"Ga niet uit van je beperkingen maar van je mogelijkheden"

Transcriptie

1 Ouder worden in eigen huis 2005

2 Bouwkundige en ergonomische expertise "Ga niet uit van je beperkingen maar van je mogelijkheden" mei 2005 Ouder Worden in Eigen Huis Ir. Ineke Schimmelpenningh, architect bouwkundige expertise Tweevoren SC Nuenen tel +31 (0) fax +31 (0) Ergotect ergonomische expertise Laan van Avant-Garde RA Rotterdam tel +31 (0) fax +31 (0) ir. Ineke Schimmelpenningh, architect

3 Goede wil en geld is niet genoeg! Goede wil en geld is niet genoeg! Er worden in binnen- en buitenland steeds vaker ouderenwoningen aangeboden. Soms met de mogelijkheid om er nu of later zorg bij te kopen. Maar zijn die woningen wel echt geschikt voor oudere bewoners en kan er ook daadwerkelijk op een professionele manier zorg worden verleend als het erop aan komt? Kan dan aan de hooggespannen verwachtingen van de bewoners worden voldaan? Het succesvol ontwikkelen van woningen voor ouderen vraagt méér dan goede wil en geld. Om een project tot een succes te maken en de gedane (zorg)beloftes na te kunnen komen, is ook gespecialiseerde kennis nodig: kennis van de eisen die aan een woning gesteld worden voor zelfredzame én voor hulpbehoevende (oudere) bewoners, kennis over de ruimte die nodig is om met een loophulpmiddel of rolstoel in een woning te kunnen functioneren, kennis over de hulpmiddelen die worden gebruikt bij verzorging en kennis over de voorwaarden waaraan voldaan moet worden om professionele verzorgers ergonomisch verantwoord en veilig te laten werken. "Krijgen onze woningen dan geen ziekenhuisuitstraling?" Helemaal niet, de meeste "aanpassingen" bewijzen onzichtbaar of onopvallend dagelijks hun nut, of worden pas aangebracht als ze echt nodig zijn, en dat kan dan ook eenvoudig, snel en zonder onverwachte verrassingen. Niemand zal bezwaar maken tegen een ruime slaapkamer, een ruime, slim ingedeelde badkamer met een stroeve vloer, en raambedieningen waar je bij kunt zonder op een stoel te hoeven klimmen. En iedereen is blij met een keuken waarin je goed kunt werken en alle kastruimte kunt bereiken zonder diep door de knieën of op de hurken te gaan. Wij hebben de kennis en de ervaring Wij, Ineke Schimmelpenningh, architect, en Rob de Vroege, ergotherapeut, hebben de kennis en de ervaring voor deze doelgroep. Wij kunnen u als projectontwikkelaar en uw project begeleiden in alle fases, van brainstorm tot en met uitvoering en oplevering, zodat u uw belofte aan de bewoners kunt waarmaken. Wij hebben geen commerciële bindingen en zijn dus 100% onafhankelijk. In deze brochure lichten wij een klein tipje van de sluier op. Nieuwsgierig naar de rest? Bel ons voor een afspraak of stuur een e- mail. Wij komen graag bij u langs om nader kennis te maken en al uw vragen te beantwoorden. Ineke Schimmelpenningh Rob de Vroege 3

