Mogen wij. de St. Milieuwerkgroep KEMPENLAND, u vriendelijk vragen de bijlagen aan de desbetreffende personen toe te doen komen?

Transcriptie

1 pagina 1 van 1 info - Schaliegaswinnine & & _., m _ 11 ik.4692 Van: "Henk van Kampen" Aan: Datum: Dinsdag 4 Oktober :17 Onderwerp: Schaliegaswinning Bijlagen: Geachte Griffier van de Gemeente Bladel, Mogen wij. de St. Milieuwerkgroep KEMPENLAND, u vriendelijk vragen de bijlagen aan de desbetreffende personen toe te doen komen? Dit omdat bij ons de namen van deze personen niet bekend zijn. t.w.: B & W C Raadsleden < Commissieleden Grondgebiedzaken Wij hopen dat de Raad van uw Gemeente het standpunt van de Gemeente Bergeijk zal volgen. Alvast hartelijk dank, Coby van Kampen, secr. St. Milieuwerkgroep KEMPENLAND p/a Bosdreef 2A 5571 AG Bergeijk tel Gemeente piaaei Bladel» Briefnr.: j J J Ingek dd: -5 OKT Beh. afd.: $ 1 Ontv.bev. Afqed file://c:\documents and Settings\LLIN.BLADELl\Local Settings\Temp\XPGrpWise\

2 Campagne pas-op-de-plaats schaliegaswinning van start De Brabantse Milieufederatie (BMF) heeft alle gemeenten in Noord-Brabant opgeroepen bij het Rijk aan te dringen op uitstel van proefboringen naar schaliegas. De BMF wil een pas op de plaats als het gaat over schaliegaswinning, die het bedrijf Cuadrilla wil doen in de Meijerij en Oost-Brabant en Hutton Energy wil doen in West-Bra bant en de Kempen. Er is nog geen objectief onderzoek verricht naar de risico's en gevaren van schaliegaswinning. En naast de voortdurende onzekerheid over de effecten voor mens en dier zijn er ook twijfels over de toepassing van de Mijnbouwwet. De BMF werkt intensief samen met de schaliegasgroepen in Haaren en Boxtel en met landelijke organisaties als Milieudefensie, Natuurmonumenten en Peak Oil. De BMF benadert nu de gemeenten, omdat die een belangrijke rol hebben in de toelating van eventuele boringen. Volgens het Ministerie zijn gemeente namelijk vrij in de beslissing tot medewerking bij aanvragen. Inmiddels heeft de gemeente Bergeijk als eerste in Brabant besloten heeft om geen medewerking te geven aan proefboringen, mocht een boorbedrijf hierna informeren. Wij zijn benieuwd welke gemeenten volgen. Via informatie-avonden gaat de BMF ook de inwoners en plaatselijke natuur- en milieugroepen op andere plaatsen in Brabant uitleggen wat er aan de hand is en tegelijkertijd een lans te breken voor de toepassing van duurzame energie, zoals zonne-energie.

