FYSIOPRAXIS. Leren van elkaar Multidisciplinair onderwijs en onderzoek VA K B L A D VO O R D E F Y S I O T H E R A P E U T

Transcriptie

1 VA K B L A D VO O R D E F Y S I O T H E R A P E U T FYSIOPRAXIS JAARGANG 25 NUMMER 8 OKTOBER 2016 IN DE PRAKTIJK ACHTER HET NIEUWS WETENSCHAP ShoulderCommunity Verkiezing Fysio in Beeld 2016 Lectorale rede Marike van der Schaaf 10 Leren van elkaar Multidisciplinair onderwijs en onderzoek 14 28

2 5 AGENDA EN MEER OP DE COVER Tot eind 2016 E-learning Wet- en Regelgeving Oktober oktober Beweegstandaard chronische pijn, 26 oktober Symposium Hoofdzaken, Deventer 27 oktober Workshop Kwetsbare ouderen: sarcopenie, Leiden November november Gezondheid in de wijk a split step, Delft 2 november Lezing Heup- en liespijn bij sporters, een nieuwe benadering, Nootdorp Cursus Lobbyen loont, Leende 3 november Beweegstandaard chronische pijn, Alkmaar 4 november Dag van de Fysiotherapeut, KNGFcongres en NVFK-congres, Utrecht 7 november Lezing Heup- en liespijn bij sporters, een nieuwe benadering, Eindhoven 8 november Lezing Scapulaire dyskinesie, Amsterdam 9 november Lezing COPD: pathofysiologie en effecten van revalidatie, Groningen Gezondheid in de wijk a split step, Ridderkerk 10 november Workshop Kwetsbare ouderen: sarcopenie, Deventer 11 november Cursus Projectfinanciering, 12 november Intervisiedagen Plusprogramma, 14 november Lezing COPD; pathofysiologie en effecten van revalidatie, Arnhem Workshop Blessurepreventieve hardlooptechniek, 15 november Verdiepingscursus Blessurepreventieve hardlooptechniek, Bootcamp Bedrijfsplan, Intervisiedagen Plusprogramma, Leiden 17 november Lezing Neurodynamica en wetenschap, Amsterdam Lezing Scapulaire dyskinesie, Urmond 19 november Intervisiedagen Plusprogramma, 21 november Beweegstandaard chronische pijn, Vught 22 november 2016 KNGF-lezing Richtlijn beroerte, Zwolle 24 november Lezing SPAV (etalagebenen), Haarlem-Zuid Workshop Kwetsbare ouderen: sarcopenie, 25 november Cursus Het geheim van de zorgsubsidie, 26 november Congres Psychosomatische producten, ze zijn er al!, Utrecht Intervisiedagen Plusprogramma, Zwolle 28 november Beweegstandaard chronische pijn, Urmond 29 november Lezing Oncologie; de invloed van kanker op het bewegend functioneren, Vught December december Lezing SPAV (etalagebenen), Spier-Dwingeloo 2 december Verdiepingscursus Blessurepreventieve hardlooptechniek, 9 december Cursus Projectfinanciering, 12 december Workshop Fysiotherapie Richtlijn Parkinson, Zwolle Informatie, inschrijven en meer scholingen, congressen, lezingen en trainingen van het KNGF: Het totale scholingsaanbod: kalender Dorien Ginsel Wie bent u? Ik ben docent Fysiotherapie bij het Instituut voor Bewegingsstudies van de Hogeschool Utrecht (HU), Zorgtrajectontwerper en Projectleider van de ShoulderCommunity. Waar is de foto gemaakt? Tijdens een bijeenkomst van de Community of Practice van de ShoulderCommunity op de HU, terwijl er een film-based-peerassessment plaatsvindt. Ik lees in FysioPraxis vooral de rubrieken Nieuwe Praktijken, Wetenschap en alles over innovatie van de beweegzorg. Ik ben trots op de veilige, open en interprofessionele leeromgeving die we gezamenlijk hebben weten te creëren binnen de Shoulder- Community. Op de coverfoto zie je bijvoorbeeld Jacqueline Stoel (MSc, PT) die haar leervraag centraal stelt door middel van een behandeling die ze op film heeft vastgelegd. Zij krijgt aan de hand van haar leervraag feedback van de interprofessionele ShoulderCommunity-leden. Ik begeleid dit proces en borg de kwaliteit van de feedback en de veilige leeromgeving. Ik heb gekozen voor fysiotherapie omdat het bewegend functioneren van de mens mij fascineert. Fysiotherapie is een mooi, dynamisch vak. De huidige transities in de zorg bieden kansen om vanuit een vernieuwde invalshoek naar ons functioneren te kijken. Ik ben benieuwd hoe we in de toekomst aandacht kunnen hebben voor de kwaliteit van zorg en nog meer voor de kwaliteit van leven. Op de cover, v.l.n.r.: Staand links: Jacqueline Stoel (peerassessment); staand rechts: Dorien Ginsel (moderator); zittend v.l.n.r.: Maarten van der List, Stefan Janssen, Sijmen Hacquebord, Saskia Werner, Jelle Heisen (peers) Foto: Wiep van Apeldoorn