4 Bouwkundige en ergonomische expertise Voorbeeld van een veelbelovende tekst: "De zorg is bedoeld voor diegenen die ouder zijn dan 55 jaar of een medisch gecertificeerde invaliditeit hebben, b.v. halfzijdige verlamming na hersenbloeding op 40 jarige leeftijd. Diegenen die een 24 uurs institutionele verzorging behoeven kunnen niet tot het project worden toegelaten. Het gaat hier om mensen die zich in principe kunnen redden en zelfstandig kunnen wonen doch ondersteuning op bepaalde momenten in de dag of nacht nodig hebben om alleen te kunnen wonen. Tevens is het bedoeld voor mensen die graag de zekerheid van een mogelijke zorg wensen, doch die dit niet op dit moment nodig hebben. " Wonen en eventueel zorg Ouderen worden steeds vaker uitgenodigd om een huis of appartement te betrekken in een complex dat speciaal is ontworpen voor ouderen en waar nu of later zorg kan worden verleend. Om die verwachting volledig waar te kunnen maken voor bewoners én zorgverleners zijn er nogal wat eisen waaraan een woning moet voldoen: voldoende ruimte, geschikte materialen en de juiste hulpmiddelen. Met name de badkamer en de slaapkamer zijn heel belangrijk als het gaat om verlenen van zorg, maar ook voor de rest van de woning zijn er allerlei eisen en aanbevelingen. Zelfredzaam of hulpbehoevend Een woning voor zelfredzame ouderen moet voldoen aan de eisen die zijn vastgelegd in het Handboek voor Toegankelijkheid*. De toegankelijkheid en bruikbaarheid van de ruimtes in huis is dan ook gegarandeerd bij gebruik van een loophulpmiddel of een rolstoel. De badkamer is zeer belangrijk. Dit type woning wordt in deze brochure "seniorenwoning" genoemd. Voor zorgverlening aan hulpbehoevende ouderen is méér ruimte nodig, met name in de badkamer en in de slaapkamer. Dat kan ook ruimte zijn die nu voor een ander doel wordt gebruikt, maar die later gemakkelijk bij de badkamer kan worden getrokken, zoals een afzonderlijk toilet of bergruimte. Dit type woning wordt in deze brochure "zorgwoning" genoemd. Soms is het zinvol als seniorenwoningen kunnen worden omgebouwd tot zorgwoningen. Bouwkunde en Ergotherapie Architect en ergotherapeut vinden elkaar op het snijvlak van wonen en zorg. Daar vullen ze elkaar aan: de (gespecialiseerde) architect zorgt voor de juiste bouwkundige condities, de ergotherapeut snijdt de eventuele hulpmiddelen toe op de individuele behoeftes en mogelijkheden. Zonder commerciële binding kunnen beiden onafhankelijk adviseren voor de beste oplossing, zowel projectmatig als voor individuele bewoners. * Maarten Wijk, Jaap Drenth, Maarten van Ditmarsch, Handboek voor Toegankelijkheid Uitgave Reed Business Information bv, 5 e druk 2003 Tot stand gekomen in samenwerking met de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad. ISBN ir. Ineke Schimmelpenningh, architect

5 Goede wil en geld is niet genoeg! BOUWKUNDIGE EXPERTISE 'seniorenwoning' De badkamer In het Handboek voor Toegankelijkheid staat over de badkamer letterlijk: "Iedere bewoner moet de badruimte gemakkelijk kunnen bereiken en gebruiken. Daarom moet de badkamer door middel van een eenvoudige verbouwing ook toegankelijk en bruikbaar zijn voor rolstoelgebruikers. De badkamer moet dus uitbreidbaar zijn of samenvoegbaar met een toiletruimte van voldoende afmetingen." Benodigde ruimte Alle "toestellen" in de badkamer worden afzonderlijk onder de loep genomen. Het gaat om de ruimte die nodig is voor het toestel zelf, voldoende ruimte om het toestel te benaderen en te gebruiken, en de mogelijkheid om te draaien (met een rolstoel). Ligbad Een ligbad wordt nergens behandeld in het Handboek. Dat is geen toeval. Oudere mensen en mensen met een handicap kunnen vaak slecht of geen gebruik maken van een ligbad. Ook een zogenaamd instapbad heeft nog steeds een opstap. Een ligbad in plaats van een douche is de slechtst denk-bare optie. Een ligbad is alleen acceptabel als het eenvou-dig te verwijderen is en er een vlak afgewerkte douche-ruimte van voldoende afmetingen onder vandaan komt. Voorbeeldplattegronden De toestellen, met hun gebruiksruimte voor benadering en gebruik, kunnen op verschillende manieren worden samengevoegd. Er is een vierkante voorbeeldplattegrond (2.15 x 2.15 meter) en een langwerpige (1.70 x 2.70 meter). Beiden zijn uitgerust met twee deuren, één naar de hal of de gang en één rechtstreeks naar de slaapkamer (bron tekeningen: Handboek voor Toegankelijkheid). Deze maten gelden in combinatie met een vlakke badkamervloer, zodat de ruimte om te douchen als gebruiksruimte kan dienen bij toiletgang en wastafel. Als er een wasmachine in de badkamer wordt geplaatst, moet de badkamer één meter langer of breder worden