3 Bijlage A: Opsporingsvergunning en proefboringen Schaliegas? Het onafhankelijke bedrijf Cuadrilla heeft enkele jaren geleden van de Minister van EZ een vergunning gekregen voor opsporing van schaliegas in Noord-Brabant. Eind 2010 vroeg het bedrijf bij de gemeente Boxtel een vergunning aan voor de eerste proefboring. Een andere gemeente in centraal Brabant, Haaren, staat op de nominatie ook zo'n aanvraag te krijgen voor een proefboring. In de kaart staat het gebied waar Cuadrilla wil gaan boren. Ook speelt momenteel een aanvullend verzoek van het bedrijf Hutton Energy, die een vergunning voor opsporing wil in het gehele zuidelijke gedeelte van Noord-Brabant. In 2011 is het snel gegaan: na verzet in Haaren en Boxtel is onrust ontstaan in alle potentieel betrokken gebieden in Nederland, waardoor de Tweede Kamer nu gedwongen wordt een uitspraak te gaan doen. Op 27 oktober 2011 zal de commissie EL&I een algemeen overleg houden, waar de politieke meningsvorming zal plaatsvinden. De geplande proefboring bij Boxtel is bedoeld om met nieuwe technieken (fracken) gas te winnen uit ondergrondse steenlagen. Bewoners, milieugroepen, lokale overheden en bedrijven hebben grote zorgen over de plannen. Bezwaren zijn o.a. de risico's van vervuiling van het grondwater (en op termijn drinkwater, natuur en milieu), de kans op calamiteiten in geval van gaslekken en de landschapsvervuiling van de vele boorlocaties. En dit nota bene in het Nationaal landschap het Groene Woud, waar reeds miljoenen is geïnvesteerd in natuur en toerisme. In de bijlage vindt u onze uitgebreide standpuntinname. 4 r 1 Opsporingsvergunningen i \ 4 *5 11 'é. Internationaal groeit het verzet tegen boringen naar schaliegassen. In Frankrijk en in Nordrhein Westfalen zijn inmiddels moratoria afgekondigd tegen deze vorm van gaswinning. In Nederland geldt verder dat er gerede twijfels zijn over de veiligheid en over de toepassing van de mijnbouwwet. Naast de risico's van nog niet in Nederland toegepaste techniek speelt hier mee dat het Staatstoezicht uitermate beperkt kan zijn (slechts 3 mensen in dienst voor geheel Nederland). De zwakte van de mijnbouwwet voor dit soort plannen zit gedeeltelijk in de interpretatie van de wet. Zo lijkt de wet aan te geven dat, indien er één proefboring is verricht in een schalielaag, er overal in die laag gas gewonnen kan worden. In de praktijk gaat het dan over bijna geheel Noord-Brabant. Ook heeft Brabant Water aanvullende eisen gesteld aan Cuadrilla, wil het boringen accepteren. Bij een goede mijnbouwwet zouden aanvullende eisen niet noodzakelijk zijn. Voor u is hierbij van belang dat de gemeenten Haaren en Boxtel recentelijk een brief hebben ontvangen van de Minister van EL&I, waarin aangegeven staat dat de gemeente vooralsnog gezien wordt als de overheidslaag, die concreet bepaalt of, en zo ja waar, boringen mogen plaatsvinden. Aan u is dus het besluit om de schaliegaswinning te bevorderen of niet.

4 Bijlage B De Natuur en Milieufederaties Samen voor mooie en duurzame provincies Standpunt Natuur en Milieufederaties over onconventioneel gas September 2011 De Natuur en Milieufederaties (NMF) zijn tegen de voorgenomen winning van onconventioneel gas uit ondergrondse gesteenten (zoals schalie- en steenkoollagen). De NMF vinden dat er een moratorium door de Rijksoverheid voor deze boringen moet worden afgekondigd en willen dat er een onafhankelijk onderzoek naar de risico's van deze boringen en de effecten op natuur, landschap, milieu en leefomgeving die deze boringen kunnen veroorzaken, wordt uitgevoerd. Daarnaast moet vooraf duidelijk zijn hoe de lasten en de lusten verdeeld worden over de bevolking. De Rijksoverheid heeft in diverse delen van Nederland (Noord-Brabant, Noord-Limburg, Oost- Gelderland, Overijssel en de Noordoostpolder) opsporingsvergunningen afgegeven. De boortechniek waarmee dit gas wordt gewonnen, 'fracking', levert veel risico's op voor de leefbaarheid, natuur en milieu. Internationaal hebben verschillende overheden de winningstechniek verboden (Frankrijk, Zuid-Afrika, Quebec), andere overheden geven evenmin vergunningen en wachten eerst de resultaten van nader onderzoek af (Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen). Ook Provincies als Gelderland en Noord-Brabant hebben kanttekeningen geplaatst bij de plannen. Hieronder wordt ingegaan op de argumenten. Allereerst wordt de winningstechniek in het kort beschreven. Winningstechniek Onconventioneel gas wordt op aanzienlijke diepte gewonnen uit slecht doorlatende gesteenten. Daarom dient bij de winning een raster van boorputten te worden gemaakt (afstand van een halve tot enkele kilometers). Elke boorlocatie heeft de grootte van een voetbalveld met installaties voor de verwerking van het gas, gasleidingen voor de afvoer van het gas en aanvoerroutes voor zwaar vrachtverkeer en personeel. Winning van onconventioneel gas begint met het oppompen van water uit het gesteente. Met het water komt gas mee. Het water is doorgaans verontreinigd en moet in bassins worden opgeslagen. Het gesteente kan verder worden opengebroken door fracking. Daarbij wordt onder zeer hoge druk water met zand en chemicaliën in de boorput gespoten, waardoor scheuren ontstaan in het gesteente en er gas vrijkomt. Een groot deel van het water komt weer terug door het boorgat en is vervuild. Risico's Risico's blijken uit praktijkervaringen uit het buitenland (ondermeer de Verenigde Staten en Australië) en uit gevoerde studies. 1. Aantasting landschap en natuur Om het gas te winnen zijn vele boorputten nodig. De schattingen lopen nog uiteen van een raster met boorputten op een tot enkele kilometers, tot enkele boorputten per vierkante kilometer. De bedrijfslocatie van elke boorput is ongeveer een voetbalveld groot. De boortoren is ca 50 meter hoog 1