3 10 I N D E P R A K T I J K ShoulderCommunity verenigt onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk Kennis opdoen en kennis delen Figuur 1. De Commissie Kaljouw stelt in haar advies Naar nieuwe zorg en zorgberoepen (2015) 1 dat de veranderende zorgvraag in combinatie met maatschappelijke en technologische ontwikkelingen nieuwe eisen stelt aan het handelen van professionals. Er is daarom behoefte aan innovatieve zorgconcepten waarbij professionals in nauwe samenwerking met onderwijs- en kennisinstituten worden uitgedaagd om te anticiperen op deze veranderingen. In dit artikel wordt een best practice beschreven van een dergelijk zorgconcept, de ShoulderCommunity. Tekst: Dorien Ginsel, Henri Kiers en Cindy Veenhof Fotografie: Wiep van Apeldoorn Community of Practice De ShoulderCommunity richt zich primair op het verbeteren van de kwaliteit en de kosteneffectiviteit van de zorg voor patiënten met schouderklachten. Schouderklachten staan op de derde plaats in de top 10 van gezondheidsproblemen waarmee patiënten de fysiotherapeut consulteren. Patiënten met schouderklachten ontvangen gemiddeld de meeste fysiotherapeutische behandelingen per behandelepisode. 2,3 ShoulderCommunity, onderwijs, onderzoek en beroepspraktijk De ShoulderCommunity is in 2013 opgericht door het Instituut voor Bewegingsstudies van de Hogeschool Utrecht (HU) in samenwerking met Bergman Clinics, kliniek voor bewegingszorg te Naarden. Het doel is kenniscirculatie, kenniscreatie en communicatie tussen zorgverleners te stimuleren en het zorgtraject voor de patiënt te optimaliseren. De Shoulder- Community richt zich op drie domeinen: onderwijs, onderzoek en de beroepspraktijk (figuur 1). Zo wordt er op het gebied van onderwijs een module Klinisch redeneren bij cliënten met schouderklachten aangeboden. In de onderzoeksgroep Human Movement and Adaptation wordt onderzoek verricht naar het vermogen van mensen om zich aan te passen aan aandoeningen die het bewegen beïnvloeden. Daarnaast werken zorgverleners, docenten en wetenschappers intensief samen in de Shoulder Clinic (locatie Bergman Clinics). Sinds 2014 is de Community of Practice (CoP) ingericht. Wenger et al. (2002) beschreven een CoP als een groep mensen die een punt van zorg, een set van problemen of een passie over een domein met elkaar delen, en die hun kennis op dit gebied verdiepen door deze continu met elkaar uit te wisselen. 4 CoP s zijn daarmee een middel om kennis te creëren, kennis te delen en prestaties van een organisatie te verbeteren. CoP s blijken sterk te verschillen in de manier waarop zij zijn vormgegeven. 5 Het slagen van een CoP is afhankelijk van een aantal sleutelelementen (tabel 1). Deze elementen zorgen gezamenlijk voor een veilige leeromgeving waarin uitwisseling van impliciete en expliciete kennis wordt gestimuleerd, om tot nieuwe inzichten te komen (kenniscreatie). In de CoP van de ShoulderCommunity is een aantal van deze sleutelelementen te herkennen. Ze worden hierna beschreven, aangevuld met quotes van deelnemende zorgverleners. Tabel 1. Groepssamenstelling Veilige leeromgeving Onderwijs groepsgrootte (max. 18 communityleden) interprofessionele samenstelling geselecteerde zorgprofessionals moderatie door docent/ procesbegeleider community-meetings (face-to-face en online) peerreviewsysteem: klinisch of wetenschappelijk vraagstuk film-based peerassessment mastermodule Klinisch redeneren bij cliënten met schouderklachten Sleutelelementen van de Community of Practice van de ShoulderCommunity