6 Bouwkundige en ergonomische expertise Inrichting en afwerking Jaarlijks vallen er ruim 2000 ouderen* in de badkamer. Een van de hoofdoorzaken is een gladde vloer. Opstapjes en op één been staan bij het voeten wassen zijn andere oorzaken van valpartijen. De vloer moet daarom stroef en vlak zijn. Een wandbeugel om je aan vast te houden onder de douche kan de kans op vallen verminderen, de muur moet daarvoor wel geschikt zijn. * Rapport "Uitglijden", Consument en Veiligheid Douche Als de sproeikop een stukje naast de (thermostaat)kraan wordt opgehangen, staat een hulp- of zorgverlener zelf buiten de waterstraal. Het ophangen van een douchezitje en beugels stelt eisen aan de muur. Toilet Een zogenaamde vlakspoeler maakt controle op de ontlasting mogelijk. Plaatsing van een verhoogde toiletpot moet eenvoudig te realiseren zijn, op het moment dat een bewoner deze nodig heeft. De slaapkamer Ook de eisen waaraan een integraal toegankelijke en bruikbare slaapkamer moet voldoen zijn gericht op een mogelijk gebruik van een rolstoel of loophulpmiddel. Benodigde ruimte In alle gevallen wordt qua maatvoering rekening gehouden met een 'eigen' bed per persoon, met een afmeting van 90 x 210 centimeter (dat betekent een matras van 90x200 cm). Dat maakt het ook mogelijk een tweepersoonsbed samen te stellen uit een zogenaamd 'hoog-laag' bed en een gewoon bed. Om het bed heen is voldoende ruimte nodig om te kunnen manoeuvreren met een (loop)hulpmiddel of rolstoel. Bij uitgebreide hulp of zorg is méér ruimte nodig. De ligging van slaapkamer en badkamer Een directe verbinding tussen de hoofdslaapkamer en de badkamer is aan te bevelen. Zeker als gebruik moet worden gemaakt van hulpmiddelen als een tillift kan de route niet kort en obstakelvrij genoeg zijn. Plasroute Veel valongevallen vinden plaats in de badkamer en de slaapkamer, én in donker en schemer. De 'plasroute' kan een stuk veiliger worden gemaakt door automatisch aanspringende (plint)verlichting. 6 ir. Ineke Schimmelpenningh, architect

