121MVW. Print Request: Selected Document(s): 1,2,3,4. Time of Request: April 13, Number of Lines: 440 Job Number: 1841:

Transcriptie

1 Print Request: Selected Document(s): 1,2,3,4 121MVW Time of Request: April 13, :36 AM EDT Number of Lines: 440 Job Number: 1841: Client ID/Project Name: Research Information: dpcm;allnws (((welfare quality)) AND date geq(10/13/2006)) Send to: LNEPROF, 121MVW WAGENINGEN UNIVERSITEIT POSTBUS 9101 WAGENINGEN, NLD 6700 HB

2 Page 1 1 of 4 DOCUMENTS Copyright 2007 Reed Business Information B.V. Boerderij April 3, 2007 SECTION: Paasthema: Dierenwelzijn; N.27 van 2007, J.92; P.28;29;30;31 LENGTH: 2673 words HEADLINE: POLITIEK SPRINGT IN WAAR MARKT 'T ER BIJ LAAT ZITTEN BYLINE: Henk Dokter; Martin ten Hooven; Arja Versteeg BODY: Er is maar een reden waarom de politiek zich met dierenwelzijn bemoeit: de investering in verbeteringen zijn op de markt maar heel moeilijk terug te verdienen. Het dier is 'hot' in de politiek. Kijk naar drie ontwikkelingen van de laatste tijd: een regeerakkoord met een speciale passage over dierenwelzijn, een voorstel om rechten van dieren in de Grondwet op te nemen, en een burgerinitiatief met handtekeningen dat 'fout vlees' bij de Tweede Kamer aanhangig maakt. Het geloof dat de politiek in staat is om het dierenbestaan prettiger te maken, lijkt groter dan ooit. Feit is dat de bemoeienis van parlement en regering nooit zo ver strekte als nu. In de sector van dierlijke productie wekt dat verwondering en huiver. Boeren en verwerkende industrie richten zich liever op de markt dan de politiek, hoe grillig beide ook zijn. Maatregelen die dierenwelzijn verbeteren, verhogen de kosten. Die moeten op de markt worden terugverdiend. Een moeizaam verhaal, dat weet iedereen. Consumenten zijn gek op dieren, maar nog gekker op lage prijzen bij supermarkt en slager. Markt stuurt niet op welzijn De markt, de grote verwerkende bedrijven als Vion, Campina, Friesland Foods en VanDrie Group, gaan geen extra welzijnseisen stellen aan hun leveranciers. Zij zijn van mening dat het goed gesteld is met het welzijn van dieren in Nederland. Zij zullen pas welzijnseisen doorvertalen naar boeren als de schakel tussen consument en verwerker, de supermarkt, eisen gaat stellen. Dit zullen ze dan ook daadwerkelijk doorvertalen in een meerprijs voor de verwerker en uiteindelijk de boer. Een voorbeeld hiervan is het initiatief van Jumbo-supermarkten met Jumbo Bewust-varkensvlees. Varkens hebben meer ruimte en een dik strooiselbed ter beschikking, wat volgens De Dierenbescherming meer welzijn voor de dieren betekent. Een treffend voorbeeld dat de markt het niet gaat invullen is de 'weidemelk' van Friesland Foods (FF). De melk uit de welzijnsclaim van koeien in de wei, komt onder het huismerk van Albert Heijn in de schappen. Vermarkting onder het logo van FF met grazende koeien op het pak is niet mogelijk. Op alle pakken melk

3 Page 2 POLITIEK SPRINGT IN WAAR MARKT 'T ER BIJ LAAT ZITTEN Boerderij April 3, 2007 staat immers al lang een grazende koe afgebeeld. Voor de consument verandert er wat betreft de beleving dus niets. Als de overheid extra welzijnseisen gaat stellen, moet er een subsidiesysteem voor de boer komen om de extra kosten goed te maken. Een voorbeeld hiervan is het fiscale voordeel wat varkenshouders kunnen krijgen als zij een stal bouwen met extra welzijnseisen, de duurzame maatlat veehouderij. Achter twee ankers Het regeerakkoord legt het dierenwelzijnsbeleid achter twee ankers: aanscherping van voorschriften op Europees niveau en financiele steun voor vrijwillige maatregelen die het bedrijfsleven zelf doorvoert. Een nog onbepaalde hoeveelheid geld ligt klaar voor subsidies en fiscale ondersteuning. De coalitiepartijen CDA, PvdA en ChristenUnie staan hier - vanzelfsprekend - achter, maar met een verschil in nuance. Voor CDA-Kamerlid Henk Jan Ormel is het uitgesloten dat dit kabinet bovenop Europese regels nationale voorschriften plaatst.,ik zie helemaal niets in zo'n Alleingang van Nederland, vooral niet omdat je er dieren geen dienst mee bewijst." PvdA en ChristenUnie zullen er goed op letten dat het bedrijfsleven inderdaad ook met eigen initiatieven komt.,ik zou graag sneller willen, bijvoorbeeld met biggencastratie", zegt PvdA-Kamerlid Harm Evert Waalkens.,Want er zijn 5 jaren verloren gegaan. Het dierenwelzijn heeft achterstand opgelopen." Waalkens weigert nu al over extra nationale wetgeving te spreken; hij geeft het bedrijfsleven wel dit advies: Haast u, haast u." Ook zijn collega Ernst Cramer (Chris-tenUnie) vertoont ongeduld:,bij mij ligt de nadruk op het aanjagen van EU-afspraken. Maar ik verwacht daarnaast dat de sector nu de handschoen opraapt, anders bestaat het risico dat Nederland toch extra maatregelen neemt. Ik hoop dat het zo ver niet hoeft te komen." In de Grondwet Voor de linkse oppositie en de Partij voor de Dieren (PvdD) is het regeerakkoord veel te karig. Die willen wel meer vaart maken met nationale verplichtingen. De EU komt daar veel te laat mee, vrezen zij, of helemaal niet. Daarom staan zij achter het burgerinitiatief van Milieudefensie, dat beoogt de Nederlandse veehouderij te halveren. Deze maand bepaalt de Kamer of ze praat over dit voorstel van de milieuorganisatie, waaronder burgers hun handtekening hebben gezet. Nog een drukmiddel is in de strijd geworpen. GroenLinks heeft een wijziging van de Grondwet ingediend. Daardoor worden dierenrechten in de Grondwet opgenomen en moet bestaande wetgeving daaraan worden getoetst. Veel mensen vragen zich af of dit iets uithaalt - lang gaat het zeker duren -, maar GroenLinks-Kamerlid Ineke van Gent ziet dit als een belangrijke bijdrage aan het dierenwelzijn (zie kader hiervoor). Nieuwe welzijnsnota bepalend Belangrijker dan de grondwetswijziging is waarschijnlijk de bijstelling van de 5 jaar oude beleidsnota Dierenwelzijn. Die is voor politieke ontwikkelingen koersbepalend. ChristenUnie-Kamerlid Ernst Cramer heeft vorig jaar samen met D66-collega Van der Ham om die herijking gevraagd.,aan een herziening van die