4 11 Op de rug v.l.n.r.: Carl Kerseboom, Michel van den Langemheen, Stefan Janssen, Peter Glashouwer, Maarten van der List en Sijmen Hacquebord Overzijde tafel v.l.n.r.: Sander van Dijk, Saskia Werner, Anouk Fermont, Jelle Heisen, Jacqueline Stoel, Norman D hondt en Dorien Ginsel (staand) Groepssamenstelling De CoP van de ShoulderCommunity heeft een interprofessionele samenstelling van orthopeden, fysiotherapeuten, gezondheidswetenschappers en bewegingswetenschappers, allen met een primaire interesse in de schouder. Hiermee worden de zorgprofessionals die een groot aandeel hebben in het zorgtraject voor de patiënt met schouderklachten, met elkaar in verbinding gebracht. Ook de groepsgrootte is van belang voor het functioneren van een Community. In de ShoulderCommunity CoP is gekozen voor een maximum van 18 zorgprofessionals. Deze samenstelling biedt voordelen, zo laten de volgende quotes zien: De aanwezigheid van twee orthopeden gaf extra spanning, maar het was ook fijn om te horen dat ook de orthopeden het leuk vinden om in de fysiotherapeutische wereld te kunnen kijken. Het is een mooie nieuwe manier om jezelf door te ontwikkelen in het vak en om in contact te komen met de verschillende beroepsgroepen die vanuit de inhoud met elkaar verbonden zijn. De selectie van zorgprofessionals is ook belangrijk om een enthousiaste en gemotiveerde groep samen te stellen. De deelnemers zijn (minimaal) op masterniveau opgeleid, bereid een mastermodule te volgen en bereid een actieve bijdrage te leveren binnen en buiten de bijeenkomsten. Alle deelnemers streven naar een caseload (percentage van hun patiënten met schouderklachten) van meer dan 50% en hebben ook interesse in het participeren in wetenschappelijk onderzoek. Veilige leeromgeving Binnen de CoP wordt door een docent/procesbegeleider een veilige leeromgeving gecreëerd waarin de zorgverleners hun leervragen durven te bespreken. De wijze waarop het proces wordt gemodereerd, zorgt ervoor dat communityleden openstaan voor andermans meningen en argumentatie. Leren is een sociaal proces en daarom moet de leeromgeving vrij zijn van status of hiërarchie. 6,7 Bij het presenteren van een casus en het feedback krijgen van de mede-communityleden voelde ik me kwetsbaar maar niet onveilig. De setting voelde goed en vertrouwd en bood mij de ruimte om open te spreken over mijn handelen en de theoretische rationale erachter. Onderwijs Om kennis en expertise te delen met de beroepspraktijk én om het expertniveau van de communityleden te borgen danwel door te ontwikkelen, wordt de mastermodule Klinisch redeneren bij cliënten met schouderklachten aangeboden. Dit is een door de HU aangeboden postinitiële cursus die recente klinische en wetenschappelijke inzichten in beweeggedrag bij cliënten met klachten aan >>

5 12 I N D E P R A K T I J K V.l.n.r.: Jacqueline Stoel, Norman D hondt, Dorien Ginsel en Michel van den Langemheen >> de schouder aanbiedt. De module is een unieke onderwijscombinatie van colleges, practica, liveoperaties (locatie Bergman Clinics) en snijzaalbezoek (locatie Universitair Medisch Centrum Utrecht). Daarnaast worden de communityleden gestimuleerd gezamenlijk activiteiten te ondernemen, zoals het bezoeken van of het spreken op symposia. Peerreviewsystematiek Kennis is contextspecifiek. Zonder context is kennis niet meer dan informatie. 