7 Goede wil en geld is niet genoeg! BOUWKUNDIGE EXPERTISE 'zorgwoning' Zorgen en verzorgd worden Om de fysieke belasting voor zorgverleners te verlichten en daarmee de kans op lichamelijke klachten bij hen te verkleinen zijn er eisen en aanbevelingen op papier gezet voor de vorm en indeling van sanitaire ruimtes, afgestemd op hulp en het gebruik van hulpmiddelen*. De Vrouwen Advies Commissie voor de woningbouw heeft zich gebogen over de benodigde ruimte, bezien vanuit de bewoners aan wie zorg moet worden verleend**. * S.L.M. Remijn, M.M.G. v.d. Wildenberg, Betere werkruimte, een leidraad bij het ontwerpen van aangepaste ruimten voor het verzorgen van mensen Uitgave Bartiméus, 1999 ISBN ** N.Nelis, Y. Schuurmans, K. Soldaat, Gebruikerstoets Wonen en Zorg Uitgave VACpunt Wonen Utrecht, 2004 De badkamer Verlenen van zorg bestaat uit vijf hoofdactiviteiten: toiletgang, verschonen, wassen, douchen en baden. De andere activiteiten zoals haren kammen en tandenpoetsen zijn afgeleiden hiervan. Hulpmiddelen Er kan gebruik gemaakt worden van verschillende soorten hulpmiddelen, die plaatsgebonden zijn (douchezitje, wandbeugels, aankleedtafel en plafondlift) of verplaatsbaar (verrijdbare tillift, douchestretcher, doucherolstoel). Deze hulpmiddelen stellen eisen aan deuren en gangen, drempels en te gebruiken materialen. Afmetingen De extra ruimte die nodig is om bewoners goed te kunnen helpen met de lichaamsverzorging laat zich vertalen in grotere sanitaire ruimtes met meer ruimte rondom de toestellen, dan de eisen voor zelfstandig gebruik aangeven. Om het verlenen van zorg mogelijk te maken zijn minimale afmetingen van 2.50 x 2.55 meter (zonder douchezitje) of 2.60 x 2.95 meter (met douchezitje) noodzakelijk. Dat is zowel in de lengte als in de breedte centimeter langer dan een integraal toegankelijke en bruikbare badkamer voor zelfredzame mensen. (plattegronden afkomstig uit gebruikerstoets Wonen en Zorg)

8 Bouwkundige en ergonomische expertise De slaapkamer Als verzorgers hulp moeten verlenen bij het bed is extra ruimte naast het bed nodig om de bewoner te kunnen helpen en te begeleiden naar de badkamer of elders. Om een verrijdbare tillift bij een bed te kunnen gebruiken moet er een vrije ruimte naast het bed zijn van 1.60 meter. Bergruimte Bergruimte "onder handbereik" van de verzorgende voor hulpmiddelen tijdens de verzorging is zeer aan te bevelen. Als gebruik wordt gemaakt van verplaatsbare hulpmiddelen zoals een verrijdbare tillift, moet die ook ergens gestald kunnen worden als hij niet in gebruik is. Bewegingsruimte Met hulp door de woning gaan vraagt extra ruimte voor de hulpverlener(s) die naast de bewoner lopen en de eventuele hulpmiddelen die daarbij worden gebruikt. Het nemen van haakse bochten vraagt bijvoorbeeld de nodige ruimte. Deze extra bewegingsruimte komt bovenop de (extra) ruimte die al nodig is om je met een stok of een rolstoel zelfstandig te kunnen verplaatsen. Overige aandachtspunten Een paar voorbeelden van de vele mogelijkheden die er zijn om te anticiperen op verslechterende lichaamsfuncties. Te denken valt bijvoorbeeld aan een keukeninrichting die eenvoudig onderrijdbaar kan worden gemaakt. Een seniorenslot maakt het openen van een deur met een slot eenvoudiger, aan een deurkruk met teruggebogen uiteinde kun je niet met je mouw blijven hangen. Dit stopcontract helpt zelf mee om de stekker eruit te krijgen. 8 ir. Ineke Schimmelpenningh, architect