5 en is omringd door een installatie voor de verwerking van het gas, waterbassins voor de opvang van het opgepompte water en gasleidingen voor de afvoer van het gas. Zwaar vrachtverkeer voert chemicaliën, water en andere hulpmiddelen voor het boren aan en voert afvalwater af. Het boren levert een geluidsproductie die in de verre omtrek is te horen. Ook kan er worden gefakkeld. Elke boorlocatie heeft daarmee een grote negatieve impact op landschap en natuur. Ook na de boring, blijft er bedrijvigheid en daarmee overlast. Op deze manier ontstaan als het ware industriële landschappen. Tot de Nederlandse concessiegebieden behoren delen van de ecologische hoofdstructuur en Natura 2000-gebieden zoals de Veluwe en de Peel en Nationale Landschappen. Hierop rust nationale en Europese bescherming vanwege de bijzondere en zeldzame dier- en plantensoorten. 2. Risico verontreiniging oppervlakte- en grondwater Tijdens de gaswinning wordt er water uit de ondergrondse gesteenten gepompt. Het water uit steenkoollagen bevat veel verontreinigingen zoals kooldeeltjes, koolwaterstoffen en sulfiden. Verhoogde radioactiviteit is bij diverse boringen in het buitenland aangetroffen. Veelal wordt dit water in bassins opgeslagen. Deze kunnen lekken of openbreken. Naast calamiteiten kunnen ook illegale lozingen plaatsvinden. Wanneer fracking wordt toegepast, worden chemicaliën aan het water toegevoegd. De samenstelling van de chemicaliën wordt door de bedrijven als bedrijfsgeheim beschouwd. Het grootste deel van de chemicaliën blijft in de ondergrond. Een deel van het geïnjecteerde water komt inclusief chemicaliën terug naar de oppervlakte en wordt per vrachtwagen afgevoerd naar een gespecialiseerde zuiveringsinstallatie, vaak op grote afstand gelegen. Bij het openbreken van het gesteente bestaat de kans dat de boorvloeistof en methaan doorlekken naar het ondiepe grondwater. Dit kan ondermeer plaatsvinden door het niet goed afdichten van de boorput met cement of door nieuwe (of bestaande) breuken in de grond. Daarmee kan het grondwater voor waterleidingbedrijven, landbouwbedrijven en voedingsmiddelenbedrijven die grondwater gebruiken in hun productieproces (zoals bierbrouwerijen en vleesverwerkende industrie) onbruikbaar worden. Ook deze bedrijven maken zich grote zorgen. 3. Seismische effecten en ongelukken De kans op het optreden van lichte aardbevingen wordt op dit moment onderzocht. Dit naar aanleiding van lichte aardbevingen die optraden gelijktijdig met het uitvoeren van proefboringen (met fracking) in Blackpool in Engeland (mei 2011). Een proces dat onder druk water injecteert in rotsen op diepte, kan de rots doen breken en mogelijk een aardbeving produceren. Ongelukken bij de winning van onconventioneel gas worden in de literatuur beschreven. Het gaat om gaslekkages bij boorputten en installaties, een water en gas spuitende bron en lekkages van opslag van chemicaliën. In dit kader zijn hoge veiligheidstandaarden en goede handhaving daarvan belangrijk. 4. Aantasting woon- en leefomgeving Nog los van de kans op aardbevingen en ongelukken wordt de leefomgeving van de inwoners in de buurt van de boorlocaties en nabijgelegen dorpen sterk aangetast door de overlast van de boringen en het zware vrachtverkeer. De aantasting van landschap en natuur werkt ook sterk door. Deze aantasting en verstoring zal ook de recreatiebeleving verminderen en aanleiding kunnen zijn voor stress verschijnselen. Als gevolg van de impact van de boringen en het grote aantal boorputten zijn aanzienlijke waardeverminderingen van onroerend goed aan de orde. Ten aanzien van de aansprakelijkheid bij eventuele calamiteiten is veel onduidelijkheid. Bekend is dat de boorondernemingen minimaal verzekerd zijn. 2

