NRC Handelsblad 1. B arack Obama. De beste artikelen uit NRC Handelsblad en nrc.next

Transcriptie

1 NRC Handelsblad 1 B arack Obama De beste artikelen uit NRC Handelsblad en nrc.next NRC BOEKEN

2 I n h o u d s o p gave Barack Obama NRC Handelsblad Juli 2004: Barack Obama debuteert, ziet en overwint Marc Chavannes, 28 juli 2004 Mijn hart is vervuld van liefde voor dit land Menno de Galan, 26 januari 2007 De eerste zwarte politicus die blanken niet afschrikt Tom-Jan Meeus, 10 februari American Dream komt uit Levensloop Barack Obama Door samen te werken kunnen we oude raciale wonden helen Speech Barack Obama, 19 maart 2008 Of zijn roots er nou liggen of niet, voor Kansas is Obama de vijand Tom-Jan Meeus, 23 september 2008 In het land van zijn vader, Kenia, zou Obama nooit president worden Koert Lindijer, 25 oktober 2008 Zwart is niet langer een bezwaar Tom-Jan Meeus en Merijn de Waal, 1 november 2008 Dit is niet mijn overwinning, het is de uwe Speech Barack Obama, 5 november 2008

3 Vo o r wo o rd NRC Handelsblad 3 Zelden kreeg een race om het Amerikaanse presidentschap zo veel aandacht als de voorgaande. Ook buiten de Verenigde Staten werd al maanden voor de eerste voorverkiezingen, begin 2008, uitgebreid verslag gedaan van alle kandidaten die zich warmliepen. Barack Obama, de jonge senator uit Illinois, die als outsider in de Democratische voorverkiezingsrace begon, trok al snel de meeste aandacht. Eerst versloeg hij de Democratische favoriet Hillary Clinton. Daarna de Republikein John McCain. En ten slotte veroverde hij, als eerste zwarte Amerikaan ooit, het pres i d e n t s ch a p. Het jaar van zijn wereldwijde doorbraak werd zo ook meteen het jaar van zijn verkiezing. Voordat Obama presidentskandidaat was, hadden nog maar weinig mensen buiten de VS ooit van hem gehoord. Een jaar later was de wereld in de greep van de Obamamania. In het N RC-archief duikt zijn naam pas voor het eerst op in De twee jaar daarna zijn de artikelen over hem nog op één hand te tellen. In 2007 wordt hij 86 keer genoemd en in 2008 ineens in artikelen. Deze bundel bevat een selectie van al die artikelen, als beknopte maar gedegen introductie van de man die op 20 januari president wordt. (MdW)

4 NRC Handelsblad 4 Juli 2004: Barack Obama debuteert, ziet en overwint Bij de Democratische Conventie in de zomer van 2004 valt het oog van correspondent Marc Chavannes op een bevlogen kandidaat-senator. Het is de eerste keer dat de naam van Barack Obama in een Nederlandse krant staat. Door onze correspondent Marc Chavannes Boston, 28 Juli Wie was ook al weer de eerste zwarte president van de Verenigde Staten? Barack Obama ( ). Gisteravond hield de kandidaat-senator voor Illinois (42) de keynote speech op de Democratische Conventie in Boston. Hij debuteerde, zag en overwon met een beheersing en hartstocht die de aanwijzing van John Kerry als presidentskandidaat, donderdag, bijna in gevaar bracht. De afgevaardigden zaten verstild van opwinding te luisteren. Om regelmatig uit te barsten in gejuich. Ieder woord, ieder gebaar van de lenige jurist uit Chicago was raak. Hij was nederig en tegelijk zelfverzekerd. Obama joeg een zeldzaam soort energie door het bomvolle ijshockeystadion. Zelden is een politicus zo snel uit de regionale politiek naar landelijke bekendheid opgestoomd. Obama heeft het allemaal. Hij belichaamt de smeltkroes, de kans die iedere Amerikaan heeft om verder te komen. Zoon van een Keniaan, die in Amerika kwam studeren en op Hawaï een meisje uit Kansas trouwde. Het huwelijk hield niet lang stand. Barack, hun enig kind, bleef bij zijn moeder, die hertrouwde met een Indonesische zakenman. Toen ook dat huwelijk strandde kwam Obama terug uit Jakarta en werd door zijn blanke grootouders opgevoed. Obama kon studeren aan Columbia University en de rechtenfaculteit van Harvard, waar hij de eerste zwarte redacteur van de Law Review was. In plaats van een lucratieve advocatenbaan ging hij mensen uit achterstandswijken helpen om voor hun rechten op te komen. In het voorjaar versloeg hij met een verbluffende voorsprong een peloton zware Democratische liefhebbers voor een van de twee senaatszetels voor de staat Illinois. Gister liet hij John Kerry horen hoe Democraten ongeremd sociaal én volstrekt praktisch en realistisch kunnen zijn. Bekijk de videoregistratie van dit optreden op YouTube

5 Mijn hart is vervuld van liefde voor dit land Half januari 2007 stelt Obama zijn kandidatuur voor het presidentschap. Alle reden om eens goed te lezen in de autobiografische boeken die de Democratische senator met de exotische achtergrond heeft g e s ch r e v e n. Door Menno de Galan Amsterdam, 26 januari De Afro-Amerikaanse leiders Jesse Jackson en Al Sharpton schorten hun oordeel nog even op. Beide veteranen van de burgerrechtenstrijd steunen Barack Obama vooralsnog niet als kandidaat voor het presidentschap. Obama is immers geen echte brother; het getto is nooit zijn referentiekader geweest. Zelfs de zwarte Republikein Alan Keyes, in 2004 de tegenstander van Obama voor een senaatszetel in de staat Illinois, beschuldigde hem er tijdens de verkiezingsstrijd van geen echte Afro-Amerikaan te zijn. Hij voegde eraan toe dat Obama, die voor het recht op abortus is, evenmin op de stem van Christus kon rekenen. Maar dat is precies het punt. Obama, kind van een zwarte vader uit Kenia en een blanke moeder met wortels in de NRC Handelsblad 5 Barack Obama op campagne in Foto AP staat Kansas, is inderdaad ongrijpbaar. Hij heeft niet zozeer een etnische als wel een exotische achtergrond. Hij werd geboren in Hawaï waar hij, afgezien van een verblijf in Indonesië, ook opgroeide. Hij woonde vier jaar in Jakarta omdat zijn moeder, Stanley Ann, was hertrouwd met een Indonesiër nadat zijn vader, Barack Obama senior, de benen had genomen. Hij studeerde in Los Angeles, New York (Columbia) en Boston (Harvard). Hij vond werk in Chicago, eerst als buurtwerker, later als jurist. Hij ging de politiek in op aanraden van vrienden. Hij won zijn eerste race, voor het parlement in Illinois, was daarna kansloos in de strijd om een zetel voor het Huis van Afgevaardigden in Washington en versloeg vervolgens in 2004 met opvallend gemak zes Democratische en een Republikeinse tegenstander voor de Senaat. In november 2004 genoot hij al landelijke bekendheid, om-