4 Page 3 POLITIEK SPRINGT IN WAAR MARKT 'T ER BIJ LAAT ZITTEN Boerderij April 3, 2007 nota heb je meer dan aan een wijziging van de Grondwet", verwacht Cramer.,Aan een nieuwe nota kun je concreet en praktisch beleid koppelen." Cramer verwacht dat de nieuwe nota zal laten zien dat de veehouderijsector daarin al vergevorderd is. De komst van een nieuwe nota is opgenomen in het regeerakkoord. Volgens minister Verburg verschijnt deze voor het einde van 't jaar. Van de Dierenbescherming hoeft het niet zo lang te duren. Ze heeft de verbeterpunten en aanscherping van een nieuwe beleidsnota klaar en zal daarmee flink meesleutelen aan de inhoud van de nieuwe nota. Belangrijk is haar vaststelling dat niet tot zijn recht is gekomen wat de oude nota wilde. Het mogelijk maken van natuurlijk gedrag was het kernpunt van de nota van Aangepaste houderijsystemen moesten dat het liefst voor 2012 mogelijk maken. Nog lange weg te gaan Toch zal die ook laten zien dat het nog een lange weg is voor dit stadium van dierenwelzijn is bereikt. Daarom zal de nieuwe nota daar scherper op aandringen. De Dierenbescherming:,De veehouderij moet overstappen van concurrentie op kostprijs naar concurrentie op toegevoegde waarden als dierenwelzijn." Houderijsystemen worden getoetst aan eisen van Welfare Quality. De EU, zo stelt de organisatie, steunt alleen nog boeren met een hoog welzijnsniveau. Verder moet de overheid omvangrijke fondsen creeren voor het financieren van onderzoek naar en projecten voor dierenwelzijn. De Dierenbescherming beperkt zich niet tot het formuleren van uitgangspunten. Ze doet nu al concrete voorstellen, zoals: verbod van aanbindstallen voor runderen, fokkerij richten op robuuste dieren met langere levensduur, verplichte weidegang voor vleesvee (uitgezonderd stieren ouder dan 1 jaar), ruime kraamstallen voor zeugen met nestelvoorziening, castratieverbod biggen, onbeperkt ruwvoer en water voor vleeskalveren, uitbannen van vleeskuikenrassen met chronische welzijnsproblemen en veemarkten definitief sluiten. LTO heeft voor de nieuwe nota dierenwelzijn nog niets klaarliggen. In de loop van dit jaar is nog wel een bijdrage te verwachten. Het lijkt er op dat de organisatie het initiatief gunt aan de Dierenbescherming en politieke partijen. In de pijplijn De kalversector ontwikkelt nu een welzijnsmeter. Het moet een wetenschappelijk onderbouwd instrument worden. Deze zomer zullen vijf varkenshouders de uitgangspunten van de Comfort Class-stal of onderdelen ervan gaan toepassen in enkele afdelingen of in nieuwe stallen. Kader bij artikel: Grondwet dwingt tot toets op lijden GroenLinks wil de zorg voor dieren in de Grondwet vastleggen. Dat dwingt tot maatregelen, zegt Kamerlid Ineke van Gent.,Het dwingt tot herziening van bestaande wetgeving." Zo vat Ineke van Gent (GroenLinks) de meerwaarde samen van een extra regeltje in de Grondwet, waarvoor

5 Page 4 POLITIEK SPRINGT IN WAAR MARKT 'T ER BIJ LAAT ZITTEN Boerderij April 3, 2007 zij en haar fractievoorzitter Femke Halsema een wetswijziging hebben voorgesteld. Als dat wordt aangenomen, komt in de Grondwet te staan dat de overheid haar zorg richt op bescherming en verbetering van het welzijn van dieren. En vervolgens?,als dat in de Grondwet komt te staan, moeten nieuwe en bestaande wetten en regels er op worden beoordeeld of ze het vermijdbaar lijden van dieren in voldoende mate voorkomen." De Raad van State zegt in zijn advies dat er weliswaar geen belemmeringen zijn dit in de Grondwet op te nemen, maar dat het niet nodig is bestaande wetten te toetsen.,inderdaad ziet de Raad van State geen belemmeringen. Ik duid het advies zo dat de wijziging van de Grondwet betekent dat de bestaande wetgeving moet worden aangescherpt. Er wordt dus een vorm van dwang aan toegevoegd." Wijziging van de Grondwet duurt jaren. Bent u niet bang dat dit het werken aan gewone regels stillegt?,helemaal niet. Dezelfde partijen die achter de Grondwetswijziging staan, zullen ook meewerken aan tussentijds aanscherping van regels." Moet Nederland vooroplopen?,nederland moet binnen Europa het voortouw nemen om het dierenwelzijn te verbeteren. Maar daar moeten we niet op wachten. Nederland heeft een voortrekkersrol en moet zijn nek uitsteken." Kader bij artikel: Meer welzijn niet baseren op emotie Is de markt in staat om extra welzijnseisen zo te positioneren dat de burger tevreden is? Henny Swinkels is voorstander van het ontwikkelen van een wetenschappelijk onderbouwde meetlat voor dierenwelzijn in de kalverhouderij, Anders bestaat het gevaar dat extra dierenwelzijn opgedrongen wordt, gebaseerd op een emotionele discussie. De meetlat moet objectief zijn en geaccepteerd worden in de hele keten van kalfsvlees. Dus ook door de VanDrie Group. Meer dierenwelzijn kan dan een licence to deliver worden. Extra welzijn zal niet extra betaald worden, maar moet dan gewoon de prijs zijn voor de boer en de consument. Extra welzijnseisen kunnen ingepast worden, zolang het investeringen vraagt voor de boer die economisch rendabel te maken zijn. Vion acht de slagingskans van een zuiver en alleen op dierenwelzijn gestoeld marketingconcept voor vlees klein. Wil een onderscheidend vleesconcept goed van de grond komen, dan is het volgens Vion noodzakelijk om daar extra zaken aan toe te voegen. Die moeten voor de uiteindelijke consument herkenbare en toegevoegde meerwaarde hebben, zoals kleur, geur en smaak van het vlees. De al bestaande houderij- en afzetconcepten zijn bij Vion niet statisch. Wensen van afnemers worden waar mogelijk ingevuld en verankerd in de conceptvoorwaarden. De markt is