8 In de face-to-face-bijeenkomsten (vijf keer per jaar) van de CoP op de HU en in een digitale leeromgeving vormen de leervragen van de communityleden de basis van de inhoud die besproken wordt. De mij aanbevolen artikelen hebben mijn werkwijze veranderd Op die wijze nemen zij hun eigen context mee naar de community. In deze face-to-face-bijeenkomsten van de CoP wordt gebruikgemaakt van de peerreviewsystematiek. Peerreview wordt door Grol en Wensing gedefinieerd als een continue, systematische en kritische reflectie door een aantal zorgverleners op hun eigen prestaties én de prestaties van hun collega s, met als doel het tot stand brengen van continue verbetering van de kwaliteit van de zorg. 9 In de CoP geven we dit vorm door in de bijeenkomst van twee uur een klinisch of wetenschappelijk vraagstuk te bediscussiëren én in subgroepen een filmbased-peerassessment uit te voeren. Het eerste uur bestaat uit het bespreken van een klinisch of wetenschappelijk vraagstuk. Hierin deelt een zorgprofessional een vraagstuk met de communityleden. Degene die het vraagstuk inbrengt, zorgt ervoor dat de relevante gegevens vooraf aan de groep bekend zijn gemaakt in de digitale leeromgeving. Dit eerste uur wordt door de communityleden als uitdagend ervaren: Ik werd op een prettige manier intern gestimuleerd om literatuur te zoeken. Het geeft handvatten in de dagelijkse praktijk voor efficiënter en beter werk. Het tweede uur bestaat uit een film-based-peerassessment. Een peerassessment bevat diverse elementen die een positieve invloed hebben op de verbetering van de klinische prestaties. 10 In deze CoP hebben we een peerassessment ingezet op basis van filmbeelden, opgenomen in de eigen klinische setting. Het assessment start met een leervraag en kent drie fases: pre-peerassessment, peerassessment en post-peerassessment. Pre-peerassessment Voorafgaand aan een peerassessment is er contact tussen de inbrenger en de docent/ procesbegeleider over de leervraag en het selecteren van de juiste patiënt en beeldmateriaal. Het opstellen van de leervraag wordt vaak als pittig ervaren: De keuze van de vraagstelling/casus vond ik lastig te maken. Vervolgens brengt de inbrenger zijn leervraag in beeld door zichzelf in een praktijksituatie te (laten) filmen, gedu-

6 13 rende circa tien minuten. Dit zorgt ervoor dat de professional op voorhand al een leerproces doormaakt: Door het plaatsen van een camera in mijn behandelkamer ben ik op een meer bewuste manier gaan kijken naar mijn eigen functioneren Het opnemen van het eigen handelen op video leidt tot een toename van het kritisch en reflectief handelen Peerassessment In de face-to-face-meeting wordt in subgroepen van maximaal 8 personen naar de film gekeken en wordt feedback gegeven gericht op iemands leervraag. Het proces wordt volgens een specifiek format doorlopen. Dit wordt begeleid door een docent/procesbegeleider waarbij sterk wordt gelet op het bewaken van de veilige leeromgeving en de kwaliteit van de feedback. Ik heb het als prettig ervaren om feedback te krijgen van de collega s. Vooral de sturing (van docent/procesbegeleider) in de feedback zorgt ervoor dat je precies weet waar je aan toe bent en dat de feedback ook de kern raakt. Na het horen van de feedback van collega s is het duidelijk geworden dat ik erg gefocust ben geweest op de methode van mijn onderzoek waardoor ik wellicht niet een optimale communicatie met de patiënt heb gehad. Soms wordt het ontvangen van feedback als lastig ervaren: Tijdens het ontvangen van feedback had ik de neiging om mezelf te verdedigen, of aan te geven dat ik dat wel elders had gedaan, maar dat dat niet op de film stond. De meeting wordt afgesloten met het maken van afspraken, zoals het bepalen