6 dat John Kerry hem had uitverkoren om de prestigieuze keynote speech op de Democratische Conventie in Boston te houden. Obama gebruikt zijn vrije tijd om te schrijven. The Audacity of Hope is zijn tweede boek. In 1995 schreef hij Dreams from my Father, een boeiende mix van autobiografie en zoektocht naar zijn vader waarin hij tevens erkende hasj te hebben gerookt en cocaïne gesnoven. Toen hij er als politicus mee werd geconfronteerd reageerde hij laconiek: hij zei dat hij destijds nog niet wist dat hij de politiek Een zwarte man met een rare naam noemt Barack Obama zichzelf in zou gaan. Een ander was er misschien niet mee weggekomen, maar dat is opnieuw het punt. De relatief jonge Obama geldt als de Tiger Woods van de politiek. Net als de zwarte golfkampioen koppelt hij het zeer Amerikaanse voorkomen van de geboren winner aan een jongensachtig, bijna onschuldig uiterlijk. A black man with a funny name, noemt hij zichzelf spottend in het voorwoord van zijn eerste boek. Dat was, in het mijnenveld van de Amerikaanse etnische identiteit, een meesterzet. Boodschap: hij kan zijn identiteit relativeren. Evenals Woods weigert hij de race card uit te spelen; hij wil worden beoordeeld op zijn prestaties. Toch geeft hij in Dreams from my Father NRC Handelsblad 6 ruiterlijk toe te hebben geworsteld met zijn identiteit. Zijn vader heeft hij nooit gekend. Obama senior belandde als student econometrie in Hawaï, in de verwachting dat hij de kennis die hij in de Verenigde Staten opdeed zou aanwenden voor de ontwikkeling van zijn land. Op Hawaï ontmoette hij een blanke studente met wie hij trouwde, een zoon kreeg en die hij achterliet nadat hij een beurs had gekregen voor Harvard; een tussenstop op de terugweg naar Nairobi. Nadat in Jakarta het tweede huwelijk van zijn moeder in zwaar weer was beland, hemelde ze haar eerste echtgenoot op: zijn zwarte identiteit, trots en intelligentie. Die koppelde ze vervolgens moeiteloos aan het karakter van haar zoon én aan de burgerrechtenstrijd in de Verenigde Staten, zodat Barack al heel jong bekend was met de mars naar de vrijheid van Martin Luther King en de onverzettelijkheid van Rosa Parks. In de bibliotheek van de Amerikaanse ambassade waar zijn moeder werkte, kreeg Obama vervolgens de schok van zijn leven. In het tijdschrift Life zag hij een gruwelijke foto van een zwarte man die in de knoop lag met zijn huidskleur en deze met een chemisch middel had bewerkt. Het experiment mislukte. In tegenstelling tot wat zijn moeder hem vrijwel dagelijks inpeperde was deze man dus niet trots op zijn zwarte voorkomen. Obama bleef in verwarring acht e r. Eenmaal terug in de VS sloeg zijn verwarring om in woede. Hij werd geconfronteerd met racisme, zocht aansluiting bij de zwarte basketbalwereld en gebruikte drugs. Pas veel later, nadat hij

7 in Kenia het graf van zijn vader had bezocht die door een auto-ongeluk was overleden accepteerde hij naar eigen zeggen zijn gemengde afkomst. Dat wil zeggen: niet als Afrikaans-Amerikaan, maar als Afrikaan en Amerikaan, zonder streepje. Zijn vader was een ambitieuze man die zijn dromen in Kenia niet had kunnen verwezenlijken. Zijn zoon en naamgenoot gaat in de Verenigde Staten in de herkansing. De laatste zin van zijn tweede boek, The Audacity of Hope, is veelzeggend: Mijn hart is vervuld van liefde voor dit land. Het is deze liefde, onnadrukkelijk opgeschreven en niet onvoorwaardelijk, die de kern vormt van het boek, dat al wekenlang de Amerikaanse bestsellerlijsten aanvoert. Inmiddels zijn ruim exemplaren in druk verschenen. De woede die Jesse Jackson en Al Sharpton te pas en te onpas weten op te roepen en die bij beide mannen voortdurend vlak onder de oppervlakte lijkt te kolken, is Obama vreemd. In tien hoofdstukken (negen plus een epiloog) met no-nonsensetitels als Po l i t i e k, Grondwet, Ras, Geloof en Gezin legt hij uit wat hij voorheeft met de Verenigde Staten. Hij zoekt common ground, schrijft hij om de zoveel bladzijden. Gemeenschappelijkheid en samenwerking, maar wel onder voorwaarden: die van een Democraat die zich zorgen maakt over milieuvervuiling, het Amerikaanse militaire machtsvertoon in de wereld en het verlies van banen en werk in eigen land. Als we geen actie ondernemen tegen de almaar toenemende ongelijkheid in Amerika, waarschuwt hij, een ongelijkheid die zich langs raciale NRC Handelsblad 7 lijnen voltrekt en daardoor de rassenstrijd aanwakkert, terwijl het land juist steeds zwarter en bruiner wordt, dan zullen onze democratie en economie daar schade van ondervinden. De Republikeinen hebben volgens hem de staat gebruikt om door middel van belastingvoordelen voor ondernemers de ongelijkheid tussen rijk en arm te vergroten. Obama wil belastinggeld aanwenden voor grootschalige omscholingsprojecten voor werklozen, betaalbare gezondheidszorg en de renovatie van verpauperde woonwijken. Dat klinkt redelijk, maar verklaart op zich nog niet waarom zo veel mensen zijn gegrepen door het boek. Want makkelijk leesbaar is The Audacity of Hope niet, in tegenstelling tot Dreams from my Fa t h e r. Zijn verhandelingen over de founding fathers, de buitenlandse politiek van de VS sinds 1945 en de politieke cultuur sinds het presidentschap van Ronald Reagan ( ) zijn verhelderend, maar je moet er wel even voor gaan zitten. Het is waarschijnlijk vooral de toon die Obama s boek tot een succes maakt. Hij komt namelijk nergens over als een betweter. Hij geeft wel een richting aan, maar heeft geen kant-en-klaar recept voor de problemen in binnenland (globalisering) en buitenland (terrorisme) waarmee Amerika worstelt. Obama schrijft dat de Amerikaanse politiek in een dead zone is beland. Republikeinen en Democraten waren de afgelopen kwart eeuw volgens hem vooral bedreven in het binnenhalen van het eigen gelijk, met dien verstande dat de Republikeinen sinds Reagan het electoraat er vaker van hebben overtuigd dat