9 Goede wil en geld is niet genoeg! Domotica Domotica is een samentrekking van het Latijnse woord 'domus' (huis) en het woord 'elektronica' of 'robotica'. Het is een vorm van woonhuisautomatisering die de veiligheid en het gevoel van veiligheid van (oudere) bewoners kan vergroten. Daarnaast kunnen comfortverhogende voorzieningen worden geïnstalleerd. Hiermee kan de zelfredzaamheid van bewoners worden vergroot, waardoor ze langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Basispakket en Uitbreidingspakket Door het Innovatieprogramma Wonen en Zorg ( is een basispakket ontwikkeld dat voor het grootste deel is gericht op de persoonlijke veiligheid van de bewoners. Met het uitbreidingspakket worden extra functies toegevoegd. Het basispakket bestaat uit: - actieve personenalarmering bij voorkeur uitgebreid met een voordeur met elektronisch slot dat vanaf de centrale te openen is, zodat hulpverleners zonder sleutel naar binnen kunnen - een videofoon waarmee de bewoner van afstand kan zien wie er voor de deur staat - de mogelijkheid om (delen) van de woning met één druk op de knop "aan- en uit" te zetten - inbraak- en brandalarmering met alarmopvolging door de centrale die ook het persoonlijk alarm afhandelt Het basispakket wordt vaak uitgebreid met automatische verlichting van ruimtes, zoals de badkamer en het toilet. In het uitbreidingspakket zijn onder meer passieve personenalarmering en energiebesparende functies opgenomen. Bestaande en nieuwe woningen Er zijn verschillende systemen op de markt, met bedrading en draadloos. Dat maakt het mogelijk om zowel bestaande als nieuwe woningen van een domotica-systeem te voorzien. De systemen kunnen altijd worden uitgebreid met extra functies op het gebied van veiligheid en comfort

10 Bouwkundige en ergonomische expertise PRAKTIJKVOORBEELD Als we uitsluitend naar de slaapkamers en de badkamers kijken, blijkt dat de slaapkamers vaak wel voldoen aan de minimaal vereiste maten of daar dicht in de buurt komen, bij de badkamers ziet dit plaatje er doorgaans een stuk minder gunstig uit. Als voorbeeld twee geanonimiseerde badkamers. Volgens de begeleidende tekst is dit project speciaal voor ouderen bedoeld en kunnen er voor nu of later zorgpakketten in verschillende zwaartes worden bijgekocht. Uitgangspunt: Handboek voor Toegankelijkheid De 'voorbeeldplattegronden' van de badkamers uit het Handboek voor Toegankelijkheid (dus voor zelfredzame bewoners!) zijn in grijs ingetekend in de plattegronden van twee verschillende badkamers uit dit project. Badkamer 1 Deze badkamer is niet te gebruiken door bewoners met een loophulpmiddel of rolstoel en ook niet door bewoners die zorg nodig hebben: De lengte van de badkamer haalt langs de wand de minimale maat van 2.70 meter niet door de plaatsing van de leidingkoker, de toestellen staan te dicht naast elkaar en er is geen afzonderlijke douche, alleen een ligbad. Te verwachten zijn problemen met het douchen (vanwege het ligbad), te weinig gebruiksruimte voor zelfredzame bewoners met een loophulpmiddel of rolstoel en veel te weinig ruimte voor professionele zorgverlening. Badkamer 2 Deze badkamer is niet te gebruiken door bewoners met een loophulpmiddel of rolstoel en ook niet door bewoners die zorg nodig hebben: De badkamer is te klein, verkeerd ingedeeld, de leidingkoker zit in de weg en er is geen afzonderlijke douche, alleen een ligbad. Te verwachten zijn problemen met het douchen (vanwege het ligbad), te weinig gebruiksruimte voor zelfredzame bewoners met een loophulpmiddel of rolstoel en veel te weinig ruimte voor professionele zorgverlening. 10 ir. Ineke Schimmelpenningh, architect