6 Page 5 POLITIEK SPRINGT IN WAAR MARKT 'T ER BIJ LAAT ZITTEN Boerderij April 3, 2007 leidend en Vion wil deze marktontwikkelingen doorvertalen. Friesland Foods (FF) zal geen initiatieven nemen om extra welzijnseisen op te nemen in het leveringsprogramma en dit in de markt te zetten. Extra dierenwelzijn is op dit moment geen plus in de markt, omdat het niet onderscheidend is. FF blijft de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen volgen. Momenteel is volgens FF van een welzijnsissue voor de melkveehouderij geen sprake. Ook weidegang is geen issue. Koeien in een stal kunnen evenveel welzijn hebben als die in de wei. Dierengezondheid en dierenwelzijn zijn goed geregeld in Nederland en zijn voorwaarden voor levering aan FF. En daarmee ook voorwaarden voor FF voor de productie van zuivelproducten. Kader bij artikel:meer ruimte voor het dier meestal het uitgangspunt Alle sectoren in de dierhouderij kennen productiemethodes met meer aandacht voor dierenwelzijn. Een greep uit de concepten. Slachtconcern Vion heeft een welzijnsprogramma genaamd Good Farming Welfare voor de afzet van diervriendelijke bacon naar het Verenigd Koninkrijk. In dit programma mogen de beren niet gecastreerd zijn en is groepshuisvesting voor de dragende zeugen verplicht. Er is ook een programma voor biologische varkens. Supermarktketen Jumbo verkoopt Jumbo Bewust-varkensvlees in een aantal filialen. Varkens uit dit concept hebben meer ruimte en een dichte vloer met een dik strooiselbed. Voor zowel rund- als kalfsvlees zijn projecten in ontwikkeling met meer aandacht voor dierenwelzijn. De Volwaard kip is een vleeskuiken met veel ruimte en uitloop naar buiten ter beschikking. Coppens Diervoeding, ZLTO, slachterij Flandrex, Dierenbescherming en enkele grote supermarkten hebben deze diervriendelijke houderij in de markt gezet. De legsector kent naast het scharrelei nog het Freiland-ei. In de melkveehouderij is weidegang een hot item. Cono beloont veehouders die een minimumaantal uren per dag en dagen per jaar de koeien in de wei laten met een bonus van _0,50 per 100 kilo melk. Friesland Foods komt met 100 procent weidemelk en Campina met merkmelk uit weidegang en aangepaste voeding en met een gezondheidsclaim. Alpuro heeft in de kalversector het concept Peter's Farm: kalveren in grote groepen houden en aandacht voor extra dierenwelzijn. De VanDrie Group heeft het Group Grown-concept: groepshuisvesting met aandacht voor dierenwelzijn. Kader bij artikel: 'Als wij ons aan de regels houden, moeten andere landen dat ook' Melkveehouder Henk Weijers heeft een duidelijke mening over het welzijn in de wereld. Profiel: Naam: Henk Weijers (45). Woonplaats: Beuningen (Gld.). Bedrijf: melkveebedrijf met 85 melkkoeien. 44 ha is in gebruik: 38 ha gras en 6 ha mais. Met de koeien het jaarrond binnen is Henk Weijers in Beuningen niet het toonbeeld van de bewuste welzijnsboer. Zijn beslissingen zijn echter wel goed

7 Page 6 POLITIEK SPRINGT IN WAAR MARKT 'T ER BIJ LAAT ZITTEN Boerderij April 3, 2007 onderbouwd; alles heeft een reden. Volgens de veehouder bewandelt hij de gulden middenweg:,het kan altijd beter, maar ook veel slechter." Nadat hij in 1995 het ouderlijk gemengd bedrijf overnam met kilo melk en 200 vleesvarkens groeide hij binnen 10 jaar naar kilo, zonder varkens. Nu kan alle arbeid nog door een man verzet worden; dat is een belangrijke factor voor de veehouder. In 2003 besloot hij, na te warm of te koud weer, de koeien binnen te houden.,de huiskavel is maar 17 hectare. Daarbij is het altijd natte grond, dus is de vertrapping groot. Toen ik de koeien in de zomerdag met zijn allen onder een boom zag kruipen, dacht ik: En nu blijven ze binnen." Er was toen net een openfrontgedeelte aan de ligboxenstal gezet, dus wat frisse lucht betreft gingen de dieren er niet echt op achteruit. Nu afgelopen jaar de ligmatten zijn vernieuwd weet Weijers zeker dat de koeien het goed hebben:,ze hebben weinig gezondheidsproblemen." Weidegang levert voor hem niks extra's op. Kaasfabriek Leerdammer komt zijn melk halen en die betaalt alleen extra voor eiwit. Het hele weidemelkconcept vindt hij maar onzin:,het binnenhouden van de koeien brengt voor mij qua arbeidsbesparing en gemak meer op dan een halve cent per liter." Om aan de wensen van de consument te voldoen is hij best bereid aanpassingen te doen, maar het moet wel betaald worden en niet alleen aan de fabriek. Dat gebeurt volgens Weijers niet altijd. Als het ze te duur is, laten ze de Nederlandse producten links liggen. En kijk eens naar de landen waar zuivel, eieren en vlees vandaan komen als het niet uit Nederland gehaald wordt, hoe zit het daar met welzijn? Als de Nederlandse veehouder allerlei regels opgelegd krijgt, mag het niet zo zijn dat goedkopere producten voorrang krijgen.,de consument denkt dat veehouders het leuk vinden om altijd groter te groeien, maar als ik het met tien koeien kon verdienen, zou ik dat veel liever doen." Fotobijschriften: Kamerlid Ineke van Gent (GroenLinks) stelt een wijziging van de Grondwet voor. Als Miss Piggy verklede dames bieden handtekeningen aan om een dierenwelzijnsvoorstel van Milieudefensie op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. Koeling met een vernevelaar is een van de toepassingen van extra dierenwelzijn in de Comfort Class-stal in Raalte. Rob van Dongen, Friesland Foods Marc van der Lee, Vion. Henny Swinkels, VanDrie Group Slachtconcern Vion heeft het concept Good Farming Welfare voor beren. Een van de eisen is een castratieverbod. GRAPHIC: Margot Scheerder; Roel Dijkstra Persfotografie; Robin Britstra; Fotoburo Bert Jansen; Persburo Melissen; Willem Hissink; R.F. Hissink; Hans Prinsen; Zie tekstveld LOAD-DATE: April 10, 2007