8 zij ook gelijk hebben. Met hun strategie van polarisatie hebben de Republikeinen de Democraten in de verdediging gedrongen. Progressieve politici worden weggezet als archaïsche gelovigen in overheid en bureaucratie, vakbondsleden als losers, gettobewoners als misdadigers en pathologische studieobjecten, atheïsten als ondermijners van het gezin zonder moreel kompas, diplomaten als ruggegraatloze onderhandelaars en intellectuelen als weke naïevelingen die voorheen soft on communism waren en tegenwoordig soft on terrorism. Obama heeft vanaf het begin geen vertrouwen in het avontuur in Irak Obama verzet zich hier vanzelfsprekend tegen, maar hij steekt de hand ook in eigen boezem. De Republikeinen zijn erin geslaagd de thema s van het debat te bepalen. De Democraten werden gedwongen te reageren en wie reageert heeft per definitie wat uit te leggen. De oplossing die Obama aandraagt voor een reveil voor zijn partij is even simpel als voor veel Amerikanen aanlokkelijk: erken het belang van typisch Republikeinse thema s als patriottisme, ondernemingszin, gezin, geloof en normen en waarden. Maar geef ook aan dat Amerika in de toekomst op het gebied van milieu, terreurbestrijding, en het behoud van werk en banen voor uitdagingen NRC Handelsblad 8 staat die niet kunnen worden opgelost met het jargon van Republikeinen in de afgelopen 25 jaar. Streef waar mogelijk naar samenwerking met de Republikeinen, maar geef ook aan dat de Democraten beter in staat zijn de nieuwe problemen op te lossen. Dat geldt vooral voor de buitenlandse politiek. Obama had vanaf het begin geen vertrouwen in het Amerikaanse avontuur in Irak. Hij sprak zich ruim voor de invasie tijdens een demonstratie in Chicago al uit tegen de oorlog, hoewel zijn adviseurs hem dat hadden afgeraden. Daarmee stak hij zijn nek uit, maar hij geeft te kennen dat het hem geen enkele voldoening geeft om achteraf zijn gelijk te behalen. In plaats daarvan spreekt hij na een bezoek aan Irak zijn bewondering uit voor de geest van Amerikaans vernuft, rijkdom en technische know-how. Zijn landgenoten zijn er immers in geslaagd hele steden te planten in vijandig grondgebied. Dat is een Republikeinse benadering: wees trots op wat de Verenigde Staten in de dorre woestijn hebben neergezet. Maar zodra hij zich buiten de Groene Zone begeeft waar het Amerikaanse bestuur zich heeft gevestigd, krijgt de lezer een andere boodschap mee: de onderneming is allesbehalve een succes. Een van zijn medewerkers spreekt in Falluja, in de gewelddadige Anbar-provincie, zelfs een Amerikaanse soldaat die pleit voor volledige terugtrekking van het leger. Zo ver gaat Obama niet, maar hij schrijft wel dat de strijd in Irak alleen met politieke in plaats van militaire middelen kan worden gewonnen. Het slimme van zijn betoog schuilt in de subtiele signa-

9 len die Obama de lezer geeft: altijd al tegen de oorlog, maar geen onuitstaanbare betweter; bewondering voor Amerikaans technisch en militair vernuft, maar ook oog voor de bittere politieke werkelijkheid van Irak. Obama is relatief jong en pas twee jaar s e n a t o r. In de Amerikaanse pers is gesuggereerd dat hij daardoor de ervaring mist om een succesvolle gooi te doen naar het presidentschap. Maar in vergelijking met de huidige president geeft hij blijk van een grote belangstelling voor de buitenlandse politiek. Obama heeft bovendien veel meer van de wereld gezien dan de meeste van zijn Amerikaanse generatiegenoten. Door zijn verblijf in Indonesië en zijn bezoeken aan Kenia weet hij hoe willekeur, corruptie en geweld een samenleving kunnen ontwrichten. Wat hij in die landen aan den lijve ondervond, is dat de buitenlandse politiek van de VS niet per definitie goed uitpakt. Amerikaans beleid, schrijft hij in The Audacity of Hope, is soms gebaseerd op foute veronderstellingen, [ ] die de legitieme aspiraties van andere volken ontkennen, onze eigen geloofwaardigheid ondermijnen en van de wereld een gevaarlijker oord maken. Dat is een uitzonderlijke uitspraak voor een Amerikaanse presidentskandidaat en een breuk met het recente verleden. Sinds Reagan was het startschot voor succes in de politiek immers de verklaring dat Amerika een land is dat niets fout kan doen. Is Amerika rijp voor de eerste zwarte president? In een portret in de New Yorker wees Obama zelf op de verkeerde veronderstelling van die vraag. In het lan- NRC Handelsblad 9 delijke zuiden van de staat Illinois, waar hij campagne voerde, kwam hij veel mensen tegen die hem herinnerden aan de familie van zijn blanke moeder. Ik ken deze mensen, zei hij. Het zijn net mijn grootouders. Hun houding, hun mentaliteit, hun gevoel van goed en fout het komt mij volledig bekend voor. Dat is een belangrijk deel van zijn kracht: hij vormt geen bedreiging voor blanken. Evenmin heeft hij de loodzware bagage waarmee de grote favoriet Hillary Clinton aan de race om het presidentschap begint. De grote vraag is of zijn kandidatuur aanslaat in het Amerikaanse zuiden, met zijn overwegend behoudende bevolking. Aan de andere kant: na acht jaar Clinton en acht jaar Bush zijn de Verenigde Staten wellicht toe aan een nieuw gezicht en een nieuw verhaal. De eerste postraciale zwarte presidentskandidaat heeft zich gemeld. Misschien te vroeg, maar misschien ook wel precies op tijd. Barack Obama: The Audacity of Hope. Thoughts on Reclaiming the American Dream. Crown, 375 blz. 18,99 Barack Obama: Dreams from my Father. A Story of Race and Inheritance. Three Rivers Press, 457 blz. 14,99 Oorspronkelijk verschenen in 1995