6 Door dit alles ontstaat de kans op een negatieve spiraal in de woningmarkt, waar lokale overheden, voorzieningen en de middenstand als eerste de gevolgen van ondervinden. Daarnaast ervaart een gebied, waar boringen plaats vinden direct de negatieve gevolgen voor het regionale imago, plattelandsontwikkeling en toerisme. De toeristisch-recreatieve sector kent een grote verbondenheid met waardevolle en onaangetaste landschappen en natuurgebieden. Zolang de negatieve effecten niet worden doorberekend aan de exploitatiemaatschappijen, worden de verliezen eenzijdig neergelegd bij de bewoners en eigenaars van de gebieden waar de winning plaats heeft. 5. Energieverbruik en klimaatverandering Aardgas wordt steeds vaker genoemd als transitiebrandstof in de overgang naar meer duurzame energie-opwekking. Daarbij worden aardgascentrales, die gemakkelijk aan- en uitgezet kunnen worden, vaak genoemd als complementair aan duurzame energiebronnen, waarvan de productie door wisselende factoren als windsnelheden en zonnestraling sterk kan schommelen. De NMF zien dit en steunen daarom het idee van aardgas als transitiebrandstof, onder de voorwaarde dat volop wordt ingezet op realisatie van duurzame energiebronnen. De winning van onconventioneel gas is echter veel slechter voor het klimaat dan van conventioneel gas. Dit komt door de grote hoeveelheid energie die nodig is bij het breken van de rotsformaties (tracking) en het weglekken van methaan tijdens of na het winningsproces. Het onder druk brengen van het injectiewater bij fracking gebeurt doorgaans met dieselmotoren. Dit zorgt voor een vergroting van het CCVverbruik bij de winning ten opzichte van de winning van conventioneel gas. Daarnaast kan methaan weglekken bij slecht aangelegde boorputten (of breuken in aardlagen) en bij het bezinken van het afvalwater in bezinkbassins. 3

7 Tilburg, 29 september 2011 Milieufederatie Aan: de raadsleden van de gemeente Kenmerk: EN js Betreft: Schaliegaswinning Geacht college, Nederland staat voor grote uitdagingen als het gaat over de energiehuishouding. Bijna iedereen is het ermee eens dat de beweging naar duurzame energie onontkoombaar is. De problematiek blijkt echter weerbarstig. Energiebedrijven durven de energietransitie naar duurzaamheid (nog) niet aan en vallen terug op oude fossiele energiebronnen als olie, gas en kernenergie. De problemen die we nu al hebben met deze vorm van energie worden hiermee slechts verergerd. Ook Noord-Brabant wordt hiermee geconfronteerd. En hoe! De plannen voor schaliegaswinning zijn van een zodanige omvang dat bijna alle gemeenten van de provincie er mee te maken kunnen krijgen. In bijlage A -waarvoor graag uw bijzondere aandacht! - staat de stand van zaken uiteengezet ten aanzien van de plannen voor schaliegaswinning. Geconcludeerd wordt dat ook uw gemeente een keuze moet maken in het schaliegasdossier. Een belangrijke stap in het schaliegasdossier is de meningsvorming in de Tweede Kamer, die rond 27 oktober a.s. zal plaatsvinden. Op die dag zullen de commissieleden van alle politieke partijen in een Algemeen Overleg (AO) met de Minister spreken. Het is van groot belang dat degenen die zorg hebben over de schaliegaswinning, voor die tijd van zich laten horen. In het belang van natuur, landschap, milieu, toerisme en veiligheid van de inwoners verzoeken wij u om uw gemeente 'schaliegasvrij' te verklaren Indien u die keuze maakt, kunt u die versterken door initiatieven in uw gemeente voor duurzame energieopwekking extra te ondersteunen. De Brabantse Milieufederatie pleit samen met inwoners, achterbangroepen en partners ook voor meer duurzame energie als wind en zonne-energie en, in sommige gevallen, biomassa of biogas. Binnenkort organiseren wij een bijeenkomst, waarbij we ingaan op de nadelen en gevaren van schaliegaswinning, maar ook aandacht vragen voor duurzame energietransitie. Indien u hiervoor belangstelling heeft, dan kunt u een zenden aan ioost.vanderstappen@brabantsemilieufederatie.nl. Wij berichten u dan rechtstreeks over de bijeenkomst bij u in de buurt. Mocht u besluiten uw gemeente schaliegasvrij te verklaren, dan horen wij dat natuurlijk graag. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Joost van der Stappen, tel of Fons van Bommel, tel Wij sturen een kopie van deze brief aan de gemeenteraad en informeren tevens de lokale natuur- en milieugroepen. Met vriendelijke groet, Nol Verdaasdonk directeur Brabantse Milieufederatie Bijlage A: Opsporingsvergunning en proefboringen Schaliegas?, Bijlage B: Standpunt NMF Postbus 591,5000 AN Tilburg * tel. (013) " fax (013) * Triodosbank * bmf@brabantsemi!ieufederatie.n! * I * Bezoekadres: Spoorlaan 434b. U vindt ons kantoor in Tilburg, In het gebouw van het Natuurmuseum, schuin tegenover het station.