8 Page 7 2 of 4 DOCUMENTS Copyright 2007 Reed Business Information B.V. Boerderij April 3, 2007 SECTION: Paasthema: Dierenwelzijn; N.27 van 2007, J.92; P.16;17;18;19 LENGTH: 2526 words HEADLINE: WAT IS DIERENWELZIJN? HOE MEET JE DIERENWELZIJN? BYLINE: Joost Beekman, Willeke Wissink BODY: Het begrip dierenwelzijn is nog volop in ontwikkeling. Menselijke emoties spelen er een grote rol bij. Echt meten van fysiek en psychisch welzijn is nog ver weg. Veel van wat de laatste jaren op de veehouderij is afgekomen, was onder de vlag van dierenwelzijn. Dat begrip is alomtegenwoordig. Maar wat houdt het eigenlijk in, en kan je het meten? De gangbare definitie is gebaseerd op de in de jaren zestig opgestelde vijf vrijheden voor het productiedier. Kern is afwezigheid van pijn, stress, ziekte en wonden, en voldoende voer en mogelijkheden tot natuurlijk, soorteigen gedrag. Nog altijd is deze basis maatgevend. Maar hoe ga je er mee om? Drie kijken op dierenwelzijn Tegenwoordig onderscheiden wetenschappers drie manieren van het beoordelen van dierenwelzijn. De eerste behelst kijken naar de omstandigheden van het dier. Conclusies worden getrokken uit kwaliteit en omvang van stal en voorzieningen. Als de stal ruim, licht en geventileerd is, zal het dier het ook wel goed hebben. Samen met goed vakmanschap gaat dit ook vaak op. Maar het blijft een beperkte aanpak. Naar het dier zelf wordt niet gekeken. Evenmin naar het vakmanschap van de boer bij minder meetbare zaken, zoals zijn gedrag bij de dieren. Gechargeerd zou dit betekenen: in een stal die aan regels voldoet, kan een dier het niet slecht hebben. Dat zullen maar weinigen geloven. De tweede manier van kijken komt dichter bij het dier: inschatting van welzijn vanuit productieperspectief. Als het dier geen zichtbare kwalen vertoont en de productie goed is, zal het met zijn welzijn wel snor zitten. Dit lijkt redelijker dan slechts kijken naar de omgeving. Maar het is niet genoeg. Het 'psychisch' welbevinden van het dier en andere onzichtbare zaken blijven zo buiten beschouwing. Dieren hebben ook gevoelens Vanuit biologisch oogpunt is het aannemelijk dat dieren gedragsbehoeftes en gevoelens zoals agressie, frustratie of angst hebben. Die kunnen negatief werken op welzijn zonder dat ze gepaard gaan met ziekte of daling in productie. Je mist dit soort zaken met de twee gangbare benaderingen. Van een mens die functioneert

9 Page 8 WAT IS DIERENWELZIJN? HOE MEET JE DIERENWELZIJN? Boerderij April 3, 2007 en niet ziek is, zeggen we ook niet per definitie dat hij het dan goed heeft. Vanuit mens redeneren mag Net als mensen hebben dieren, zeker op ons lijkende zoogdieren, gevoelens. Dat beredeneert de wetenschap vanuit het homologiebeginsel: als levensvormen qua neurologische (hersen)structuren vergelijkbaar zijn gebouwd, zoals mensen en varkens, zullen ze op bepaalde prikkels ook soortgelijke biologische, meetbare reacties en vergelijkbare emoties hebben. Dit homologiebeginsel wordt al decennia gehanteerd. Zonder dit zou onderzoek met proefdieren geen waarde hebben. Dierengevoelens kunnen we op het spoor komen door aanwijzingen in zenuwstelsel en hormoonspiegel, waarvan we weten dat ze bij mensen wijzen op bepaalde (negatieve) emoties. Stel dat bepaalde hersenpatronen en hormonale veranderingen bij de mens duiden op angst. Dan kunnen we bij een varken met die verschijnselen aannemen dat het ook die emotie heeft. Vanuit de mens redeneren is wetenschappelijk gezien tot op zekere hoogte dus correct. Zo raar is het dan niet om te zeggen: als ik als man pijn en stress ervaar en bepaalde reacties vertoon als ik onverdoofd word gecastreerd, zal dat bij een varken niet anders zijn. Centraal hierbij staat wel dat de vergelijking trekken begint bij afwijkend gedrag bij het dier. Je gaat over de schreef als er bij de dieren niets bijzonders is waar te nemen, maar je als mens uit eigen voorkeur zegt: 'ik zou me in zo'n stal met beton en weinig ruimte waardeloos voelen'. Zo'n aanname krijgt pas waarde als je aan het dier kan vaststellen dat het zich niet tevreden en gezond voelt. Emoties buiten de deur houden Bij kritiek op de veehouderij wordt vaak tot in het absurde vanuit de mens geredeneerd. Denk aan de actie Sex voor dieren in Zonder aanwijsbare problemen bij dieren roepen dat de veehouder iets fout doet, is onzin. Maar dieren wekken emoties op. Als katalysator voor meer onderzoek of een maatschappelijke discussie kunnen emoties nuttig zijn. Maar verder moet je je er in de wetenschap verre van houden, vindt Kees van Reenen, projectleider van Animal Sciences Group van WUR in Lelystad en werkzaam in het Europese onderzoeksproject Welfare Quality. Dat internationale project is het eerste grote multidisciplinaire project over dierenwelzijn. Er wordt niet alleen gekeken naar dieren en veehouders, ook wordt in beeld gebracht wat de samenleving vindt en wil van de veehouderij. Nederlandse wetenschappers zijn voortrekkers in Welfare Quality. Het doel: een objectieve welzijnsmonitor voor de veehouderij ontwikkelen. Een instrument waarmee op basis van kenmerken gemeten aan het dier zelf, gedrag of gezondheid, een objectieve indruk wordt verkregen over het niveau van welzijn van landbouwhuisdieren in de praktijk. Hierbij passen geen emoties of het centraal plaatsen van de mens. Projectleider Kees van Reenen:,Kennis moet bij dierenwelzijn voorop staan. We moeten het objectiveren en ontdoen van emotie." Dat vindt ook de Nederlandse wetenschapper Mechiel Korte, die met collega's aan een publicatie schreef die binnenkort verschijnt in het wetenschappelijke tijdschrift Physiology & behavior. De kritiek van Korte en collega's op de visie op dierenwelzijn en de Europese beleidsvorming daarbij is pittig: te veel door emoties en vanuit de mens geredeneerd. Meten aan het dier zelf