10 De eerste zwarte politicus die blanken niet afschrikt NRC Handelsblad 10 Begin 2007 hebben alle kandidaten die een gooi willen doen naar het presidentschap zich gemeld. Geen van hen krijgt zoveel aandacht als die ene senator. Het woord Obamamania duikt op. Maar maakt een zwarte, een linkse zwarte nog wel, een reële kans? In 1979 speelde Barack Obama in het basketbalteam van zijn middelbare school op Hawaï. Foto AP Door onze correspondent Tom-Jan Meeus Washington, 10 februari Barack Obama is een linkse man. De vraag is of hij niet te links is voor het Amerikaanse presidentschap. In ieder g e va l, zegt Hank de Zutter, een gepensioneerde journalist uit Chicago die Obama twintig jaar volgde, is hij veel linkser dan hij zich de laatste tijd voordoet. Slechts twee Democraten bewoonden de laatste veertig jaar het Witte Huis. In beide gevallen presenteerden zij zich als kandidaat met conservatieve trekken: Jimmy Carter ( ), ex-gouverneur van het zuidelijke Georgia, benadrukte in zijn campagne dat hij een born again christian was. Bill Clinton ( ), oud-gouverneur van het zuidelijke Arkansas, stelde voorop dat hij een kleinere overheid en lagere uitkeringen wilde. Zo wisten zij gematigde Republikeinen aan zich te binden, en dat is volgens alle rekensommen de enige manier waarmee een Democraat kan winnen. Maar voor Barack Obama zal het las-

11 tig zijn leuke dingen voor rechtse Amerikanen te presenteren. Hij heeft bijna alleen maar standpunten die conservatieven verafschuwen: hij is voor het homohuwelijk, voor abortus, voor beperking van wapenbezit en voor steun aan illegale immigranten, et cetera. Sinds hij in 1996 senator in de staat Illinois werd, en in 2004 senator in Washington, bevond hij zich altijd op de linkerflank. Hij was al tegen de oorlog in Irak toen in Obama is voor alles wat conservatieven verafschuwen: voor het homohuwelijk, voor abortus enzovoorts 2002 het hele land nog voor was. In dit geval een groot voordeel waarover we hem nog veel zullen horen. Maar het voorbeeld is vooral exemplarisch voor zijn positie: het gezaghebbende weekblad National Journal, dat het stemgedrag van alle politici weegt, concludeerde onlangs dat hij tot de twintig progressiefste senatoren van de VS behoort. Dus, voordat we verder gaan: kán Barack Obama het presidentschap eigenlijk wel winnen? Als je het zo bekijkt, zegt Mike Kruglik, een goede bekende van de kandidaat die jarenlang met Obama in Chicago werkte, is dat inderdaad onmogelijk. Maar zo móét je het niet bekijken. Politiek in Amerika NRC Handelsblad 11 gaat niet over feiten: we communicate feelings, not facts. Zijn ster is ongekend snel gerezen. Sinds hij najaar 2006, bijna uit het niets, een mogelijke Democratische kandidaat voor de presidentsverkiezingen werd, kunnen de media geen genoeg van Barack Obama krijgen. Zijn biografie, zoon van een Keniaanse vader en Amerikaanse moeder, in alle opzichten een American Dream, is zo n beetje het meest navertelde levensverhaal van het land. Gecombineerd met zijn black cool bruine stem, lenig lichaam, slick and smooth voorkomen bracht dit een ware Obamamania teweeg. Het is een mengeling van politiek en entertainment, waarbij de aandacht voor zijn stijl de belangstelling voor zijn inhoudelijke programma verre overstijgt. Zo hebben deskundigen uitvoerig geanalyseerd waaróm Obama zo n begenadigd spreker is want waar hij ook komt: de zaal valt voor hem. Terwijl alle Amerikaanse politici volgens de wetten van de reclame in p u n ch l i n e s zijn gaan praten (waarbij na elke zin applaus moet volgen), spreekt Obama in alinea s. Gevolg is dat tijdens zijn toespraken vaak een doodse stilte valt, ongebruikelijk intens voor Amerikanen, waarna de extatische ontlading een kwestie van tijd is. Obama verstaat de kunst van het verleiden al zijn hele leven. Begin jaren tachtig, nadat hij op Columbia University in New York literatuurwetenschappen en politicologie had gedaan, ging hij in Chicago wonen. Hij werkte er in de oude stadswijken. Collega s en vrienden herinneren zich dat hij hun nieuws-