11 Goede wil en geld is niet genoeg! ERGONOMISCHE EXPERTISE Individuele benadering Vanuit de ergotherapeutische invalshoek is het van belang te kijken naar de individuele mogelijkheden van iemand. Wat met name bij het wonen van belang is, is het volgende. Is een hulpmiddel daadwerkelijk noodzakelijk en zo ja, welk hulpmiddel is dan het meest geschikt? Hierbij moet rekening worden gehouden met de aard van de aandoening en de prognose. Aard van de aandoening Bij de keuze welk hulpmiddel noodzakelijk is, is vooral de diagnose van belang. Wat voor de een goed is, is voor de ander af te raden. Voorbeeld: een reumapatiënt zal moeite hebben om zich op te trekken. Er moet in dergelijke situaties gekozen worden voor een opdrukbeugel, zodat opstaan minder pijnlijk is, en voorkomen wordt dat blijvende of tijdelijke schade ontstaat aan de gewrichten. De prognose De prognose is van belang omdat het voor alle betrokken partijen eenvoudiger en goedkoper is om vooruit te denken: welke hulpmiddelen zijn nu nodig, maar zijn ze over één jaar ook nog bruikbaar? Vaak is het verstandiger direct over te gaan op een aanpassing die jarenlang bruikbaar is. Dit is kostenbesparend en brengt minder hak- en breekwerk met zich mee, dus minder overlast. Kennis van zaken De ergotherapeut heeft kennis van ziektebeelden en behandelmethoden zodat een juiste analyse van het ziektebeeld gewaarborgd is. Ook heeft de ergotherapeut kennis van de behandelmethoden van andere paramedici en kan zonodig doorverwijzen zodat een verdere behandeling mogelijk is en er wellicht verbetering kan opgetreden van de klachten, waardoor het aantal hulpmiddelen kan afnemen. Ook kan de ergotherapeut andere manieren van activiteiten aanleren, zodat een hulpmiddel niet noodzakelijk is of minder gebruikt hoeft te worden. De rol van de ergotherapeut Een ergotherapeut is door zijn opleiding en ervaring een uitgesproken deskundige op het gebied van voorzieningen en hulpmiddelen. Hij weet welke hulpmiddelen er verkrijgbaar zijn, maar kan ook beoordelen hoe de kwaliteit ervan is. De hulpmiddelen markt is ondoorzichtig en er is moeilijk een overzicht te krijgen welke hulpmiddelen verkrijgbaar zijn en wat de kwaliteit ervan is. De ergotherapeut weet de weg in deze wereld. Een ergotherapeut geeft, op basis van zijn opleiding als paramedicus volledig onafhankelijk advies

12 Bouwkundige en ergonomische expertise OVER ONS Schimmelpenningh naam de Vroege Ineke voornaam Rob 13 juli 1951 geboortedatum 29 november 1954 Den Haag geboorteplaats Den Haag Bouwkunde Technische Universiteit Delft en Eindhoven (1984) opleiding HBO Ergotherapie Weesp (1985) heden klein eigen architectenbureau heden docent bouwkunde woningcorporaties 1998 getuige-deskundige huisvesting bij letselschadeproces Royal High Court, Londen (hoge dwarslaesie) docent Facilitaire Dienstverlening Hogeschool Holland, Diemen docent woonkwaliteit Vrouwen Advies Commissies voor de woningbouw (VAC) docent bouwkunde makelaarsopleiding Stichting Bureau Architectenregister heden vice-voorzitter lokaal platform gehandicaptenbeleid, tevens voorzitter van de werkgroep Bereikbaarheid, Toegankelijkheid en Bruikbaarheid heden betrokken bij plaatselijke Woonkeur Advies Groep ervaring inschrijving register overige heden zelfstandig adviseur voor woningaanpassingen en vervoersmogelijkheden in opdracht van gemeentes (WVG): Opdrachtgevers: Argonaut Gemeente Werkendam Gemeente Delft RIO Midden Brabant (Tilburg) RIO Delft, Westland Oostland RIO Utrechtse Heuvelrug (Zeist) RIO Zuidwest Utrecht (Nieuwegein) Stichting Tot en Met (Amsterdam) GGD Delfland (Delft) GGD Zuid Hollandse Eilanden (Spijkenisse) adviserend ergotherapeut bij leverancier hulpmiddelen behandelend ergotherapeut in Revalidatiecentrum Het Roessingh Kwaliteitsregister Paramedici ir. Ineke Schimmelpenningh, architect