10 Page 9 WAT IS DIERENWELZIJN? HOE MEET JE DIERENWELZIJN? Boerderij April 3, 2007 Het moet dus objectiever en meer vanuit het dier bekeken. Dat willen wetenschappers al heel lang. Dan komen we op variant drie van omgaan met dierenwelzijn: observeer het dier zelf en meet waar mogelijk zaken die er toe kunnen doen. Probeer als het kan door neurobiologisch onderzoek aan de hersenen te achterhalen wat het dier echt voelt. Zo kan je komen tot een gedragslijst die boeren moet helpen te weten wanneer het foute boel is, ook wanneer verder in de stal en met de productie alles oke lijkt. Dierenwelzijnslector Hans Hopster, werkzaam in Wageningen en Leeuwarden, pleit daarvoor. Al voegt hij eraan toe dat een praktische toepasbaarheid nog ver weg is. Tot die tijd is dierenwelzijn niet volledig en objectief te meten. Het meten bij het dier zelf lijkt logisch, maar het is dat vroeger nooit geweest. De behoefte is er nu omdat de huidige samenleving overloopt van soms bijna blinde dierenliefde, die weinig verschil maakt tussen huisdieren en productiedieren. Sterker, we maken weinig (of geen) verschil tussen mens en dier. Onze kijk op dierenwelzijn is hiermee een kwestie van voortschrijdend inzicht. Gans in tweeen Veel hangt af van factoren om ons heen, de tijdgeest, de cultuur en de eerder genoemde emoties. In de Middeleeuwen stond niemand boos op wanneer men ganzen levend in tweeen trok. Ook over mensenwelzijn waren de meningen wel wat anders. Lang is gedacht dat zuigelingen geen pijn konden voelen. Het welzijn zal niet zijn veranderd, de kijk erop wel. Dierenwelzijn is mensenwelzijn Meten is weten, maar dierenwelzijn blijft voorlopig voor een deel dus meer een kwestie van vermoeden. En een relatief begrip. Het hangt af van wat we willen. Hans Hopster:,Je kunt feiten verzamelen wat je wilt, uiteindelijk gaat het er om welke betekenis de samenleving en de boer eraan geven." En dat is deels onderhevig aan cultuur en tijdgeest. In zekere zin ook is dierenwelzijn sterk verwant aan mensenwelzijn. Ook de geestestoestand van mensen laat zich uiterst lastig in kaart brengen. Hoe dan ook, veehouderij en wetenschap streven naar een betere beheersing van dierenwelzijn. Aan omgevingsfactoren, productiecijfers en waarneembare ziekten en gebreken is dat te meten. Aan het in beeld brengen van gedrag en emoties wordt gewerkt. De vraag is echter of het ooit genoeg zal zijn voor de maatschappij. Daar zijn emoties vormend voor hoe men denkt over de boer en zijn vee. Bij de voortgaande verstedelijking komen niet opeens grote omslagen in maatschappelijk klimaat of in de kennis van het boerenbedrijf. Uiteindelijk zijn we misschien pas vooral tevreden over het dierenwelzijn als we er ons zelf goed bij voelen. Rationele argumenten over het dier voldoen dus niet zonder meer. In die zin is dierenwelzijn misschien nog wel meer een mensenkwestie dan een dierenkwestie. Dierenwelzijn is ook mensenwelzijn. Kader bij artikel: Welzijn meten aan het brein van dieren In de wetenschap gaan stemmen op voor hersenonderzoek aan dieren om te kijken