8 pagina 1 van 1 f - Jill II mfo - Schaliegaswmnmg 11 i k. 469: Van: "Henk van Kampen" Aan: Datum: Dinsdag 4 Oktober :17 Onderwerp: Schaliegaswinning Bijlagen: Geachte Griffier van de Gemeente Bladel, Mogen wij. de St. Milieuwerkgroep KEMPENLAND, u vriendelijk vragen de bijlagen aan de desbetreffende personen toe te doen komen? Dit omdat bij ons de namen van deze personen niet bekend zijn. - ^t.w.:b&w Raadsleden Commissieleden Grondgebiedzaken Wij hopen dat de Raad van uw Gemeente het standpunt van de Gemeente Bergeijk zal volgen. Alvast hartelijk dank, Coby van Kampen, secr. St. Milieuwerkgroep KEMPENLAND p/a Bosdreef 2A 5571 AG Bergeijk tel Gemeente Bladel Briefnr.: lngek.d.d.: -5 OKT Beh. afd.:...uev. Afged 72L file://c:\documents and Settings\LLIN.BLADELl\Local Settings\Temp\XPGrpWise\

9 Campagne pas-op-de-plaats schaliegaswinning van start De Brabantse Milieufederatie (BMF) heeft alle gemeenten in Noord-Brabant opgeroepen bij het Rijk aan te dringen op uitstel van proefboringen naar schaliegas. De BMF wil een pas op de plaats als het gaat over schaliegaswinning, die het bedrijf Cuadrilla wil doen in de Meijerij en Oost-Brabant en Hutton Energy wil doen in West-Brabant en de Kempen. Er is nog geen objectief onderzoek verricht naar de risico's en gevaren van schaliegaswinning. En naast de voortdurende onzekerheid over de effecten voor mens en dier zijn er ook twijfels over de toepassing van de Mijnbouwwet. De BMF werkt intensief samen met de schaliegasgroepen in Haaren en Boxtel en met landelijke organisaties als Milieudefensie, Natuurmonumenten en Peak Oil. De BMF benadert nu de gemeenten, omdat die een belangrijke rol hebben in de toelating van eventuele boringen. Volgens het Ministerie zijn gemeente namelijk vrij in de beslissing tot medewerking bij aanvragen. Inmiddels heeft de gemeente Bergeijk als eerste in Brabant besloten heeft om geen medewerking te geven aan proefboringen, mocht een boorbedrijf hierna informeren. Wij zijn benieuwd welke gemeenten volgen. Via informatie-avonden gaat de BMF ook de inwoners en plaatselijke natuur- en milieugroepen op andere plaatsen in Brabant uitleggen wat er aan de hand is en tegelijkertijd een lans te breken voor de toepassing van duurzame energie, zoals zonne-energie.

10 Bijlage A: Opsporingsvergunning en proefboringen Schaliegas? Het onafhankelijke bedrijf Cuadrilla heeft enkele jaren geleden van de Minister van EZ een vergunning gekregen voor opsporing van schaliegas in Noord-Brabant. Eind 2010 vroeg het bedrijf bij de gemeente Boxtel een vergunning aan voor de eerste proefboring. Een andere gemeente in centraal Brabant, Haaren, staat op de nominatie ook zo'n aanvraag te krijgen voor een proefboring. In de kaart staat het gebied waar Cuadrilla wil gaan boren. Ook speelt momenteel een aanvullend verzoek van het bedrijf Hutton Energy, die een vergunning voor opsporing wil in het gehele zuidelijke gedeelte van Noord-Brabant. In 2011 is het snel gegaan: na verzet in Haaren en Boxtel is onrust ontstaan in alle potentieel betrokken gebieden in Nederland, waardoor de Tweede Kamer nu gedwongen wordt een uitspraak te gaan doen. Op 27 oktober 2011 zal de commissie EL&I een algemeen overleg houden, waar de politieke meningsvorming zal plaatsvinden. De geplande proefboring bij Boxtel is bedoeld om met nieuwe technieken (fracken) gas te winnen uit ondergrondse steenlagen. Bewoners, milieugroepen, lokale overheden en bedrijven hebben grote zorgen over de plannen. Bezwaren zijn o.a. de risico's van vervuiling van het grondwater (en op termijn drinkwater, natuur en milieu) de kans op calamiteiten in geval van gaslekken en de landschapsvervuiling van de vele boorlocaties. En dit nota bene in het Nationaal landschap het Groene Woud, waar reeds miljoenen is geïnvesteerd in natuur en toerisme. In de bijlage vindt u onze uitgebreide standpuntinname. i * - 4 f - " -f-v -J - \ ^jfrsfc M"'..n<< nplj.n Opsponngsve r gunninger Internationaal groeit het verzet tegen boringen naar schaliegassen. In Frankrijk en in Nordrhein Westfalen zijn inmiddels moratoria afgekondigd tegen deze vorm van gaswinning. In Nederland geldt verder dat er gerede twijfels zijn over de veiligheid en over de toepassing van de mijnbouwwet. Naast de risico's van nog niet in Nederland toegepaste techniek speelt hier mee dat het Staatstoezicht uitermate beperkt kan zijn (slechts 3 mensen in dienst voor geheel Nederland). De zwakte van de mijnbouwwet voor dit soort plannen zit gedeeltelijk in de interpretatie van de wet. Zo lijkt de wet aan te geven dat, indien er één proefboring is verricht in een schalielaag, er overal in die laag gas gewonnen kan worden. In de praktijk gaat het dan over bijna geheel Noord-Brabant. Ook heeft Brabant Water aanvullende eisen gesteld aan Cuadrilla, wil het boringen accepteren. Bij een goede mijnbouwwet zouden aanvullende eisen niet noodzakelijk zijn. Voor u is hierbij van belang dat de gemeenten Haaren en Boxtel recentelijk een brief hebben ontvangen van de Minister van EL&I, waarin aangegeven staat dat de gemeente vooralsnog gezien wordt als de overheidslaag, die concreet bepaalt of, en zo ja waar, boringen mogen plaatsvinden. Aan u is dus het besluit om de schaliegaswinning te bevorderen of niet.

