ramp Nov '09 Mrt '10 VO2 max. 31 ml/kg/min. (matig) 38 (=goed) Ventilatie 57 l/min. (gem) 71 (=goed) HF max. 184 s/min (normaal) 181 Load 160 Watt (normaal) jarige topvoetbalster klachten: vermoeidheid Onderzoeksdoel: waar komt vermoeidheid vandaag? DD: verstoorde arbeid rust verhouding, overtraining, anemie (lage Hb, menstruatie, voeding) Plan: testen o.a. Interval shuttle run, met meten van herstelpols & POMS overleg sportarts en huisarts 31 32

9 POMS 'Iceberg' POMS Profile of Mood State Klik om overzicht toe te voegen Tension (spanning) Depression (somberheid) Anger (boosheid) Vigor (' weerbaarheid' ) Fatigue (vermoeidheid) Cockerill, Ingevulde POMS grafiek 20,0 Klik om overzicht toe te voegen 18,0 POMS SCORE 16,0 14,0 12,0 10,0 poms score 8,0 6,0 4,0 2,0 0, Tension Depression Anger Vigor Fatigue Uitkomst casus 2 ISRT: herstelpols 19s/min. (norm min. 40s/min) POMS: hoge score vermoeidheid Borgschaal: na training score Uitkomst: via bloedanalyse kwam extreme anemie naar voren. Behandeling internist, gestopt met voetbal op advies sportarts en internist tijd (dagen) 35 36

10 Samengevat Herstel en adaptatie zijn 2 verschillende dingen Valide inspanningstesten zijn nuttig als (diagnostisch of) evaluatief middel indien ze gestandaardiseerd zijn en volgens vast protocol worden afgenomen. Het is belangrijk de uitkomsten van deze testen goed te leren interpreteren om ze juist in te kunnen zetten voor effectieve trainingen en behandeling commitment en motivatie Aanbevolen literatuur Adaptation in Sports training Atko Viru (2001) Inspanningstests Tim Takken (2006) Physios Praktische nascholing over fysiotherapie (nr. 2 1, maart 2010) Medische fysiologie Bouman & Bernards Exercise physiology Mc Ardle& Katch Physiology of sport and exercise Wilmore & Costill De testen die worden besproken worden in de wetenschappelijke literatuur als klinisch relevant, valide en (relatief) betrouwbaar genoemd minuten Wandeltest m.stegeman@fysiogym.nl Instructie: Bij deze test moet je proberen zo ver mogelijk te lopen in 6 minuten. Dit vraagt om een flinke inspanning, als je uitgeput raakt of buiten adem mag je langzamer gaan lopen of even stoppen, maar probeer zo snel mogelijk weer verder te lopen. Het is de bedoeling zo ver mogelijk te komen, maar je mag daarbij niet joggen of rennen. 40

11 Protocol 6' wandeltest 6MWT lange gang (8 50 m.) of uitgezette ronde (bv. 400m. Atletiekbaan) De patiënt loopt zes minuten op een zelfgekozen snelheid een zo groot mogelijke afstand, zonder te gaan rennen. Vervolgens wordt de afgelegde afstand opgemeten en vergeleken met de norm. Aanbevolen: Borg schaal, hartmeting (en saturatie) NB:gebruik van loopband wordt afgeraden 6 minuten Wandeltest Instructie: Bij deze test moet je proberen zo ver mogelijk te lopen in 6 minuten. Dit vraagt om een flinke inspanning, als je uitgeput raakt of buiten adem mag je langzamer gaan lopen of even stoppen, maar probeer zo snel mogelijk weer verder te lopen. Het is de bedoeling zo ver mogelijk te komen, maar je mag daarbij niet joggen of rennen minuten Wandeltest 6 MWT Protocol: Verbale aanmoediging Tijd Na 1' Na 2' Na 3' Na 4' Na 5' Na 5'45 Na 6' Instructie Je gaat goed, nog 5 minuten te gaan Blijf zo doorgaan, nog 4 minuten te gaan Je doet het goed, je bent al halverwege de test Blijf zo doorgaan. Nog maar 2 minuten te gaan Je gaat goed, nog 1 minuut te gaan Over enkele seconden zeg ik dat je mag stoppen, je blijft daar stilstaan en ik kom naar je toe. Stop 43 Validiteit voor bepalen aërobe capaciteit is erg laag. Wel goede samenhang 6MWT en hoeveelheid uitgevoerde dagelijkse activiteiten functionele inspanningsvermogen Submaximale test, contra indicaties voor uitvoeren van inspanningstest (o.a. PAR Q) 44