11 Page 10 WAT IS DIERENWELZIJN? HOE MEET JE DIERENWELZIJN? Boerderij April 3, 2007 wat ze voelen en hoe hun welzijn is. Profiel: Naam: Hans Hopster. Functie: lector en onderzoeksleider dierenwelzijn. Het wordt werkelijkheid: meten hoe dieren in de veehouderij zich gedragen en zelfs hoe ze zich vermoedelijk voelen. In ieder geval als het ligt aan dierenwelzijnsprofessor Elsbeth Stassen in Wageningen en Hans Hopster, programmaleider dierenwelzijn aan de WUR en lector aan de agrarische hogeschool in Leeuwarden. Binnen het internationale, met EU-geld gefinancierde project Welfare Quality wordt gewerkt aan een welzijnsmonitor voor landbouwhuisdieren. Dat moet uitmonden in bruikbare regels voor boeren. Die kunnen dan aan de hand van gedrag bij het vee kijken of er bij het dier iets mis is. Dat is precies waar het op aan moet, vindt Hopster. Maar van hem mag het nog verder gaan. Hopster wil dat LNV geld vrijmaakt voor neurobiologisch onderzoek, aan de hersenen dus, bij landbouwdieren, en dat te relateren aan waargenomen gedrag. Dit zou moeten leiden tot inzicht in de betekenis van bepaalde gedragingen, en of dat wijst op verminderd welbevinden van het dier. Hopster:,Met neurobiologisch onderzoek aan vee heb je het al snel over 6 jaar onderzoek, en dat vergt miljoenen." Elsbeth Stassen denkt dat de kennis over dierenwelzijn genuanceerder kan worden. Want in een stal die eigenlijk net niet voldoet, kan een goede veehouder heel veel goedmaken door zijn gedrag en voerpatroon. Door meer kennis van diergedrag is dan straks te meten dat het dierenwel-zijn voldoende is, terwijl kennis van nu zo'n boer misschien aan de schandpaal wordt genageld. Kader bij artikel: Ruimte, comfort en soorteigen gedrag Aanwezigheid van positieve gedragingen en afwezigheid van negatieve geven beeld van het niveau van dierenwelzijn. Plus - Mogelijkheden om te spelen, bijvoorbeeld bij varkens. - Sociaal likken, 'spontaan' gedrag, afwezigheid van (bovenmatige) angst. - Activiteit van het dier is voldoende. - Natuurlijk en soorteigen gedrag, zoals wroeten bij varkens. - Fourageermogelijkheden, met name voor guste en dragende zeugen. Kan via verstrekking van voldoende ruwvoer. - Voldoende toegang tot voer en water. - Nestmateriaal voor kraamzeugen - Afwezigheid van wonden of beschadigingen aan bijvoorbeeld de klauwen, door een comfortabele stal. - Geen wonden of beschadigingen door (al dan niet gestoord) sociaal gedrag, zoals door staartbijten of pikken.

12 Page 11 WAT IS DIERENWELZIJN? HOE MEET JE DIERENWELZIJN? Boerderij April 3, Laag gehalte aan kwalen bij de dieren. - Lage uitvalpercentages. - zoveel mogelijk natuurlijke geboorten, in plaats van keizersnedes. Eventueel door hierop bij het fokken (bijvoorbeeld bij dikbilrassen bij rundvee) te letten. Min - Te vaak gaan staan en weer liggen, duidt op oncomfortabele huisvesting. - Hijgen en rillen wijzen op verkeerde temperatuur. - Uitglijden en vallen wijzen op te weinig bewegingsgemak in de stal. - Inwendige kwalen of kwaliteitsproblemen na slacht wijzen op ziektes. - Routineuze verminkingen als onthoornen, staartkappen of snavelkappen geven pijn en stress. - Agressief, abnormaal, gestoord gedrag wijst op een niet-optimale beheersing van mogelijkheden tot sociaal gedrag. Meestal zijn die dan te klein. Soms echter, zoals in de biologische pluimveehouderij voorkomt, kan de combinatie van meer bewegingsruimte met bepaalde rassen juist voor meer problemen zorgen, zoals kannibalisme. - Erg angstig gedrag bij alles wat nieuw of anders is duidt op matige stal of op een niet-diergerichte werkwijze. - Abnormaal gedrag ten opzichte van de boer, zoals vermijding, kan wijzen op een onjuiste of te dieronvriendelijke houding van de veehouder. Kader bij artikel: Dier moet zich aanpassen Dierenwelzijn is geen absolute grootheid. Er zijn geen harde regels: als je dit doet, doe je het goed. Bij wetenschappers overheerst het idee dat het een dynamisch gegeven is. Het is niet alleen aan de mensenkant, maar ook aan de dierenkant relatief. Zo is het idee dat een dier vrij van stress moet zijn onzin, volgens dierwetenschappers. Net als bij de mens is stress af en toe onvermijdelijk. Sterker nog, zonder externe prikkels krijgt het dier ook stress en vermindert welzijn. Gebrek aan stress geeft ook stress. Het dier moet zich kunnen aanpassen, moet letterlijk en figuurlijk de ruimte hebben. Kader bij artikel: 'Ik werk mee aan dierenwelzijn, maar moet ook mijn boterham verdienen' Marco Oosterveld bouwt een Canadese strooiselstal. Daarmee richt hij zich meer op welzijn van de varkens. Profiel: Naam: Marco Oosterveld (30). Woonplaats: Holten (Ov.). Bedrijf: Oosterveld start een nieuw bedrijf met vleesvarkens in een Canadese strooiselstal.