11 Bijlage B De Natuur en Milieufederaties Somen voor mooie en duurzame provincies Standpunt Natuur en Milieufederaties over onconventioneel gas September 2011 De Natuur en Milieufederaties (NMF) zijn tegen de voorgenomen winning van onconventioneel gas uit ondergrondse gesteenten (zoals schalie- en steenkoollagen). De NMF vinden dat er een moratorium door de Rijksoverheid voor deze boringen moet worden afgekondigd en willen dat er een onafhankelijk onderzoek naar de risico's van deze boringen en de effecten op natuur, landschap, milieu en leefomgeving die deze boringen kunnen veroorzaken, wordt uitgevoerd. Daarnaast moet vooraf duidelijk zijn hoe de lasten en de lusten verdeeld worden over de bevolking. De Rijksoverheid heeft in diverse delen van Nederland (Noord-Brabant, Noord-Limburg, Oost- Gelderland, Overijssel en de Noordoostpolder) opsporingsvergunningen afgegeven. De boortechniek waarmee dit gas wordt gewonnen, 'tracking', levert veel risico's op voor de leefbaarheid, natuur en milieu. Internationaal hebben verschillende overheden de winningstechniek verboden (Frankrijk, Zuid-Afrika, Quebec), andere overheden geven evenmin vergunningen en wachten eerst de resultaten van nader onderzoek af (Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen). Ook Provincies als Gelderland en Noord-Brabant hebben kanttekeningen geplaatst bij de plannen. Hieronder wordt ingegaan op de argumenten. Allereerst wordt de winningstechniek in het kort beschreven. Winningstechniek Onconventioneel gas wordt op aanzienlijke diepte gewonnen uit slecht doorlatende gesteenten. Daarom dient bij de winning een raster van boorputten te worden gemaakt (afstand van een halve tot enkele kilometers). Elke boorlocatie heeft de grootte van een voetbalveld met installaties voor de verwerking van het gas, gasleidingen voor de afvoer van het gas en aanvoerroutes voor zwaar vrachtverkeer en personeel. Winning van onconventioneel gas begint met het oppompen van water uit het gesteente. Met het water komt gas mee. Het water is doorgaans verontreinigd en moet in bassins worden opgeslagen. Het gesteente kan verder worden opengebroken door tracking. Daarbij wordt onder zeer hoge druk water met zand en chemicaliën in de boorput gespoten, waardoor scheuren ontstaan in het gesteente en er gas vrijkomt. Een groot deel van het water komt weer terug door het boorgat en is vervuild. Risico's Risico's blijken uit praktijkervaringen uit het buitenland (ondermeer de Verenigde Staten en Australië) en uit gevoerde studies. 1. Aantasting landschap en natuur Om het gas te winnen zijn vele boorputten nodig. De schattingen lopen nog uiteen van een raster met boorputten op een tot enkele kilometers, tot enkele boorputten per vierkante kilometer. De bedrijfslocatie van elke boorput is ongeveer een voetbalveld groot. De boortoren is ca 50 meter hoog 1