van een aansluitend thema voor de volgende keer. Er kan ook besloten worden de verkregen inzichten te vervatten in een letter to the editor of een casereport, afspraken te maken over het zorgtraject of het behandelbeleid aan te passen. Leden van de ShoulderCommunity: Tjarco Alta, Ivo Daanen, Norman D hondt, Sander van Dijk, Anouk Fermont, Dorien Ginsel, Peter Glashouwer, Sijmen Hacquebord, Wieger Heijenk, Jelle Heisen, Stefan Janssen, Carl Kerseboom, Henri Kiers, Rutger Klauwers, Michel van den Langemheen, Maarten van der List, Jacqueline Stoel, Saskia Werner, Peer van der Zwaal. ShoulderCommunity op de kwaliteit en kosteneffectiviteit van de zorg zijn nog niet geobjectiveerd. Het lijkt zinvol dit in de toekomst te onderzoeken. Dorien Ginsel MCTD, PT, hogeschooldocent Fysiotherapie en projectleider ShoulderCommunity bij het Instituut voor Bewegingsstudies, Hogeschool Utrecht. Henri Kiers PHD, PT, directeur Instituut voor Bewegingsstudies, Hogeschool Utrecht. Cindy Veenhof PHD, PT, lector Innovatie van Beweegzorg, Hogeschool Utrecht en hoogleraar Fysiotherapiewetenschap, UMC Utrecht. Op en kunt u drie filmpjes bekijken: live surgery-onderwijs bij HU; ShoulderCommunity-leden aan het woord; peerreviewbijeenkomst bij Instituut voor Bewegingsstudies. Post-peerassessment Na het peerassessment integreert men het geleerde in het dagelijks handelen. In de digitale leeromgeving worden de ervaringen gedeeld. De communityleden die een peer assessment hebben ondergaan, geven aan dat het leerproces daadwerkelijk betekenis heeft voor hun eigen praktijk: Ik heb veel geleerd van de feedback en de tips die ik heb gekregen. De artikelen die mij als tip werden meegegeven, waren voor mij een eyeopener en hebben mijn werkwijze duidelijk veranderd. Conclusie De ShoulderCommunity is een innovatief concept dat het lerend vermogen van zorgprofessionals (interprofessioneel) aanspreekt, en kenniscirculatie en kenniscreatie tot stand brengt. De wijze waarop de CoP van de ShoulderCommunity is ingericht, kan naar onze mening als inspiratie dienen voor andere CoP s binnen de zorg. Het is interessant om te bekijken of dezelfde systematiek ook op andere locaties, settings en diagnosegroepen bruikbaar is en van de grond komt. De effecten van de Referenties 1. Kaljouw M, van Vliet K. Naar nieuwe zorg en zorgberoepen: de contouren. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Barten D, Koppes L. Zorg door de fysiotherapeut Jaarcijfers 2015 en trendcijfers Utrecht: NIVEL, Kooijman M, Verberne L, Barten J, Leemrijse C, Veenhof C, Swinkels I. Jaarcijfers 2012 en trendcijfers fysiotherapie. Utrecht: NIVEL, Wenger E, McDermott R, Snyder W. Cultivating Communities of Practice. Boston: Harvard Business School Publishing, Ranmuthugala G, Plumb JJ, Cunningham FC, Georgiou A, Westbrook JI, Braithwaite J. How and why are communities of practice established in the healthcare sector? A systematic review of the literature. BMC Health Serv Res 2011;11(1): Lave J, Wenger W. Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation. Cambridge: Cambridge University Press, Coenders M. Kenniscreatie in communities of practice: Vliegwiel voor lerende organisaties? ONGE 2005;29(4): Nonaka I, Toyama R, Konno N. SECI, Ba and Leadership: a unified model of dynamic knowledge creation. Long Range Plann 2000;33(1): Grol R, Wensing M. Implementatie: Effectieve verbetering van de patiëntenzorg. Maarssen: Elseviers Gezondheidszorg, Maas MJM, Sluijsmans DMA, van der Wees PJ, Heerkens YF, Nijhuis-van der Sanden MWG, van der Vleuten CPM. Why peer assessment helps to improve clinical performance in undergraduate physical therapy education: a mixed methods design. BMC Med Educ 2014;14(1):117.