13 Page 12 WAT IS DIERENWELZIJN? HOE MEET JE DIERENWELZIJN? Boerderij April 3, 2007 Marco Oosterveld laat de tekeningen van zijn nieuw te bouwen Canadese strooiselstal zien. De grondwerkzaamheden zijn net begonnen. In december moet de stal klaar zijn. Hij vertelt enthousiast over zijn plannen.,het stond voor mij vast dat het een eenvoudige stal moest zijn. Praktisch, niet bol van technische snufjes." Oosterveld koos voor een Canadese strooiselstal.,zo'n stal komt al dichter bij een koeienstal: ruim, hoog en fris. En makkelijk te onderhouden. De varkens moeten zich er prettig in voelen. Het is zeker geen biologisch systeem, maar meer gangbaar met een vleugje extra dierenwelzijn." De varkenshouder benadrukt dat hij 'absoluut niets' tegen een gangbaar bedrijf heeft. In maatschap met zijn ouders runt hij op dit moment een gangbaar bedrijf. Dat bevalt prima.,toch vind ik dat dierenwelzijn hoger op mijn prioriteitenlijst mag staan. Er moet wat veranderen in de varkenshouderij. Het is belangrijk naar de burger toe dat varkenshouders het imago van de varkenshouderij opkrikken." De strooiselstal bestaat uit een grote open ruimte met een beperkt aantal ventilatoren. Daardoor zijn de energiekosten voor ventilatie laag.,bij heel warm weer gooi ik de twee grote roldeuren open. Dat zorgt voor natuurlijke ventilatie. Ik wil de natuurlijke trek intact laten en geen luchtwasser gebruiken", zegt Oosterveld. Op de 90 procent dichte vloer komt zaagsel.,tja, dat woordje zaagsel maakt wat los bij collega-varkenshouders. De meesten zijn sceptisch. Het vroegere diepstrooiselsysteem was immers geen succes. Dat blijft hangen. Deze stal laat zien dat zaagsel een succes kan zijn, is mijn overtuiging. En voor de varkens is zaagsel een groot pluspunt. Daarmee kunnen ze voldoen aan hun wroetbehoefte." Oosterveld vindt dat hij binnen zijn kostenplaatje meer kan doen voor de dieren. Hij paart passie aan realisme.,ik wil meewerken aan dierenwelzijn, maar moet natuurlijk wel mijn boterham kunnen verdienen. Uiteindelijk draait het bij mij ook om een voordeligere kostprijs." Als de strooiselstal een succes wordt, bouwt hij een tweede.,grootse plannen. Maar ik moet het nog waarmaken, hoor!" GRAPHIC: Hans Prinsen; Henk Riswick; Bert Jansen; Willem Mieras; Mark Pasveer; Omke Oudeman; Willem Hissink LOAD-DATE: April 10, 2007

14 Page 13 3 of 4 DOCUMENTS Copyright 2007 VUM Groep De Standaard March 29, 2007 EDITION: Vlaams-Brabant/Brussel, Oost-Vlaanderen, Limburg, West-Vlaanderen, Antwerpen SECTION: WET; Pg. 30 LENGTH: 1118 words HEADLINE: Politici negeren dierenwelzijnsonderzoek HIGHLIGHT: Landbouw Wetenschap verschuift in het debat soms naar de achtergrond. De Cleene Dieter BODY: EEN Europese standaard voor het welzijn van vleeskippen blijkt een heikel punt. Wetenschappers hebben vastgesteld dat het welzijn van de dieren sterk achteruitgaat als ze met meer dan vijftien per vierkante meter samen zitten. Het huidige voorstel van de commissie wil een hogere bezetting toestaan. Maar ook dat blijkt een probleem voor de landbouwministers van sommige lidstaten.de commissie financiert nochtans heel wat wetenschappelijk onderzoek om het welzijn van de Europese landbouwdieren objectief te meten. Zoals het Welfare Quality project, dat in 2004 van start ging en dat een evaluatiesysteem voor dierenwelzijn probeert op poten te zetten, gebaseerd op wetenschappelijke kennis. Kijken naar het gedrag van het dier is daarbij essentieel, zegt projectcooerdinator Harry Blokhuis, verbonden aan de universiteit van Wageningen. "Dieren hebben zich ontwikkeld in een natuurlijke omgeving en vertonen daardoor een specifiek gedrag. Als dat onmogelijk wordt gemaakt, verstoort dat het welzijn van het dier. Door te kijken naar het gedragspatroon en wat dieren willen, achterhalen we wanneer ze zich goed voelen en wanneer ze gestresseerd zijn of lijden."dat kan met relatief eenvoudige experimenten. Door te kijken hoeveel moeite een dier wil doen om iets te bereiken, bijvoorbeeld toegang tot een legnest, bepaal je hoe belangrijk dat is.ook bloedanalyses kunnen informatie over het welzijn van het dier opleveren, maar het Welfare Project richt zich vooral op indicatoren die direct op het bedrijf kunnen worden gebruikt. Naast de mogelijkheid tot natuurlijk gedrag zijn voeding (geen honger of dorst), huisvesting (onder andere bewegingsvrijheid) en gezondheid (afwezigheid van verwondingen, ziekte en pijn) belangrijke parameters.de vrees van dierenwelzijnsorganisaties is volgens Ann Degreef, de directeur van Gaia, dat Europese initiatieven tot weinig veranderingen in de praktijk zullen leiden. Zij stelt vast dat de Europese commissaris voor Gezondheid, Markos Kyprianou, tevens bevoegd voor Dierenwelzijn, inspanningen doet om regels vast te leggen, maar dat concrete voorstellen steevast afgeblokt worden door de raad van landbouwministers. Voor het vleeskippendossier lijkt dat alvast te kloppen. Vleeskippen worden met duizenden tegelijk in loodsen gehouden en bereiken hun