12 en is omringd door een installatie voor de verwerking van het gas, waterbassins voor de opvang van het opgepompte water en gasleidingen voor de afvoer van het gas. Zwaar vrachtverkeer voert chemicaliën, water en andere hulpmiddelen voor het boren aan en voert afvalwater af. Het boren levert een geluidsproductie die in de verre omtrek is te horen. Ook kan er worden gefakkeld. Elke boorlocatie heeft daarmee een grote negatieve impact op landschap en natuur. Ook na de boring, blijft er bedrijvigheid en daarmee overlast. Op deze manier ontstaan als het ware industriële landschappen. Tot de Nederlandse concessiegebieden behoren delen van de ecologische hoofdstructuur en Natura 2000-gebieden zoals de Veluwe en de Peel en Nationale Landschappen. Hierop rust nationale en Europese bescherming vanwege de bijzondere en zeldzame dier- en plantensoorten. 2. Risico verontreiniging oppervlakte- en grondwater Tijdens de gaswinning wordt er water uit de ondergrondse gesteenten gepompt. Het water uit steenkoollagen bevat veel verontreinigingen zoals kooldeeltjes, koolwaterstoffen en sulfiden. Verhoogde radioactiviteit is bij diverse boringen in het buitenland aangetroffen. Veelal wordt dit water in bassins opgeslagen. Deze kunnen lekken of openbreken. Naast calamiteiten kunnen ook illegale lozingen plaatsvinden. Wanneer tracking wordt toegepast, worden chemicaliën aan het water toegevoegd. De samenstelling van de chemicaliën wordt door de bedrijven als bedrijfsgeheim beschouwd. Het grootste deel van de chemicaliën blijft in de ondergrond. Een deel van het geïnjecteerde water komt inclusief chemicaliën terug naar de oppervlakte en wordt per vrachtwagen afgevoerd naar een gespecialiseerde zuiveringsinstallatie, vaak op grote afstand gelegen. Bij het openbreken van het gesteente bestaat de kans dat de boorvloeistof en methaan doorlekken naar het ondiepe grondwater. Dit kan ondermeer plaatsvinden door het niet goed afdichten van de boorput met cement of door nieuwe (of bestaande) breuken in de grond. Daarmee kan het grondwater voor waterleidingbedrijven, landbouwbedrijven en voedingsmiddelenbedrijven die grondwater gebruiken in hun productieproces (zoals bierbrouwerijen en vleesverwerkende industrie) onbruikbaar worden. Ook deze bedrijven maken zich grote zorgen. 3. Seismische effecten en ongelukken De kans op het optreden van lichte aardbevingen wordt op dit moment onderzocht. Dit naar aanleiding van lichte aardbevingen die optraden gelijktijdig met het uitvoeren van proefboringen (met fracking) in Blackpool in Engeland (mei 2011). Een proces dat onder druk water injecteert in rotsen op diepte, kan de rots doen breken en mogelijk een aardbeving produceren. Ongelukken bij de winning van onconventioneel gas worden in de literatuur beschreven. Het gaat om gaslekkages bij boorputten en installaties, een water en gas spuitende bron en lekkages van opslag van chemicaliën. In dit kader zijn hoge veiligheidstandaarden en goede handhaving daarvan belangrijk. 4. Aantasting woon- en leefomgeving Nog los van de kans op aardbevingen en ongelukken wordt de leefomgeving van de inwoners in de buurt van de boorlocaties en nabijgelegen dorpen sterk aangetast door de overlast van de boringen en het zware vrachtverkeer. De aantasting van landschap en natuur werkt ook sterk door. Deze aantasting en verstoring zal ook de recreatiebeleving verminderen en aanleiding kunnen zijn voor stress verschijnselen. Als gevolg van de impact van de boringen en het grote aantal boorputten zijn aanzienlijke waardeverminderingen van onroerend goed aan de orde. Ten aanzien van de aansprakelijkheid bij eventuele calamiteiten is veel onduidelijkheid. Bekend is dat de boorondernemingen minimaal verzekerd zijn. 2