12 gierigheid steeds opnieuw wist te wekken. Zo weet Mike Kruglik, destijds zijn mentor, nog precies te omschrijven hoe zijn appartementje erbij lag: één stoel, boeken van vooral zwarte schrijvers (James Baldwin, Richard Wright, Malcolm X) die over de vloer slingerden en een rondsluipende grijze kater. Dat was alles. Een soort magisch hol, zegt Kruglik. Wat was daar gaande? Altijd hing er mysterie om hem heen. Op het oog was hij een typische bohémien. Maar hoogst zelden kon je hem zover krijgen dat hij mee uitging. Pas jaren later merkte Kruglik wat hem in huis hield. Op een dag duwde Obama hem een stapeltje papier in handen. Een kort verhaal, zei hij schielijk. Hij had het in de avonduren en het weekeinde ges ch r e v e n. Het ging over een zwarte priester in de South Side (het slechte deel van Chicago) en het was briljant, zegt Kruglik. Er sprak volgens hem een onverwacht groot inlevingsvermogen uit. Een doorleefd inzicht in de mensen voor wie hij opkwam. Hij en zijn vrouw konden het niet lezen zonder ontroerd te raken. Deze man begrijpt de poëzie van het leven. Ook als er succes te vieren is, blijft Obama even cool als ongrijpbaar. Hij heeft, ongebruikelijk voor een Amerikaan, ironie. Over de onwaarschijnlijk grote aandacht die hij de laatste maanden krijgt, is zijn standaardgrap: Ik word zo totaal overbelicht: vergeleken met mij is Paris Hilton een kluizenaar. Bruce Orenstein, nu documentairemaker voor de Amerikaanse publieke omroep, zette in de jaren tachtig met Oba- NRC Handelsblad 12 ma een actie in de South Side op. Ze waren jong, vol idealen, maar uiterst onervaren. Het werd een verrassend groot succes. Orenstein was door het dolle heen. Maar toen hij Obama die avond trof, stond hij kalm een sigaret te roken: geen greintje spanning op het gezicht. Ik dacht: jóngen, wat heb jij jezelf goed in de hand. Het zijn eigenschappen die Obama nu gebruikt als politiek entertainer. Hij presenteerde zijn laatste boek, The Audacity of Hope, vorig najaar bij Oprah Winfrey. Sindsdien staat het vrijwel permanent op één in de bestsellerlijst van The New York Times. Recensenten zijn het er globaal over eens dat het boek vlak is, vergeleken met zijn schitterende levensbeschrijving uit 1995, Dreams from my Father, maar dat kan de opwinding niet meer wegnemen. In elke peiling staat hij een straatlengte achter op Hillary Clinton. Maar in Washington is er nauwelijks een strateeg die betwijfelt dat de race om de Democratische nominatie tussen hem en Clinton zal gaan. Journalisten hebben duidelijk een voorkeur voor hem: in de Senaat is het bekend dat Clinton nerveus door de gangen schiet als ze verslaggevers signaleert terwijl Obama er nooit voor terugschrikt vragen te beantwoorden, ook als er tientallen mensen om hem heen staan. De man is een natural. Clinton heeft bovendien twee problemen: zij is een polariserende figuur en vrijwel niemand, 3 procent van de kiezers, geeft aan nog nieuwsgierig naar haar te zijn. Ook zij zal dus moeite hebben kiezers uit het Republikeinse kamp

13 los te weken. Maar Obama roept steeds meer nieuwsgierigheid op. Volgens onderzoek is hij de eerste zwarte politicus die geen angst inboezemt bij blanke kiezers. Hij heeft, kortom, meer kansen aanhang te winnen: zie daar de oplopende opwinding. En dus keren steeds meer Hollywoodsterren trendgevoelig als altijd z i ch af van Clinton om zich in het kamp van Obama te begeven. Steven Spielberg en David Geffen hebben het al gedaan. Barbra Streisand, vaste Clinton-supporter, maakte bekend dat ze moeite heeft met kiezen. En George Soros, de linkse belegger annex filantroop, nam begin 2007 ook een besluit: zijn geld gaat naar Obama. Alles lijkt Obama dezer dagen mee te zitten. Ook in Chicago hangt een Go! Barack! Go!-sfeertje. In downtown waren op de muren en in de etalages evenveel verwijzingen naar Obama te zien als naar de footballers van de Chicago Bears, die om de Superbowl streden (en verloren), hét Amerikaanse televisieevenement van het jaar. En in Hyde Park, een studentenwijk waar Obama woonde tot 2006, toen hij naar de goudkust verhuisde, werd op grote neonborden reclame gemaakt voor zijn nieuwste boek. Dat is opmerkelijk, omdat ook de roots van Hillary Clinton in Chicago liggen. Zij werd er geboren en bleef er tot en met de middelbare school. En net als Obama kwam zij in deze stad in aanraking met een radicale denker die haar sterk beïnvloedde: de criminoloog Saul A l i n s k y. Obama verstaat de kunst van de verleiding al zijn hele leven NRC Handelsblad 13 Hij beschreef in 1971 in het boek Ru - les for Radicals hoe in het Amerikaanse politieke stelsel de belangen van normale mensen niet meer werden gediend. Door de macht van het geld konden alleen welgestelde burgers en bedrijven de politiek beïnvloeden. Alinsky, afkomstig uit Chicago, meende dat burgers met een zo scherp mogelijke polarisatie tot verzet moesten worden gebracht, om politici te dwingen alsnog voor hen op te komen. Dat moest volgens hem gebeuren via een niet-marxistische variant van agitprop, waarin zogenoemde community organizers, burgeractivisten, zich tussen de, aldus de theorie, verongelijkte en ontredderde burgers begaven om hun grieven in kaart te brengen en hen aan te zetten tot massaverzet. Fighting the fat cats, in de woorden Mike Kruglik. Protecting black folks, volgens Obama. Hillary Clinton was in de jaren zestig al zo door deze ideeën geïmponeerd dat ze contact zocht met Alinsky. Later schreef ze een bewonderende scriptie over hem. Maar daarna zou zij via Yale de wereld van de grote politiek en de advocatuur ingaan. Bij Obama verliep het andersom: hij besloot na zijn studie in New York burgeractivist in Chicago te