15 Page 14 Politici negeren dierenwelzijnsonderzoek De Standaard March 29, 2007 slachtgewicht van twee kg in 6 tot 7 weken. De snelle groei zorgt op zich al voor gezondheidsproblemen en lamheid omdat de poten het hoge gewicht moeilijk kunnen dragen. Om ernstige welzijnsproblemen te vermijden, zouden bovendien niet meer dan 12,5 vogels per vierkante meter mogen worden gehouden (of minder dan 25 kg per vierkante meter). Dat besloten wetenschappers in een rapport dat ze in 2000 opstelden in opdracht van de Europese Commissie.Bij meer dan vijftien vogels (30 kg) per vierkante meter stelden de onderzoekers een sterke toename van het aantal problemen vast. De vogels kunnen amper nog bewegen, wat leidt tot pijnlijke blaren op de borst, een gevolg van het voortdurend stilzitten op vuil strooisel. Natuurlijk gedrag is nagenoeg onmogelijk. MOMENTEEL ligt het maximale aantal vogels dat per vierkante meter mag worden gehouden, niet vast in de EU. In het slechtste geval zitten tot 27 vogels op die oppervlakte. Daarom wil de Europese Commissie een norm voor heel Europa. De wetenschappelijke basis dreigt daarbij naar de achtergrond te verschuiven. Het huidige voorstel wil een maximum van 38 kg of 19 vogels per vierkante meter.al sinds februari 2006 wordt het voorstel tegengehouden door de raad van landbouwministers. Het Nederlandse Europarlementslid Thijs Berman (PvdA), die er mee voor ijverde dat het voorstel werd goedgekeurd in het Europees Parlement, betreurt het gedrag van de ministers. "Enkele lidstaten, waaronder Frankrijk, blijven dwars liggen." Ook Belgie heeft zich tegen een standaard uitgesproken. Volgens Pierre Duville, verbonden aan het kabinet van minister Rudy Demotte, bevoegd voor Dierenwelzijn, omdat Belgie vond dat het toenmalige voorstel (geen standaard tot 2012 en pas vanaf dan maximaal 38 kg) niet ver genoeg ging. "Vertragingsmanoeuvres onder invloed van Vlaams minister van Landbouw Yves Leterme, die ook bevoegd is voor deze materie", volgens Ann Degreef van Gaia. De houding van Belgie heeft er in elk geval mee voor gezorgd dat er nog steeds niets is bereikt."bij zulke beslissingen spelen uiteraard ook politieke en financiele argumenten een rol", zegt dierenwelzijnsexpert Harry Blokhuis. "De wetenschap kan enkel aangeven waar de kritische grenzen liggen. Het gevolg dat aan aanbevelingen wordt gegeven, verschilt per dossier en in dit geval verliest de wetenschap." De argumenten blijken bovendien niet altijd gegrond."dat de maatregel na de problemen met vogelgriep ongelegen komt, kan ik begrijpen" zegt parlementslid Berman. "Maar een tweede argument van een land als Frankrijk is dat de normen de boeren benadelen op de wereldmarkt omdat ze elders niet gelden, en dat klopt niet. Brazilie, de enige concurrent van betekenis, voldoet aan de voorgestelde norm en doet zelfs beter, zij het ongewild, omdat het er te warm is om meer kippen bij elkaar te zetten.""als er al financiele gevolgen zouden zijn, heeft Europa de ruimte om die te compenseren. Uit studies blijkt dat een kip 8 cent meer zou kosten." Europees commissaris Kyprianou wijst erop dat Europa nooit kan concurreren met een land als Brazilie, waar alles sowieso goedkoper is. Daarom kunnen onze boeren zich beter op kwaliteit richten, en die gaat hand in hand met dierenwelzijn. NIET alleen de vleeskippen illustreren hoe moeilijk dierenwelzijn te realiseren valt. Zo moeten in 2012 legbatterijen uit Europa verdwenen zijn. De zogenaamde verrijkte kooien zijn wel nog toegelaten, terwijl wetenschappelijk onderzoek erop wijst dat ook zij niet aan de welzijnsvereisten voldoen. In het nieuwe systeem beschikken de legkippen in een gemeenschappelijke kooi elk over 600 vierkante centimeter ruimte (iets minder dan een A4'tje) terwijl dat vroeger 550 vierkante centimeter was. Daarnaast is per kip 150 vierkante centimeter voorzien voor een legnest en een scharrelgedeelte. Diverse studies wijzen erop dat hiermee niet aan de behoeften van de dieren is voldaan en dat ze te weinig ruimte hebben om zich normaal te gedragen.de Europese Commissie benadrukt dat een ei in een systeem met vrije uitloop maar 2,6 cent meer kost, een scharrelei (waarbij de dieren rondlopen in een schuur) 1,3 cent. De Europese consument geeft wel om dierenwelzijn, blijkt uit een recente Eurobarometer. Op een schaal van belangrijkheid van 1 tot 10 was 8 de gemiddelde score. Bovendien is 62

16 Page 15 Politici negeren dierenwelzijnsonderzoek De Standaard March 29, 2007 procent van de consumenten bereid zijn koopgedrag aan te passen om diervriendelijkere producten te kopen. LOAD-DATE: March 28, 2007

17 Page 16 4 of 4 DOCUMENTS Copyright 2007 Reed Business Information B.V. Agrarisch Dagblad March 21, 2007 SECTION: achtergrond; N.134 van 2007, J.22; P.2;BB2 LENGTH: 328 words HEADLINE: DISCUSSIE OVER DIERWELZIJN SOMS NOG TABOE BYLINE: Jeroen Savelkouls BODY: Het is een bekend probleem. Alle consumenten vinden dat er meer aandacht aan dierwelzijn moet worden besteed, maar zodra zij in de supermarkt voor het schap staan voert de portemonnee de boventoon: toch maar de kilo-knaller in plaats van dat dure stukje biologische vlees. Uit Europees onderzoek blijkt dat daar in het buitenland vaak heel anders over wordt gedacht. Zo zijn Italianen en Fransen erg bezorgd over de behandeling van dieren door boeren en passen zij hun aankoopgedrag er op aan. Volgens onderzoeker Volkert Beekman van Wageningen UR, die namens Nederland heeft meegewerkt aan het Europese project Welfare Quality waarvan gisteren de eerste resultaten zijn bekendgemaakt, is een mogelijke verklaring daarvoor dat dierwelzijn in Nederland al veel langer op de maatschappelijke en politieke agenda staat dan in landen in Zuid- en Oost-Europa. "Een onderwerp krijgt vaak de meeste aandacht als het net in de belangstelling staat", zegt Beekman. _Dat wil volgens de onderzoeker echter niet zeggen dat Nederlanders dierwelzijn niet belangrijk vinden. Wel kan hier een open discussie worden gevoerd waarin mensen er eerlijk voor kunnen uitkomen de prijs van het vlees belangrijker te vinden dan het welzijn van het dier._en daarmee is meteen de tweede verklaring voor de hoge cijfers in Italie en Frankrijk gegeven. "Dit zijn percentages van Noord-Koreaanse omvang", zegt Beekman. "Het is absurd hoog, maar dat komt omdat mensen geneigd zijn een politiek correct antwoord te geven. In Nederland kunnen we daar nu redelijk over praten."_de vraag is wat er met deze lastig te interpreteren onderzoeksresultaten kan worden gedaan. Welfare Quality hoopt de gegevens te kunnen combineren met de uitkomsten van andere onderzoeksprojecten, onder meer naar wat de beste criteria zijn voor dierwelzijn. Over drie jaar moeten ze allemaal zijn afgerond en leiden tot een dierwelzijnsverbetering, het liefst met steun van de consument en zijn portemonnee. GRAPHIC: RBI; Een voorbeeld van dierwelzijn LOAD-DATE: March 21, 2007