13 Door dit alles ontstaat de kans op een negatieve spiraal in de woningmarkt, waar lokale overheden, voorzieningen en de middenstand als eerste de gevolgen van ondervinden. Daarnaast ervaart een gebied, waar boringen plaats vinden direct de negatieve gevolgen voor het regionale imago, plattelandsontwikkeling en toerisme. De toeristisch-recreatieve sector kent een grote verbondenheid met waardevolle en onaangetaste landschappen en natuurgebieden. Zolang de negatieve effecten niet worden doorberekend aan de exploitatiemaatschappijen, worden de verliezen eenzijdig neergelegd bij de bewoners en eigenaars van de gebieden waar de winning plaats heeft. 5. Energieverbruik en klimaatverandering Aardgas wordt steeds vaker genoemd als transitiebrandstof in de overgang naar meer duurzame energie-opwekking. Daarbij worden aardgascentrales, die gemakkelijk aan- en uitgezet kunnen worden, vaak genoemd als complementair aan duurzame energiebronnen, waarvan de productie door wisselende factoren als windsnelheden en zonnestraling sterk kan schommelen. De NMF zien dit en steunen daarom het idee van aardgas als transitiebrandstof, onder de voorwaarde dat volop wordt ingezet op realisatie van duurzame energiebronnen. De winning van onconventioneel gas is echter veel slechter voor het klimaat dan van conventioneel gas. Dit komt door de grote hoeveelheid energie die nodig is bij het breken van de rotsformaties (tracking) en het weglekken van methaan tijdens of na het winningsproces. Het onder druk brengen van het injectiewater bij fracking gebeurt doorgaans met dieselmotoren. Dit zorgt voor een vergroting van het CC^-verbruik bij de winning ten opzichte van de winning van conventioneel gas. Daarnaast kan methaan weglekken bij slecht aangelegde boorputten (of breuken in aardlagen) en bij het bezinken van het afvalwater in bezinkbassins. 3

14 Tilburg, 29 september 2011 Aan: de raadsleden van de gemeente Kenmerk: EN js Betreft: Schaliegaswinning Geacht college, Brabantse t Milieufederatie Nederland staat voor grote uitdagingen als het gaat over de energiehuishouding. Bijna iedereen is het ermee eens dat de beweging naar duurzame energie onontkoombaar is. De problematiek blijkt echter weerbarstig. Energiebedrijven durven de energietransitie naar duurzaamheid (nog) niet aan en vallen terug op oude fossiele energiebronnen als olie, gas en kernenergie. De problemen die we nu al hebben met deze vorm van energie worden hiermee slechts verergerd. Ook Noord-Brabant wordt hiermee geconfronteerd. En hoe! De plannen voor schaliegaswinning zijn van een zodanige omvang dat bijna alle gemeenten van de provincie er mee te maken kunnen krijgen. In bijlage A -waarvoor graag uw bijzondere aandacht! - staat de stand van zaken uiteengezet ten aanzien van de plannen voor schaliegaswinning. Geconcludeerd wordt dat ook uw gemeente een keuze moet maken in het schaliegasdossier. Een belangrijke stap in het schaliegasdossier is de meningsvorming in de Tweede Kamer, die rond 27 oktober a.s. zal plaatsvinden. Op die dag zullen de commissieleden van alle politieke partijen in een Algemeen Overleg (AO) met de Minister spreken. Het is van groot belang dat degenen die zorg hebben over de schaliegaswinning, voor die tijd van zich laten horen. In het belang van natuur, landschap, milieu, toerisme en veiligheid van de inwoners verzoeken wij u om uw gemeente 'schaliegasvrij' te verklaren Indien u die keuze maakt, kunt u die versterken door initiatieven in uw gemeente voor duurzame energieopwekking extra te ondersteunen. De Brabantse Milieufederatie pleit samen met inwoners, achterbangroepen en partners ook voor meer duurzame energie als wind en zonne-energie en, in sommige gevallen, biomassa of biogas. Binnenkort organiseren wij een bijeenkomst, waarbij we ingaan op de nadelen en gevaren van schaliegaswinning, maar ook aandacht vragen voor duurzame energietransitie. Indien u hiervoor belangstelling heeft, dan kunt u een zenden aan ioost.vanderstappen(5)brabantsemilieufederatie.nl. Wij berichten u dan rechtstreeks over de bijeenkomst bij u in de buurt. Mocht u besluiten uw gemeente schaliegasvrij te verklaren, dan horen wij dat natuurlijk graag. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Joost van der Stappen, tel of Fons van Bommel, tel Wij sturen een kopie van deze brief aan de gemeenteraad en informeren tevens de lokale natuur- en milieugroepen. Met vriendelijke groet, Nol Verdaasdonk directeur Brabantse Milieufederatie Bijlage A: Opsporingsvergunning en proefboringen Schaliegas?, Bijlage B: Standpunt NMF Postbus 591,5000 AN Tiiburo * lel. (013} * fax (013} * Triodosbank * bmf@brabanlsemilieufedef8tie.nl * I vww.brabantsemilieufederatie.nl * Bezoekadres: Spoorlaart 434b. ü vindt ons kantoor in Tilburg. In het gebouw van hei Natuurmuseum, schuin tegenover het station. B ICBF «ET