14 worden en kwam zo in een milieu waar het boek van Alinsky als de bijbel wordt b e s ch o u w d. Voor Obama was het werken in de slechtste wijken van Chicago ook eigenbelang, vertelt Kruglik. Door het gebroken huwelijk van zijn ouders had hij in zijn tienerjaren op Hawaï als zwart kleinkind bij zijn blanke grootouders ingewoond. Verwarrend. Op de middelbare school viel hij voor marihuana en cocaïne, zoals hij in 1995 in Dreams from my Father beschreef. Later, toen hij kort in Los Angeles studeerde, nam hij even de radicale pose, zoals hij het zelf noemde, van de zwarte leider aan. Hield ook geen stand. Toen hij in 1983 in de slechte wijken van Chicago belandde, had hij zijn draai nog steeds niet gevonden. Hij was op zoek, zegt Kruglik. Obama ging werken in Altgeld, een zwarte buurt in de South Side met rijtjeshuizen uit de jaren veertig. Het bekende verhaal: te weinig werk, drugs, geweld, tienerzwangerschappen, jeugdbendes. Bruce Orenstein deed hetzelfde werk in een nabijgelegen buurt. Hij zag Obama voor het eerst op een vergadering van organizers. Hij was enorm druk. Overal had hij een mening over. Ik weet nog dat ik dacht: rustig aan, blaaskaak, je komt net kijken. Later zouden anderen dat ook opmerken: Obama kan erg van zichzelf vervuld zijn. Zo beschreef een verslaggever van The Atlantic ooit hoe Obama tijdens telefoongesprekken stelselmatig papier volkladt: met zelfportretten. Maar hij deed nobel werk in Altgeld, zegt Hank de Zutter, die later voor The Chicago Reader, een alternatief weekblad, NRC Handelsblad 14 het werk van Obama uitvoerig zou beschrijven. Andere twintigers met een academische achtergrond waren destijds, in de jaren van Reagan, geen van allen bereid dit soort werk te doen, zegt hij. En Obama hield het jaren vol: vrijwel alleen, zonder hoempapa, tegen een verwaarloosbaar salaris. Dan moet je een groot hart voor de maatschappij hebben. Toch klopte er iets niet. Hoeveel succes Obama volgens de maatstaven van Alinsky ook had, en hoe trots mensen als Kruglik ook waren op zijn acties tegen arrogante politici en dure zakenlui, het leven in Altgeld verbeterde nauwelijks. Voor een deel was dat, zoals Obama soms melancholiek zei, de tragiek van de vooruitgang. Bewoners die er bovenop kwamen, besloten de wijk te verlaten naar de suburbs. Maar voor een deel werden ze na de succesvolle acties nog harder getroffen door de politici die zij bestreden. Het gevolg was dat hij steeds meer kinderen zag opgroeien in slechte omstandigheden. Hij signaleerde, zegt Orenstein, dat onder zwarte jongeren een sluimerende zelfhaat groeide: If you re light you re all right, if you re black get b a ck. Bij Obama ontwikkelde zich het idee dat de polariserende aanpak zich keerde tegen de mensen voor wie hij zei op te komen. Dat het politiseren van verschillen goed was voor de community organizers, maar niet voor burgers. Obama zou er uiteindelijk, in een voor zijn latere leven beslissend artikel, in 1988 over publiceren in Illinois Issues, tijdschrift van de universiteit van Illi-

15 nois. In dat stuk, Why Organize?, werd Barack Obama een verzoener. Een achtergestelde burger heeft veel meer belang bij coalities met kerken, burgemeesters en bedrijven, schreef hij. Smeed zulke banden: zoek samenhang, geen verdeeldheid. Terwijl Hillary Clinton in de professionele politiek de technieken van de polarisatie verder verfijnde om er stemmen mee te winnen, keerde Barack Obama zich ervan af. Het artikel was ook in een ander opzicht een nieuw begin: in diezelfde periode besloot hij rechten op Harvard te gaan doen. Hij wist van tevoren al dat hij zou terugkeren. Op Harvard kreeg hij nationale faam als eerste zwarte voorzitter van The Harvard Law Review, maar inderdaad: in 1991, toen hij moeiteloos tonnen kon verdienen in het bedrijfsleven, ging hij opnieuw aan de slag in de slechte wijken van Chicago. Er waren wel dingen veranderd. Obama woonde voortaan in een appartement omgeven door hekken. Dat paste niet bij hem, zegt De Zutter. Hij was toch de man van het volk? Hij was inmiddels getrouwd: op hun eerste afspraakje bezochten hij en zijn vrouw de film Do the Right Thing van Spike Lee, schets van het multiculturele drama in New York. En hij vertelde De Zutter dat hij teleurgesteld was over Chicago. De buurten in de South Side oogden viezer dan ooit tevoren, de zwarte middenklasse vluchtte nu massaal naar de suburbs, en vrijwel geen mens in de stad leek zich nog te bekommeren om de achterblijvers: zie daar het vernietigende gevolg van de polarisatie. Het is een erfenis waarmee Obama NRC Handelsblad 15 zich de komende periode van Clinton zal onderscheiden, voorspellen insiders. Want nu babyboomer Clinton, net als Bush op de rechterflank, nog steeds polariseert, zal Obama proberen daarboven te gaan staan. Sommige peilingen geven aan dat dit vooral jongere kiezers aanspreekt. Zelf zei Obama eerder: Het neerslaan en verbranden van je tegenstanders, het gekibbel met negatieve advertenties, de kleingeestigheid van al dat gedrag daar schiet dit land niets mee op. Maar het is meer dan dat, legde hij deze week in het politieke dagblad The Politico uit. Ik kom inderdaad uit de linkerflank van mijn partij, zei hij. Maar ik ben een verzoener: Ik heb altijd voortreffelijke relaties gehad met conservatieve collega s. Niet omdat ik het met ze eens ben [...] maar omdat ik naar ze luister. Ik ga uit van het goede van mensen. En die houding kom je niet zoveel meer tegen in deze tijd. Zo werd in Chicago vanaf de jaren tachtig de basis gelegd voor de strijd die bepaalt welke Democraat opgaat voor het Witte Huis. Het gaat over stijl. Over gevoelens. Over sfeer. Geen persoonlijke aanvallen, geen negatieve campagnes. Dat hoopt Obama althans. Maar najaar 2006 verschenen al de eerste berichten dat hij net zo menselijk is als zijn tegenkandidaten. The Chicago Tribune onthulde een dubieuze transactie met een veroordeelde vastgoeddealer, het maandblad Harper s belichtte dat ook Obama zich inmiddels geheel laat leiden door de macht van het geld: ook een nucleaire firma kon na een campagne-

16 donatie op zijn politieke steun rekenen. Maar áls Obama president wordt, zegt Mike Kruglik, mentor van het eerste uur, zal Amerika in één opzicht spectaculair veranderen. Het grootste sociale probleem van het land, de afgestompte bevolking in de zwarte wijken van de grote steden, komt bovenaan de agenda te staan. Barack zal in alarmerende termen uitleggen dat de segregatie in dit land nog nooit zo erg is geweest. En er daarna een full scale attack op lanceren. Pas dan zal iedereen zien hoe links zijn hart is. Maar zal hij daar gematigde Republikeinse kiezers mee winnen? Ik denk niet dat hij deze ideeën vóór de verkiezingen al prijsgeeft. NRC Handelsblad 16 American Dream komt uit Barack Hussein Obama (4 augustus 1961) belichaamt de American Dream. Geboren op Hawaï, vader student uit Kenia, moeder student uit Kansas, ouders gescheiden toen hij twee was. Verhuist naar Indonesië, wegens een Indonesische stiefvader. Keert terug naar Hawaï. Beleeft in huis bij grootouders van moederskant zwarte jongen met blanke opa en oma zijn tienerjaren. Bezoekt prep school (pri vé-middelbare school voor kinderen van welgestelde ouders) in Honolulu: vaardige leerling op zoek naar identiteit. Columbia University in New York. Burgeractivist in Chicago. Daarna Harvard. Eerste zwarte voorzitter van het toonaangevende Harvard Law Review, een juridisch tijdschrift. Opnieuw burgeractivist in Chicago. In 1996 senator in Illinois. Houdt een baanbrekende toespraak op de Democratische Conventie van Datzelfde jaar gekozen tot senator in Washington voor Illinois. Obama is sinds 1992 getrouwd met advocate Michelle. Met haar heeft hij twee kinderen, Malia (10) en Sasha (7).

17 NRC Handelsblad 17 Door samen te werken kunnen we oude raciale wonden helen Hoe meer redevoeringen Obama geeft, des te serieuzer de kansen die hem worden toegedicht. Hij heeft de gave van het woord. Zo pareert hij aanvallen, zoals die over zijn banden met de radicale dominee Wright. Een proeve van zijn eloquentie van maart Ik geloof niet dat ons land zich op dit moment kan veroorloven het thema ras te negeren. [...] De commentaren en de strijdpunten van de afgelopen weken weerspiegelen [...] de complexe raciale situatie in dit land, die wij nooit echt hebben opgelost [...] En als we daar nu voor weglopen [...] zullen we nooit gezamenlijk een oplossing vinden voor uitdagingen als de gezondheidszorg of het onderwijs of de noodzaak elke Amerikaan aan een goede baan te helpen. [...] We hoeven hier niet de geschiedenis te herhalen van het rassenonrecht in dit land. Maar we moeten wel bedenken dat een groot deel van de ongelijkheid in de Afrikaans-Amerikaanse gemeenschap van nu rechtstreeks is terug te voeren op de ongelijkheid die is doorgegeven door een eerdere generatie, en die weer had geleden onder de wrede erfenis van de slavernij en de rassenscheidingswetten. Zwarte scholen waren en zijn inferieure scholen; [...] en het inferieure onderwijs dat ze verschaffen, toen en nu, verklaart deels de hardnekkige prestatiekloof tussen de zwarte en blanke scholieren van nu. Wettige discriminatie waarbij zwarten, vaak met geweld, werd belet eigendom te bezitten, of geen krediet werd verstrekt aan Afrikaans-Amerikaanse ondernemers, of zwarte huiseigenaren geen hypotheekverzekering konden afsluiten, of zwarten geen toegang hadden tot een vakbond, tot de politie of de brandweer betekende dat zwarte families geen rijkdom van betekenis konden vergaren om aan toekomstige generaties na te laten. Die geschiedenis verklaart mede de kloof in rijkdom en inkomen tussen zwart en blank, en de concentraties van armoede zowel in de steden als op het platteland. [...] Te weinig economische kansen voor zwarte mannen, en de schaamte en frustratie over hun onvermogen om voor hun gezin te zorgen, droeg bij tot de erosie van zwarte gezinnen. Het gebrek aan basisvoorzieningen in zoveel zwarte stadswijken parken waar kinderen kunnen spelen, wijkagenten, een geregelde vuilophaaldienst en bouwtoezicht het heeft allemaal bijgedragen aan een cyclus van geweld, verderf en verwaarlozing die ons blijft achtervolgen. Dat is de werkelijkheid waarin dominee Wright en andere Afrikaans-Ameri-

18 kanen van zijn generatie zijn opgegroeid. Ze werden volwassen eind jaren vijftig, begin jaren zestig, een tijd waarin segregatie nog de norm was en de kansen systematisch werden beknot. Het opmerkelijke is niet hoeveel mislukkingen de discriminatie tot gevolg had, maar veeleer hoeveel mannen en vrouwen zich desondanks opwerkten. [...] Maar tegenover al diegenen die met kunst- en vliegwerk een stukje van de Armerican Dream bemachtigden, stonden de velen die het niet redden die het uiteindelijk toch tegen de discriminatie moesten afleggen. De erfenis van deze nederlaag werd doorgegeven aan toekomstige generaties de jongemannen en steeds meer jonge vrouwen die we op straathoeken zien staan of die wegkwijnen in onze gevangenissen, zonder hoop of vooruitzichten voor de toekomst. Ook bij zwarten die wel geslaagd zijn, blijft hun wereldbeeld wezenlijk bepaald worden door de thema s ras en racisme. Bij de mannen en vrouwen uit de generatie van dominee Wright zijn de herinneringen aan vernedering en twijfel en angst niet verdwenen; evenmin als de woede en verbittering uit die jaren. Die woede wordt misschien niet in het openbaar geuit, tegenover blanke collega s of blanke vrienden. Maar ze krijgt wel een stem bij de kapper of aan de keukentafel. Soms wordt die woede ook uitgebuit door politici, om stemmen te trekken langs raciale lijnen of om de eigen politieke tekortkomingen goed te maken. En soms krijgt ze een stem op zondagochtend in de kerk, op de kansel en Het politieke landschap is minstens een generatie door wrok gevormd NRC Handelsblad 18 in de banken. Dat het zoveel mensen verbaast om in sommige preken van dominee Wright deze woede te horen, herinnert ons eenvoudig aan de oude waarheid dat de grootste segregatie in het Amerikaanse leven zich voltrekt op zondagochtend. Die woede is niet altijd productief; ze leidt immers maar al te vaak de aandacht af van een oplossing voor de echte problemen; ze weerhoudt ons van een eerlijke erkenning van onze eigen medeplichtigheid aan onze toestand, en ze belet de Afrikaans-Amerikaanse gemeenschap de benodigde allianties aan te gaan om echte verandering teweeg te brengen. Maar de woede is echt; ze is krachtig; en wie er gewoon niet van wil weten, wie haar veroordeelt zonder de wortels te doorgronden, draagt alleen maar bij tot een verbreding van de kloof van onbegrip die er tussen de rassen bestaat. Eenzelfde woede bestaat overigens in delen van de blanke gemeenschap. De meeste blanke Amerikanen uit de arbeiders- en middenklasse vinden niet dat ze door hun ras nu zo bevoorrecht zijn. Hun ervaring is de ervaring van immigranten wat hen betreft heeft niemand hun iets cadeau gedaan, ze hebben alles eigenhandig opgebouwd. Ze

19 hebben hun hele leven hard gewerkt, om dan na een leven van ploeteren vaak ook nog hun baan naar het buitenland of hun pensioen in de goot te zien verdwijnen. Ze zijn ongerust over hun toekomst en voelen hun dromen wegglippen; in een tijd van stagnerende lonen en mondiale concurrentie worden kansen gaandeweg gezien als een nul-somspel waarin jouw droom ten koste gaat van de mijne. Dus als ze te horen krijgen dat hun kinderen met de bus naar een school aan de andere kant van de stad moeten; als ze horen dat een Afrikaanse Amerikaan wordt bevoordeeld bij het verkrijgen van een goede baan of een plaats op een goede universiteit wegens onrecht dat ze zelf nooit hebben begaan; als ze te horen krijgen dat hun angst voor de misdaad in bepaalde stadswijken eigenlijk een vooroordeel is, dan leidt dit gaandeweg tot wrok. Net als de woede in de zwarte gemeenschap wordt deze wrok in beleefd gezelschap niet altijd geuit. Maar het politieke landschap is er minstens een generatie lang mede door gevormd. [...] En zoals de zwarte woede vaak averechts bleek te werken, heeft ook deze blanke wrok de aandacht afgeleid van de echte schuldigen aan de verdrukking van de middenklasse een bedrijfscultuur die bol staat van de handel met voorkennis, dubieuze boekhoudpraktijken en kortetermijnhebzucht; een Washington dat wordt beheerst door lobbyisten en belangengroepen; een economisch beleid dat een kleine groep bevoordeelt. Wie niet wil weten van de wrok van blanke Amerikanen, wie hen wil wegzetten als kortzichtig of zelfs ra- NRC Handelsblad 19 cistisch, zonder te erkennen dat hun wrok uit legitieme zorgen voortkomt verbreedt ook de kloof tussen de rassen en blokkeert de weg naar begrip. Dit is waarin we verzeild zijn geraakt: een raciale impasse, die al jaren voortduurt. [Ik ben] nooit zo naïef geweest om te geloven dat we onze raciale verschillen achter ons kunnen laten in één verkiezingsronde, of met één enkele kandidatuur. [...] Maar ik heb wel getuigenis afgelegd van mijn sterke overtuiging [...] dat we door samen te werken een paar oude raciale wonden kunnen helen. [...] Voor de Afrikaans-Amerikaanse gemeenschap houdt dat in dat we de lasten van ons verleden moeten omhelzen zonder slachtoffers van dat verleden te worden. [...] En het betekent dat we de volledige verantwoordelijkheid op ons moeten nemen voor onze eigen levens door meer van onze vaders te vragen, en meer tijd met onze kinderen door te brengen, en ze voor te lezen, en ze te leren dat ze ook al kunnen ze ook in hun eigen leven op uitdagingen en discriminatie stuiten nooit mogen toegeven aan wanhoop of cynisme; ze moeten altijd blijven geloven dat ze hun eigen lot in handen hebben. Bekijk de videoregistratie van dit optreden via YouTube

20 NRC Handelsblad 20 Of zijn roots er nou liggen of niet, voor Kansas is Obama de vijand Taai verzet van conservatief Amerika tegen de linkse ideeën van Obama. Tom-Jan Meeus neemt in september 2008 een kijkje in El Dorado, Kansas waar de wortels van de presidentskandidaat liggen. Wat? Heeft Bahama hier gewoond? Door onze correspondent Tom-Jan Meeus El Dorado, 23 september Vermoeid zijn ze, en klaar met het leven, de bejaarden die in El Dorado, in het hart van de Amerikaanse staat Kansas, de blanke (groot)ouders van Barack Obama hebben meegemaakt. Ze herinneren zich zijn rebelse opa. Zijn cynische grootmoeder met haar stadse maniertjes. En natuurlijk Obama s moeder, Stanley Ann Dunham, in haar jeugdjaren al een excentriek typetje. Graag zijn ze bereid de verslaggever te helpen, zo vaak komt hier geen onverwacht bezoek meer over de vloer. Een 91-jarige haalt een schoenendoos met paperassen over Obama s opa uit de kast. Een vriendin van Obama s oma legt uit waarom ze, 17 pas, zo overhaast trouwde. Een andere vriendin herinnert zich de afkeer van Obama s oma van de enige zwarte leerling op school. Daar stond ze vér boven, mokt Virginia Ewalt, die op de Senior High School van Augusta, een paar kilometer van El Dorado, het toneel met de oma van Obama deelde. Het zijn geen herinneringen die passen bij het imago dat de Democratische presidentskandidaat graag van zichzelf verspreidt. Altijd benadrukt hij zijn dubbelzijdige afkomst de vader uit Kenia, de moeder uit Kansas. Bill Clinton gebruikte in 1992 a place called Hope, zijn geboortedorp in Arkansas, om zijn band met het Amerikaanse platteland te benadrukken. Obama heeft El Dorado, K a n s a s. Probleem is alleen dat in het stadje, waar ze de bibliothecaresse dit jaar ontsloegen omdat ze twee progressieve kinderboeken had ingekocht, niet veel warme herinneringen aan Obama s familie voortleven. Daar waren zijn moeder en grootouders te anders voor, zoals Clarence Kerns (91) het zegt. De rit over Interstate 70 van Denver, Colorado, naar El Dorado, voert langs duizend kilometer boerenland. De Rocky Mountains vervagen op de achtergrond, vergeelde gras- en graanvelden reiken tot de horizon, kuddes zwarte buffels lopen rond. Het is het dunst bevolkte gebied van de VS een uur op de weg zonder tegenliggers is niets bijzond e r s. El Dorado ( inwoners) is een